OCUK SALII KAVRAMI VE NEM OCUK SALIINI ETKLEYEN

ÇOCUK SAĞLIĞI KAVRAMI VE ÖNEMİ ÇOCUK SAĞLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER BEBEK VE ÇOCUK SAĞLIĞINA İLİŞKİN GÖSTERGELER Doç. Dr. Ender DURUALP

Tüm toplumlarda çocuklar, geleceğin yetişkini olarak özenle yetiştirilen, eğitilen ve eldeki olanakları en üst düzeyde kullanarak, tüm gereksinimleri karşılanmaya çalışılan değerli bireylerdir. E. Durualp 2

Çocuklar çeşitli sağlık sorunlarına duyarlı ve riskli bir grup olarak düşünülürler. Çocuklarda hastalık örüntüleri ve hastalıkların yönetimi erişkinlerden farklıdır. Çocuklar her zaman özel bakım gereksinimleri olan bireylerdir ve çocuk sağlığının korunması ve geliştirilmesi, tüm toplumların öncelikli hedefleri arasındadır. E. Durualp 3

Çocuk Sağlığını Etkileyen Faktörler Anne sağlığı, aile sağlığı, sosyoekonomik durum, çevre ve sosyal destek, çocuk sağlığını etkileyen önemli faktörlerdir. Anne sağlığı, çocuk sağlığının temel bir belirleyicisidir. Annenin yaşı, gebelik öncesi sağlık ve beslenme durumu, antenatal (doğum öncesi) bakım, doğum aralıkları çocuğun sağlığını etkileyen anneye ilişkin faktörlerdir. E. Durualp 4

Çocuk sağlığı ailenin yaşam şekli, kültürü, dini uygulamaları, gelenekleri, alışkanlıkları ve çocuk yetiştirme uygulamalarından da etkilenmektedir. Ailenin ekonomik durumu, çocuk sağlığında çok önemli bir faktördür. Yoksulluğun etkileri tüm yaş gruplarında görülmekte birlikte yoksulluktan en fazla etkilenen grup çocuklardır. Yapılan araştırmalar ekonomik düzeyi düşük olan ailelerin çocuklarının boy ve kilolarının normal değerlerin altında olduğunu göstermiştir. E. Durualp 5

İlköğretim çağında olup okula gidemeyen çocukların üçte ikisinin kız çocuğu olduğu bilinmektedir. Doğu bölgelerinde ve kırsal kesimde yaşayan kız çocukları en dezavantajlı grubu oluşturmaktadır. Hijyenik olmayan bir çevre birçok hastalığın sorumlusudur. Ev hijyeni, aile hijyeni, yeterli ve güvenilir su bulunmaması, atıklar ve benzeri faktörler çocuk sağlığını tehdit etmektedir. 6 E. Durualp

Yoksulluk çocukların her alanda sömürülmesine de neden olmaktadır. Halen 180 milyon çocuk, çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri olarak tanımlanan işlerde çalışmakta ya da çalıştırılmaktadır. Türkiye’de 6 -14 yaş arası çocukların yüzde 4. 2’si ve 15 -17 yaş arası çocukların %28’i çalışmaktadır. 7 E. Durualp

ÇOCUK SAĞLIĞINA İLİŞKİN GÖSTERGELER Sağlık durumunun değerlendirmesinde sağlık sorunu olan kişi sayısı sağlık sorunlarının boyutlarını yansıtmamaktadır. Risk altında olan toplumun büyüklüğü ve sağlık sorunu olan kişi sayısının birlikte değerlendirilmesi gereklidir. Bu nedenle de sağlık ölçütleri kullanılarak sağlık düzeyinin değerlendirilmesi yapılmaktadır. E. Durualp 8

Bir toplumun demografik yapısı, hastalık ve ölüm nedenleri; o toplumun gelişmişlik düzeyi, sağlık durumu, yüksek riskli yaş grupları ve öncelikle ele alınması gereken sorunlarla sağlık hizmetlerinin hedefleri ile ilgili düzenlemelere ilişkin önemli bilgiler verir. E. Durualp 9

Göstergeler Bebek ve çocuk ölüm hızları ve nedenleri bir toplumda gelişmişliğin ve kalkınmanın en önemli göstergelerinden biridir. Çocuk sağlığının ve çocuk sağlığı hizmetlerinin değerlendirilmesinde sık kullanılan ölüm göstergeleri perinatal, neonatal (yenidoğan), postneonatal (yenidoğan sonrası), bebek ve beş yaş altı ölüm hızlarıdır. 10 E. Durualp

Perinatal ölüm hızı, belirli bir bölgede bir yıl içinde ölü doğan ve canlı doğup sıfır ile yedi günlük iken ölen bebek sayısının toplamının o yıl içinde olan toplam doğum (canlı ve ölü) sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılması, E. Durualp 11

Neonatal (Yenidoğan) ölüm hızı, belirli bir bölgede bir yıl içinde canlı doğan ve bir ayını tamamlamadan ölen bebek sayısının, o yıl içinde olan canlı doğum sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılması, E. Durualp 12

Postneonatal (Yenidoğan sonrası) ölüm hızı, belirli bir bölgede bir yıl içinde canlı doğan ve 30 -365 gün içinde ölen bebek sayısının o yıl içinde olan canlı doğum sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılması, E. Durualp 13

Bebek ölüm hızı, belirli bir bölgede bir yıl içinde canlı doğan ve bir yaşını tamamlamadan ölen bebek sayısının o yıl içindeki canlı doğum sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılması, E. Durualp 14

Beş yaş altı ölüm hızı, belirli bir bölgede bir yıl içinde canlı doğup beş yaşını tamamlamadan ölen bebek sayısının o yıl içinde olan canlı doğum sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılması ile elde edilmektedir. E. Durualp 15

Bebek ve çocuk ölümleri Perinatal ölümler: Ülkemizde perinatal ölüm hızı 2003 -2008 yılları arasında %019 olarak hesaplanmıştır. Perinatal ölüm hızları kentlerde kırsal bölgelerden, Batı ve Doğu Anadolu Bölgelerinde diğer bölgelerimizden yüksektir. E. Durualp 16

Perinatal ölüm hızı annenin öğrenim durumunun düşük olması, gebeliğin istenmemesi, önceki gebelik ile aradaki sürenin 24 ay ve daha kısa olması, annenin gebelik sayısının dörtten fazla olması, doğum öncesi bakım almama, bebeğin doğum ağırlığının 2500 gramdan düşük olması, anne yaşının 40 -44 arasında olması, babanın işsiz olması, doğumun kendine yapılması gibi risklerin varlığında yükselmektedir. E. Durualp 17

Yeni doğan ölümleri: Ülkemizde yenidoğan ölüm hızı 2003 -2008 yılları için %013’dür. Sağlık Bakanlığının 2010 yılı için bildirimi ise %08, 5’dir. Bu dönemde meydana gelen ölümler bebek ölümlerinin %76’sını oluşturmaktadır. Kırsal bölgelerde, eğitimsiz annelerin bebeklerinde, Doğu Anadolu Bölgesinde, anne yaşının 40’tan büyük olması durumunda, iki gebelik arasındaki süre iki yıldan kısa olduğunda, bebeğin doğum ağırlığı 2500 gramdan düşük olduğunda daha yüksektir. Bu dönemin başlıca ölüm nedenleri doğum travmaları, doğuştan anomaliler ve prematüreliktir. 18 E. Durualp

Yeni doğan sonrası bebek ölümleri: Bu hız 20032008 arası için %04 bulunmuştur. Sağlık Bakanlığı kayıtlarına göre 2009 yılı için yenidoğan ölüm hızı %03, 1 ve 2010 yılı için %01, 6 olarak bildirilmektedir. Bu dönemin ölüm nedenleri yine doğuştan anomaliler, prematürelik gibi yeni doğan dönemi ölüm nedenlerine benzemekle birlikte alt solunum yolu enfeksiyonları, menenjit gibi enfeksiyon hastalıkları da sıralamaya girmektedir. 19 E. Durualp

Bebek ölümleri: Bir yıl içinde canlı doğan her 1000 bebekten kaçının ilk yaş içinde öldüğünü gösteren sayı bebek ölüm hızını verir. Bu hız TNSA 2008 de %017 olarak hesaplanmıştır. Sağlık Bakanlığı bebek ölüm hızını 2009 yılı için %013 ve 2010 yılı için %010, 1 olarak bildirilmiştir. E. Durualp 20

Bebek ölümleri Doğu ve Güney Anadolu’da, eğitimsiz anne bebeklerinde, kırsal yerleşim yerlerinde, anne yaşının 20 den küçük, 40 tan büyük olması durumunda, düşük doğum ağırlıklı bebeklerde, doğum aralığı iki yıldan kısa olduğunda ve dörtten sonraki çocuklarda artmaktadır. Bebek ölümlerinin en sık nedenleri, perinatal hastalıklar, pnömoniler ve diğer enfeksiyonlardır. E. Durualp 21

Beş yaş altı ölümler: Bir yılda 0 -4 yaş grubunda olan tüm ölümlerin o yıl canlı doğan çocuk sayısına bölünmesi beş yaştan küçük ölüm hızını verir. Bu hız TNSA (2008) %024 olup Sağlık Bakanlığının 2010 yılı için bildirimi %013’dür. Çocukların (0 -6 yaş grubu) son 6 ay içinde geçirdikleri hastalıkların görülme sıklıklarına bakıldığında; %38, 7 ile üst solunum yolu enfeksiyonu (tonsilit, orta kulak iltihabı, farenjit), %26 ile ishal, %11, 3 ile kansızlık, %9, 1 ile bulaşıcı hastalıklar ve %9 ile ağız ve diş sağlığı sorunları ilk beş sırayı almaktadır. E. Durualp 22

Çocuk ölümlerinin hemen yarısı Afrika’da meydana gelmektedir. UNICEF Dünya Çocuklarının Durumu 2014 raporuna göre; 5 yaş altı çocuk ölüm hızı Batı ve Orta Afrika’da binde 118, Doğu ve Güney Afrika’da binde 77, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da binde 30 iken; bu oran Güney Asya'da 60, Doğu Asya ve Pasifik’te binde 20, Latin Amerika ve Karayipler’de ise binde 19 dir. Dünya genelinde bu oran binde 48'dir. Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, Romanya, Rusya, vb. ülkeler için binde 19, Az gelişmiş ülkelerde ise bu oran binde 85'tir. E. Durualp 23

Kaynaklar Çavuşoğlu, H. (2015). Çocuk Sağlığı Hemşireliği Cilt I-II. (12. Baskı). Ankara: Sistem Ofset Basımevi. Durualp, E. (2016). Anne Çocuk sağlığı ve İlk Yardım. İçinde Öğretmenlik Alan Bilgisi Okul Öncesi Öğretmenliği. (2. Baskı). (Ed: N. Aral, Ü. Deniz ve A. Kan), 107 -158, Ankara: Kısayol Yayıncılık. Törüner, E. K. ve Büyükgönenç, L. (2012). Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. Ankara: Göktuğ Yayıncılık. Erdem, Y. (2015). Çocuk Hastalıkları. Ankara: Vize Yayıncılık. Deniz, Ü. ve Önder, Ö. R. (2015). Anne Çocuk Sağlığı ve İlk Yardım. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. E. Durualp 24