ODLAR YURDU UNVERSTET BAKI 2019 MNDRCAT 1 DENTIFIKASIYA

ODLAR YURDU UNİVERSİTETİ BAKI 2019

MÜNDƏRİCAT • 1. İDENTIFIKASIYA NƏZƏRIYYƏSININ ƏSAS ANLAYIŞLARI • 2. RIYAZI MODELLƏRIN QURULMASI • 3. MƏSƏLƏ 1 • 4. MƏSƏLƏ 2. • 5. MƏSƏLƏ 3.

• AD: ŞƏBNƏM. SOYAD: RÜSTƏMOVA. FAKÜLTƏ: TƏBIƏT VƏ TƏTBIQI ELMLƏR. İXTISAS: KOMPÜTER MÜHƏNDISLIYI MÜƏLLIM: RZAZADƏ ETIBAR QRUP: 744. FƏNN: FORMAL DILLƏR VƏ AVTOMATLAR NƏZƏRIYYƏSI.

İDENTIFIKASIYA NƏZƏRIYYƏSININ ƏSAS ANLAYIŞLARI • OBYEKTIN MODELININ MÜSAHIDƏLƏR ƏSASINDA QURMAQ MƏQSƏDI ILƏ APARILAN ƏMƏLIYYATLAR “IDENTIFIKASIYA ” ADLANIR. DAHA DƏQIQ DESƏK, OBYEKTIN IDENTIFIKASIYASI DEDIKDƏ ONUN MODELININ (BU KITABDA, RIYAZI MODELININ) STRUKTURUNUN (QURULUŞUNUN) VƏ PARAMETRLƏRININ TƏYIN OLUNMASI BAŞA DÜŞÜLÜR. BU MODEL ELƏ QURULMALIDIR KI, EYNI GIRIŞ SIQNALINDA MODELIN ÇIXIŞI REAL OBYEKTIN ÇIXIŞINA MÜMKÜN QƏDƏR YAXIN OLSUN. ADƏTƏN IDENTIFIKASIYA ZAMANI TƏCRÜBISTATISTIK ÜSULLARDAN ISTIFADƏ OLUNUR. İDENTIFIKASIYA ÇOXMƏRHƏLƏLI ƏMƏLIYYATDIR. ONUN ƏSAS MƏRHƏLƏLƏRI AŞAĞIDAKILARDAN IBARƏTDIR: 1. EKSPERIMENTAL (TƏCRÜBI) TƏDQIQATLARIN ƏVVƏLINDƏ MODELƏ DAXIL ETMƏK ÜÇÜN OBEKTIN ƏSAS GIRIŞ VƏ ÇIXIŞ DƏYLŞƏNLƏRI TƏYIN EDILIR. İDARƏ VƏ HƏYACANLANDIRICI TƏSIR GIRIŞLƏRI MÜƏYYƏN EDILIR. GIRIŞLƏR ARASINDA KORRELYASIYANUN VƏ OBYEKTDƏ IDARƏ VƏ VƏZIYYƏTƏ NƏZƏRƏN GECIKMƏLƏRIN OLUB-OLMAMASI ARAŞDIRILIR. KÜYLƏRIN STATISTIK XARAKTERISTIKALARI DƏQIQLƏŞDIRILIR VƏ S. 2. EKSPEREMENTIN TƏŞKIL OLUNMASI, MÜŞAHIDƏLƏRIN TOPLANMA QAYDASI, QIYMƏTLƏNDIRMƏ ÜSULLARININ SEÇILMISI VƏ APROBASIYASI. 3. IKINCI MƏRHƏLƏDƏ, STRUKTUR IDENTIFIKASIYA NƏZƏRI MÜLAHIZƏLƏR ƏSASINDA RIYAZI MODELIN STRUKTURUNUN TƏYIN OLUNMASINDAN IBARƏTDIR. 4. PARAMETRIK IDENTIFIKASIYA MÜŞAHIDƏLƏR ƏSASINDA MODELIN PARAMETRLƏRININ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSINDƏN (TƏQRIBI QIYMƏTININ HESABLANMASI) IBARƏTDIR. ADAPTIV SISTEMLƏRDƏ BU ƏMƏLIYYAT FASILƏSIZ OLARAQ REAL ZAMAN MIQYASINDA APARILIR

İDENTIFIKASIYA MƏSƏLƏSININ QOYULUŞU • ÜMUMI HALDA IDENTIFIKASIYA MƏSƏLƏSI OBYEKTIN GIRIŞ TƏSIRLƏRINI CIXIŞ KƏMIYYƏTLƏRINƏ ÇEVIRƏN MODELIN OPERATORUNUN TƏYIN OLUNMASINDAN IBARƏTDIR [5, 6, 11]. MODELIN OPERATORU OBYEKTIN RIYAZI FORMALIZASIYASIDIR. YƏNI MÜXTƏLIF RIYAZI VASITƏLƏR ILƏ TƏQDIM OLUNMASIDIR. OPERATORLAR IDENTIFIKASIYA MƏSLƏNIN QOYULUŞUNDAN ASILI OLARAQ OBYEKTIN MÜXTƏLIF XASSƏLƏRINI VƏ GÖSTƏRICILƏRINI XARAKTERIZƏ EDƏ BILƏR. ƏKSƏR HALLARDA OBYEKTIN IDENTIFIKASIYA MƏSƏLƏSI ŞƏKIL 1. 2 -DƏ GÖSTƏRILƏN SXEM ŞƏKLINDƏ GÖSTƏRILƏ BILƏR [6, 13]. ŞƏKILDƏ U(T) GIRIŞ TƏSIRI; T) NƏZƏRƏT OLUMAYAN TƏSADÜFI TƏSIR; Y(T) OBYEKTIN MÜAHIDƏ OLUNAN ÇIXIŞ SIQNALI; YM (TMODELIN ÇIXIŞI; E(T) OBYEKTIN VƏ MODELIN ÇIXIŞLARININ FƏRQI; B OBYEKTIN PARAMETRLƏR VEKTORU; MODELIN PARAMETRLƏR VEKTORUDUR.

RIYAZI MODELLƏRIN QURULMASI • AVTOMATIK TƏNZIMLƏMƏ NƏZƏRIYYƏSINDƏ TƏDQIQATLAR BILAVASITƏ OBYEKTDƏ DEYIL, ONLARIN RIYAZILIŞLARI, YƏNI RIYAZI MODELLƏRI ƏSASINDA APARILIR. BURADA OBYEKT DEDIKDƏ, TƏNZIMLƏMƏ OBYEKTINI, BÜTÖVLÜKDƏ TƏNZIMLƏMƏ SISTEMINI, ONUN AYRI-AYRI BƏNDLƏRINI VƏ YA ELEMENTLƏRINI NƏZƏRDƏ TUTMAQ LAZIMDIR. RIYAZI MODEL OBYEKTIN GIRIŞ VƏ ÇIXIŞ DƏYIŞƏNLƏRI ARASINDAKI ASILILIĞI IFADƏ EDIR VƏ ANALITIK (TƏNLIKLƏR VASITƏSILƏ), QRAFIK (NOMOQRAMLAR, STRUKTUR SXEMLƏR, QRAFLAR), ƏDƏDI VƏ YA LINQVISTIK CƏDVƏLLƏR ŞƏKLINDƏ VERILƏ BILƏR. AVTOMATIK TƏNZIMLƏMƏDƏ ÜÇ NÖV YAZILIŞ FORMASINDAN ISTIFADƏ OLUNUR: 1. ZAMAN OBLASTINDA YAZILIŞ. 2. TƏSVIRLƏR OBLASTINDA YAZILIŞ. ZAMAN OBLASTINDA YAZILIŞIN ƏSASINI DIFERENSIAL TƏNLIKLƏR TƏŞKIL EDIR. FIZIKI PROSES ZAMANA GÖRƏ EVALYUSIYA ETDIYINDƏN DIFERENSIAL TƏNLIKLƏRDƏ IŞTIRAK EDƏN DƏYIŞƏNLƏR ZAMANDAN ASILI OLUB ORIQINAL ADLANIR. TƏSVIRLƏRIN KÖMƏYI ILƏ YAZILIŞ FORMASINDA (SIMVOLIK YAZILIŞ) ORIGINALLARIN TƏSVIRLƏRINDƏN ISTIFADƏ OLUNUR. BU HALDA OBYEKTIN MODELI ÖTÜRMƏ FUNKSIYASI ŞƏKLINDƏ VERILIR. ORIGINALDAN TƏSVIRƏ KEÇID LAPLAS ÇEVIRMƏSININ KÖMƏYI ILƏ YERINƏ YETIRILIR.

• OBYEKT HAQQINDA ƏN DOLĞUN INFORMASIYA ONUN MODELINDƏ ƏKS OLUNUB. MODEL DEDIKDƏ ADƏTƏN OBYEKTIN ƏN VACIB XARAKTERISTIKALARI HAQQINDA BU VƏ YA DIGƏR FORMADA INFORMASIYA BAŞA DÜŞÜLÜR. İNFORMASIYANIN TƏQDIM OLUNMA ÜSULUNA GÖRƏ AŞAĞIDAKI TIP MODELLƏRI FƏRQLƏNDIRMƏK OLAR: �SÖZ VƏ YA LINQVISTIK VƏ YA VERBAL MODEL; �FIZIKI MODELLƏR (REAL OBYEKTIN ÖLÇÜLƏRININ MÜXTƏLIF FORMADA KIŞILDILMƏSI – BELƏ MODELLƏR OBYEKTDƏ BAŞ VERƏN PROSESLƏRI IMITASIYA (BƏNZƏTMƏ, OXŞATMA) ETMƏYƏ IMKAN VERIR); �RIYAZI MODELLƏR (TƏDQIQ OLUNAN OBYEKT HAQQINDA INFORMASIYANI RIYAZI ANLAYIŞLAR VASITƏSILƏ TƏQDIM OLUNUR). ÖZ NÖVBƏSINDƏ RIYAZI MODELLƏR AŞAĞIDAKI QRUPLARA BÖLÜNÜR: �QRAFIK; � CƏDVƏL; �ALQORITMIK; �ANALITIK (DÜSTURLAR VƏ IFADƏLƏR ŞƏKLINDƏ). ANALITIK MODELLƏR OBYEKTIN GIRIŞ VƏ ÇIXIŞ DƏYIŞƏNLƏRI ARASINDA ƏLAQƏNI MÜƏYYƏN IFADƏLƏR ŞƏKLINDƏ ƏKS ETDIRIR (DIFERENSIAL TƏNLIKLƏR VƏ S. ). OBYEKTIN XARAKTERISTIKALARI MÜXTƏLIF YOLLARLA ALINA BILƏR. BIZ BU KITABDA XÜSUSI TƏCRÜBƏNIN (EKSPERIMENTIN) APARILMASI ILƏ ƏLAQƏDAR OLAN ÜSULLARA BAXACAĞIQ. BU HALDA RIYAZI MODELI QURMAQ ÜÇÜN GIRIŞ VƏ ÇIXIŞ DƏYIŞƏNLƏRINDƏN IBARƏT OLAN TƏCRÜBI VERILƏNLƏR [UI , YI], I=1, 2, . . . , N MASSIVI ALINIR. BURADA UI , YI- OBYEKTIN GIRIŞ VƏ ÇIXIŞ DƏYIŞƏNLƏRI; I - TƏCRÜBƏNIN NÖMRƏSI; N – TƏCRÜBƏLƏRIN SAYIDIR. TOPLANMIŞ TƏCRÜBI MATERIAL IDENTIFIKASIYA OLUNAN OBYEKTIN У(T) = F 0 (U(T), B)+ Η (T) OPERATORUNU УM (T) = F (U(T), Β)+0 ŞƏKLINDƏ QIYMƏTLƏNDIRMƏK ÜÇÜN ISTIFADƏ OLUNUR. BURADA F(∙) OPERATORU DINAMIK OBYEKTIN ÇƏKI FUNKSIYASI, KORRELYASIYA FUNKSIYASI VƏ YA ÖTÜRMƏ FUNKSIYASI OLA BILƏR.

MƏSƏLƏ 1. • X, Y, Z TAM ƏDƏDLƏRI VERILIB. BU ƏDƏDLƏRIN ƏN KIÇIYINI TAPIN. • S=INPUT( ). SPLIT() • X, Y, Z=INT(S[0]), INT(S[1]), INT([2]) • IF X<Y AND X<Z: • MINIMAL=X • ELSE: • IF Y<X AND Y<Z • MINIMAL=Y • ELSE: • • MINIMAL=Z PRINT('MINIMAL')

MƏSƏLƏ 2. • DÖRD RƏQƏMLI TAM ƏDƏD VERILIB. ONUN RƏQƏMLƏRININ CƏMININ 2 -NIN VƏ 3 -ÜN MISLI OLUB-OLMADIĞINI MÜƏYYƏNLƏŞDIRIN. • N=INT(INPUT()) • A=ABS(N)//1000 • B=ABS(N)//100%10 • C=ABS(N)//10%10 • D=ABS(N)%10 • S=A+B+C+D • IF(S%6==0): • PRINT('YES') • ELSE: • PRINT('NO')

MƏSƏLƏ 3. • PRINT("TELEFON MAGAZASININ GELIRININ HESABLANMASI") • MA=STR(INPUT("MAGAZANIN ADINI DAXIL ET")) • MQ=INT(INPUT("MALIN MIQDARI="))TSQ=INT(INPUT("TOPDAN SATIS QIYMETI=")) • PSQ=INT(INPUT("PERAKENDE SATIS QIYMETI=")) • PSM=INT(INPUT("PERAKENDE SATIS MIQDARI=")) • ICS=INT(INPUT("ISCILERIN SAYI=")) • IOM=INT(INPUT("ISCILERIN ORTA MAASI")) • GEL=(PSM*PSQ)-(MQ*TSQ)-(ICS*IOM) • PRINT(MA, "TELEFON MAGAZASININ BIR GUNLUK GELIRI", GEL) • PRINT("PROGRAMIN SONU") • IF GEL>150: • ELSE: • PRINT(MA, "TELEFON MAGAZASI QAZANCLA ISLEYIR!") PRINT(MA, "TELEFON MAGAZASI ZIYANLA ISLEYIR!")