NTE 3 rgtsel Davranta Bireysel Sre Kiilik Prof

ÜNİTE 3 Örgütsel Davranışta Bireysel Süreç: Kişilik Prof. Dr. Cevat ELMA

n Bireyler, örgüte sadece örgüt açısından gerekli fiziksel özellikler, yetenekler ve eğilimlerle değil, örgüt açısından olumsuz sayılabilecek tutumlar, kişilik özellikleri, duygu ve coşkularla donanık olarak da gelebilirler.

n Örgüt sadece bir sinir sistemi, bir çift el istihdam etmemektedir. Çeşitli özellikleri, yetenekleri, tutumları, eğilimleri, deneyimleri, beklentileri ve sorunları olan, her biri ayrı bir dünya olan bireyleri istihdam etmektedir.

n Kişilik, örgütsel davranışın betimlenmesinde önemli yere sahip, bireyler arası ilişkiler ve çalışma ortamlarına etkisi yoğun olan faktörlerden birisidir. n Örgüt açısından kişiliğin çözümlenmesi, örgütsel etkililiğin artmasına ve çalışma ilişkilerinin geliştirilmesine olumlu katkılar sağlayacaktır.

Kişilik n "Bir bireyin fiziksel, sosyal, duygusal ve zihinsel özelliklerinin toplamı”dır. n Kişilik, bireyin kendisinden kaynaklanan tutarlı davranış kalıpları ve kişi içi süreçler olarak da tanımlanabilir.

Kişilik Diğer insanlara karşı nasıl davrandığımız, onlarla nasıl iletişim kurduğumuz, nasıl düşündüğümüz ve duygularımızı nasıl ifade ettiğimizi belirleyen şey kişiliktir. n Düşüncelerimiz, korkularımız, umutlarımız, tepkilerimiz, davranışlarımız tümü bu iç kişilikten gelir. Kişilik sadece var olmayı değil, davranışları da belirler. Kişilik tutarlı davranış kalıpları ile ilgilidir. n

Kişilik n Kişilik, insanın bir bütünlük içinde süreklilik gösteren davranış özellikleri ve çevresine uyum biçimidir. n Kişilik, hem oluşum hem de içerik öğelerini bir arada taşıyan, aynı şekilde hem değişime hem de kararlılığa olanak tanıyan karmaşık ve dinamik bir sistemdir.

Kişilik n Kişilik, bireyin kendi açısından, fizyolojik zihinsel ve ruhsal özellikleri hakkındaki bilgisidir. n İnsanın başkaları açısından kişiliği, onun toplum içinde belirli özelliklere ve rollere (göreve) sahip olmasıdır.

Kişilik n Kimi yazarlar kişiliği bir yaşam biçimi olarak tanımlamaktadır. n Yetenek, zeka, ahlak, konuşma şekli, neşe, keder, öfke, inanç, gelenekler, arkadaşlık, kültür, sorumluluk, kıskançlık gibi pek çok özellik bu yaşama biçimini oluşturur.

Kişilik n Kişilik, bireylerin iç ve dış çevreleriyle kurduğu, diğer bireylerden ayırt edici, tutarlı ve yapılaşmış bir ilişki biçimidir. n Kişilik, bir insanın nesnel ve öznel yanlarıyla diğer insanlardan farklılaşan duygu, düşünce, tutum ve davranış özelliklerinin tamamıdır.

Kişiliği Belirleyen Faktörler Kişilik üzerine yapılan araştırmalar, bireyin kişiliğinin kalıtımın mı yoksa çevrenin sonucu mu olduğu üzerine yoğunlaşmıştır. Bunun net, açık ya da basit siyah ve beyaz tarzında bir cevabı bulunmamaktadır. n Kişiliğin hem kalıtımsal hem de çevresel etkenlerin bir sonucu olduğu görünmektedir. n

Kişiliği Belirleyen Faktörler n Kalıtımsal açıdan; ¨ fiziksel duruş, ¨ yüz güzelliği, ¨ cinsiyet, ¨ huy, ¨ kas yapısı ve refleksler, ¨ güç seviyesi ve biyolojik ritim ¨ genellikle, ebeveynlerinizin kim olduklarından biyolojik, fizyolojik ve doğal psikolojik yaratılışlarından etkilenir.

Kişiliği Belirleyen Faktörler n n n Kişiliği tanımlamada başvurulan kavramlardan biri de karakter kavramıdır. Karakter, çoğu kez insanın kişiliğinde bulunan doğuştan var olan ve çevrenin etkisi ile kuvvetli olarak ortaya çıkan eğilimlerin tümüdür. Kişiliğin ortaya çıkması için insanın belirli bir yaşa gelmesi, kendini tanıması, değerlemesi gerekirken, karakter çocuğun dünyaya gelmesiyle kendini belli eder.

Kişiliği Belirleyen Faktörler n Kişiliği belirleyen etkenler genel olarak dört grup altında incelenebilir. Bunlar: ¨ Bir kimseyi diğerinden ayıran dış görünüm: Bu özelliği ile birey fiziksel olarak diğerlerinden ayrılır. Boy, vücut ağırlığı, vücut güzelliği veya kusurları. ¨ Bireyin faaliyet alanı ile ilgili olarak rolü veya görevi: Bu özellik ancak bireyin belirli bir yaşa gelip aktif olarak bir görevi yüklenmesi sonucunda ortaya çıkar.

Kişiliği Belirleyen Faktörler ¨ Rol veya görev alan bireyin zekâ, enerji, arzu, ahlak vb. potansiyel yetenekleri. ¨ Kişinin içinde yaşadığı toplumsal özellikler: Toplumun yaşam felsefesi, kültür düzeyi, ahlak anlayışı, din anlayışı ve buna benzer hususlar kişilik üzerine ve dolayısıyla tutum ve davranışlarına etki ederler.

Kişilik Modelleri n n Yöneticilerin kişiliği nasıl ölçeceklerini bilmeye ihtiyaç duymalarının en önemli nedeni, kişilik testlerinin işe kimin alınacağını kararlaştırmada ve bir iş için en iyi kimin uygun olduğu ya da seçileceğini tahmin etmede yararlı olmasıdır. Bazı yöneticiler kişilik testi sonuçlarını, çalışan insanları daha iyi anlamak ve onları daha etkili yönetmek için kullanırlar.

Hipokratın Sınıflandırması Egemen Akışkan Kişilik Tipi Karakter özellikleri Kanlı canlı Heyecanlı Lenf Ağırkanlı hantal Yavaş, soğuk Sarı öd Hırçın Kızgın, tatsız Siyah öd Melankolik Üzgün, karamsar

Ernest Kretschmer Sınıflandırması TİP FİZİK KİŞİLİK Küt Beden (Piknik) Ufak ve yuvarlak Açık yürekli , neşeli, içten, gerçekçi Lepsome Uzun ve ince İhtiyatlı, soğuk, hayalci Atletik Geniş omuzlu, kaslı Tepkisel, sinirli Doğuştan kusurlular (Diplazik) Yetersiz gelişme, normalden uzaklaşma Güçsüz

R. B. Catell Sınıflandırması Çekingen ----- ----- Sosyal Az akıllı ----- ----- Çok Akıllı Duygusal açıdan istikrarsız ----- ----- Duygusal açıdan istikrarlı Boyun eğen ----- ----- Hükmeden İhtiyatlı ----- ----- Coşkulu Oportünist ----- ----- Vicdanlı Çekingen ----- ----- Yasak tanımaz Dayanıklı ----- ----- Kırılgan (dayanıksız) Güvenen ----- ----- Kuşkulu Pratik ----- ----- Hayalci Açık sözlü ----- ----- İçten pazarlıklı Soğukkanlı ----- ----- Kaygılı Tutucu ----- ----- Köktenci -radikal Bağımlı ----- ----- Bağımsız Kontrolsüz ----- ----- Kendini kontrol edebilen Rahat ----- ----- Gergin

Eysenck’in Sınıflandırması Dengeli Red Kit Obeliks Profesör Turnosol Tenten Asteriks Miki Fare Dışadönük İçedönük Huysuz Şirin Donald Amca Joe Dalton Dengesiz

Kişilik Modelleri n Günümüzde kişilik özelliklerini tanımlama ve sınıflandırmada kullanılan baskın modeller şunlardır: ¨ Büyük Beş Modeli ¨ Myers-Briggs Gösterge Modeli ¨ A Tipi- B Tipi Kişilik Modeli

Büyük Beş Kişilik Modeli n Dışadönüklük: Dışadönüklük boyutu ilişkilerdeki rahatlık seviyemizi kapsar. Dışadönükler sokulgan, kendini ifade edebilen ve sosyal kişilerdir. İçedönükler çekingen, temkinli ve sessizdirler.

Büyük Beş Kişilik Modeli n Uyumluluk: Uyumluluk boyutu bireyin diğer bireylere uyma eğilimine işaret eder. ¨ Yüksek seviyede uyumlu bireyler işbirlikçi, sıcak ve güvenilirdirler. ¨ Uyumlulukta düşük puanlar alanlar soğuk, uyumsuz ve muhalif yapıdadırlar.

Büyük Beş Kişilik Modeli n Sorumluluk: Sorumluluk boyutu bir güvenlik/güvenirlik ölçeğidir. ¨ Yüksek seviyede sorumlu birey sorumlu, düzenli, güvenilir ve azimlidir. Ayrıca, sorumluluk sahibi bireyler kararlı, titiz, tertipli, organize olmuş, dakik, güçlü, iradeli bir yapıya sahiptirler. ¨ Düşük puan alanlar dikkati kolay dağılan, düzensiz ve güvenilmez kişilerdir.

Büyük Beş Kişilik Modeli n Duygusal kararlılık: Duygusal kararlılık boyutu bireyin gerilime dayanma yeteneğine bağlıdır. ¨ Olumlu duygusal kararlılık sahibi bireyler sakin, kendinden emin ve güvenli kişilik sergilemeye eğilimlidirler. ¨ Olumsuz puanlar alanlar ise sinirli, endişeli, karamsar ve güvensiz hissetmeye eğilimlidirler.

Büyük Beş Kişilik Modeli n Deneyime açıklık/Gelişime Açıklık: Deneyime açıklık boyutu yeniliğe ilgi ve yeniliklere çekilme derecesine işaret eder. ¨ Oldukça açık bireyler yaratıcı, meraklı ve artistik olarak duyarlıdırlar. ¨ Diğer uçtaki bireyler ise gelenekseldirler ve kendilerini aşina oldukları durumlarda rahat hissederler.

Myers-Briggs Tipi Gösterge Modeli Myers-Briggs Type Indicator (MBTI), Isabel Myers ve Katharine Cook Briggs tarafından Carl G. Jung'un kişilik tipleri teorisi baz alınarak oluşturulmuştur. n Carl G. Jung, kişilerde gözlemlenen rastgele davranışların, kişilerin zihinsel kapasitelerini farklı şekillerde kullanmaları nedeniyle oluştuğu sonucuna ulaşmıştır. n

Myers-Briggs Tipi Gösterge Modeli Dışa dönüklük-İçe dönüklük n Duyumsama-İçgüdüsellik n Düşünme-Hissetme n Yargılama-Algılama n

Myers-Briggs Tipi Gösterge Modeli Dışa dönüklük-İçe dönüklük: Bu kriter, bir kişi için enerji ifadesinin kaynağını ve yönünü temsil eder. n Dışa dönük bir kişi, enerjinin kaynağını ve yönünü dış dünyada bulup, insanlar ve maddeler üzerine yoğunlaşırken, içe dönük bir kişi bunları iç kavram ve fikirler dünyasında bulur. n

Myers-Briggs Tipi Gösterge Modeli n n n Duyumsama-İçgüdüsellik: Bu kriter, kişinin bilgiyi algılama yöntemini tanımlar. Duyumsama yönü fazla olan kişiler görme, duyma, tatma, dokunma ve koklama gibi duyularını daha fazla kullanırlar. İçgüdüsel yönü ağır basan kişiler kimi zaman altıncı his diye tanımladığımız, bilinç dışından gelen duyularla algılama yönü gelişmiş kişilerdir.

Myers-Briggs Tipi Gösterge Modeli Düşünme-Hissetme: Bu kriter, kişinin bilgiye ulaşma şeklini gösterir. n Düşünme kategorisindeki kişiler kararlarını mantık çerçevesinde ve objektif olarak alan insanlardır. n Hissetme kategorisindekiler ise kararlarını hislerine dayanarak ve sübjektif olarak alırlar. n

Myers-Briggs Tipi Gösterge Modeli n n n Yargılama-Algılama: Bu kriter, kişinin aldığı bilgileri nasıl zenginleştirdiğini tanımlar. Yargılama değeri yüksek insanlar, hayatındaki bütün olayları organize eden ve planlarına kesin bir uygunluk içinde hareket eden insanlardır. Algılama değeri yüksek insanlar ise, doğaçlamaya eğilimi olan ve alternatifleri kollayan insanlardır.

A Tipi- B Tipi Kişilik Modeli n Birer kardiyoloji uzmanı olan Friedman ve Rosenman’ın (1974) ortaya koymuş oldukları A-tipi /B-tipi kişilik ayrımı literatürdeki birçok araştırmaya konu olmuştur.

A Tipi- B Tipi Kişilik Modeli A Tipi Kişilik Özellikleri Sürekli hareket eder. Hızlı yürür. Hızlı yer. Hızlı konuşur. Sabırsızdır. İki şeyi aynı anda yapar. Başarıyı, miktarı ile ölçer. Rekabeti sever. Zaman baskısını hisseder. B Tipi Kişilik Özellikleri Zaman ile ilgilenmez. Sabırlıdır. Eğlenmek için oyun oynar. Suçluluk duymadan dinlenir. Acelesi yoktur. İşi bitirmek için zaman saplantısı yoktur.

Aşağıda kişilerin gündelik yaşamdaki davranışlarına ilişkin ifadelere yer verilmiştir. Her ifadeye ilişkin davranışlarınızı gözden geçirerek, bu davranışı ne derece gösterdiğinizi, ilgili kutucuğa (X) işareti koyarak belirtiniz. Her zaman (5) Çoğu zaman (4) Bazen (3) Nadiren (2) Hiçbir zaman (1) 1 Konuşurken önemli sözcüklere vurgu yapmak 5 4 3 2 1 2 Hızlı yemek ve yürümek 5 4 3 2 1 3 Rekabetçi olmaya önem vermek 5 4 3 2 1 4 Yavaş çalışan birini görünce rahatsız olmak 5 4 3 2 1 5 İnsanlar konuşurken sabırsızlanmak ve sözlerini kesmek 5 4 3 2 1 6 Sıra beklemek zorunda kalınca öfkelenmek 5 4 3 2 1 7 Başkasını dinlerken bile kendi sorunları ile uğraşmak 5 4 3 2 1 8 Aynı anda birkaç işi bir arada yapmak 5 4 3 2 1 9 Tatil günlerini işleri yetiştirmek için kullanmak 5 4 3 2 1 10 Konuşmalar sırasında konuyu kendi ilgilendiği alanlara doğru çekmek 5 4 3 2 1

Her zaman (5) Nadiren (2) Çoğu zaman (4) Hiçbir zaman (1) 11 Sadece rahatlamak ve gevşemek harcandığında suçluluk duymak için Bazen (3) zaman 5 4 3 2 1 12 Randevularına hep zamanında gitmek 5 4 3 2 1 13 Başarıları hızlı çalışma yeteneğine bağlamak 5 4 3 2 1 14 İşlerin hemen ve hızlı yapılması gerektiğine inanmak 5 4 3 2 1 15 İşleri bitirmek için sürekli olarak daha etkili yollar 5 4 3 2 1 aramak 16 Oyunlarda, zevk almak yerine kazanmak için ısrar 5 4 3 2 1 etmek 17 Başkaları çalışırken sık araya girmek 5 4 3 2 1 18 Diğer kişiler geç kaldığında rahatsız olmak 5 4 3 2 1 19 Yemekten sonra hemen masadan uzaklaşıp işe yönelmek 5 4 3 2 1 20 Telaş içinde olmak (kendini sürekli olarak bir şeyleri 5 4 3 2 1 bitirmek zorunda hissetmek)

DEĞERLENDİRME 1. 00 – 2. 59 2. 60 – 3. 39 3. 40 – 5. 00

BÜYÜK BEŞ KİŞİLİK MODELİ n DIŞADÖNÜKLÜK: n 1)Ben okulun can damarıyım. 2)İlginin odağı olmak isterim. 3)İnsanlar arasında kendimi rahat hissederim. 4)Konuşmaları ben başlatırım. 5)Okulda bir sürü farklı etkinlikler düzenlerim. 6)Yabancıların çevresinde sessiz kalırım. (tersi) 7)Kendimi ilgi odağı haline getirmekten hoşlanmam. (tersi) 8)Çok fazla konuşmam. (tersi) 9)Konuşacak çok az şeyim vardır. (tersi) n n n n

BÜYÜK BEŞ KİŞİLİK MODELİ n UYUMLULUK: n 1)Öğrencilerimle ilgilenirim. 2)Diğerlerinin duygularını hissederim. 3)Yumuşak bir kalbim vardır. İnsanları rahatlatırım. 4)Diğerlerinin hislerine ilgi duyarım. Diğerleri için vakit ayırırım. 5)İnsanların sorunlarıyla ilgilenmem. (tersi) 6)Diğerleriyle genellikle ilgili değilimdir. (tersi) 7)Diğerleri hakkında çok az ilgi duyarım. (tersi) 8) İnsanları aşağılarım. (tersi) n n n n

BÜYÜK BEŞ KİŞİLİK MODELİ n SORUMLULUK: n n 1)Her zaman hazırımdır. 2)Bir programı takip ederim. 3)Detaylara dikkat ederim. 4)İşimde zor beğenen biriyimdir. Okul işlerini hemen yaparım. Düzeni severim. 5)Eşyalarımı ortalıkta bırakırım. (tersi) Dağınık birisiyimdir. 6)Ortalığı dağıtırım. (tersi) 7)Eşyaları gerçek yerlerine koymayı genellikle unuturum. (tersi) n 8)Görevlerimden kaçarım. (tersi) n n n

BÜYÜK BEŞ KİŞİLİK MODELİ n DUYGUSAL KARARLILIK: n 1)Kolaylıkla rahatsız olurum. 2)Ruh halim sürekli değişir. 3)Kolay öfkelenirim. Kolay strese girerim. 4)Kolay üzülürüm. Sıklıkla ruh hali atlamaları yaşarım. 5)Genellikle keyifsiz hissederim. Olaylar hakkında endişe duyarım. 6)Zamanın çoğunda rahatımdır. (tersi) 7)Ender olarak keyifsiz hissederim. (tersi) n n n

BÜYÜK BEŞ KİŞİLİK MODELİ n DENEYİME AÇIKLIK/GELİŞİME AÇIKLIK: n 1)Fikirlerle dopdoluyum. 2)Kavramları hızlı bir şekilde anlayabilirim. Zengin bir kelime hazinem vardır. 3)Zor kelimeler kullanırım. 4)Canlı bir hayal gücüm vardır. Müthiş fikirlerim vardır. Nesneler hakkında düşünmek için zaman harcarım. 5)Soyut fikirlerle ilgilenmem. (tersi) 6)İyi bir hayal gücüm yoktur. (tersi) 7)Soyut fikirleri anlamakta güçlük çekerim. (tersi) 8)Canlı bir hayal gücüm vardır. Müthiş fikirlerim vardır. Nesneler hakkında düşünmek için zaman harcarım n n n n

TEŞEKKÜRLER