OBLICI DRAVE OBLICI DRAVE Oblik drave oznaava nain

OBLICI DRŽAVE

OBLICI DRŽAVE Oblik države označava način na koji je konstituisana i uređena država; sastav, veza i međusobni odnos državnih organa Oblik vladavine se određuje na osnovu organizacije šefa ili poglavara države: monarhija i republika Oblik državne vlasti se određuje na osnovu odnosa između tri funkcije (grane) vlasti: jedinstvo (skupštinski ili konventski sistem) i podela vlasti (parlamentarni, predsednički i mešovitipolupredsednički)

OBLICI DRŽAVE Oblik državnog uređenja određuje se na osnovu odnosa između centralnih i necentralnih organa, odnosno da li na teritoriji države postoji jedan ili više aparata zakonodavne, izvršne i sudske vlasti: unitarna (“prosta”) i složena država (federalizam i regionalna država) Oblici političkog poretka (režima) određuju se na osnovu načina konstituisanja nosioca suverene državne vlasti, tj. učešća građana u uspostavljanju i kontroli državne vlasti: autoktatija (tiranija, totalitarizam, autoritarni režimi, sultanizam) i demokratija (neposredna i predstavnička, sa nekim formama neposredog učešća građana – referendum i narodna inicijativa)

OBLICI DRŽAVE “Defektne” demokratije (koje odstupaju od tipskog modela; sa nedostacima): 1. isključuju neke građane iz političkog života 2. isključuju izvesne oblasti društvenog života iz kontrole predstavnika 3. u kojima je narušen princip vladavine prava 4. u kojima zakonodavstvo i sudstvo ograničeno kontrolišu izvršnu vlast (harizmatski predsednik, npr. , u latinoameričkim državama)

OBLICI DRŽAVE Učenja o najboljim, idealnim oblicima države razvila su se još u antici Aristotel: dobri oblici su monarhija (basileja), aristokratija i politeja – odlikuje ih vršenje vlasti u opštem interesu, a izopačeni oblici, koje odlikuje vršenje vlasti u interesu onih koji vlast obavljaju, su tiranija (tiranida), oligarhija i demokratija Države menjaju svoj oblik u toku trajanja: ustavnim reformama i revolucijama

Oblici vladavine Monarhija Monarh (1) dolazi na vlast naslednim putem; (2) njegova vlast neograničeno traje (do smrti ili abdikacije); (3) pravno i politički je neodgovoran Vrste: apsolutne i ustavne – parlamentarne U ovim drugim, savremenim, ustav ograničava monarhovu vlast i određuje je kao izvršno-političku Zakonodavna vlast pripada parlamentu Premapotpisom ministara na monarhove akte, monarhova neodgovornost se amortizuje, jer će ministar odbiti da stavi svoj premapotpis na akt koji bi ga (ministra) učinio pravno ili politički odgovornim

Oblici vladavine Republika Predsednik republike je izborni organ (bira se neposredno, posredstvom elektora ili posredno, uglavnom samo sa mogućnošću izbora u dva mandata) Ustavom se utvrđuju uslovi za njegovu pravnu i političku odgovornost

Oblici državne vlasti Podela vlasti (ali i uticaj mehanizmima “teže i protivteže”) Parlamentarni model Vlada odgovara parlamentu koji je bira i koji joj može izglasati nepoverenje Šef države na predlog vlade može da raspusti parlament i raspiše izbore Vlada ima pravo zakonodavne inicijative

Oblici državne vlasti Predsednički model (razvijen u SAD Ustavom iz 1787) Predsednik je šef egzekutive, postavlja državne sekretare, koji čine administraciju i ostale upravne organe koji njemu odgovaraju Nema pravo zakonodavne inicijative i raspuštanja Kongresa Ima pravo suspenzivnog veta na izglasane zakone (za ponovljno glasanje potrebna je dvotrećinska većina)

Oblici državne vlasti Kongres odobrava neka predsednikova imenovanja, a u slučaju sumnje da je izvršio protivustavnu radnju, pokreće impeachment Vrhovni sud SAD utvrđuje da li su akti Kongresa u skladu s Ustavom (samoustanovljena nadležnost 1803)

Oblici državne vlasti Mešoviti model ili polu-predsednički (francuski ustav Pete Republike iz 1958; srpski ustavi iz 1990. i 2006)) Predsednika republike biraju neposredno građani Predsednik raspolaže značajnim ovlašćenjima (desetogodišnji mandat De Gola) Predsednik vlade i ministri, koji predstavljaju izvršnu vlast, su na položaju dok uživaju poverenje skupštine Označava se kao bicefalna vlast Kada su dve ličnosti iz različitih partija, na delu je tzv. kohabitacija

Oblici državne vlasti Jedinstvo vlasti (švajcarski model) Savezna skupština je zakonodavno telo Ona imenuje 7 članova Saveznog saveta na 4 godine Svaki od njih godinu dana rukovodi jednom granom uprave, a rotacijom i predsedava ovim telom u periodu od jedne godine Po pravilu im se obnavlja mandat dok sami ne odluče da napuste funkciju Značajnu ulogu imaju referendumi o važnim političkim pitanjima

Oblici državnog uređenja Unitarna država Može biti centralizovana i decentralizovana Osnovni oblik teritorijalne decentralizacije je lokalna samouprava U vršenju zakonom ustanovljene nadležnosti lokalni organi su samostalni Imaju sopstvene demokratske organe i prihode kojima samostalno raspolažu Centralni organi nadziru zakonitost, ali ne i celishodnost njihovog rada

Oblici državnog uređenja Federalizam Predstavlja princip po kome se u okviru jedinstvene države uspostavljaju posebne teritorijalne jedinice sa velikim stepenom samostalnosti Postoje dva nivoa vlasti Međusobni odnos definišu: (a) samostalne nadležnosti u nekim pitanjima i federalnih jedinica i centralne vlasti i (b) zajedničke nadležnosti (odlučivanje) u nekim drugim pitanjima i oblastima Odgovara “federalnom” karakteru društva: društvenoistorijskim, geografskim, multikulturnim svojstvima Federacija je termin kojim se obeležava posebna politička praksa i ustrojstvo, kao i idealan, tipski oblik uređenja složene države potekao u SAD

Oblici državnog uređenja Regionalna država (Španija prema Ustavu iz 1978, asimetrični model) Predstavlja “sistem autonomnih” teritorijalnih zajednica Ustavom se utvrđuje široka autonomija u oblastima: zdravstva, školstva, socijalne zaštite, kulture, ekonomije. . . Ne učestvuju u donošenju ustava Statuti moraju biti potvrđeni u Kortesu Katalonija i Baskija imaju poseban status

Oblici političkog poretka Demokratija Osnov demokratije su sloboda i jednakost Antičko shvatanje slobode: aktivno i neposredno učestvovanje u kolektivnom vršenju vlasti To je bila i privilegija i dužnost Jednakost: jednaka sposobnost slobodnih građana da obavljaju dužnosti u državi Pošto su jednako sposobni, žrebom ili kockom je odlučivano da svako od njih bar jednom u životu obavlja neki posao u državi One koji su se isticali, čekao je ostrakizam (progon) Robovi, žene i stranci (meteci) nisu sačinjavali demos (nije iznosio više od 1/10 stanovništva)

Oblici političkog poretka Moderno shvatanje slobode (“negativna” koncepcija liberalne političke doktrine) Nemešanje u privatni život pojedinca; neprikosnovene slobode i prava Jednakost kao jednakost šansi (nasuprot feudalnim povlasticama); jednakost u slobodama i pravima Odnos između doktrine liberalizma (ograničavanje svake vlasti) i demokratije (neograničena vlast većine) je napet: liberalizam je doktrina o tome ŠTA TREBA DA BUDE zakon; demokratija je doktrina o NAČINU na koji se određuje šta će biti zakon Metodološko obeležje demokratija, odnosno demokratija kao procedura znači da se na demokratski (većinski) način određuje koja je doktrina o ciljevima vlasti ispravna – socijaldemokratska, komunistička, liberalna, konzervativna… i na osnovu tog izbora formira se sadržina zakona (B. S. Marković)

Oblici političkog poretka Sudbonosni susret liberalizma i demokratije ipak se dogodio: demokratski oblik upravljanja i liberalna sadržina ustavnog poretka, koju čine ustavne garancije individualnih i manjinskih prava, danas predstavljaju tzv. liberalnu, odnosno konstitucionalnu demokratiju Vrste demokratije: Neposredna u Grčkoj (građani su se sastajali 4 puta mesečno na gradskom trgu, kao članovi Eklezije, diskutovali i donosili odluke) Danas su to: referendum i narodna inicijativa

Oblici političkog poretka Predstavnička Višepartijski sistem, politički pluralizam, slobodni i fer izbori Načini predstavljanja odn. zastupanja: (a) imperativni mandat, delegati, mogu biti opozvani (b) slobodni mandat, poslanici, zastupaju narod kao celinu, donose odluke po sopstvenom uverenju šta je u interesu čitave zajednice Izbori se obavljaju, odnosno parlamentarni saziv uspostavlja, po većinskom ili proporcionalnom sistemu

Oblici političkog poretka Sredstva odbrane od tiranije većine: (a) garantovanjem osnovnih prava i sloboda ustavom i obavezujućim međunarodnimm ugovorima (b) delovanjem opozicije (c) manifestovanjem javnog mnjenja (protesti, peticije, demonstracije, građanska neposlušnost. . . ) Manjinske zajednice (etničke, verske, kulturne), tzv. strukturalne manjine, posebno se obezbeđuju u modelu konsocijativne demokratije (konsensualna, u kojoj se omogućava zastupanje manjinskih interesa) da bi im se omogućilo učestvovanje u donošenju zajedničkih odluka

Oblici političkog poretka Autokratija Vlast se ne izvodi iz pristanka onih nad kojima se vlada i oni ne vrše kontrolu nosilaca vlasti Tiranija Vlast jednog čoveka, oslanja se na silu i zastrašivanje; podanike čini poniznim, međusobno ih čini nepoverljivim i slabim da preduzmu bilo kakvu aktivnost, osiromašuje ih, tera u rat ili na masovne radove, nameće dažbine, uklanja samosvesne, strahuje od podanika više nego od stranaca, čuva svoju vlast svim sredstvima Teorija o tiranoubistvu legitimiše akt ubistva tiranina Posebna vrsta su orijentalne despotije

Oblici političkog poretka Totalitarizam (XX vek, boljševizam, nacizam, fašizam)) Odlike: zvanična ideologija, masovna vladajuća partija, vlast vođe i grupe njemu bliskih i odanih, dogmatske (moralne) istine u sferi politike, politička propaganda, marševi, mitinzi, sletovi parade, ukida se sloboda (pa tako i jednakost), drugo i drugačije mišljenje drfiniše neprijatelja, koji se proganja i zatire, nad svim što je suprotno , što je “neprijatelj režima” sprovodi se teror, zajednička posvećenost stvaranju više ljudske vrste, novog čoveka. . .

Autoritarni režimi (u novijoj istoriji) Odlikuje ih: ograničen politički pluralizam, neodgovornost u njegovom funkcionisanju, bez definisane ideologije ali sa specifičnim mentalitetom nosilaca vlasti Poseban oblik je sultanizama (Iran, Severna Koreja): počiva na diskrecionoj vlasti vladara i poistovećivanju privatne ličnosti vladara i države, ničim ograničenoj ličnoj vladavini sa dinastičkim karakteristikama, uterivanju straha protivnicima. . .