OCUK VE ERGENLERDE KARILAN DAVRANI PROBLEMLER VE ZM

ÇOCUK VE ERGENLERDE KARŞILAN DAVRANIŞ PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 1

OKUL DERSLERİNDEKİ BAŞARISIZLIĞIN NEDENLERİ NELER OLABİLİR? Ders başarısına etki eden birçok durum vardır. Başarısızlık, çocukların sosyal ve psikolojik dengesini etkiler. böylece aile ilişkilerinde bozulmalar söz konusu olabilir. Ders başarısızlığı, çocuğun özgüvenini olumsuz yönde etkileyebilir. Ø Ders başarısızlığının en büyük nedeni; çocuğun sorumluluklarını bilmemesi ve buna bağlı olarak çalışma saatlerini düzenleyememesidir. Ø 2

Ø Ders başarısına etki eden diğer nedenler arasında çocukta görülen depresyon, uyum bozuklukları, aile ilgili problemler, stres etkenleri, anksiyete bozuklukları gibi psikiyatrik durumlar önemli rol oynar. Ø Ders başarısı ile ilgili olarak çocukların bu tür sıkıntıları varken anne babaların onlara karşı aşırı ilgisiz ya da ilgili davranmaları, çocukların bu durumlarının devam etmesine neden olmaktadır. 3

ÇOCUĞUMUN OKUL BAŞARISINI ARTMASI İÇİN NELER YAPMALIYIM? Ø Sorumluluk duygusunu artırmaya çalışın: Sorumluluk duygusunun artması için daha küçük yaşlardan itibaren ona görevler vermek ve bu görevleri takip etmek önemlidir. Çocuğa verilen sorumluluk, onun bazı konularda kendiliğinden düşünmesini sağlar. 4

Ø Yaşına uygun yapabileceği görevler veriniz: Bu görevler özellikle çocuğun bireysel gelişimini uygun bir şekilde hızlandıracak ve onu daha sağlıklı bir psikolojik gelişim düzeyine ulaşmasını sağlayacaktır. Yaşa uygun görevler, sorumluluk duygusunun artması ve gelişimin normal devam etmesi ile birlikte çocuğu ders başarısına olumlu yansıyacaktır. Ø Kendine güvenmesini sağlayınız: Çocuğun derslerinin üstesinden gelmesi için özgüveninin yerinde olması gerekmektedir. Özgüveni yerinde olan çocuklar derste daha aktif ve katılımcı olmakta, ders içersinde kendilerini rahatlıkla ifade edebilmektedirler. 5

Ø Ondan yapamayacağı şeyleri istemeyiniz: Çocuklardan yapamayacağı görevlerin istenmesi onlarda yetersizlik, başarısızlık ve güvensizlik duygularını artırmaktadır. Yapamayacağı şeyler konusunda ısrarcı olmamalı, çocukları iyi tanımaya çalışarak yetenekleri doğrultusunda yönlendirmeye çalışmalıyız. Ø Onun ile birlikte vakit geçirin, kendini ifade etmesini sağlayınız: Bu durum onu stresinin azalmasına, derse yeteri kadar vakit ayırmasına yardım eder. Kendine güveni olan ve kendini rahat ifade eden çocuk birçok derste başarılı olacaktır. Onunla geçirilen zamanlar, iyi diyaloga neden olacak ve sizin onu ders konusunda yönlendirmenizi kolaylaştıracaktır. 6

Ø Okul başarılarını uygun bir şekilde ödüllendiriniz : Derse karşı gösterilen başarıların, okulda o gün için sıradan bile sayılabilecek başarının ( parmak kaldırma, kalkıp ders anlatma) anne baba tarafından desteklenmesi ve övgü dolu sözler ile karşılık alması, çocuğun derse karşı ilgisini artıracaktır. Ø Ona her zaman cesaret veriniz, onu destekleyiniz: Derste veya herhangi bir olumlu aktivitede cesaretlendirilen ve teşvik edilen çocuklarda derse karşı ilgi fazla olur. Çocuğun üzerine aldığı sorumluluklar da dahil olmak üzere , cesaretlendirilmesi , onaylanması onu başarısında önemli bir noktadır. “Sen başaramazsın “ mesajı çocuğun kendine karşı güvenini oldukça azaltacaktır. 7

Ø Öğretmeni ile onun hakkında sık iletişime giriniz: Öğretmenler , okul içersinde öğrencileri doğrudan gözlemleme imkanı bulmaktadır. O nedenle öğretmenlerin gözlemlerini dikkate almak, problemlere ortak müdahalede bulunmak ve öğretmenin ders konusunda desteğini almak oldukça önemlidir. Öğrencinin yanında, öğretmenini eleştiren konuşmaları kesinlikle yapmamaya çalışınız. Öğretmenine güveni sarsılan çocuğun derslerini sevmesi beklenemez. Ø Hayatta düzenli ve programlı olmasına yardımcı olunuz: Özellikle küçük yaştan başlayarak çocukların düzenli ve programlı olmaları için önlemler almak gerekir. Bu önlemler ailece alınırsa daha etkili olur. Programsız olan bir evde, çocuktan program beklemek biraz anlamsız olacaktır. Evin programını düzenledikten sonra çocuğunuzdan da program bekleyebilirsiniz. 8

Ø Aile içi huzuru ve sevgi ortamını onu için hazırlayınız : Mutlu ve huzurlu bir aile ortamı çocuğa farkında olmadığı birçok kazanç sağlar. Aile içi huzur ortamında eşlerin karşılıklı sevgi ve saygı duyduğu bir yuvada çocuklar da kendini mutlu ve huzurlu hissedecek, yaşlarından beklenen görevleri üstlenebilecektir. Diğer yandan evde huzuru ve mutluluğu bulamamış çocuklar derste konsantre olmakta zorlanırlar. Ø Onu okumaya teşvik ediniz, okuma alışkanlığı kazanmasına yardımcı olunuz: Ders başarısının kazanılmasında, özellikle okuma alışkanlığı önemlidir. Ancak okuma alışkanlığının daha okul öncesi dönemden başlatılması, küçük yaşta bu güzel alışkanlığın bilinç altına yerleştirilmesi gerekmektedir. 9

Ø Onun kapasitesi üstünde beklentilere girmeyiniz: Ders başarısı konusunda çocuğun zeka kapasitesinden ileri başarı beklemek, çocukları strese iterek onların başarısızlığını daha da artıracaktır. Çocuklarınızın seviyesini bilmek için onu çok iyi tanımanız gerekmektedir. Bunun içinde okul öğretmenleri ve psikolojik danışman ile sıkı bir işbirliği içersinde olmak çok önemlidir. Ø Derslerine engel olabilecek isteklerini, uygun bir şekilde sınırlayınız: Bazı çocuklar ders dışı dinleme ve eğlenme konularında oldukça fazla zaman harcarlar. Bunun önüne mutlaka geçilmelidir. Bu durum çocukların isteğine bırakıldığı taktirde zaman boşa geçecek ve programsız bir insan ortaya çıkacaktır. Çocuğun ders dışında dinleyeceği, oynayacağı zaman boşlukları mutlaka olmalıdır. Ancak bu boşluklar belli bir plan dahilinde dengelenmelidir. 10

Ø Onu ders ve sınavlar konusunda paniğe sevk etmeyiniz : Bazı anne babalar ders başarısı konusunda çocuğu paniğe sevk etmektedir. Bu panik, çocuğun stres ve gerilimini artırarak ders konusunda hata yapmasına , performans kaygısı çekmesine neden olur. Ø Yaşıtları ve başkaları ile onu kıyaslamayınız : Kıyaslama çocukların en sevmedikleri ve kişilik gelişimi üzerinde en olumsuz etkiye sahip olan etkenlerin başında gelir. Bu konu çocuğa dolaylı olarak” sen başarısızsın” “sen kötüsün, o iyi” mesajı vermektedir. Bu nedenle bu mesajdan kaçınmak gerekir. Unutulmamalıdır ki çocuğun kişilik ve özgüven gelişimi açısından kıyaslama yapmak , olumsuz bir durumdur. 11

Ø Onun hobilerini artırınız, ders dışında aktiviteler ile ilgilenmesini sağlayınız: Bu ona özgüven gelişimi, verimli çalışma , arkadaş ilişkilerinin gelişmesi , uzun vadede stersin azalması gibi konularda yardımcı olacaktır. Ø Anne ve babanın yalnız birinin okul konusunda desteğinin tam olarak yeterli gelmeyeceğini, her iki ebeveynin birlikte gereken önemi vermesi gerektiğini unutmayınız: Ülkemiz şartlarında, genelde anneler çocuk eğitimini üstlenmektedirler. Bu durum annelerin sorumluluğunu artırdığı gibi tek başlarına çoğu zaman yetersiz a gibi bir olumsuzluğu da beraberinde getirmektedir. O nedenle hem anne hem de babanın ders ve okul konusunda ortak ilgisi gerekmektedir. 12

“DERS ÇALIŞMA KONUSUNDA ÇATIŞMAYA GEREK KALMADIĞINI GÖRECEK” 13

ÇOCUĞUMLA KALİTELİ BİR İLETİŞİM NASIL KURABİLİRİM ? Ø Çocukta olumlu davranış geliştirebilmenin ilk basamağı onunla kaliteli iletişimi kurabilmekten geçiyor. İletişimde kalitenin yakalanabilmesi için ben dilinin kullanılması ve çocukla empatik anlayış içinde konuşurken fiziksel duruşa ve göz temasına dikkat edilmesi gerekir. Tüm bu şartlar sağlandığında , artık siz çocuğunuzu, çocuğunuzda sizi çok rahat anlayacaktır. Aranızdaki iletişiminin kalitesinin yükselmesiyle orantılı olarak ilişkinizdeki samimiyet de artacaktır. Çocuğunuz “Annem/ Babam beni anlıyor” diye düşünecek ve sıkıntılarını sizlerle paylaşmaktan çekinmeyecektir. Sonuç olarak …………… 14

“ARTIK BİRİNİZİ ANLAYACAK” 15

“BİRİMİZİN SORUNU HEPİMİZİNDİR DİYECEK “ 16

“SORUNLARI BİRLİKTE AŞACAK” 17

18

“BİRİNİZE GÜVENECEK” 19

“DERTLERİNİZİ PAYLAŞACAK” 20

“BİRİNİZLE İLGİLENECEK” 21

DOĞRU İLETİŞİM YÖNTEMLERİNİ KULLANACAK 22

KARDEŞ KISKANÇLIĞININ ÖNÜNE NASIL GEÇEBİLİRİM ? Ø Kardeş kıskançlığının engellenmesinde anne babaların davranışlarının çok büyük önemi vardır. Daha çocuk doğmadan önce, büyük kardeş, yeni doğacak çocuğa karşı sevgi dolu hislerle hazırlanmalıdır. Kardeş doğumundan sonra ise anne babaların tutarlı ve dengeli tavırları ile bu problem daha az yaşanabilir. 23

24

Kıskançlığı aşmak için: Ø Ø Ø Ø Doğumdan önce hazırlık Anne ve babanın kendi aralarındaki iletişim ile çocuklara örnek olması Diğer çocuğa sonradan sevgi ve ilgide azalma olmaması Yeni doğan bebeğe ait bazı sorumlulukların büyük kardeşe verilmesi Anne babanın sık kardeşlerle birlikte oyun oynaması Büyük çocuğun mutluluk alanlarının artırılması Her bir çocuğunuza ayrı zaman ayırın. İki kardeşin birlikte sergilediği uyumlu davranışların ödüllendirilmesi 25

Ø Çocukların arasında yaşanacak tartışmaların arasına girmemek gerekir. Çünkü ayırma çabasında mutlaka bir tarafta olacaksınız, oysa onlar birbirini kızdıracak şeyleri siz farkedene kadar yapmış olmaktadırlar. Ø “ Sen büyüksün , kardeşine zarar verirsin” ya da “Ablanı rahatsız ediyorsun” gibi uyarılar bir tarafı tutmak anlamına gelecektir. 26

Ø Özellikle tartışmalar karşılıklı zarar verici olmaya başlıyorsa fiziksel olarak ayırmak önemlidir. Aynı şekilde tarafsızlığı korumak için “Siz birbirinizi örseliyorsunuz, zarar veriyorsunuz. Ayrı oturacaksınız” gibi bir tutum onların şiddetli tartışmalarını önleyecek, birbirlerini özlemelerine ve yeniden biraraya geldiklerinde daha ılımlı davranmalarını sağlayabilecektir. Ø Kardeş kıskançlığını bitirecek temel çözüm çocukların büyümesi, ebeveyn ilgisine gereksinimlerinin azaldığı geç ergenlik dönemine gelmeleridir. 27

ÇOCUĞUM ÇOK FAZLA İÇİNE KAPANIK NE YAPMALIYIM ? Ø Çocuklar devamlı olarak sosyal bir gelişim gösterirler. Normal sosyal gelişim süreci içersinde başta aile üyeleri olmak üzere diğer insanlar iletişim ve etkileşim önemlidir. Bazı çocuklar gerek kişilik özellikleri gerekse sonradan etki eden faktörler sonucunda içe dönük, sosyal ortamlara ve alışılmadık mekanlara kolay adapte olamayan, genelde duygusal paylaşıma girmeyen, yabancı insanlardan tedirgin olan bir yapıda olabilirler. 28

29

ANNE BABALARIN BUDURUMDA YAPMALARI GEREKENLER. Ø Ø Ø Ø Sık sık çocuğa söz hakkı tanımaları Hemen her konuda onun kendisini ve duygularını ifade etmesine fırsat verilmesi Ona sık ne hissettiğini ne düşündüğünü sormaları Çocuğa değer vermeleri Konuştuğu zaman dinlemeleri Sık sosyal ortamlarla irtibatını sağlamaları Onu olduğu gibi kabul ederek sevgilerini sık belli etmeleri 30

ANNE BABALARIN BU DURUMDA YAPMALARI GEREKENLER Çocuğun her şeyine müdahale etmeden ve çok eleştirici olmadan onun kendini rahatlıkla ifade etmesine olanak vermeleri Ø Sosyal ortamlara sık girmeleri için ortam hazırlamak ve özendirmek Ø Arkadaşlıklarını ve sosyal ilişkilerini desteklemelerini önermekteyiz. Ø 31

ÇOCUĞUMUZU NASIL ÖDÜLLENDİRMELİYİZ ? Ø Hayatın ilerleyen aşamalarında çocuk gelişimi bazı yönlendirmelere ihtiyaç duyar. Anne babanın çocuğun davranışlarının şekillenmesinde ; onun başarılarını, doğru davranışlarını, onaylaması gereken tavırlarını ödüllendirmesi gerekmektedir. Ø Genelde anne babalar kötü davranışa odaklanır. Yani çocuğun gün içersindeki olumsuz davranışlarını hemen fark ederler. Bu durum anne ve babanın çocuğa olumsuz mesaj verme sayısını artırır. Çocukla sadece olumsuz yönlerin vurgulanarak iletişim kurulması uzun vadede büyük problemler oluşturabilir. 32

Ø En iyi ödüllendirme şekli maddi ödüller yerine duygusal ve sosyal ödüllerdir. Anne babaların genel yanlışı , çocuğa hediye almayı sanki en iyi ödüllendirmeymiş gibi algılamalarıdır. Ø Bakıldığında anne babasının öpmesi , kucaklaması gezdirmesi, onunla oynaması, ona güzel sözler söylemesi, başarılarını anlatması ve takdir etmesi şeklindeki ödüllendirme ise en sağlıklı ve başarılı ödüllendirmedir. Ø Çocuklarımıza maddi ödülleri hemen vermek yerine belli süreçler sonucunda ödüllendirmek çok daha doğrudur. Bu şekilde çocuklar bir ödül veya hediye almak için istendik davranışı yapmaya başlar ama ödül kesildiğinde ise yapması gereken davranışı yapmadığını görürüz. Onun için çocuklara maddi ödüller verirken bunun süresinin çok sık aralıklarla olmamasına dikkat etmek gerekir. 33

ÖRNEK: Ø Sekizinci Sınıf Öğrencisi Ahmet her zamanki gibi saat 17 : 00 da okuldan eve gelmiştir. Birinci dönem karnesi pek iç açıcı değildir. Babası da o gün işten eve erken gelir. Ahmet’i televizyon karşısında gören babası” otur bakalım otur, sene sonu karnen gelsin bakalım, o zaman görüşürüz. ”diyerek üstünü değiştirmeye geçiyor. Babanın bu tavrı çocuğun derse karşı isteğini artırır mı dersiniz ? Ø Fareyi bir labirente koymuşlar. Labirentin sonuna da kocaman bir peynir. Fare dolanmış peyniri bir türlü bulamamış ve sonunda açlıktan ölmüş. . Başka bir bilim adamı da büyük parça peyniri yine labirentin sonuna koymuş ama peynirden kopardığı birkaç parçayı sonuca giden yoldaki ara hedeflere koymuş. Fare de hızlı bir şekilde çıkışı ve büyük peyniri bulmuş. 34

SONUÇ Ø Burada Ahmet’in babası ne yapıyor sona odaklanıyor. Ama aslında burada yapması gereken sürece odaklanmalıydı. “Birinci dönemde karnende matematik ve Türkçe derslerin pek iyi değildi, şimdi de yeterince ders çalışmadığını düşünüyorum” şeklinde onu anlamaya yönelik olarak konu açılabilir ve bunun üstünde konuşulabilir. 35

CEZA NASIL OLMALIDIR ? Kimi aileler çocuklarını eğitirken ağırlıklı olarak ceza vermeyi yeğlerler. Ancak bu çok doğru değildir. Çocuk eğitiminde ceza vardır. Ancak ceza veriliş şekilleri vardır. Çocuğumuzu eğitirken cezayı ne kadar az kullanabiliyorsak çocuk eğitimine o kadar başarılıyızdır. Ø Çocuğun neyin doğru neyin yanlış olduğunu anlayabilmesi için vereceğimiz ceza ve ödüllerde tutarlı olmalıyız. Ödülde olduğu gibi cezada da adil davranmalı çocuğa karşı doğru yaklaşım içinde olmalıyız. Kullanabileceğimiz yöntemleri beraber inceleyelim. Ø 36

a) Mahrum bırakma Yapılan hata karşısında veya yapılması istenen ancak çocuğu yapmadığı davranışı öğretmek için çocuk; sevdiği bir etkinlikten, oyuncaktan veya haktan mahrum bırakılmasıdır. Ø Örnek: Bilgisayar başında oyuna dalıp dersini yapmayan öğrenciye belli bir zaman bilgisayar mahrumiyeti veya eve geç gelen çocuğa belli bir zaman dışarı çıkmama cezası verilebilir. Ø 37

b) Ayrıcalıkların kısıtlanması Ø Ayrıcalıkların kısıtlanması mahrum bırakma cezasına benzer bir ceza yöntemidir. çocuğun mevcut halde sahip olduğu ayrıcalıkların kısıtlanması ve böylelikle ayrıcalıklı durumunu tekrar elde edebilmek için istendik davranışı yerine getirmesi için uygulanır. Ø Örnek: Derslerine düzenli çalışan ve başarılı bir öğrenci olan çocuğun yatma saatini kendisinin belirlemesi gibi ayrıcalığı olabilir. 38

c)Tavır alma Ø Çocuk eğitiminde çocukla konuşarak meselelerin halledilmesi esastır. Ancak bazen öyle durumlar ortaya çıkar ki kısa bir konuşmadan sonra çocuğun vicdanı ile başa bırakılması daha uygun olur. Böylelikle çocuk, babasının veya annesinin tavrına karşı onun sevgisini yeniden nasıl kazanabileceğine odaklanır. Ancak tavır koyma çok uzatılmamalı ve hemen de vazgeçilmemelidir. 39

FİZİKSEL OLARAK CEZALANDIRMANIN ETKİLERİ NELERDİR ? Fiziksel ceza bazı ebeveynlerin sık başvurdukları cezalandırma yöntemlerindendir. Bazı anne babalar dayağa çok sık başvurduklarından dolayı çocukları ürkek, pasif, kırılgan, utsuz olabilirler. Bunun tam tersi olarak hiçbir cezanın etkilemediği, sınırlarını bilmeyen, fazla miktarda davranış problemleri olan, duyarsızlaşmış çocuklar da yetişebilir. Ø Dayak atılan çocukta özgüven eksikliği, depresyon, mutsuzluk, şiddete eğilim, anne babaya kaşı öfke, uyumsuzluk, davranış problemleri, çekingenlik, pasif kişilik, çabuk ağlamaya meyil görülebilir. Ø 40

KIYASLAMA YAPMAK DOĞRUMUDUR ? Kıyaslama yapmak çocuklar için oldukça stres oluşturan bir durumdur. “Bak falan şunları başarmış sen niye yapamadın ? ” “Kardeşin şöyle yapıyor sende yapsan” gibi mesajlar çocuklar için olumlu mesajlar değildir. Bu tür mesajlar çocuğa ” Sen yetersizsin ” “ Onlar daha iyi “mesajını vererek çocuğun özgüveni konusunda sıkıntılara girmesine neden olur. Ø Kıyaslama çocuğu daha gergin, kaygılı, güvensiz, mutsuz, yetersiz hale getirecektir. Anne babaların ve çocuğa bakan kişilerin bu konuya özenle dikkat etmeleri, çocuğun ruh sağlığı açısından oldukça önemlidir. Ø 41

42

ÇOCUKLARIN HER İSTEDİĞİ ALINMALI MIDIR ? Ø Çocukların büyüme sürecinde bitmek tükenmek bilmeyen istekleri olabilir. Bu isteklerin şekillendirilmesi önemlidir. Bazı durumlarda anne babalar tarafından çocuğa verilecek sevgi ile istediği her şeyi alma durumu karıştırılmaktadır. Çocukların her istediklerinin alınması sanki sevginin çokluğu ile orantılı gibi algılanmaktadır. Anne babalar mutsuz çocuklara sahip olmak istemiyorlarsa çocuğa her istediğini alamamalıdırlar. Çünkü çocuk, kendisini ve isteklerini ancak anne babanın şekillendirmesi ile ayarlanabilir. 43

44

ÇOCUKLARIMIZI TELEVİZYON BAĞIMLILIĞINDAN NASIL KURTARIRIZ. Her evin baş köşesine konulan ve hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelen televizyonun çocuk eğitiminde olumlu veya olumsuz büyük etkilere sahip olduğu kaçınılmaz bir gerçek. Şimdi televizyonun çocuğunuz üzerindeki olumsuz etkilere kısaca bakalım. Ø Çocuğun odasında televizyon olması televizyon seyretme isteğini körükleyecek iki saat seyredeceği varsa televizyon karşısında beş saat durmasına yol açacaktır. Ø Televizyon seyretme alışkanlığı artar ve aile hayatından kopmaya başlar. Ø 45

Aile büyüklerini örnek alam yerine televizyonda gördükleri starları ve onların hayatlarını örnek almaya başlarlar. Ø Düşünme kabiliyetleri zayıflar, iletişim kurmakta zorluk yaşarlar ve donuk bir yapıya sahip olabilirler. Ø 46

PEKİ O ZAMAN NE YAPMALI ? Anne baba televizyonsuz bir hayata kendini alıştırmalı. Çünkü işten geldikten sonra gece 12 - 1 ‘lere kadar televizyon seyreden baba , Çocuğuna “ Televizyon izleme” dese ne kadar etkili olabilir ? Ø Onun için çocuklarımıza olumlu model olmalıyız. Önce kendimizden başlamalı evde televizyon dışında işler ve uğraşılar edinmeliyiz. Kendimizi disipline etmemizle beraber çocuklarımızı da disipline edebiliriz. İzleyeceğimiz programları önceden belirleme ve diğer vakitlerde yapacağımız etkinlikleri planlama ile aile içi huzurun ve dayanışmanın da artacağı kesindir. Ø 47

Çocuklarımızın derslerine yardım etme, onlarla oyun oynama, ailece sohbet etme, onlara faydalı bilgiler öğretme, beraber kitap okuma ve duygularını paylaşma veya gezintiye çıkma televizyon seyretmek yerine iyi birer alternatif olabilir. Ø Onlara yaptırmak istediğimiz şeyleri zorla ve bıktırarak değil, ancak sevdirerek ve örnek olarak yaptırabiliriz. Ø 48

49