OKULDA KRZ YNETM KRZ NEDR n Bireyin grubun

OKULDA KRİZ YÖNETİMİ

KRİZ NEDİR? n Bireyin, grubun, örgütün ya da topluluğun normal işlevlerini yerine getirmesini engelleyen ve acil ilgi ve çözüm gerektiren, hafife alınamayan, sıradışı, beklenemeyen bir durum ve ani değişiklik (Nort Carolina State Department of Public Instruction, 1988) Üstünde konuşulamayan bir kenara da bırakılamaz. Bruno Bertleheim Sahte bir güvenlik algısı ölümlülerin en baş düşmanıdır. Macbeth Çoğu kez liderler, kendi toplumlarının güvenlerini kriz nedeni ile değil, krizi ele alma tarzları nedeni ile kaybederler. Richi Bagin, NSPRA Ditektörü

KRİZ- FELAKET 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Varlığın tahribi, yaralanma ve yaşam kaybını kapsar. Saptanabilir, başlangıcı ve sonu vardır. Etkileri uzun sürse bile zamanla sınırlı ve anidir. Büyük miktarda kişiyi etkiler. Geneldir ve birden fazla üye tarafından paylaşılır. Sıradan deneyimlerin dışındadır. Hemen herkes için gerginliğe sebep olan psikolojik travmadır.

TOPLU MÜDAHALEYİ GEREKTİREN DURUMLAR n n n n n Bir öğrenci, öğretmen, yerel ya da ulusal bir liderin ölümü Kazalar Cinayetler İntiharlar Bulaşıcı hastalıklar Çocuk kaçırma Hayvan saldırıları Uyuşturucu, alkol Şiddet olayları (Bina ve eşyaya, birbirlerine zarar verme) Arkadaşlarla kavga, küsme, vb Terör olayları n Bomba, gaz kaçağı (patlama), n Binalarda hasar, n Elektrik çarpmaları n Öğrenci çatışmaları n Okula yabancı birinin girmesi n Akımlar ( Dini, siyasi, satanizm, vb. ) n Doğal ve çevresel faktörler ( kar, fırtına, deprem, yangın, sel, vb. ) n Kimyasal zehirlenmeler n

YAŞANAN BAZI OKUL KRİZLERİ California- Bir otobüs dolusu çocuk kaçırılarak toprağa gömüldü. Çocuklar sonradan kurtuldu. n Okulda soba yakmaya uğraşan öğretmenin tutuşarak ölmesi n Bir servis şoförü, iki servis şoförünü okulda çocukların olduğu saatte okul bahçesinde öldürdü. n (intihar, deprem, ebeveyn ve çocuk ölümü, kazalar) n

KIRILGANLIK ÇEMBERLERİ Sosyal Boyut OLAYI YAŞAYANLAR YAKINLARI YAŞAMA OLASILIĞI OLANLAR TOPLUM

BİR KRİZ OLDUĞUNDA OKULDA NELER OLUR? n n n n n Okulun normal işleyişi bozulur veya duraksar. Krizin şiddetine göre kolu kanadı kırılmış hisseden öğrenci ve öğretmenler kendilerinde etkinliklere devam etme gücü bulamazlar. Kriz tepkileri herkes tarafından yaşandığı için kişilerin birbirlerine yardım etme gücü azalır. Acil yardım çalışmalarına girmek gerekir. Okula dışarıdan gelen veli, MEB müfettişleri, basın, güvenlik görevlilerinin istekleri baskılar oluşturur. Can kaybı durumlarında kişilerin yokluğuna alışmak zorunda kalırız. Okulda hem kendimize hem de rolümüzün getirdiği sorumlulukla öğrenci ve velilere destek olmak zorunda kalırız. Krizin durumuna göre yeni olayların yaşanmaması için dikkatli olmak ve önlemler almak zorunda kalırız. Yeni sorumluluklar ve görevler üstlenmek gereği doğabilir.

KRİZ MÜDAHALE DÜZEYLERİ TEMEL MÜDAHALE- Bir krizin oluşmasını engelleyen etkinlikler n İKİNCİ DERECEDE MÜDAHALE- Bir kriz vuku bulduktan sonra etkilerini en aza indirmek için yapılan etkinlikler n ÜÇÜNCÜ DERECEDE MÜDAHALE- Kriz sonrası uzun süreli (krizi takip eden haftalarda , aylarda, yıllarda) yapılan etkinlikler n

TEMEL MÜDAHALE OKULDA KRİZ ÖNLEME STRATEJİLERİ n n n n Bütün okul personeli ruh sağlığının güçlendirilmesi, krizler konusunda eğitimler. Öğrencilerin kendilerine saygılarını güçlendirme. Etkin duygusal ifade yollarını teşvik etme. Okulda zorbaca davranışları ve şiddeti engellemek. Ruh Sağlığı kaynakları hakkında bilgi sağlanması. Bir intihar vuku bulursa ne yapılacağı konusunda bir plan oluşturma. Kriz Planı hazırlayın. Okul Acil Durum Destek Ekibi (ODE) oluşturun.

KRİZE HAZIRLIKTA SENARYOLARDAN YARARLANILMASI 1. 2. 3. 4. Çeşitli kriz senaryoları ( hazırlayarak bunlara uygun önlemler, planlar hazırlayın. Örneğin: Okul çıkışında öğrenciler kavga ederler, iki öğrenci yaralanır. Öğrenci servisi kaza yapar. Bir öğrenci bir öğretmen ölür, dört öğrenci yaralı olarak hastanededir. Hafta sonunda iki öğrenci trafik kazası geçirir. Biri ölür, diğeri ağır yaralı olarak hastaneye kaldırılır. Öğrencilerin aşırı alkol ve uyuşturucu aldığı saptanır. Sınıfta kız arkadaşıyla yaptığı tartışma sonunda bunalıma giren bir öğrenci, bir öğrenciyi bıçaklar ve kendini üçüncü kattan aşağıya atar.

Okul Acil Durum Destek Ekibi’nde (ODE) kimler olmalıdır? n n n n Yönetici (Okul Müdürü, müdür yardımcısı) Psikolojik Danışman (Rehber Öğretmen) Öğretmenler Okul sağlık görevlisi (doktor, hemşire) Okul Aile Birliği’nden bir temsilci Okul personelinden kişiler (güvenlik görevlisi, idare amiri, vb. ) Sivil Savunma Kolu’ndan bir kişi Kriz müdahale ekipleri, okullar için vazgeçilmez bir gerekliliktir.

BİR KRİZ OLDUĞU ANDA YAPILACAKLAR ACİL EYLEM PLANI n n Okulu ve olay mahallini güvenli bir hale getirecek adımlar atılmalıdır. Olayla ilgili bilgi toplama. Rehberlik Araştırma Merkezi’ni (RAM) arayıp, Acil Durum Destek Ekibi’nden (APDE) yardım isteyin. İki dalganın gelişine hazır olun 1. Ana babalar 2. Medya

KİMLER KRİZDEN ÇOK ETKİLENEBİLİR? Bazı kişiler krizi yaşamadığı halde en az yaşayanlar kadar etkilenebilir. Bunlar: n Daha önce başka travmatik olaylar yaşamış kişiler n Olaya yakından tanık olan kişiler n Olay sırasında başka nedenlerle depresyon, yoğun çökkünlük, ağır aile içi anlaşmazlıklar gibi sıkıntılar yaşıyor olan kişiler n Kronik rahatsızlığı olan veya yakın akraba içinde böyle rahatsızlık yaşayan kişiler

İNTİHAR DURUMUNDA OKULDA ALINACAK ÖNLEMLER n n n Resmi prosedürleriniz olsun. Tüm görüşmeleri kayıt edin, görüşmeye katılanların imzalarını alın. İntihara yönelik davranışları saptayın. Değerlendirme sürecini zamanında yapın. Ana babayı haberdar edin. Okulda veya okul dışında izleme çalışmaları yapın. Öğrencilere olayla ilgili haber verin. Önlemeyi ve bu konuda herkese düşen rolü önemseyin Bireysel ve grupla psikolojik danışmanlık hizmetleri sağlayın. İntiharla ilgili kimsenin suçlanamayacağını önemle belirtin. Yardımın mümkün olduğunu ve ölümün dışında alternatif çözüm yollarının da bulunduğunun üstünde durun. Ölenin ailesi ile bağlantı kurun.

İNTİHARIN UYARI İŞARETLERİ-1 n n n n n Notlarda genel bir düşüş Kaygı bozuklukları Otorite konumundaki kişilere aşırı tepki Gayret eksikliği, ümitsizlik, olağan etkinliklere ilgisizlik Kendini değersiz bulma Geleceğe yönelik isteklerinden ve değerlerinden vazgeçme Sınıfta uygunsuz davranışlar Nedensiz ve tekrarlanan okul devamsızlığı Kendine zarar veren davranışlar (Aşırı sigara, alkol tüketimi veya, vücuduna zarar verme, vb. )

İNTİHARIN UYARI İŞARETLERİ-2 n n n n n Şiddet ve karakola düşme Daha önceki intihar girişimleri Ölümden veya kendini öldürmekten bahsetme Suskunluk , az konuşma Daha önce başarısız intihar girişimlerinde bulunma. Depresyon. Uyku ve yeme bozuklukları Sık değişen ruh hali, kişilik değişiklikleri, inançlarda değişiklik Kriz ve travma yaşama Eşyalarını başkalarına dağıtma

İNTİHARI DÜŞÜNEN KİŞİYLE KONUŞMA BİÇİMİ VE SORULACAK SORULAR-1 n n n n Güvene dayanan bir iletişim kurun. İlgili kurum ve kişilerden yardım alması için uygun bir şekilde konuşun. “Bu durum beni korkuttu. Sana intiharı düşündüren olaylar neler? ” diyerek yardım önerin. Onu bu kararından döndürecek bir kimse var mı? Şu an ne, kim ona yardımcı olabilir? İntihar eden tanıdığı biri var mı? Hissettiği en güçlü duygular hangileri? Sana her tür yardıma elimden geldiğince hazırım.

İNTİHARI DÜŞÜNEN KİŞİYLE KONUŞMA BİÇİMİ-2 n n n n Destek olun ama panik yapmayın, şok olmayın. Yanlışlarını, ahlaki boyutlarını tartışmayın, yargılamayın. Etkin dinleyin. Tehlikeli ortamlarda bulunmasını engelleyin. Başkalarının daha ciddi sorunları olduğunu söylemeyin. Yalnız bırakmayın. Pozitif ve negatifleri konuşun. Zaman ihtiyacı vardır. Bu zamanı ona tanıyın.

II. DERECE MÜDAHALE: KRİZ YAŞANDIĞINDA GÖSTERİLEN TEPKİLER-1 ZİHİNSEL TEPKİLER Şok, inanamama ve reddetme n Düşünce-zihin karışıklığı n Dikkati toplayamama, n Konsantrasyonda azalma n Olumsuz düşünceler n Karar verme güçlükleri n

KRİZ YAŞANDIĞINDA GÖSTERİLEN TEPKİLER-2 FİZİKSEL TEPKİLER n n n Fiziksel şok, kafa karışıklığı, hissizlik, donup kalma Tükenmişlik Kaçma veya kavga etme reaksiyonu n n n Adrenalin artması Vücudun üretiminin artması Duyuşsal girişin artması, hassasiyet Kalp atışında hızlanma Aşırı boşaltım, terleme n n n n Baş ağrılar Sürekli kaşınma Deri hastalıkları Uyku düzensizliği Görme ve duyma şikayetleri Mide bulantısı Barsak ve idrar yolları düzensizliği

KRİZ YAŞANDIĞINDA GÖSTERİLEN TEPKİLER-3 DUYGUSAL VE DAVRANIŞSAL TEPKİLER İLKÖĞRETİM n Konsantrasyon bozukluğu n Sinirlilik isyankarlık n Okula gitmek istememe n Olayı tekrar anlatma ve oynama n Anlatılamayan ve açıklanmayan korkular n Kendi ve başkalarının güvenliği için endişe duyma n Kayıplar karşısında üzüntü n Saldırgan davranışlar n Okul başarısında düşüş n Gerileme (altına kaçırma, parmak emme, sarılma, vb. ) ORTAÖĞRETİM n Antisosyal davranışlar n Risk alıcı davranışlarda artış n Okula devamsızlık n Okul başarısında düşüş n Saldırgan davranışlar n Üzüntü n Depresyon n Kaygı n Zararlı madde kullanma n Korku ve üzüntü duygularının farkında olma

KRİZ SIRASINDA OKUL PERSONELİNİN ROLLERİ Okul Müdürünün Rolü n n n Müdahale çalışmalarını yönetme Görünür, ulaşılabilir, destekleyici ve görev verici olma Öğretmenleri derslerin ve sınavların ne kadarının daha ileri bir tarihe bırakılabileceği konusunda yönlendirme Merkez eğitim birimleri ve etkilenen diğer okullarla bağlantı kurma Olayı öğretmen ve öğrencilere duyurma, cenaze töreni ile ilgili bilgi verme

REHBER ÖĞRETMENİN ROLÜ n n n n n Görünür ve ulaşılabilir olma Diğer etkinlikleri iptal etme Rehberlik ve sekretarya etkinliklerinde yardımcı olabilecek kişileri belirleme Bireysel ve grupla danışmanlık yapma Etkilenen diğer okullarla bağlantı kurma Etkilenen çocukların ana babalarıyla bağlantı kurma Krizden en çok etkilenen kişilerin sınıflarını belirleme ve sınıflarını ziyaret etme Öğretmenlere destek verme Etkilenen öğrencilerle ilgili kayıt tutma ve izleme çalışmaları yapma

ÖĞRETMENİN ROLÜ n n n Öğrencilere doğru bilgi verme Öğrencilerle kayıpla baş etmelerine yardımcı olabilecek sohbetler yapma Söylentileri yalanlama, önleme Gereksiz detay vermeden soruları yanıtlama Uygun tepki verme konusunda model olma Her türlü duygunun ifade edilmesine izin verme Psikolojik danışmaya gereksinim duyan öğrencileri belirleme Travmanın etkilerini azaltabilecek sanat, resim, yazma ve müzik gibi etkinlikler yapma Gerekirse ders müfredatını bir kenara bırakma Cenaze töreni ile ilgili bilgi verme Önleme ve güvenlik konularında “öğretilebilir an” fırsatından yararlanma

KAVGALARA MÜDAHALE Hemen araya girmek için atılmayın. n Yardım isteyin. n Varlığınızı fark etmelerini sağlayın. n Öğrencileri isimleri ile çağırın. n Durmalarını söyleyin. n Mizahı deneyin n Kişisel alanlarını işgal etmeyin. n Seyircileri uzaklaştırın. n

Bir ölüm olduğunda… Anahtar sorular: n Ölen kim? n Ona ne oldu? n Ölüm nerede vuku buldu? n Okulu etkileyen başka ne gibi bir durum var? n (Varsa)Suçu işleyen kim?

KRİZ YAŞAYAN KİŞİLERE YARDIM Kriz yaşayan kişiye en etkin yardım, kendisini en iyi tanıyan, en yakın hissettiği kişilerden gelir. n Bir sınıfta kriz yaşanmışsa o sınıfa en iyi yardım, başka öğretmenler yerine o sınıfın öğretmenlerinden sağlanır. Bu nedenle öğretmenlerin yardım becerileri eğitimi alması sağlanmalıdır. n

ÖLÜM VE ACI İLE İLGİLİ SORULARI YANITLARKEN KARŞIMIZDAKİ ÇOCUK… “Ölüm” kavramını anlayabilecek yaşta mı? n Gelişimsel düzeyi nedir? n Entelektüel düzeyi nedir? n Sosyal çevresi ve yaşam deneyimleri nedir? n Cenaze törenine katılmalı mı? . . . sorularını yanıtlamalıyız. n

n ÖLÜM… n Yaşamın sonudur. n Geri dönülmezliktir. n Her canlının her an, her yaşta başına gelebilir, kaçınılmazdır. n n Evrenseldir, tüm evrende geçerlidir. n 5 yaşından küçük bir çocuğa, ölen kişinin uzun bir yolculuğa çıktığını, bu n yolculuğun bildiğimiz yolculuklardan farklı olduğunu o yüzden kendisine veda edemediğini, bir daha gelmeyeceğini ama her zaman bizi sevmeye devam edeceğini, bizi düşüneceğini söyleyebilirsiniz. 5 -6 yaş ölüm kavramını anlayabilir ama geri dönülmezliği anlamayabilir. 6 -7 yaşından itibaren evrensellik, kaçınılmazlık anlaşılmaya başlanır. 7 -10 yaş tam olarak anlar. 10 -12 yaşlarda felsefi bir ilgi vardır. Tehlikeli olabilir.

ANNE BABANIN ÖLÜMÜ n n n SÖZLEŞME BOZULMUŞTUR. Hani hep beni koruyacaklardı? Neredeler? Neden öldüler? Bana mı kızdılar? Yanlış bir şey mi yaptım? Dalgalanmalar ve tepkilerde tutarsızlıklar olur. Kendilerine olan güvenleri azalır. Geçmişten bir bağı kopmuş gibi hisseder. Onu tanıyan biri artık yoktur. (Tüm aile büyüklerinde benzer duyguyu hisseder. )

ÇOCUĞUN KARDEŞ ÖLÜMÜNE TEPKİSİ n n Suçluluk duygusu (Rakibim öldü. Ben kazandım ama bu nasıl bir kazanma!) Anne ve baba ölen kardeşi “çok iyi bir çocuktu” diye anar. Sağ kalan kardeş bunun gerçek olmadığını düşünür ama açıklayamaz. O da melek gibi olmaya çalışır ama bu ağır bir yüktür. “Demek ki ben de her an ölebilirim” diye düşünebilir.

ACILI ANNE BABA Kabul edemez. n Gençler, çocuklar ölmemeli, haksızlık bu diye düşünür. n Onu neden koruyamadım? n Kendilerini toplumdan soyutlayabilirler. n Hayatta kalan çocuklarımı da mı kaybedeceğim? n Kalan çocuklarını ihmal edebilir. n

YAS SÜRECİ Kaybı ve hatırlatan şeyleri inkar etme n Gerçeği görme (Kızgınlık, utanç, depresyon) n Ölen kişiyi hataları ile birlikte normal bir insan olarak görebilmek, anlayabilmek n Acı, yas hep hissedilecek ama insanım. Gelişip büyümeye devam edeceğim. Anormal durumlarda anormal davranmak normaldir. Yaşanan travmatik durumdan sonra krizin şiddetine göre 1 -6 aydan fazla bu tepkiler sürüyorsa bir uzman yardımı alınmalıdır. n

YAS TUTAN KİŞİLERİN GEÇİRDİĞİ AŞAMALAR 1. 2. ŞOK VE UYUŞMA: Ölüm, kriz sonrası ilk tepki, şok olma, olanları anlayamama, gerçeklerden kopma ve uyuşma. İNKAR- REDDETME: Kişi, sanki başına böyle bir olay gelmemiş gibi düşünür, davranır, hisseder. Örneğin telefon çaldığında arayanın ölen kişi olduğunu düşünür veya odasının önünden uyandırmamak için sessizce geçer. Bütün bu olanların bir rüya olduğunu ve yakında biteceğini düşünür.

YAS TUTAN KİŞİLERİN GEÇİRDİĞİ AŞAMALAR 3. ÖZLEM VE KIZGINLIK: Bu aşamada özlem çok artar. Ölen kişiye bırakıp gittiği için kızgınlık, bir şey olmamış gibi yaşamlarını sürdürdükleri için diğer insanlara ve tanrıya karşı yönlendirilebilir. Böyle duygular yaşadığı için kişi, kendine kızgınlık duyabilir.

YAS TUTAN KİŞİLERİN GEÇİRDİĞİ AŞAMALAR 4 - ÜZÜNTÜ VE UMUTSUZLUK: Bu aşama aslı yas tutma aşamasıdır. 5 - YENİDEN YAPILANMA: Kişi, başına gelenleri, yakınının öldüğünü ve geri gelmeyeceğini artık kabul etmiştir. Gerçeklerle hesaplaşmış ve yaşamının bundan sonraki bölümünü o kişi olmadan nasıl sürdürebileceğini belirlemiştir.

YAS TUTMANIN AMACINA ULAŞMASINI ENGELLEYEN TUTUMLAR 1. Yas Tutmayı Reddetme: Ölen kişiyi hatırlatacak her şeyden kaçınılır, başka şeylerle oyalanılır. Bunun nedenleri: * Güçlü görünme isteği * Yas duygularının aile içinde onaylanmaması * Bu duygulara izin verirse delireceğini düşünmesi. 2. Yas Tutmayı Bitirememe: Ölen kişinin yakını olmadan yaşamını devam ettirmesinin olanaksız olduğuna inancı olduğunda ortaya çıkar. Bazen çevre böyle ebedi bir yası ödüllendirir. Yapılacak şey, kişinin kendisini o kişi olmadan da yaşamını devam ettirebileceği bir duruma getirmesine gerçekleri görmesine, aslında yeterli güç ve

KRİZDEN ETKİLENEN BİRİNE KARŞI GENEL DAVRANIŞ İLKELERİ n n n n Konuşurken sakin ve anlayışlı olun. Aynı şeyi defalarca anlatacak kadar sabırlı olun. İyi bir dinleyici olun. Çocuğun duygularını ifade etmesini destekleyin. Yargılamayın, yorumlamayın, öğüt vermeyin. Esnek olun, çatışmaya girmeyin. Asla tutamayacağınız sözler vermeyin. Doğruyu söyleyin. Kaçamak konuşmayın, yalan söylemeyin. Göz kontağı kurun. Emir cümleleri kurmayın. Destek, güven veren mesajlar kullanın. (Dokunmak, elini tutmak, vb. ) Bazı kişilerin daha fazla zamana ihtiyacı olabilir. Sabırlı olun. Zorlandığınız veya sizi aşacak bir durum olduğunda destek alın veya bir uzmana başvurun.

TRAVMA YAŞAYAN KİŞİYE SÖYLENEBİLECEK UYGUN CÜMLELER n n n n Şimdi güvendesin. (Gerçekten öyle ise) Senin suçun/sizin suçunuz değildi. (Gerçekten eminseniz) Bunlar normal tepkiler. Benimle konuştuğun için memnunum. Hiçbir şey eskisi gibi olmayacak. Fakat eminim şimdikinden daha iyi olacak ve sen iyileşeceksin. …. olduğu için üzgünüm. (Annenin ölümü için üzgünüm) Bunları yaşamak zor. Kim olsa bu durumda kendini kötü hissederdi. .

KRİZ HAKKINDA KONUŞURKEN… I-Olaylar hakkında, n Her şey olmadan hemen önce (birkaç saat önce) neredeydin? n Ne oldu? Olay olduğunda neredeydin? Ailen neredeydi? n Olayın oluş sıklığı neydi? n Ne gördün? Ne duydun?

KRİZ HAKKINDA KONUŞURKEN… II- Düşünceler, duygular ve tepkiler n Aklına hangi düşünceler geldi? n Neler hissettin? n Olanlar hakkında izlenimlerin neydi? n Olanlar hakkında ne düşünüyorsun? n Sana/ailene olanların en kötü kısmı ne? En kötü şey ne? n Senin, ailen, arkadaşların için en önemli yan neydi/neler?

KRİZ HAKKINDA KONUŞURKEN… III- Krizle baş etme n Bu durumun üstesinden gelmek için sana neler yardım etti ya da edebilir? n Geçmişte sıkıntılarınla, olağan dışı olaylarla nasıl baş ettin? n Yakın gelecekte kendini ve aileni hayal etmeye çalış. n Şimdiden sonra neler yapacaksın?

KAYBI OLAN ÇOCUĞA NELER SÖYLENMELİ? n n n n Gerçekleri mümkün olan en kısa zamanda söyleyin. Kayıp haberini duygusal olarak çocuğa en yakın kişi söylemelidir. Hayatında ilk kez gördüğü profesyonel biri değil. “Gitti” yerine “öldü” deyin. Gerçeği söyleyin. ”Hastanede, vb. demeyin” Çocuğun önünde duygularınızı gösterin, doğal olun. Soru sorması için cesaretlendirin. “Ben de mi öleceğim? ”gibi gelecekle ilgili sorulara doğru cevaplar verin. Çocuğun acılarına duyarlı olun. Sarılın, öpün, anlayan gözlerle bakın.

KAYBI OLAN ÇOCUĞA NELER SÖYLENMELİ? n n n Cenaze ve gömülme törenlerine katılabilir ama gitmek istemiyorsa zorla götürülmemelidir. Uç kararlar çocukların önünde söylenmemelidir. O da uç kararlar verebilir. Travma bölgesinden ayrılıp bir daha hiç dönmeyenler daha fazla etkilenir. Ama tüm yakınlarını kaybedenler akrabalarının bulunduğu yerlere gidebilirler. Yaklaşımlarımız aile ve bulunduğu kültüre uygun olmalıdır. Aksi halde daha zararlı oluruz. Onun esneklik, iyileşme, başa çıkma ve adaptasyon kuvvetine güvenin.

TRAVMA YA DA ÖLÜMÜ AÇIKLARKEN n n Karşınızdaki çocuğu önemsendiğinizi hissettirin ve onu dinleyin. (“Seni anlıyorum” yerine “evet anlat, nerede, nasıl, ne zaman oldu? ” diye sorun) çünkü o kendini bu felakete uğramış dünya üstündeki tek kişi olarak algılar. Kronik, sosyal ve psikolojik çarpılmayı önlemek için enstrümanlarımızı kullanarak semptomları azaltmalıyız. Aktif başa çıkma becerileriyle çalışarak kendilerine baş etmelerini sağlamalıyız. “Değişmeyen ne var? ” sorusu bu kişilere sorulacak en önemli sorudur. Biz onlara var olanları göstermeliyiz.

ÖLÜMÜN OKULDA DUYURULMASI 1. Olay, öğretmen ve öğrenciler okulda değilken olursa öğretmenler okula gelmeden önce telefon zinciri kullanarak her birini olaydan haberdar edin. Okula dönülen ilk günün sabahı öğretmenlerin posta kutularına olayı açıklayan kısa bir duyuru koyun. Öğretmenler odasında soruları yanıtlamak üzere müdür yardımcılarından veya Okul Acil Durum Ekibi’nden birini görevlendirin.

ÖLÜMÜN OKULDA DUYURULMASI 2. Bölüm Başkanlarını okul başlamadan en az bir saat önce okula çağırarak toplantı düzenlenmesi için okul müdürüyle işbirliği yapın. Öğretmenlere, sınıfta öğrencilere olay hakkında bilgi ve öğretmenlerin sınıfta bu acil durumla nasıl baş edeceklerine dair yazılı bilgi hazırlayın. 3. Öğretmenler aracılığı ile öğrencileri mümkün olduğunca aynı anda olaydan haberdar edin. Olayla ilgili söylentileri ve abartılı yorumları engellemek için öğretmenlerin olayla ilgili mümkün olan tüm bilgileri doğru olarak öğrencilere aktarmalarını isteyin. (Ölüm ve intihar olayları genel mikrofon ve toplantılarla anons edilmemelidir. )

ÖLÜMÜN OKULDA DUYURULMASI 4. Öğrencinin ait olduğu sınıfı veya gerek gördüğünüz sınıfları ziyaret edin. ODE’ lerin veya okula davet ettiğiniz APDE uzmanlarının bu sınıflarla görüşmelerini sağlayın. Gün boyunca ve olaydan sonraki birkaç gün ODE ile belli aralıklarla, öğretmenlerle öğle tatili ve okul çıkışında olayların gözden geçirilmesi, kayıpla baş edilmesi, planlama yapılması için kısa toplantılar düzenleyin. Öğretmenlerin duygularını deneyimlerini ve önerilerini paylaşmalarına fırsat verin. Eylem planlarınızda yapılan değişikliklerden öğretmenlerinizi haberdar edin.

ÖĞRENCİ VE ÖĞRETMENLER n n n Söylentileri en aza indirmek için olaylar hakkında kesin bilgi verin. Cenaze törenine katılmak isteyen öğrenciler için gerekli izni sağlayın. Öğrencinin isminin bilgisayar kayıtlarından çıkartılması için teknik servise talimat verin. Ölen öğrencinin evine okuldan yanlışlıkla duyuru (veli toplantısı, disiplin cezası, vb. ile ilgili duyurular, ara karne, davetiye, vb) gitmemesine dikkat edin. Olayla ilgili psikolojik danışma ve destek hizmetine gereksinim duyan öğrenci ve öğretmenleri belirleyin. Okulunuzun bağlı bulunduğu RAM ve APDE ekibinden yardım isteyin ve buraya başvurmaları için yönlendirin.

ÖĞRETMEN VE VELİLER İÇİN HAZIRLANACAK BÜLTENDE YER ALABİLECEK BİLGİLER Olayla ilgili, durumun ne olduğunu açıklayan özel bilgiler, n Bu olayla okulun ve okulun bulunduğu bölgenin nasıl başa çıktığını açıklayan bilgiler n Başvurulacak kişiler ve telefon numaraları, n Başvurulabilecek diğer telefon numaraları (Sağlık kuruluşları, vb. ) n Felaketle başa çıkmalarını kolaylaştırıcı kısa bilgiler ve kaynak kitap, kişi, web sitesi adresi, vb. isimleri n

CENAZE VE ÖZEL ETKİNLİKLER n n n Öğretmenler ve öğrencileri cenaze veya öğrenci için özel bir etkinlik düzenlenmesine katılmaları için teşvik edin. (Sadece intihar durumunda öğrenciyi yüceltmemek için özel bir tören düzenlenmez. ) Öğrenci adına yıllıkta bir sayfa, bir özel ödül, bir albüm ve benzeri anma etkinlikleri düzenlenmesini sağlayın. Aile ilişki kurun ve destek sağlayın. Cenazeye çiçek yollayın ve bizzat katılın, öğrencinin evine ziyareti yapın, yemek gönderin. Okula giden kardeşlerinin gittikleri okulun ismini öğrenin ve okul yöneticilerini haberdar edin.

MEDYA VE ANA BABALAR İLE İLİŞKİLER n n n Medya ve genel duyurular için yazılı olarak kısa bir bülten hazırlanmasına yardım edin. (Kriz öncesinde ise örnek basın bültenleri veya medyaya okulla ilgili bilgi veren formlar hazırlayın. ) Acil durum medya merkezi belirleyin. Kriz anında bu kişiye kolayca ulaşılabilecek bir yer belirleyin. Endişeli ana babalarla bir toplantı yapın; bilgilendirin ve çocuklarına nasıl yardımcı olabileceklerine dair yazılı bilgi dağıtın. Medyayı okul binasının dışında tutun. Medyaya yardımcı olun.

BİR KRİZ DURUMUNDA MEDYAYA HANGİ BİLGİLER NE ZAMAN İLETİLMELİDİR? n n n n n 0 -12 Saat içinde: NE OLDU? Olayın duygusal veya romantik bir biçimde aktarımından kaçının. Taklide yol açabilecek veya model olabilecek bilgiler vermeyin. OLAY NEREDE OLDU? OLAY NE ZAMAN OLDU? 12 -24 Saat içinde: OLAYA KİMLER KARIŞTI? İsimler halihazırda kamuoyu tarafından bilinmedikçe veya olaya karışan kişilerin yakınları bilgilendirilmedikçe isim vermekten kaçının. 24 -36 Saat içinde: KİŞİLER OLAYA NASIL KARIŞTI? Genel bilgi verin. NEDEN, KİM SUÇLANMALI? 36 -72 Saat içinde: OLAY NE KADAR SÜRECEK VE OLAYA KARIŞAN KİŞİLERİN DURUMU. Öncelikle siz doğru bilgiler elde ettiğinizden emin olun. Medya daha derin analizlere odaklanır. 72 - saat sonrası: CENAZE TÖRENİ DETAYLARI VE SOSYAL ETKİLER DİĞER BİLGİ KAYNAKLARI

MEDYAYLA İLİŞKİLERDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR n n n n “Yorum yok” türü cevaplardan kaçının; saklanan bir şeyler varmış izlenimini verir. Öğretmenleri, öğretmenleri ve velileri medyanın mülakatlarından ve ilgisinden uzak tutmaya çalışın. Hiçbir öğrencinin ana babası yanında olmadan medya ile görüşme yapmasına izin vermeyin. Düzenli basın toplantısı yapılmasına özen gösterin. Düzenli bilgi veren bültenler hazırlayın. Medyadaki haberleri takip edin. Medyanın isteklerini ve yapılan mülakatları kaydedin. Sözel bilgilerinizi destekleyecek yazılı bilgi

OKULDAKİ ŞİDDET OLAYLARINA İLİŞKİN HABERLERDE KAÇINILMASI GEREKENLER Olayın çok basitleştirilerek sunulması n Haberlerde okul şiddet olayının tekrar ve abartılarak verilmesi n Okul şiddetinin duygusallaştırılarak yayımlanması n Şiddet olayının nasıl olduğunu detaylı açıklamalarla verilmesi n Şiddet olayına katılan kişilerin yüceltilmesi n Suç faillerinin olumlu özelliklerine odaklanılması n

ÜÇÜNCÜ DERECE MÜDAHALE: ACİL DURUM SONRASINDA Felaket durumları ile baş etmek için sürekli hizmetler planlayın. n Öğrenciler için destek personeli bulundurmaya veya okul dışından uzmanlarla bağlantıda bulunmaya devam edin. n Öğrencilerle her gün ilgilenecek olan öğretmenlere hizmet içi eğitim ve kaynak sağlayın. n Felaketten sonra ortaya çıkabilecek tepkileri düşünün. Örneğin okulda benzer bir olay, eski duyguları yeniden canlandırabilir. n

KRİZLE BAŞA ÇIKMA BECERİLERİ BASİC-Ph adı verilen bu yaklaşımda her bireyin baş etme kaynakları altı boyutta incelenir: B- Belief (İnanç) A- Affect (Duygu) S- Social interaction (Sosyal etkileşim) I- Imagination (Hayal gücü) C- Cognition (Biliş - düşünce) Ph- Physiology (Fizyoloji, hareket) Bu model, kişinin güçlü yanını ve hangi baş etme kanallarını kullandığını bulmaya yardımcı olur. Her birey bu altı boyutun hepsini kullanma potansiyeline sahiptir.

B- İNANÇ SİSTEMLERİ n n n n Dini inanç, Aile sistemine inanç, Ülkeye inanç, Siyasi ideolojiler, Değer sistemleri, Anlam arama, Bireyin kendine inanç, Başka kişiye (doktor, psikolog, vb. ) inancını kapsar. Bireyin inanç sistemleri etkili bir baş etme kaynağıdır. Örneğin: Her kültürde tehlikeli anlarda yardım ve yol gösterme ihtiyacını ifade eden dualar kullanılır.

A- DUYGULAR n n n Travma hikayeleri anlatması, Oynadığı oyunlarla ifade etmesi, Resim yapması, Şarkı söylemesi, İleri dönük rol oyunları, Travmanın neden olduğu duyguları bir şekilde ifade etmektir. Özellikle çocukların uygun zamanlarda yapıldığında Hikaye anlatması duygu kanalını harekete geçirir. Yetişkinlerde de benzer yöntemler kullanılır.

S- SOSYAL KANAL n n n Arkadaşlar Aile Bir gruba ait olma Destek alma Destek vermeyi kapsar. Rolünün(pozisyonunun/ durumunun) gereklerini yerine getirme Rolleri küçük işlerle belirlemeye çalışın. Çok basit bile olsa bir iş verirsek kayıplarına konsantre olmak yerine kendilerini oyalarlar. Yalnız kalmak yerine insanlara yardım etmeleri, onlarla temas kurmaları sağlanır. Çocukların travmayla baş etmelerini kolaylaştırmak için akranları ile birlikte çeşitli aktivitelerde yer alması sağlanır. Biraz daha büyük çocuklara liderlik sorumluluğu verilebilir. Yetişkinler ise bir arada olma, birbirlerine yardım etme yolu ile kendilerini bir gruba ait hisseder, birbirlerinden destek alırlar.

I- HAYAL GÜCÜ VE YARATICILIK n n n n Resim yapma, Yazı yazma, Rüyalar Anılar Mizah, espri Sanat Yönlendirilmiş fantaziler n n Dışarıdan gelen tehlikeye karşı koymada hayal gücü etkilidir. İçten gelen duygularla yaratıcı çözümler bulmanın tedavi edici etkisi vardır.

C- BİLİŞSEL KANAL- DÜŞÜNCEBİLGİLENME n n n n n Bilgi toplama Problem çözme Olumlu düşünceler Zaman Yer Olayın oluş biçimi Akıl alma Bundan sonra olabilecekler Alınacak önlemler Olumlu sözler ise ifade etme, problem çözme ve olumsuzluklarla baş etme için kullanılacak önemli bir araçtır. n n Yaşanan krizle ilgili gerekli bilgileri edinmek yas tutma ve iyileşme sürecini başlatır. Fiziksel şartlar ya da yakın geleceğe dair bilgi vermektir. Bazen kişiler (özellikle yetkililer halk paniğe kapılmasın diye bilgi vermekten kaçınırlar. Oysa önceden bilgi verirsek insanlar başlarının çaresine bakabilirler. Aksi takdirde daha büyük zorluk ve panik yaşayabilirler.

Ph- FİZİKSEL KANAL n n Koşmak Yemek yemek Su içmek Travma durumlarında duyular hassaslaşır. Koku, görme, sesler veya dokunmayı etkileyen özel uyarıcılar daha sonra rahatsız edici anıların tekrar hatırlanması ve yaşanmasına neden olur. n n Tehlike karşısında hayatta kalma değeri taşıyan “savaşkaç-hareketsiz kal” tepkisi travma sonrasında da kaslarda ve duygularda gerginliğe neden olmaktadır. Bedenin farkına varmak gevşemeye yönelik bedensel hareketler yapmak bu alanda etkilidir.

Bu bilgiler YÖRET tarafından “Okullarda Acil Durumlarda Psikososyal Destek Projesi” eğitim materyali olarak hazırlanmıştır. KATILIMINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.