Okrugli sto Stanje ivotne sredine u optini Nikiopasnosti

Okrugli sto: , , Stanje životne sredine u opštini Nikšić-opasnosti i mogućnosti” Nikšić, 12. 10. 2010. godine Hotel , , Onogošt”

Služba za zaštitu životne sredine opštine Nikšić Informacija o stanju životne sredine za teritoriju opštine Nikšić za 2009 godinu Vera Mirković

§ „Svako ima pravo na zdravu životnu sredinu i na blagovremeno i potpuno obavještavanje o njenom stanju. Svako je obavezan da unapređuje i čuva životnu sredinu“ (Ustav Crne Gore, odredbe o slobodama i pravima građana)

§ Služba za zaštitu životne sredine opštine Nikšić je pripremila Informaciju o stanju životne sredine za 2009. godinu na osnovu raspoloživih i prikupljenih podataka monitoringa od relevantnih institucija (Agencija za zaštitu životne sredine, Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine, Republički hidrometeorološki zavod, Centar za ekotoksikološka ispitivanja, Elektroprivreda Crne Gore, JP Vodovod i kanalizacija Nikšić i dr. ). § Informacija o stanju životne sredine za teritoriju opštine Nikšić za 2009 god. predstavlja prikaz stanja pojedinih segmenata životne sredine – vazduha, vode, zemljišta, buke i biodiverziteta, koji je baziran na dostupnim podacima iz različitih izvora, proračunima na osnovu dobijenih podataka kao i na stručnim analizama. Riječ je o jednom značajnom dokumenatu iz oblasti životne sredine u opštini s obzirom da donosi procjenu kako trenutnog stanja životne sredine tako i preporuke u cilju poboljšanja postojećeg stanja, a sve prisutniji pritisci na životnu sredinu ublažili putem sprovođenja adekvatnih mjera.

Ovogodišnju informaciju o stanju životne sredine čine 2 zasebne cjeline I Prikaz stanja životne sredine po segmentima: §Kvalitet vazduha §Površinske i podzemne vode §Kvalitet zemljišta §Biodiverzitet §Buka u životnoj sredini §Prikaz stanja životne sredine po segmentima daje prikaz i ocjenu stanja prema pojedinim segmentima životne sredine (vazduh, voda, zemljište, buka i biodiverzitet) za 2009. godinu. Na osnovu dostupnih podataka i detaljne analize, dobija se informacija o stepenu zagađenja pojedinih segmenata životne sredine, posebna pažnja posvećena je podacima koji upućuju na prekoračenje zakonom propisanih graničnih vrijednosti. Takođe, pojedini podaci su upoređivani sa prethodnom godinom (2008) kako bi se uočile promjene u pojedinim segmentima životne sredine. Grafički prikaz podataka u ovom dijelu Informacije omogućava preglednost i čitljivost kao i jasniji uvid u dostavljene podataka.

II Predlog mjera u cilju poboljšanja postojećeg stanja § U ovom dijelu dokumenta izneseni su, nadamo se, konstruktivni predlozi u cilju poboljšanja postojećeg stanja.

Monitoring kvaliteta vazduha § U 2009. godini monitoring kvaliteta vazduha sprovodio se u skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine (“Sl. list Crne Gore“, br. 48/08) i Zakonom o kvalitetu vazduha („Sl. list RCG“, br. 48/07). U „Službenom listu Crne Gore“, broj 25 od 05. 2010. godine objavljen je Zakon o zaštiti vazduha. § Program monitoringa kvaliteta vazduha u Nikšiću za 2009. godinu obuhvata sistematska 24 -časovna mjerenja emisija osnovnih zagađujućih materija u vazduhu: sumpor dioksida (SO 2), ukupnih azotnih oksida (NOx), prizemnog ozona (O 3), dima i čađi, amonijaka (NH 3), ukupan sadržaj lebdećih čestica (i u njima sadržaj teških metala i Ba. P), taložnih materija (i u njima sadržaj teških metala) i praškastih materija (PM 10). § Na teritoriji opštine Nikšić već smo rekli, zastupljeni su srazmjerno svi karakteristični izvori zagađivanja: industrija, saobraćaj, loženje i dr. Najznačajniji su tačkasti izvori iz sektora industrije. Značajni su i linijski izvori, u šta ovdje spada drumski saobraćaj, kao i površinski izvori grijanje privatnih i javnih objekata. Zagađivanju vazduha na teritoriji opštine doprinos daju padavine, obogaćene morskim solima, kao i transport SO 2 iz južnih smjerova, u regionalnoj skali.

Rezultati mjerenja kvaliteta padavina § Mjerenja kvaliteta padavina u Nikšiću vršena su na osnovu uzoraka prikupljanih jedan put mjesečno iz zbirnog mjesečnog uzorka. U padavinama je određivan sadržaj fizičko-hemijskih parametara: p. H, elektroprovodljivosti, sulfata, nitrata, hlorida, amonijaka, bikarbonata, Na, K, Ca, Mg, kao i sadržaj teških metala i organskih polutanata, što je vrlo važno pratiti zbog trendova depozicije teških metala na zemljištu i biljkama, kao i u kontekstu praćenja prekograničnog transporta zagađenja. § Na mjernom mjestu u Nikšiću izmjerena je povećana koncentracija amonijaka. Prosječna vrijednost elektroprovodljivosti padavina (Ep) je bila umjerena, 43, 9µS/cm. Od anjona, dominirali su sulfati i hloridi, a od katjona, kalcijum i kalijum, što je odlika kontinentalnog tipa padavina. Srednja godišnja p. H vrijednost je bila iznad 7, a minimalna godišnja 6, 14, što znači da nije bilo pojava „kisjelih kiša”. § Što se tiče ostalih parametara kvaliteta padavina (mg/l) u 2009. god i jona u padavinama za izabrane periode predstavljeni su u sljedećim tabelama i grafikonu (RHMZ).

Monitoring kvaliteta vazduha § Kvalitet vazduha u Nikšiću, ocjenjivan sa aspekta globalnog pokazatelja sumpor dioksida (SO 2) zagađenja je dobrog kvaliteta u skladu sa Uredbom o utvrđivanju vrste zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha („Sl. list CG“, br. 45/08). § U skladu sa važećom Uredbom kvalitet vazduha sa aspekta globalnog pokazatelja azotnih oksida, je dobrog kvaliteta. Na mjernom mjestu izmjerene su koncentracije ispod dozvoljene granice. § Na mjernom mjestu tokom 2009. godine uočava se smanjenje koncentracije prizemnog ozona (O 3) u odnosu na 2008. godinu. § Povećanje koncentracije dima i čađi zapaža se samo u zimskim mjesecima, što se objašnjava grijanjem na čvrsta i tečna goriva tokom grejne sezone. § Koncentracija amonijaka u vazduhu je zanemarljiva. § Uredbom nijesu obuhvaćene lebdeće čestice kao poseban parametar, zato su rezultati mjerenja tumačeni Pravilnikom o dozvoljenim koncentracijama štetnih materija u vazduhu („Sl. list CG“, br. 4/82, 8/82). Maksimalna godišnja koncentracija lebdećih čestica tokom 2009. godine bila je povećana u odnosu na dozvoljenu godišnju srednju vrijednost (110 µg/m 3). Tokom 2009. godine sadržaj ukupnih lebdećih čestica kao srednja godišnja vrijednost prelazila je dozvoljenu godišnju srednju vrijednost. Izvori emisija ovih čestica su industrija, velika frekvencija saobraćaja kao i sagorijevanje čvrstih i tečnih goriva tokom grejne sezone. § Analizom sadržaja benzo(a)pirena (jedna od 17 kancerogenih komponenti PAH-s) u PM 10 i TSP čestica utvrđeno je da su srednje godišnje vrijednosti bile iznad granične vrijednosti (1 ng/m 3). Opterećenost vazduha ovim polutantom značajno utiče na ocjenu kvaliteta vazduha i ukazuje na povećane emisije industrijskog porijekla i porijekla koje vodi od saobraćaja.

Monitoring kvaliteta vazduha § Koncentracije teških metala u ukupnim lebdećim česticama i taložnim materijama izmjerenim na poluautomatskoj stanici, u skladu sa Pravilnikom o dozvoljenim koncentracijama štetnih materija u vazduhu („Sl. list CG“, br. 4/82, 8/82) bile su ispod propisanih normi. Na automatskim stacionarnim stanicama, evidentirano je samo prekoračenje koncentracije olova u PM 10 česticama, u skladu sa Uredbom o utvrđivanju vrste zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha („Sl. list CG“, br. 45/08) na mjernom mjestu SO u Nikšiću. § Iako su mjerenja vrijednosti PM 10 vršena samo u drugoj polovini 2009. godine, može se konstatovati da je opterećenje vazduha ovim polutantom značajno. U Nikšiću osim prekoračenja dozvoljenih dnevnih koncentracija, i srednje vrijednosti (preračunate za period mjerenja) su bile iznad propisane norme za godišnju srednju vrijednost. § Padavine su sakupljane i analizirane kao mjesečni uzorci. Nije vršena analiza dnevnih padavina i dnevne kiselosti. Najviše vrijednosti mineralizacije imaju padavine na stanici Nikšić, što je posljedica spiranja lokalnog zagađenja u prizemnom sloju atmosfere. Što se tiče sadržaja teških metala u padavinama, koncentracije su u svim ispitivanim uzorcima bile ispod granice detekcije. § Na osnovu analize dobijenih rezultata može se konstatovati da je vazduh u Nikšiću opterećen sa polutantima iz industrije, saobraćaja i domaćinstava.

Predlog mjera Mjere za poboljšanje kvaliteta vazduha, u prvom redu moraju biti usmjerene ka izvoru zagađenja. §Kada je u pitanju industrijsko zagađenje, u principu postoje dva puta za smanjenje otpadnih emisija: poboljšanje tehnološkog procesa, prečišćavanja i kaptaže otpadnih emisija, uz korišćenje goriva dobrog kvaliteta. §Posebnu pažnju potrebno je posvetiti korektnom održavanju vozila i organizaciji saobraćaja (izmiještanje glavnih saobraćajnica van gradskog jezgra, izgradnja zaobilaznica). Veliki broj starih automobila sa lošim karakteristikama sagorijevanja, mora biti zamijenjen sa savremenijim vozilima, što je veliki problem imajući u vidu socio-ekonomsku situaciju. Kvalitet korišćenog goriva mora biti u skladu sa evropskim standardima. §Smanjenje broja nelegalnih deponija i izgradnja deponija u skladu sa zakonskim propisima. §U gradskim i industrijskim ložištima, kao i domaćinstvima koristiti gorivo dobrog kvaliteta. §Realizovati mjere definisane su i u Nacionalnoj strategiji održivog razvoja Crne Gore (2007), kao i u LEAP-u opštine Nikšić (2007)

Monitoring kvaliteta površinskih voda § Upravljanje vodama i vodnim dobrom regulisano je Zakonom o vodama („Sl. list RCG“, br. 27/07), koji ima za cilj da obezbijedi pravne pretpostavke za organizovanu i svrsishodnu društvenu aktivnost usmjerenu na održavanje i unapređenje režima voda u jedinstvenom vodnom sistemu Crne Gore. § Na prostoru opštine Nikšić postoji veći broj vještačkih akumulacija kao i četiri značajnija vodotoka i to: Zeta, Gračanica, Bistrica i Mrkošnica. § Od površinskih tokova sa teritorije opštine Nikšić u ovoj informaciji obrađena je rijeka Zeta i Akumulacija Krupac. § Ostali vodotoci u gradu, posebno Gračanica i Bistrica značajno su ugroženi ispuštanjem otpadnih industrijskih voda prvenstveno iz Željezare i Pivare, kao i brojnih manjih industrijskih preduzeća koji se neposredno nalaze uz vodotoke. Željezara ispušta pored industrijskih voda i sanitarne koje se ne prečišćavaju u vodotok Gračanice. Naročito ugrožavanje ovih voda i njihovih riječnih korita prouzrokuje intenzivna i nekontrolisana eksploatacija šljunka i pijeska. Time dolazi do podrivanja obale i devastacije korita. Time se u velikoj mjeri uništava biljni i životinjski svijet vodotoka. Uz ove vodotoke javljaju se stalne deponije komunalnog otpada koje formiraju uglavnom mještani koji žive uz njih.

Monitoring kvaliteta površinskih voda § Vodotok Mrkošnice ugrožava odlaganje smeća, po obodu riječnog korita. U ovaj vodotok se ispuštaju i kanalisane meteorske (oborinske) vode. § Od jezera na području opštine Nikšić najveću ugroženost imaju Slano koje ugrožava livnica koja se neposredno nalazi uz njega kao i brojne deponije po obodu, dok Vrtačku laganu ispunjavaju nepročišćene fekalne vode grada. § U strukturi izvora zagađivanja rijeke Zete nije bilo promjena ni u 2009 godini. Dominantni izvori zagađivanja voda rijeke Zete su bile komunalne otpadne vode, bilo da se radi koncentrisanom ili rasutom tipu izvora zagađenja, kao i industrijski zagađivači. Integralni Katastar izvora zagađivača, kao osnovni instrument u politici donošenja mjera i planova sprečavanja i/ili smanjenja emisije zagađenja ne postoji. § Velikih havarijskih zagađenja nije bilo.

Monitoring kvaliteta površinskih voda § Kvalitet vode u akumulacijama je vrlo kompleksna kategorija i to iz više razloga. Rezultirajući kvalitet se javlja kao posljedica mnogobrojnih činilaca: počev od načina postanka jezera/akumulacije, preko geografskog položaja i odgovarajućih klimatskih i hidroloških karakteristika do fizičkih, hemijskih i bioloških činilaca u samom sistemu. § Akumulacija Krupac je karakteristična po tome što se prihranjuje vodom iz mnogobrojnih izvora koja se nalaze na njenom dnu (što predstavlja glavni izvor vode za jezera u stjenovitim basenima i za jezera u krečnjačkim regionima), preko padavina i površinskog spiranja. § Na osnovu dobijenih rezultata ispitivanja u toku 2009. godine, može se generalno zaključiti da je, po većini parametara, kvalitet vode akumulacije Krupac vrlo ujednačen, gledano i po površini akumulacije i po dubini, za sve hidrološke cikluse. § Voda akumulacije Krupac je po mikrobiološkim parametrima odgovarala Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće u februaru i novembru. Pojava koliformnih bakterija (bakterije koje su indikatori fekalnog zagađenja voda) primjećuje se u uzorcima iz maja mjeseca, ali voda i dalje odgovara gore pomenutom Pravilniku, dok u septembru posebno u uzorcima sa dubina 6 -7 metara na svim lokalitetima broj koliformnih bakterija se značajno povećava, što može biti posljedica korišćenja akumulacije u rekreativne svrhe tokom ljetnje sezone.

Monitoring kvaliteta površinskih voda Za bunarsko izvorište Poklonci, gdje su uzorkovanja obavljena u sljedećim periodima: § 04. i 05. februar 2009. § 13. maj 2009. § 09. septembar 2009. § 18. novembar 2009. §U tabeli br. dati su fizičko-hemijski parametri u bunarima Poklonci određivani u toku 2009. -e, po ciklusima, sa minimalnim maksimalnim i prosječnim godišnjim vrijednostima §Na osnovu fizičko-hemijskih ispitivanja, generalno se može reći da je kvalitet vode bunara Poklonci takav da odgovara visokim svjetskim i evropskim standardima vode za piće. §Međutim, vrijednosti BPK 5 i mikrobiološke analize ipak ukazuju na prisutno organsko i fekalno zagađenje vode, što je posljedica ljudskog uticaja. Tretman ovih voda pri eksploataciji je hlorisanje, zbog prisutnog mikrobiološkog zagađenja, ali obzirom da je evidentan ljudski uticaj, preporuka je da se izvorište maksimalno zaštiti od ovog uticaja i obezbijede sve mjere sanitarne zaštite izvorišta.

Predlog mjera § Najveći uticaj na kvalitet voda imaju neprečišćene otpadne, komunalne i industrijske vode. Navedeno stanje se jedino može popraviti sprječavanjem ili ograničavanjem unošenja u vode opasnih i štetnih supstanci-materija, odlaganjem otpadnih i drugih materija na područjima koja mogu uticati na pogoršanje kvaliteta voda, prečišćavanjem zagađenih voda, planom izgradnje objekata za prečišćavanje otpadnih voda, sa pratećim uređajima kao i rekonstrukcijom postojećih. § Lokalitete koji su analizirani potrebno je maksimalno zaštititi od antropogenog uticaja, radi sprečavanja degradacije kvaliteta vode.

Monitoring kvaliteta zemljišta § Na području opštine Nikšić uzorkovanje je izvršeno na četiri lokacije, ispitano je 8 uzoraka. Rezultati ispitivanja zagađenosti zemljišta na teritoriji Nikšića u 2009 godini ukazuju da na pojedinim lokacijama postoji odstupanje od norme propisane Pravilnikom u pogledu sadržaja teških metala (olova, bakra, hroma, cinka i nikla) i organskih polutanata (poliaromatičnih ugljovodonika i PCB kongenera 18, 28, 32, 44, 52, 101, 118, 138) što je uslovljeno neadekvatnim odlaganjem komunalnog i industrijskog otpada. § Uzrok povećanog sadržaja polutanata u opštini Nikšić je neadekvatno odlaganje industrijskog otpada. Takođe je konstatovan značajan uticaj saobraćaja na obradive površine zemljišta koje se nalaze u blizini prometnih saobraćajnica. § Većina neorganskih i organskih polutanata predstavlja značajne zagađivače životne sredine a samim tim i zemljišta. Predstavljaju veliku opasnost za sve žive organizme. Najznačajniji antropogeni izvori zagađivanja zemljišta su industrija, saobraćaj i razne vrste otpada. U većini slučajeva polutanti se akumuliraju u površinskom sloju zemljišta pošto pedogeni procesi poslije zagađivanja nijesu još djelovali dovoljno dugo da bi došlo do njihove redistribucije u zemljišnom profilu. Organski i neorganski polutanti se iz zemljišta prenose i akumuliraju u biljkama a zatim lancem ishrane do životinja i čovjeka. Usvajanje organskih i neorganskih polutanata od strane biljaka zavisi od brojnih unutrašnjih i spoljnih činilaca. § Na kraju se donosi zaključak da zemljište trpi snažan antropogeni uticaj što, u određenom broju uzoraka, za posljedicu ima povišen sadržaj opasnih i štetnih materija.

Predlog mjera § Treba uspostaviti sistem stroge kontrole odlaganja otpada od momenta stvaranja, sakupljanja i transporta do konačnog odlaganja. Sve prethodno treba biti usklađeno sa Zakonom o upravljanju otpadom (Sl. list RCG 80/2005). Neophodno je na lokacijama određenim za odlaganje otpada uspostaviti kontinualni monitoring svih segmenata životne sredine.

Monitoring biodiverziteta § Praćenje stanja biološkog diverziteta u Crnoj Gori se realizuje od 2000 -te godine u okviru nacionalnog Programa praćenja stanja životne sredine. Do sada prikupljene informacije još uvijek ne pružaju mogućnost za sveobuhvatnu analizu trendova o stanju populacija indikatorskih vrsta. Generalizacijom rezultata dobijenih kroz Program praćenja stanja životne sredine konstatovano je da su negativne posljedice bile najizraženije na vodenim i šumskim ekosistemima. § Ima veoma malo direktnih informacija o tome da li se biološki resursi koriste na održiv način u Crnoj Gori, što je odraz nedostatka istraživanja i još uvijek nedovoljnog nivoa praćenja stanja u ovoj oblasti. Sa druge strane postoje određene indikacije da se neke vrste prekomjerno eksploatišu te da upravljanje prirodnim resursima nije zasnovano na nekom čvrstom modelu održivog korišćenja. § Eksploatacija šuma pokazuje rastući trend u količini posječene šume u prethodnom desetogodišnjem periodu. Međutim obim nelegalnih sječa nije poznat. Sječa se ne sprovodi u nepristupačnim područjima pa je uglavnom skoncentrisana na tzv. “otvorena” šumska područja u kojima se obim sječa ne može smatrati održivim. § Takođe je malo pouzdanih podataka o ribljem fondu i njegovoj produktivnosti u posljednjih 15 godina.

Prijedlog mjera § § § § Potrebu podizanja svijesti o značaju očuvanja i održivog korišćenja prirodnih resursa i vrijednosti biodiverziteta kao resursne osnove ekonomskog razvoja društva. Ovo naročito sa stanovišta nepostojanja dovoljno izražene svijesti pojedinih sektora u pogledu ugrađivanja ovih principa i na njima zasnovanih kriterijuma u sektorske planove i programe. Takođe, postoji potreba unaprjeđenja platforme za dijalog sa svim relevantnim subjektima (upravljači, vlasnici površina u zaštićenim područjima, lokalno stanovništvo, civilni sektor i relevantne međunarodne organizacije) u cilju stvaranja efikasnog sistema zaštite prirode i zaštićenih prirodnih područja. Uvođenje mjera koje podstiču primjenu održivih upravljačkih modela u ekološki značajnim ekosistemima, posebno u pogledu aktivnosti koje doprinose očuvanju biološke raznovrsnosti. Koncept uspostavljanja ekoloških mreža i sprovođenje strateških i planskih dokumenata u oblasti zaštite prirode i održivog korišćenja prirodnih resursa zahtijevaće rast budžetskih izdvajanja u tom pogledu. Unaprjeđenje programa monitoringa biodiverziteta. S tim u vezi od posebnog je značaja sprovođenje monitoringa u zaštićenim područjima. Revizija obima i povećanje izdvajanja sredstava za potrebe Programa monitoringa biodiverziteta. Naročito je neophodno obezbijediti prilagođavanje liste indikatorskih vrsta i područja u kojima se prati stanje biološkog diverziteta, u skladu sa do sada identifikovanim pritiscima na biološki diverzitet i ekosisteme koji su najugroženiji. Povećati nacionalno zaštićena područja prirode na 10% teritorije i zaštititi najmanje 10% obalnog područja; pri identifikaciji zaštićenih područja prirode koristiti evropske tioplogizacije staništa značajnih za zaštitu (EMERALD, Natura 2000), vodeći računa da se obuhvate reprezentativni ekosistemi; Uspostaviti efikasan sistem upravljanja zaštićenim područjima prirode Unaprijediti zakonski okvir za zaštitu biodiverziteta; jačati kadrovske kapacitete i izgraditi djelotvoran sistem za monitoring biodiverziteta.

Monitoring buke u životnoj sredini Programom mjerenja buke za Nikšić u periodu od 01. 03. 2009. godine do 26. 02. 2010. godine, koji je realizovao JU Institut za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite na radu – Zavod za ekologiju, obuhvaćeno je: §utvrđivanje nivoa buke u blizini saobraćajnica ( park ispred pošte) §utvrđivanje nivoa buke u okolini objekata od javnog interesa (Gimnazija „Stojan Cerović“ i obdanište - „Kosovka djevojka“) Rezultati mjerenja nivoa buke pokazuju uglavnom neznatno povećanje nivoa buke u odnosu na granične vrijednosti.

Prijedlog mjera §Mjere zaštite stanovništva od buke moraju biti usmjerene ka izvoru zagađenja. Najčešće su izvori u velikim gradskim sredinama saobraćaj i industrija. §Mjere zaštite mogu se sprovoditi kolektivno i individualno. Individualna zaštita podrazumijeva upotrebu zaštitnih sredstava, dok kolektivne mjere mora da preduzme društvo: normativne mjere, izrada zvučne izolacije u stambenim i industrijskim objektima, edukacija radnika koji su u kontaktu sa izvorima buke, ograničavanje saobraćaja u pojedinim gradskim zonama i vremenskim periodama, povećanje zelenih površina i dr. §Radi pravovremenog informisanja najšire javnosti neophodno je formiranje jedinstvenog informacionog sistema sa bazom podataka za kontinualno arhiviranje, praćenje i analizu podataka dobijenih monitoringom i mapiranjem buke. §Imajući u vidu da saobraćajna buka u velikoj mjeri utiče na nivoe buke u urbanim sredinama, neophodno je izgradnjom zaobilaznica, rasteretiti gradska jezgra. §Podizanjem pojaseva zaštitnog zelenila i tehničkih barijera na najugroženijim lokacijama (pojasevi uz postojeće i planirane saobraćajnice), postižu se pozitivni efekti u „borbi” sa bukom koja potiče od saobraćaja.

Hvala na pažnji Služba za zaštitu životne sredine opštine Nikšić Adresa: ul. Vuka Karadžića bb Tel: 040 245 710 E-mail: eko_opstinank@t-com. me Web: www. niksic. me