Ochrona przyrody w Polsce Prof dr hab Janina

Ochrona przyrody w Polsce Prof. dr hab. Janina Zbierska 19 -20. 04. 2013 Seminarium 1

Rys historyczny - początki ___________________________________________________________________________ • ok. 967 -1025 – król Bolesława Chrobrego wydał prawa chroniące bobry; • XII wiek - Bolesław Kędzierzawy (Mazowiecki) ograniczył polowania na tury; • 1347 r. - statut Kazimierza Wielkiego o karach za wyrąb cudzych drzew; • 1423 r. - Król Władysław Jagiełło wydał prawa warckie ograniczające polowania na dzikie konie, tury, żubry i łosie oraz chroniące cisy i uprawy rolne; 24. 10. 2009 Seminarium 2

Rys historyczny – średniowiecze ___________________________________________________________________________ • 1529 r. - Król Zygmunt I Stary potwierdził i rozszerzył w statutach litewskich ochronę bobrów, wziął pod ochronę sokoły i łabędzie oraz zabronił prowadzenia polowań w Puszczy Białowieskiej; • 1578 r. - Stefan Batory wydaje dekret zabraniający używania włoków, bosaków i sieci o zbyt małych oczkach do łowienia ryb; 24. 10. 2009 Seminarium 3

Rys historyczny – wiek XIX ___________________________________________________________________________ • 1826 r. – utworzono pierwszy rezerwat w Wierzchlesie w Borach Tucholskich dla ochrony cisów; • 1868 r. - mocą ustawy samorządowej tzw. Sejmu Galicyjskiego objęto ochroną kozicę , zamieszkującą Tatry. • 1873 r. - powstaje Towarzystwo Tatrzańskie (później PTT) - pierwsza organizacja turystyczna, skupiająca uczonych, osobistości świata nauki i polityki, prowadząca wiele akcji na rzecz ochrony przyrody; 24. 10. 2009 Seminarium 4

Rys historyczny – okres międzywojenny ___________________________________________________________________________ • 1919 r. - powstaje Tymczasowa Państwowa Komisja Ochrony Przyrody, • 1919 r. - powołano rezerwat, który został przekształcony w Park Narodowy w Białowieży. • 1926 r. w jej miejsce powołano Państwową Radę Ochrony Przyrody; • 1928 r. - powstaje Liga Ochrony Przyrody; • 1934 r. - Sejm uchwalił pierwszą ustawę o ochronie przyrody; 24. 10. 2009 Seminarium 5

Rys historyczny okres powojenny ___________________________________________________________________________ • 1949 r. – nowa ustawa o ochronie przyrody; • 1965 r. - prof. Walery Goetel - proponuję nazwę SOZOLOGIA dla nauki o ochronie zasobów przyrody i środowiska; • 1983 – inicjatywa utworzenia porozumienia regionalnego Zielone Płuca Polski • 2009 r. – przygotowania do utworzenia pierwszego rezerwatu podwodnego Kępa Redłowska k. Gdyni; 24. 10. 2009 Seminarium 6

Struktura zarządzania ochroną przyrody ___________________________________________________________________________ Ograny ustanawiające przepisy prawne i dokumenty dotyczące ochrony przyrody: • • Sejm i Senat RP, Rada Ministrów RP, Minister ds. Środowiska Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Wojewoda, Starosta, Rada gminy. 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 7

Organy wykonawcze ochrony przyrody ___________________________________________________________________________ • Minister właściwy do spraw środowiska; • Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska; • Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska; • Wojewoda; • Starosta; • Wójt, Burmistrz albo Prezydent Miasta. 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 8

Organy opiniodawczo-doradcze w zakresie ochrony przyrody ___________________________________________________________________________ 1) Państwowa Rada Ochrony Przyrody – przy ministrze ds. środowiska; 2) Wojewódzka Rada Ochrony Przyrody – działająca przy wojewodzie; 3) Rada Naukowa Parku Narodowego – działająca przy dyrektorze parku narodowego; 4) Rada Parku Krajobrazowego lub Rada Zespołu Parków Krajobrazowych – działająca przy dyrektorze parku krajobrazowego lub zespołu parków. 24. 10. 2009 Seminarium 9

Podstawy prawne ochrony przyrody ___________________________________________________________________________ Ustawy • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Dz. U. 2008 Nr 25, poz. 150 ze zm. • Ustawa z 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju. Dz. U. 2001 Nr 97, poz. 1051. • Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz. U. 2004 Nr 92, poz. 880 ze zm. • Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt. Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002, ze zm. ); • Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 76, poz. 811 ze zm. ) 24. 10. 2009 Seminarium 10

Podstawy prawne ochrony przyrody ___________________________________________________________________________ Rozporządzenia Ministra Środowiska • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. 2004 Nr 168, poz. 1764. • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną. Dz. U. 2004 Nr 168, poz. 1765. • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Dz. U. 2004 Nr 220, poz. 2237. • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Dz. U. 2004 Nr 229, poz. 2313. 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 11

Rozporządzenia Ministra Środowiska c. d. ___________________________________________________________________________ • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000. Dz. U. 2005 Nr 94, poz. 795. • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody. Dz. U. 2005 Nr 60, poz. 533. • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000. Dz. U. 2005 Nr 61, poz. 549. • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody. Dz. U. 2005 Nr 94, poz. 794. 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 12

Cel ochrony przyrody (Ustawa o ochronie przyrody, art. 2) ___________________________________________________________________________ Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: 1) dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów; 2) roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; 3) zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia; 4) siedlisk przyrodniczych; 5) siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów; 6) tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt; 7) krajobrazu; 8) zieleni w miastach i wsiach; 9) zadrzewień. 24. 10. 2009 Seminarium 13

Formy ochrony przyrody ___________________________________________________________________________ 1) parki narodowe; 2) rezerwaty przyrody; 3) parki krajobrazowe; 4) obszary chronionego krajobrazu; 5) obszary Natura 2000; 6) pomniki przyrody; 7) stanowiska dokumentacyjne; 8) użytki ekologiczne; 9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 14

Polsce obecnie mamy 23 parki narodowe ___________________________________________________________________________ Najbogatszym regionem w Polsce pod względem liczby parków narodowych jest Małopolska, gdzie skupiło się 6 takich obiektów: Babiogórski PN, Tatrzański PN, Gorczański PN, Pieniński PN, Ojcowski PN i fragment Magurskiego PN 24. 10. 2009 Seminarium 15

Powierzchnia obszarów chronionych wg GUS (2008) ___________________________________________________________________________ 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 16

Liczba pomników przyrody wg GUS (2008) ___________________________________________________________________________ 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 17

Powierzchnia rezerwatów przyrody wg GUS (2008) 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 18

Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce ___________________________________________________________________________ • Leśny • Wodny • Stepowy • Słonoroślowy (halofilny) • Faunistyczny • Florystyczny • Torfowiskowy • Przyrody nieożywionej • Krajobrazowy 24. 10. 2009 Seminarium 19

Wprowadzanie lokalnych form obszarów chronionych ___________________________________________________________________________ 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 20

Rezerwaty biosfery w Polsce ___________________________________________________________________________ 1. 2. 3. 4. Rezerwat Biosfery "Babia Góra" (1977) - Babiogórski PN; Białowieski Rezerwat Biosfery (1977) - Białowieski PN; Rezerwat Biosfery "Jezioro Łuknajno" (1977); Słowiński Rezerwat Biosfery (1977) – Słowiński PN; 5. Międzynarodowy rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” (1992, polsko-słowacko-ukraiński) – Bieszczadzki PN (Pl), Ciśniańsko. Wetliński PK (Pl); PK Doliny Sanu Pl), Nadsański Regionalny PK (U) 6. Tatrzański Rezerwat Biosfery (1992, polsko-słowacki) - Tatrzański PN (Pl), Tatransky narodni park (S); 7. Karkonoski Rezerwat Biosfery (1992, polsko-czeski) - Karkonoski PN Pl), Krkonossky narodni park (KRNAP) (Cz); 8. Rezerwat Biosfery "Puszcza Kampinoska" (2000) - Kampinoski PN; 9. Rezerwat Biosfery "Polesie Zachodnie" (2002) - Poleski PN z otuliną. 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 21

Tereny podmokłe Konwencji Ramsarskiej ___________________________________________________________________________ 1. Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno (1977) - 710 ha 2. Rezerwat przyrody Jezioro Siedmiu Wysp (1984) - 999 ha 3. Rezerwat przyrody Jezioro Karaś (1984) - 815 ha 4. Rezerwat przyrody Jezioro Świdwie Lake (1984) - 382 ha 5. Park Narodowy Ujście Warty (Słońsk Lake (1984)- 4235 ha 6. Stawy Milickie w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy (1995) - 5324 ha 7. Słowiński Park narodowy (1995) - 18 619 ha 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 22

Tereny podmokłe Konwencji Ramsarskiej c. d. ___________________________________________________________________________ 8. Biebrzański Narodowy (1995) – 59 223 ha 9. Narwiański Park Narodowy (2002) – 7350 ha 10. Poleski Park Narodowy (2002) – 9762 ha 11. Wigierski Park Narodowy (2002) – 15 085 ha 12. Rezerwat przyrody Jezioro Drużno (2002) - 3068 ha 13. Subalpejskie torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym (2002) – 40 ha 24. 10. 2009 Seminarium 23

Światowe Dziedzictwo Kulturowe i Naturalne UNESCO ___________________________________________________________________________ • Stare Miasto w Krakowie, • Kopalnia soli w Wieliczce, i Świdnicy, • drewniane kościoły • Auschwitz-Birkenau, gotyckie Małopolski, • Białowieża, • Stare Miasto w Warszawie, • Stare Miasto w Zamościu, • średniowieczny Toruń, • zamek krzyżacki w Malborku, • Kalwaria Zebrzydowska, 24. 10. 2009 • Kościoły Pokoju w Jaworze • Park Mużakowski - jedyny na świecie dwupaństwowy, park krajobrazowy, znakomite dzieło sztuki ogrodowej (Pl - N). • Hala Ludowa we Wrocławiu. Seminarium WMi. IŚ 24

Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych (WSOCh) ___________________________________________________________________________ a) parki narodowe b) parki krajobrazowe c) Zespół Jurajskich Parków krajobrazowych d) obszary chronionego krajobrazu 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 25

Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych w województwie świętokrzyskim ___________________________________________________________________________ 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 26

System ochrony przyrody w województwie podkarpackim ___________________________________________________________________________ Parki Narodowe Parki Krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 27

EECONET - European Ecological Network ___________________________________________________________________________ Europejska Sieć Ekologiczna koncepcja powstała w Holandii w latach 90 -tych, na wniosek Rady Europy rozszerzona na kraje Europy Wschodniej; Tworzą ją: • obszary węzłowe (biocentra i strefy buforowe) • a/ o znaczeniu międzynarodowym, • b/ o znaczeniu krajowym, • korytarze ekologiczne • a/ o znaczeniu międzynarodowym, • b/ o znaczeniu krajowym, • obszary wymagające unaturalnienia. (Liro A. 1995, Fundacja IUCN Poland, Warszawa) 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 28

24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 29

Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 ___________________________________________________________________________ Podstawy prawne • Dyrektywa 79/409/EEC w sprawie ochrony dzikich ptaków (tzw. Dyrektywa Ptasia) • Dyrektywa 92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywa Siedliskowa) 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 30

Regiony i typy obszarów NATURA 2000 ___________________________________________________________________________ • 8 regionów biogeograficznych; • 2 typy obszarów: – obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) na podstawie Dyrektyw Ptasiej, – specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) na podstawie Dyrektywy Siedliskowej, – Dla obszarów tworzy się: - standardowe formularze danych, - mapę obszaru w skali 1: 100 000. 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 31

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 ___________________________________________________________________________ • 76 typów siedlisk, w tym 14 priorytetowych • 44 gatunki roślin, w tym 10 priorytetowych • 89 gatunków zwierząt, w tym 12 priorytetowych 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 32

Oficjalnie w Polsce zatwierdzone są: ___________________________________________________________________________ • 33 obszary w regionie alpejskim, • 331 w regionie kontynentalnym, łącznie 364 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty, zajmują 2 891 231, 53 ha, tj. 8, 37% powierzchni kraju traktowaną łącznie z morską strefą ekonomiczną (2 527 671, 93 ha na lądzie, tj. 8, 10% powierzchni lądowej kraju). 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 33

Obszary NATURA 2000 w Polsce ___________________________________________________________________________ Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków Obszary o Znaczeniu Wspólnotowym Potencjalne obszary Natura 2000 - AB 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ Obszary wymagające korekty granic 34

Zielone Płuca Polski obejmują powierzchnię 60 751 km 2, co stanowi 19, 4 % powierzchni Polski ___________________________________________________________________________ 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 36

Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie ___________________________________________________________________________ Na mocy porozumienia Polski, Ukrainy i Słowacji zawartego 27. IX. 1991 r. w Ustrzykach Dolnych w rejonie Karpat Wschodnich utworzono Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie" obejmujący : • po stronie polskiej obszar o pow. 108 724 ha (Bieszczadzki PN oraz Ciśniańsko-Wetliński PK Doliny Sanu) • po stronie słowackiej obszar o pow. 41 000 ha (Park Narodowy Połoniny), • po stronie ukraińskiej obszar o pow. 5 857 ha (Użański PN d. rezerwat "Stużyca„ i Nadsański Regionalny PK) Rezerwat akceptowany przez UNESCO w 1992 r. spełnia wymogi światowego rezerwatu biosfery, jest pierwszym w Europie i drugim na świecie kompleksem przyrody chronionej tego typu. 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 37

Dolina Dolnej Odry ___________________________________________________________________________ W 1992 r. została podpisana wspólna deklaracja o utworzeniu transgranicznego obszaru chronionego „Dolina Dolnej Odry”: • po stronie polskiej Park Narodowy Ujście Warty z rezerwatem Słońsk (będący jednocześnie obszarem wodno -błotnym Ramsar), Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry, nieodległy Rezerwat Jezioro Świdwie, znajdujący się również na liście obszarów Ramsar. • Po stronie niemieckiej jest to Nationalpark Unteres Odertal (Park Narodowy Dolina Dolnej Odry) oraz położony w jego granicach Obszar Ramsar „Unteres Odertal (Polder Schwedt)”. 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 38

Trójstronny Transgraniczny Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie ___________________________________________________________________________ Tworzą go: • Poleski Park Narodowy (Polska) • Szacki Park Narodowy (Ukraina) • Park Nabużańskie Polesie (Białoruś) Część polska rezerwatu 24. 10. 2009 Seminarium WMi. IŚ 39