OCUKLARDA OLUMLU DAVRANI GELTRME SINIR KOYMA YNTEMLER EMNE

ÇOCUKLARDA OLUMLU DAVRANIŞ GELİŞTİRME SINIR KOYMA YÖNTEMLERİ EMİNE ÇELİK ASO ANAOKULU REHBERLİK ÖĞRETMENİ

• Yeni bir şehre taşındığınızı varsayın…kimseyi tanımazsınız ama yeni arkadaşlar edinmek, ortama alışmak için can atarsınız. Komşularınızı eve davet eder onlara gidip gelirsiniz ama her seferinde siz tuhaf bakarlar. Bu davranışınızdan rahatsız olmuş gibi gözükürler. • Kendi kendinize Ne yaptım ki ben? Diye düşünürsünüz. Kafanız karışmıştır. Hep yaptığınız şeyleri yapmaktasınızdır ama tasvip edilmemekte ve reddedilmektesinizdir. • Ne yapacağınızı bilemez hale gelir ve tedirgin olmaya başlarsınız. Nasıl bir tavır almanız gerektiğini sizden ne beklendiğini bilemezsiniz. • Kabus gibi değil mi? ? ?

• Sınırların etkin bir şekilde belirlenmediği evlerde büyüyen çocuklar da tıpkı buna benzer şeyler yaşarlar. • Dış dünyaya açıldıklarında çatışmalar, reddedilmeler ve olumsuz tepkilerle karşılaşırlar. • Dünyalarını başarılı bir şekilde idare etmek ve yaşamak içim ihtiyaç duydukları net mesajları alırlarsa bu karmaşık durumları engelleyebilirler. • Çocuklar bizim kurallarımız ve beklentilerimiz konusunda net ve açık mesajlar almalıdırlar ki doğru davranışlar sergilemeyi öğrenebilsinler. • Bunu başarmaları da bize bağlıdır.

SINIRLAR NEDEN ÖNEMLİDİR? • Sınırlar çocukların hem kendilerini hem de yaşadıkları ortamı kavramalarını sağlar; onlara keşif ve öğrenme fırsatı sunar. • Çocuklar yaşadıkları dünyanın kurallarını anlamak isterler ve buna ihtiyaç duyarlar. • Kendilerinden ne beklendiğini ne kadar ileri gidebileceklerini, fazla ileri gittiklerinde neler olacağını bilmek isterler. • Sınırlar, bu öğrenme ve keşfetme sürecinde çok önemli rol oynar ancak gönderilen mesajlar net değilse ebeveynin vermeye çalıştığı dersler işlemez duruma gelebilir.

• Örnek • 4 yaşındaki Alper anaokuluna gitmek için hazırlanırken bir yandan da çizgi film seyrediyor, annesi de buna izin veriyordu. 4 yaşında bir çocuk olan Alper aynı anda iki işi yapacak beceriye sahip değildi. Giyinmesi çok zaman alıyor, hep son anda yetişiyor , annesinin onu giyinmesi için ikna etmesi için epey dil dökmesi gerekiyordu. Evden dışarı çıkmak Alper'in hoşuna gitmiyordu. • Bu birkaç ay böyle devam etti. Sonunda bir sabah anne sinirle çabucak hazırlanmasını yoksa tvyi kapatacağını söyledi. Bu uyarı birkaç gün işe yaradı ancak sonra eskiye döndüler. Annesi daha çok dil dökmek daha çok yalvarmak zorunda kaldı. Bazen tvyi kapatmakla tehdit etti ancak Alper ağlayınca tekrar açmak zorunda kaldı

SIZCE… • Alper bu yaşadıklarından nasıl bir bilgiye vardı? • Annesinin televizyon açıkken giyinme kuralı hakkında nasıl bir sona ulaştı? • Elbette annesinin dediklerinin hiçbir önemi yoktu. • Annesi alpere farklı bir bilgi verene kadar bu sonuç değişmeyecekti. • Peki anne nasıl davranmalıydı? ***

• Sınırlar açıkça belirlenmiş ve tutarlı olduğu sürece çocukların bu yolu anlaması ve bu yolda ilerlemesi daha kolaydır. • Belirsiz ve tutarsız sınırlar olursa çocuklar yoldan çıkıp kaybolabilirler. .

• Alper sen giyinene kadar tv kapalı duracak. Ve televizyonu kapatır. • Alper isyan eder, ağlar söylenir ama çabucak giyinir. • Çünkü çizgi film seyretmek istiyordu ve giyinmezse seyredemeyeceğini biliyordu. • Alper bu yaşadıklarından ne çıkardı? • Annesinin kuralı hakkında nasıl bir sonuca vardı?

• Elbette onun çok ciddi olduğunu annesinin sözünü dinleyip çabucak giyinirse sorun çıkmayacağını anlamıştı. • Anne öğretmek istediği şeyi ona etkin biçimde öğretmeyi başarmıştı.

ÖRNEK • Üç yaşındaki Kaan dinozor koleksiyonunu yemek odasına saçmıştı. • Anne: Dinazorlarınla oynamayı bitirdin mi? Kaan başını salladı. • O zaman oyuncaklarını topla. • Canım istemiyor sen topla. • Sen dağıttın sen toplayacaksın. • Hayır dedi ve kollarını kavuşturdu Kaan. • Hadi hayatım bana yardım et diye ikna etmeye çalıştı annesi. • Hayır. ! • Yardım etmezsen yemekten sonra dondurma vermem. Diye tehdit etti anne. Kaan ağlamaya başlayınca tehditini geri aldı ve mecburen ortalığı kendi başına topladı.

SINIRLAR GÜVENLIK SAĞLAR • Çocuklar ebeveynlerinin anne ve baba gibi davranmalarını bekler. • Kararlı olmamıza ihtiyaçları vardır. Onlara kesin ve net sınırlar koymamızı beklerler ve buna güvenirler. • Sınırlar güven verir. Saygılı sınırların belirlenmesi çocuklara güçlü mesajlar verir: • -Ben senin annenim, babanım. Güçlüyüm, becerikliyim. Bana güvenebilirsin, sana doğru yolu gösteririm.

Sınırlar büyümenin ölçütüdür. Sınırlar çocuklara hazır olmadıkları şeyleri onlara göstermek açısından önemlidir. (örnek) • 10 yaşındaki Ayşe 15 yaşındaki ablası gibi 21. 30 da yatmak istiyordu. Ailesi ile bunu konuştuğunda ne gibi fedakarlıklarda bulunması gerektiğini konuştular. • Sabah vaktinde kalkıp işlerini bitirmen, kahvaltını etmen ve otobüse yetişmen gerekiyor dedi babası. Bunları yaparsn daha geç yatabilirsin. • Birkaç hafta denediler ve Ayşe yeni yatma saatine uyum sağladı. • Yeni sınırlar Ayşenin olgunlaşması ve sorumluluk yüklenmesi açısından referansa noktası oldu.

SINIR BELIRLEME DINAMIK BIR SÜREÇTIR. • Çocuklar büyür ve değişir. Değiştikçe daha çok özgürlük, ayrıcalık ve sorumluluk yüklenmeye hazır hale gelirler. • Çocukların daha fazla özgürlük ve sorumluluk almaya hazır olduklarını gördükçe sınırlarımızı yeniden düzenler ve genişletiriz. • Koyduğumuz bu sınırlar, çocuklarımızın keşiflerine yön verecek kadar kesin, gelişme ve değişimlerine izin verecek kadar da esnek olmalıdır. ***

AŞIRI KISITLAYICI OLAN SINIRLAR (AŞIRI KONTROL) • Denemek ve keşfetmek için çok az özgürlük Sonuçları Ø Öğrenme ve sorumluluk kazanmayı engeller. Ø İsyana yol açar.

ÇOK GENIŞ OLAN SINIRLAR (YETERSIZ KONTROL ) • Denemek ve keşfetmek için fazla özgürlük Sonuçları Ø Öğrenmeyi ve sorumluluk kazanmayı engeller. Ø Aşırı denemeyi teşvik eder.

TUTARSIZ SINIRLAR (KARIŞIK KONTROL ) • Tutarsız özgürlük Sonuçları Ø Öğrenmeyi ve sorumluluk kazanmayı engeller. Ø Deneme ve isyanı körükler.

DENGELI SINIRLAR • Sorumluluklara dayanan özgürlük Sonuçları Ø Öğrenmeyi ve sorumluluk almayı arttırır. Ø İşbirliğine yüreklendirir.

EBEVEYNLER KURALLARI NASIL ÖĞRETIR? • Örneğe bakalım….

• Üç ebeveyn parktaki banka oturmuş oynayan çocuklarını seyrediyor. Annelerden biri oyunun kontrolden çıkmakta olduğunu fark eder. Çocuklar kaydırağın başında itişmeye başlamışlardır. • --Can tehlikeli işler yapıyorsunuz bence dedi annesi. Bir yeriniz acıyacak itişmezseniz daha iyi olacak. • ---Dikkat ederim dedi Can. • ---Biliyorum tatlım ama sen öyle itiştikçe ben endişeleniyorum. Yapmazsan memnun olurum. • Ama Can ve diğer çocuklar itişmeye devam etti. • Yağızın babası bu itişme oyunun tehlikeli olduğunu düşünüyordu. • Yağız diye bağırdı. Can’ın annesi ne dedi duymadın mı? İtişmeyi kes yoksa tokadı yiyeceksin. • Tamam dedi yağız ama biraz sonra yeniden başladılar. • Bu durum Batuhan ‘ın annesinin de dikkatini çekmişti. • Batuhan biraz gelir misin? Annesi kesin ve kararlı bir sesle ‘kaydırağın tepesinde itişmeden oynamak mı istersin yoksa başka bir yerde mi oynamak istersin? • İtişmeden oynayacağım dedi Batuhan • Teşekkür ederim. Batuhan oyuna döndü ve kimseyle itişmeden oynamaya devam etti. • Biraz sonra sert bir çarpışma ve çığlık sesi yükseldi. Yağız can’ı itmiş ve can kafasını kaydırağa çarpmıştı. • ‘Kafana sokmak için ne yapmam lazım diye bağırdı Yağız ın babası ve poposuna bir şaplak attı. Dersini aldın mı artık?

EBEVEYNLER KURALLARI NASIL ÖĞRETIR? • Ebeveynlerin her biri çocuğunun davranışlarına sınır koymaya çalıştı ama sadece biri başarılı oldu. • Yağız ‘ın babası cezacı yaklaşımı uyguladı. Sınırları kesindi ama yöntemi çok sertti. Yağız sonunda isyan etti. • Can’ın annesi yumuşak yaklaşımı uyguladı. Yöntemleri saygılıydı ama sınırları kesin değildi. • Batuhanın annesi demokratik yaklaşımı uyguladı ve arkadaşlarının aksine Batuhan uzlaşmayı tercih etti. • Sözleriniz davranışlarınızla desteklenirse çocuklar, kurallar ve beklentiler hakkında net mesajlar alırlar.

ÜÇ TEMEL EĞITIM MODELI YUMUŞAK YAKLAŞIM Sınırsız Özgürlük DEMOKRATİK YAKLAŞIM Sınırlı Özgürlük CEZACI YAKLAŞIM Özgürlüksüz Sınırlar İKNA EDEREK SORUN ÇÖZME KAZANAN-KAYBEDEN İŞBİRLİĞİ VE SORUMLULUK İLE SORUN ÇÖZME KAZANAN-KAZANAN GÜÇ İLE SORUN ÇÖZME KAZANAN-KAYBEDEN

CEZACI YAKLAŞIM. . Ø İstenmeyen davranışı durdurur ama bağımsız problem çözme, sorumluluk alma konusunda herhangi bir ders vermez. *** o Yaralanmış duygular o Hasar görmüş ilişkiler o Öfkeli güç savaşları

OTOKRAT YA DA CEZACI YAKLAŞIM EBEVEYNİN İNANCI Çocuklar acı çekmeden öğrenemezler. Çocuklar yöntemlerinizden korkmazlarsa kurallara saygı göstermezler. Çocuklarımı kontrol etmek benim görevim. Çocuklarımın sorunlarını çözmek benim görevim. GÜÇ VE KONTROL Ebeveynde SORUN ÇÖZME Zorla sorun çözme Düşmanca tutum Kazanana-kaybeden (Öğreten kazanır. ) Bütün sorunları ebeveyn çözer ve kararları onlar alır. Süreci ebeveyn yönetir ve kontrol eder. ÇOCUĞUN ÖĞRENDİĞİ Problem çözme süreci ebeveynin kontrolündedir. İletişimde ve problem çözmede kırıcı yöntemler ÇOCUKLARIN TEPKİSİ Öfke, inatçılık İntikam, isyan Geri çekilme, korku, bastırılma

YUMUŞAK YAKLAŞIM (SINIRSIZ ÖZGÜRLÜK) EBEVEYNİN İNANCI Çocuklar işbirliği yapmanın en doğru yol olduğunu anladıklarında işbirliğine yanaşırlar. Benim görevim çocuklarıma hizmet etmek ve onları mutlu etmek. Çocuklarımı üzen sonuçlar etkin olamaz. GÜÇ VE KONTROL Hepsi çocuklarda SORUN ÇÖZME İkna yöntemiyle Kazanana-kaybeden (Çocuklar kazanır. ) Problem çözümünü ebeveyn üstlenir. ÇOCUĞUN ÖĞRENDİĞİ Kurallar başkaları içindir, benim için değil. Ben istediğimi yaparım. Çocuklarının sorunlarını çözmek ebeveynin sorumluluğundadır. Bağımlılık, saygısızlık, bencillik ÇOCUKLARIN TEPKİSİ Sınırları test etme Kuraalları ve otoriteyi zorlayıp reddetme Söylenenleri duymazdan gelme Sözleriyle ebeveyni yıpratma

DEMOKRATIK YAKLAŞIM (SINIRLI ÖZGÜRLÜK) EBEVEYNİN İNANCI Çocuklar sorunlarını kendi başlarına çözebilirler. Çocuklara seçenekler sunulmalı ve davranışlarının sonuçlarından ders almalarına izin verilmelidir. Cesaret verme işbirliğini arttırır. GÜÇ VE KONTROL Çocuklara sorumluluğunu taşıyabilecekleri kadar güç ve kontrol verilmelidir. SORUN ÇÖZME İşbirliği Kazanan –kazanan Karşılıklı saygı Çocuklar sorun çözme sürecine aktif olarak katılır. ÇOCUĞUN ÖĞRENDİĞİ Sorumluluk İşbirliği Bağımsızlık Kurallara ve otoriteye saygı Benlik kontrolü ÇOCUKLARIN TEPKİSİ Daha çok işbirliği Sınırların daha az test edilmesi Kendi başlarına sorun çözmeleri Ebeveyni ciddiye alma

ÇOCUKLAR KURALLARINIZI NASIL ÖĞRENIR? • Net mesajlar ve etkin davranışlar derslerimizi öğretmenin en iyi yoludur. *** • Çocuklar kuralları ve onaylanan davranışları bilerek doğmazlar. • Bu öğretme ve öğrenme süreciyle zaman içerisinde kazanılır. • Bizim işimiz öğretmektir. • Görevimiz kurallarımızı en açık ne net biçimde anlatmaktır.

• Küçük yaştaki çocuklar gerçeklikle ilgili inançlarını şekillendirirken duyulara dayanan deneyimlerini kullanırlar. • Günlük hayatta bu ne demektir? Gördükleri, dokundukları, işittikleri, kokladıkları ve hissettikleri şeyler Ø Sözlerimiz Ø Davranışlarımız q İkisi de bir ders verir ama somut olan davranışlarımızdır. q. Sözler değil davranışlar kuralları belirler. ***

• Sözlerimizle davranışlarımız birbirini tutarsa çocuklar söylediklerimizi ciddiye alır ve kuralı anlarlar. • Sözlerimizle davranışlarımız birbirini tutmazsa çocuklar dediklerimizi duymazdan gelir ve bildiklerini okurlar. • Aslında iki kural öğretiyoruz. q. Teorideki kural q. Pratikteki kural ***

SINIRLARI TEST ETME ÇOCUKLAR NASIL ARAŞTIRMA YAPAR? • Senin ne kadar gücün ve otoriten var? • Gerçekten durmamı istediğini nereden bileyim? • Dediğini yapmazsam ne yaparsın? • Bunları düşünür ve davranışlarına yansıtırlar. • Bildiklerini yaparlar ve ne olacağını merak ederler. Diye sormazlar!

• Çocuklarda yanlış davranış olarak gördüğümüz şeyler aslında sınırları test etme ya da basit sorulara vermek istedikleri cevaplardır. v. Neler yapılabilir? v. Neler yapılamaz? v. Kontrol kimde? v. Ne kadar ileri gidebilirim? vÇok ileri gidersem ne olur? Bu soruların cevapları kabul edilebilir olanı belirler ve kurallara uymanın isteğe bağlı mı yoksa zorunlu mu olduğunu anlamalarına yardımcı olur.

SINIRLARINIZ SERT MI YUMUŞAK MI? *** Çocuklarımızın yanlış davranışını durdurmak için yanlış sinyaller gönderiyoruz. *Dur işaretinin gerçekten durmayı zorunlu kılmadığını Hayır-ların aslında evet ya da olabilir anlamına geldiğini göremiyoruz. Çoğu durumda sorun net olmayan iletişimden kaynaklanır. ***

• Yumuşak sınırlar teoriktir, pratik değildir. • Karmaşık mesajlar içerdiğinden sınırların zorlanmasına yol açar. • Sözlü mesaj dur der ama davranışsal mesaj durmanın gerekli ya da zorunlu olmadığını söyler. • Eğitim açısından yumuşak sınırlar etkisizdir çünkü temel eğitim amaçlarımızı karşılamazlar. • Yanlış davranışa son vermezi kurallar ve beklentilerle ilgili olumlu öğrenmeyi sağlamazlar. Yani işe yaramazlar. • Asıl istenen şeyin tam tersine sebep olur. Sınırların zorlanmasına, yanlış davranışların artmasına ve güç savaşlarının yaşanmasına sebep olurlar.

• Kontrol tekniği • Ne dediğimi anladın mı? • Ben ne dedim? • Söylediklerim yeterince açık mı? • Duyduklarını bir de sen söyler misin?

• Son verme tekniği • Çocuklar bizi tartışma ve pazarlığa sürüklemeye çalıştıklarında… • Konuşma bitmiştir. Devam edecek olursan…. katlanacağı sonucu belirtin. • Sakinleşme • Hem kendimizi kontrol etmek hem de öfkemizin yatışması için mükemmel bir teknik. • İkimiz de biraz sakinleşelim. Beni odanda bekle. Beş dakika sonra devam ederiz. (iki taraf da öfkeliyken) • Bana çok kızdın. Beş dakika bekleyip sakinleşelim. Saati kuruyorum. Gidip biraz sakinleş. (Çocuk öfkeliyken) • Çok sinirliyim, biraz sakinleşmem gerek. Odama gidiyorum. Sakinleştiğimde kaldığımız yerden devam ederiz.

• Çocuklara kazanmalarını istediğimiz doğru davranışı görme, duyma, hissetme ve tekrarlama fırsatı vermemiz gerekir. Davranışsal adım beklentilerimiz hakkında net mesaj verir. , • Doğru davranışı öğretmek istiyorsak; ü Kesin sınırlar koyan mesajlar verin ü Onaylanabilir mesajlarla ilgili örnek olun. ü Çocuğun bu davranışını tekrarlamasını sağlayın. ü Çabalarını ve gelişimini cesaretlendirin.

• Beni dinlediğiniz için teşekkürler…. Kaynak: Çocuğunuza sınır koyma Robert j. Mackenzie