OFF ONtoolbox voor organisaties Een initiatief van Elia

OFF ON-toolbox voor organisaties Een initiatief van Elia, de FOD Economie en het Crisiscentrum van de FOD Binnenlandse Zaken

Wat is het? Een praktische gids boordevol gebruiksvriendelijk materiaal om binnen uw organisatie een elektriciteitsbesparingsplan op te stellen en anderen te laten weten hoe u, met deze eerste maatregelen, reeds bijdraagt aan het voorkomen van een stroomtekort deze winter

Inhoud Deel 1: De voordelen voor uw organisatie Deel 2: Aan de slag Deel 3: Ondersteunend materiaal 3

Deel 1 DE VOORDELEN VOOR UW ORGANISATIE 4

Een plan ontwikkelen om stroom te besparen binnen uw organisatie biedt veel voordelen • Uw organisatie blijft operationeel. Elke inspanning is van belang om een stroomtekort te voorkomen dat gevolgen kan hebben voor uw installaties, de mobiliteit, de telecommunicatie met leveranciers. . . Stuk voor stuk factoren die belangrijk zijn voor uw werking • U bespaart geld doordat u minder elektriciteit verbruikt • Uw reputatie gaat erop vooruit doordat u binnen uw netwerk en via de OFF ON-kanalen communiceert over uw engagement, ideeën en acties om elektriciteit te besparen en tekorten bij een grote vraag te voorkomen • Uw medewerkers zijn trots dat uw organisatie haar steentje bijdraagt aan de inspanningen om de stroom op OFF te zetten om ON te blijven 5

Deel 2 AAN DE SLAG 6

Wat voor organisatie u ook hebt, zijn er altijd mogelijkheden om stroom te besparen en zijn bijdrage te leveren Deze 7 stappen helpen u om de bal aan het rollen te krijgen 7 1 Duid een Energy Coach aan 2 Meet het verbruik 3 Ga na waar u kunt besparen 4 Plan besparingsacties 5 Spreek uw medewerkers aan 6 Deel uw initiatieven 7 Controleer de vorderingen

Stap 1: duid een Energy Coach aan • Duid iemand aan die in uw organisatie het voortouw neemt • Grote organisaties hebben mogelijk al een Energy Manager in hun rangen. Dit is uiteraard de eerste persoon die u moet aanspreken. • Maar de Energy Coach moet niet noodzakelijk een expert inzake energiebeheer zijn. • Om het even wie binnen uw organisatie kan de drijvende kracht zijn – om stroombesparende praktijken te promoten en aan te sturen – om collega's te inspireren om Energy Savers te worden – om te communiceren over de inspanningen en de geboekte vooruitgang 8

Het Energieteam Het eerste wat moet gebeuren, is een Energy Coach aanduiden op de werkplek 9 Naam Rol in het team Naam 1 Energy Coach Naam 2 Energy Saver Naam 3 Energy Saver Functie in de organisatie

Stap 2: meet het verbruik • Verzamel basisgegevens over uw stroomverbruik om een referentiepunt voor de toekomst vast te leggen • Vergelijk meteropnames om uw stroomverbruik te berekenen • Volg het gebruik op maandbasis op om verbruikspatronen te ontdekken en inzicht te krijgen in de seizoenschommelingen in uw jaarlijkse verbruik • Ga na welke tools uw elektriciteitsleverancier aanbiedt om deze taak te vergemakkelijken 10

Elektriciteitsverbruik Voorbeeldtabel voor kleine organisaties. Bent u een grote organisatie? Dan hebt u wellicht toegang tot geavanceerde tools van uw elektriciteitsleverancier om uw verbruik te volgen, te analyseren en te beheren Datum ddmmjj 11 Meting dagverbruik Gebruik Meting nachtverbruik Gebruik Totaal gebruik Opmerkingen (bijv. weersomstandigheden, aantal werkdagen. . . )

Stap 3: ga na waar u kunt besparen Er zijn veel mogelijkheden om elektriciteit te besparen op de werkplek Met deze stappen kunt u beoordelen hoe uw organisatie elektriciteit gebruikt en kunt u nagaan waar u kunt besparen: 1. Stel een lijst op van de belangrijkste categorieën van stroomverbruik. Bijvoorbeeld voor een gewoon kantoor: q Verlichting q Plug load: stekker verbruik door apparatuur (alle elektriciteit die gebruikt wordt door toestellen die in een stopcontact steken) q Verwarming, ventilatie en airconditioning (HVAC) q Andere (lift, waterverwarming. . . ) 2. Organiseer een Energierondgang in uw vestiging q Stel een inventaris op van de elektrische apparatuur in elke categorie q Maak een onderscheid per soort bezetting (want de besparingsmogelijkheden houden ook verband met de specifieke kenmerken van de bezetting: bijv. werkplekken, toiletten, vergaderzalen, opslagruimten, gangen, ruimten voor de pauzes. . . ) q Bekijk de omstandigheden tijdens de werkuren (bijv. te veel verlichting) q Controleer de situatie na de werkuren (toestellen die aan blijven staan of die in standby gaan) 12

Stap 3: ga na waar u kunt besparen Er zijn veel mogelijkheden om elektriciteit te besparen op de werkplek 3. Ga na waar u elektriciteit kunt besparen q Maatregelen om elektriciteit te besparen (bijv. lichten uitschakelen wanneer er voldoende daglicht is) q Maatregelen om efficiënt om te gaan met elektriciteit (bijv. timers/sensoren in lokalen die voor korte tijd gebruikt worden) 4. Onderzoek of het tijdstip van verbruik kan worden aangepast om zo het verbruik te beperken op momenten met de grootste vraag q Het gebruik van bepaalde toestellen anders plannen (voor 17 uur op werkdagen) q De werkuren in de vestiging anders plannen (bijv. vroeger starten 's ochtends om 's avonds vroeger te kunnen stoppen) wanneer de stroomindicator naar rood gaat als waarschuwing voor een nakend tekort 13

Energierondgang Voorbeeldtabel Bezetting: …………. . Datum: ………………… Tijdstip: …………………. Verlichting Plug loads HVAC (Verwarming, ventilatie en airconditioning) … Andere 14 Waargenomen gebruiksomstandigheden Elektriciteitsbesparing Energieefficiëntie Tijdstip van gebruik

Voorbeeld Energierondgang: resultaten verlichting ddmmjjjj Waargenomen omstandigheden: VERLICHTING Mogelijkheden om elektriciteit te besparen Bovenverlichting Gelijktijdig gebruik van bovenverlichting en bureaulampen in de werkruimten Vermijd om beide te gebruiken, maar gebruik eerder individuele verlichting dan meer licht over een ruim gebied Inefficiënt gebruik van natuurlijk zonlicht in ruimte x Stem het niveau van de verlichting af op het tijdstip van de dag Maak indien mogelijk gebruik van daglicht Verlichting van niet-gebruikte vergaderzalen Hang herinneringen uit om altijd de lichten uit te schakelen wanneer iemand een ruimte leeg achterlaat Te veel verlichting in de gangen Stem het niveau van de verlichting af op de behoefte van de ruimte. Verminder het aantal lampen met x % Lampen zijn niet schoon (stof kan het licht met 30 % inperken) Stel een reinigingsplan op Niet-noodverlichting blijft 's nachts branden Schakel de verlichting uit na de werkuren De plafonds en kameroppervlakken reflecteren minder door vuil Reinig de oppervlakken Decoratieve verlichting Niet optimaal beheerd Stel een plan op om deze verlichting manueel te regelen of gebruik een tijdklok Buitenverlichting Te veel niet-veiligheidsverlichting buiten Schakel buitenverlichting uit waar dit haalbaar is Verlichte borden of lichtbakken worden niet beheerd Stel een plan op voor manuele bediening of gebruik een timer 15

Voorbeeld Energierondgang: resultaten verlichting (vervolg) ddmmjjjj 16 Waargenomen omstandigheden: VERLICHTING Mogelijkheden voor een efficiënter elektriciteitsverbruik Inefficiënte lampsoorten in ruimten xyz Vervang de inefficiënte lampsoorten stapsgewijs door nieuwe lampen die zuiniger zijn Geen apparatuur voor verlichtingsbeheer in ruimten die niet constant gebruikt worden (toiletten, ontspanningsruimten, opslagruimten. . . ) Installeer beheerapparatuur: bijv. bewegingsdetectoren, fotocellen, centraal beheer

Energierondgang: verbruik stekkers Bron: Energy Managers’ Quarterly juni 2008 • Het verbruik door apparatuur via stekkers ('plug load') is de energie die een elektronisch apparaat verbruikt dat in een stopcontact steekt. Bij kleine ondernemingen, instellingen en bedrijven zijn dit onder meer computers, schermen, laptops, luidsprekers, printers, kopieerapparaten, modems, routers, projectoren, automaten, waterkoelers, koffiezetapparaten, bureaulampen, koelkasten, microgolfovens, vaatwassers, waterkokers, . . . Zelfs als ze in stand-by staan of uitgeschakeld zijn, verbruiken nog enige van deze apparaten stroom. • IT-apparatuur mag dan wel vaak de meest zichtbare verbruiker van elektriciteit in een kantoor zijn, toch bestaan er nog veel energievreters die mensen vaak uit het oog verliezen. Een koelkast in de pauzeruimte verbruikt 10 keer meer energie op een jaar dan een laptop. Een drankenautomaat kan zelfs 40 keer meer verbruiken. • Het verbruik door apparatuur in een kantoor onder controle houden is een van de eenvoudigste manieren om efficiënter om te gaan met elektriciteit. Schakel de apparaten gewoon uit wanneer ze niet worden gebruikt en schaf de zuinigste modellen aan wanneer oude toestellen aan vervanging toe zijn. 17

Voorbeeld Energierondgang: resultaten verbruik plug loads ddmmjjjj Waargenomen gebruiksomstandigheden: VERBRUIK PLUG LOADS Mogelijkheden om elektriciteit te besparen IT-apparatuur Computers, schermen, laptops. . . Randapparatuur (printers, luidsprekers. . . ) Zorg ervoor dat de besparingsmodus geactiveerd is. Schakel het apparaat uit wanneer het niet per se ingeschakeld moet zijn (bijv. tijdens lunchpauze) Sluit (rand)apparatuur aan op slimme contactdozen (met een aanuitknop) om ze gemakkelijk te kunnen uitschakelen. Energievreters die men vaak vergeet Automaten en waterkoelers blijven na de werkuren aanstaan Gebruik een tijdklok om apparaten 's nachts uit te schakelen of stel een plan op om ze manueel uit te schakelen Kleiner verbruik door apparatuur De lamp bij een werkstation in de buurt van een raam staat aan, ook al is er voldoende natuurlijk zonlicht Draagbare elektronische apparaten worden te lang en te vaak opgeladen Maak ten volle gebruik van natuurlijk daglicht De temperatuur van de koelkast is lager dan nodig, ijsvorming Verhoog de ingestelde temperatuur. Controleer of de functie 'automatisch ontvriezen' defect is en indien dit zo is: ontvries regelmatig. Zet koelapparaten niet in het zonlicht Gebruik de vaatwasser alleen als hij vol is, gebruik de zuinige stand Keukenapparaten De vaatwasser wordt niet efficiënt gebruikt 18 Laat laders niet langer dan nodig in het stopcontact

Voorbeeld Energierondgang: resultaten verbruik plug loads (vervolg) ddmmjjjj 19 Waargenomen gebruiksomstandigheden: VERBRUIK PLUG LOADS Mogelijkheden voor een efficiënter elektriciteitsverbruik Apparatuur met een lage score voor energie-efficiëntie Vervang de inefficiënte apparatuur stapsgewijs door apparaten die zuiniger zijn Geen apparatuur voor energiebeheer Installeer centrale systemen voor stroombeheer die software gebruiken om specifieke taken uit te voeren, zoals een slaapmodus instellen op alle computers van een netwerk Waargenomen gebruiksomstandigheden VERBRUIK PLUG LOADS Tijdstip van gebruik De vaatwasser wordt gebruikt tijdens de piekperiode Automaten en waterkoelers Gebruik ze niet tussen 17 en 20 uur Uitschakelen voor 17 uur

Voorbeeld Energierondgang: resultaten HVAC (Verwarming, ventilatie en airconditioning) ddmmjjjj Waargenomen gebruiksomstandigheden: HVAC Mogelijkheden om elektriciteit te besparen HVAC is ingeschakeld in afgelegen ruimten die niet worden gebruikt Schakel HVAC uit HVAC-leidingen zijn geblokkeerd Plaats geen dozen, meubels of opgeslagen apparatuur voor de leidingen, zodat de lucht vrij kan bewegen Apparatuur die warmte produceert, staat vlak bij thermostaten Haal ze weg van bij de thermostaten Het onderhoudsschema voor de HVACapparatuur is niet up-to-date Zorg voor het onderhoud en houd het schema up-to-date ddmmjjjj Waargenomen gebruiksomstandigheden: HVAC Mogelijkheden voor een efficiënter elektriciteitsverbruik ddmmjjjj Waargenomen gebruiksomstandigheden: HVAC Gebruikstijd 20

Stap 4: plan besparingsacties Bepaal de prioriteiten, beschrijf acties, wijs taken toe en kom tot een akkoord over de timing Categorieën Verlichting Verbruik door apparatuur HVAC Andere 21 Wat Wie Wanneer

Stap 5: spreek uw medewerkers aan • Maak uw medewerkers bewust van het engagement van uw organisatie om elektriciteit te besparen en om stroomtekorten te voorkomen in piekperiodes met een grote vraag • Inspireer uw collega's om elektriciteit te besparen op de werkplek en spreek hen aan • Gebruik het communicatiemateriaal dat we hebben ontwikkeld om u te helpen deze inspanningen te promoten: – E-mail naar iedereen – E-mailhandtekening – Posters, deurhangers, stickers – Creëer uw eigen materiaal dankzij de OFF ON-stijlgids en het logo 22

Stap 6: deel uw engagement, ideeën en acties Creëer uw eigen OFF ON-campagne met al het ondersteunende materiaal • Om uw klanten en andere relevante belanghebbenden op de hoogte te brengen van uw engagement en maatregelen • Via uw communicatiekanalen: website, nieuwsbrief, klantenmagazine, e-mailhandtekening, sociale media. . . • Moedig uw collega's aan om uw campagne te delen via hun netwerken op de sociale media Deel uw engagement, ideeën, actieplan, campagne, beste praktijken. . . • via hello@offon. be • via #offon 23

Stap 7: controleer de vorderingen • Volg uw initiatieven om elektriciteit te besparen en uw stroomverbruik op • Vergeet niet om uw verwezenlijkingen en beste praktijken te delen – met uw medewerkers via uw kanalen voor interne communicatie – met uw netwerk via uw communicatiekanalen – met iedereen via hello@offon. be en #offon 24