nsan Bilgisayar Etkileimi Kitab Ekler Ksm Bir Web

➢ İnsan Bilgisayar Etkileşimi Kitabı Ekler Kısmı ➢ Bir Web Sitesinin Kullanılabilirlik Çalışması: Hacettepe Üniversitesi Öğrenci İşleri Web Sitesi Örneği Hazırlayanlar: (7. Grup) BTÖ 416: İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN Ders Asistanı: Arş. Gör. Sinan KESKİN Beyza Aksoy Eyşan Ekici Hatice Nur Uzunkol Hatice Üner Merve Sezer Sema Çakmaklı Selda Yeşil

Sistem Kullanılabilirlik Ölçeği (SKÖ) • Sistem Kullanılabilirlik Ölçeği-SKÖ(System Usability Scale-SUS), 1986 yılında Digital Equipment firmasında çalışan John Brooke tarafından kullanılabilirlik değerlendirmesi yapmak amacıyla geliştirilmiş basit ve hızlı bir ölçektir.

Neden Sistem Kullanılabilirlik Ölçeği ? ● Uzun ve yüksek maliyet gerektiren testlerin uygulanmasının mümkün olmaması ● Ölçümün hızlı ve kolayca yapılabilmesi ● Kullanılabilirlik verilerinin en kısa sürede toplanıp, analiz edilebilmesi ● Kullanıcı performansının değişimleri arasında karşılaştırmalar yapabilecek kadar da güvenilir olması

• SKÖ basit, bireysel kullanılabilen, genel bir kullanılabilirlik değerlendirmesine izin veren, 10 maddeli, Likert Skalası (tutum ölçeği) tabanlı bir ölçektir.

1 -kesinlikle katılmıyorum 2 -katılmıyorum 3 -kararsızım 4 katılıyorum 5 -tamamen katılıyorum 1. Bu sistemi sıklıkla kullanacağımı düşünüyorum. 2. Sistemi gereksiz bir şekilde karmaşık buldum. 3. Sistemin kolay kullanıldığını düşündüm. 4. Bu sistemi kullanabilmek için teknik bir kişinin desteğine ihtiyacım olabileceğini düşünüyorum. 5. Sistemdeki çeşitli fonksiyonları iyi entegre olmuş biçimde buldum. 6. Sistemde çok fazla tutarsızlık olduğunu düşündüm. 7. Birçok insanın bu sistemi hızlı bir şekilde kullanabileceğini düşünüyorum. 8. Sistemin kullanımını çok hantal, ağır buldum. 9. Sistemi kullanırken kendimden emindim. 10. Sisteme girmeden önce bir çok şey öğrenmem gerekti. 1 2 3 4 5

SKÖ’yü Kullanmak ● Ölçeği kullanacak kişiye öncelikle sistem kullandırılır. ● Kişi sistemi kullandıktan hemen sonra ölçek kendisine verilir. ● Kişinin maddelere uzun süre düşünmeden cevap vermesi istenir. ● Ölçekteki bütün maddeler cevaplanmalıdır. ● Kişi cevabı veremeyeceğini düşünüyorsa ölçeğin orta noktasını işaretlemesi istenir.

SKÖ, test edilen sistemin genel kullanılabilirlik seviyesini tek bir sonuca indirgemeyi sağlar.

SKÖ’nün Puanlandırılması ● Her maddenin puanları toplanır. ● Her maddenin katkı sağladığı puan 0 ile 4 arasında değişir. ● 1, 3, 5, 7, ve 9. maddeler için puanlama “ölçek pozisyonu-1 ile yapılır. ● 2, 4, 6, 8 ve 10. maddeler için puanlama “ 5 -ölçek pozisyonu” ile yapılır. ● Sistem kullanılabilirliğinin toplam değerini bulmak için puanların toplamı 2. 5 ile çarpılır. ● SKÖ’nün toplam puanı 0 ile 100 arasında bulunur.

İBE ile İlgili Uluslararası Standartlar Standart No IEC TR 61997 Standar Adı Guidelines for the user interfaces in multimedya equipment for general purpose use Kaynak www. iso. org Açıklama: Bu standart; medya seçimi, mekanik, grafiksel ve işitme arayüz tasarımına yönelik teknik bir rapor niteliğindedir. ISO 10075 -1 Zihinsel Çalışma Yükü ile İlgili Ergonomik Kurallar (Ergonomic principles related to mental workload – General terms and definitions) www. iso. org Açıklama: Bu standart, zihinsel iş yükü alanında, zihinsel baskı ve gerginlik konularını içeren terimleri kapsar ve kavramlar arasındaki ilişkileri belirtir.

Standart No ISO 11064 Standart Adı Kontrol merkezlerinin ergonomik dizaynı (Ergonomic design of control centres) Kaynak www. iso. org Açıklama: Kontrol merkezlerinin ergonomik tasarım prensipleri anlatılmaktadır. Bu standardın yedi bölümü mevcuttur. ISO 13406‐ 1 Düz panel görüntü ekranları ile çalışmanın ergonomik ihtiyaçları ‐Bölüm 1: Giriş (Ergonomic requirements for work with visual displays based on flat panels) www. iso. org Açıklama: Standardın bu bölümü, düz panel esas alınan görsel görüntü ekranları ile çalışmanın ergonomik ihtiyaçları mantığını açıklar.

Standart No ISO 13406‐ 2 Standart Adı Düz panelli görsel ekranla çalışma için ergonomik gereksinimler‐ Bölüm 2: Düz Panel Ekranlar için Ergonomik Gereksinimler Kaynak www. iso. org Açıklama: Bu standart düz panel ekranlar için ergonomik gereksinimleri tanımlamaktadır ISO 13407 Etkileşimli (interaktif) Sistemler için İnsan Merkezli Tasarım Süreçleri (Human‐centred design processes for interactive systems) www. iso. org Açıklama: Bu standart, bilgisayar destekli etkileşimli sistemlerin yaşam döngüsü boyunca insan merkezli tasarım etkinliklerinde kılavuzluğu kapsar. Kullanıcı merkezli tasarım; kullanıcı faktörleri ve ergonomik tekniklerin birleştirilmesinden meydana gelir.

Standart No ISO 14915 Standart Adı Çoklu ortam kullanıcı arayüzleri için yazılım ergonomisi (Software ergonomics for multimedya user interfaces) Kaynak www. iso. org Açıklama: Bölüm‐ 1: çoklu ortam ara yüz tasarım kurallarının saptanması ve tasarımındaki farklı düşünceleri ortaya çıkarmak için genel bir çerçeveyi kapsar. Bölüm‐ 2: çoklu ortam kullanıcı ara yüzlerinin tasarımları için, içeriğin düzenlenmesinin tasarımı, dolaşım ve ortam denetim konularına ait önerileri ve gereksinimleri kapsar. Bölüm‐ 3: farklı ortamları birbirine bağlayan ve eşleştiren etkileşimli kullanıcı ara yüzünün tasarımı, bileşimi ve seçimine ait önerileri kapsar. ISO 18789 Ergonomic requirements and measurement techniques for electronic visual displays www. iso. org Açıklama: Bu standart; ISO 9241 Bölüm 3, 7 ve 8 ile ISO 13406 standartlarının revize edilerek yerine geçmesi için hazırlanmıştır.

Standart No ISO 20282 Standart Adı Usability of everyday products Kaynak www. iso. org Açıklama: Kullanılabilirlik ölçüm ve uygunluk testleri bu standart kapsamında tariflenmiştir. ISO 9241‐ 11 Görsel Görüntü Terminalleri (VDT) İle Büro Çalışmalarına Ait Ergonomik Özellikler (Ergonomic requirements for office work with visual display terminals) www. iso. org Açıklama: Bu standart, görsel görüntü terminallerinin kullanılabilirliğini kullanıcı performans ve memnuniyeti ölçümleri bazında değerlendirirken, göz önünde bulundurulması gereken bilgilerin belirlenme yöntemlerini kapsar.

Standart No ISO DTS 16071 Standart Adı Guidance on accessibility for human‐computer interfaces Kaynak www. iso. org Açıklama: Bu standart, insan bilgisayar arayüzlü tasarımlarla erişebilirlik için bir kılavuz niteliğindedir. İnteraktif sistemler, çoklu ortam uygulamaları ve internet sayfaları için erişebilirlik konularına değinir. ISO TR 16982 Usability methods supporitng human centred design Açıklama: Bu standart, insan merkezli tasarımlar için kullanılabilirlik yöntemlerini açıklar. www. iso. org

Standart No ISO TR 18529 Standart Adı Ergonomics of human‐system interaction – Human‐centred lifecycle process descriptions Kaynak www. iso. org Açıklama: Bu standart ürün geliştirme süreci ile ilgilidir. ISO 13407’de anlatılan insan merkezli süreçlerin, yapılandırılmış ve formülize edilmiş teknik raporu niteliğindedir. Bu standartta yedi adet insan‐bilgisayar tasarım (HCD) aşaması belirlenmiştir. ISO 18529’de tanımlanan kullanılabilirlik olgunluk modeli ile ISO 15504’de tanımlanan kullanıcı merkezli tasarım için yazılım süreçlerinin HCD’ leri derecelendirmesi esas alınarak birlikte kullanılabilir. ISO/IEC 10741 Dialogue interaction‐ Cursor control for text editing www. iso. org Açıklama: Bu standart kullanıcı arayüzünün geliştirmesinde imleç kontrolü ile ilgili hazırlanan bir kılavuzdur.

Standart No ISO/IEC 11581 Standart Adı Icon symbols and functions Kaynak www. iso. org Açıklama: Bu standart kullanıcı arayüzünde kullanılan sembol ve işlevlerin geliştirmesine yardımcı olmak amacıyla hazırlanan bir kılavuzdur. ISO/IEC 14598 Information Technology – Evaluation of Software Products www. iso. org Açıklama: Bu standart yazılım ürünlerinin değerlendirilmesi için kullanılan bir kılavuz niteliğindedir. ISO/IEC 14754 Pen‐based interfaces – Common Gestures for text editing with pen‐based systems Açıklama: Kalem merkezli tasarımlar için hazırlanmış bir kılavuzdur www. iso. org

Standart No ISO/IEC 15910 Standart Adı Yazılım kullanıcısı dokümantasyon süreci (Software user documentation process) Kaynak www. iso. org Açıklama: Bu standart, bir kullanıcı arayüzüne sahip yazılımlarla ilgili olarak kullanıcı dokümantasyonunun bütün birimlerini oluşturmak için asgarî süreci kapsar. ISO/IEC 18021 Information Technology – User Interface for Mobile Tools www. iso. org Açıklama: Bu standart, mobil cihazlar için kullanıcının arayüz gereksinimlerini tanımlamaktadır. ISO/IEC 9126 Yazılım Ürün Değerlendirilmesi (Evaluation of Software Quality) Açıklama: Bu standart, yazılım ürünlerinin kalite standartlarını tanımlamaktadır. www. iso. org

Xerox Sezgiseller Aracı • Bu araç ile kullanılabilirlik çalışmalarında sezgisel analizler yapmak amaçlanmıştır. Çok detaylı olan bu sezgiseller listesi arayüzleri 13 başlık altında değerlendirmektedir. Bazı alt başlıklar uygulaması yapılan arayüz için geçerli olmayabilir. Bu durumda “Uygulaması Yok” seçeneği ile belirtilmelidir. Her ana başlık altındaki Evet ve Hayır seçenekleri toplanarak o başlığı ne kadar sağladığı değerlendirilir.

Sezgisel Değerlendirme Kontrol Listesi ➢ Sistem Durumunun Görünürlüğü Sistem kullanıcıyı sürekli olarak durumun nasıl gittiği konusunda gerekli zamanlarda gerekli geribildirimi vererek bilgilendirmelidir. evet/hayır/ uygulaması yok 1. 1 Her bir sayfa o sayfa içeriğini tanımlayan bir başlık taşıyor mu? 1. 2 Tüm sistemde gösterge(ikon) tasarım biçimi ve stil şekilleri tutarlı mı? 1. 3 Seçilen bir gösterge seçilmemiş göstergeler içerisinde açıkça görülmekte mi? Yorumlar

➢ Sistem ve Gerçek Dünyanın Uyumu Sistem içerisinde kullanılan kelimeler, kavramlar, cümleler kullanıcıya tanıdık olmalıdır ve teknik bir dil kullanılmasından kaçınılmalıdır. bilgi mantıksal sırasında ve doğallığında gösterilerek gerçek dünyada olan düzeninde sunulmalıdır. evet/hayır/ uygulaması yok 2. 1 Sistem içerisinde yer alan göstergeler, kullanıcı için somut ve tanıdık mı? 2. 2 Menü seçenekleri kullanıcıya mantıksal bie sırada sunulmuş mu ve her bir işlem maddesinin ve işlem değişkenlerinin ismi verilmiş mi? 2. 3 Eğer menü seçiminde doğal bir sıralama varsa, bu kullanılıyor mu? Yorumlar

➢ Kullanıcı Kontrol ve Özgürlüğü Kullanıcı, sistemin onlar için otomatik olarak görevlendirmeleri yapması yerine, bu görevlendirmeleri seçmekte ve sıralamakta özgür olmalıdır. Kullanıcı, sistemin bazı fonksiyonlarını yanlışlıkla seçebilir ve istenmeyen durumdan en kısa sürede kurtulmak için açıkça belirlenmiş “acil çıkış” kapısına ihtiyaç duyabilirler. evet/hayır/ uygulaması yok 3. 1 Seyrek olarak kullanılan görevlerin hatırlanması kolay mı? 3. 2 Üste açılan pencere içeren sistemlerde, ekrandaki pencereyi yeniden düzenlemek kolay mı? Yorumlar

➢ Tutarlılık ve Standartlar Kullanıcılar, farklı kelime, durum ve hareketlerin aynı şeyi ifade edip etmediğini bilmek zorunda değildirler. altyapı düzeni izlenmelidir. evet/hayır/ uygulaması yok 4. 1 Sistem içerisindeki bütün ekranlarda, kurum veya şirkete ait biçimlendirme standartları tutarlı bir şekilde kullanılıyor mu? 4. 2 Bir ekranda büyük harflerin sıklıkla kullanımından kaçınılıyor mu? 4. 3 Kısaltmalarda noktalama işaretlerinden sakınılmış mı? Yorumlar

➢ Kullanıcıların hataları tanımasına, onları belirlemesine ve önlemesine yardımcı olma Hata mesajları, kullanıcıya anlaşılır bir dille sunulmalıdır. evet/hayır/ uygulaması yok 5. 1 Bir hatayı bildirmek için ses kullanılıyor mu? 5. 2 Hatırlatıcılar, kullanıcının açık veya örtülü eleştirisi olmaksızın yapıcı bir şekilde ifade edilmiş mi? 5. 3 Hatırlatıcılar, işlemin kullanıcının kontrolünde olduğunu ima etmekte mi? Yorumlar

➢ Hatadan Korunma Hata mesajları dikkatli ve birinci aşamada oluşan problemleri önleyen bir yapıda olmalıdır. evet/hayır/ uygulaması yok 6. 1 Eğer veritabanı veri grupları içeriyorsa, kullanıcı bir ekranda birden fazla grupla ilgili işlem yapabiliyor mu? 6. 2 Alan uzunluğunu belirtmek için noktalar veya alt çizgiler kullanılmış mı? 6. 3 Bir üst düzey menüdeki menü seçenek ismi, alt düzey menü başlığı olarak kullanılmış mı? Yorumlar

➢ Hatırlama Yerine Tanıma Nesne hareketler ve seçenekler görünür olmalıdır. Kullanıcı sistem boyunca kullanması gereken bilgiyi hatırlamak zorunda kalmamalıdır Hatırlatma/bilgilendirme/açıklama bölümleri kullanıcının kolaylıkla ulaşabileceği şekilde sistemde yer almalıdır. evet/hayır/ uygulaması yok 7. 1 Soru ve cevap arayüzleri için, soruları, istemleri, talimat ve kullanıcı girişlerini ayırt etmek için ipuçları ve boşluk kullanılmış mı? 7. 2 Veri gösterimi ekranın sol-üst köşesinden başlıyor mu? 7. 3 Birden fazla kelime içeren alan isimleri yatay olarak yerleştirilmiş mi? Yorumlar

➢ Esneklik ve Minimalist Tasarım Yeni kullanıcılar tarafından fark edilemeyen hızlandırıcılar, uzman kullanıcıların sistemle etkileşimini arttırabilir. Bu nedenle sistem hem deneyimsiz hem deneyimli kullanıcılara hitap edecek şekilde tasarlanmalıdır. Standart kullanıcılardan farklı(fiziksel, bilişsel yetenek, kültür vs bakımından) kullanıcılara sisteme alternatif ulaşma ve işlem yapabilme araçlarını sağlayın. evet/hayır/ uygulaması yok 8. 1 Eğer sistem deneyimsiz ve deneyimli kullanıcıların ikisini de destekliyor ise, detaylı hata mesajları farklı düzeylerde sağlanmış mı? 8. 2 Sistem deneyimsiz kullanıcıların anahtar kelime gramer kullanımına ve deneyimli kullanıcıların pozisyonel gramer kullanımına izin veriyor mu? Yorumlar

➢ Estetik ve Minimalist Tasarım Sistem alakasız ve az ihtiyaç duyulan bilgiyi içermemektedir. evet/hayır/ uygulaması yok 9. 1 Ekranda sadece karar vermek için gerekli olan bilgiler mi yer almaktadır? 9. 2 Bir kümedeki tüm ikonlar, kavramsal görünüm olarak birbirinden farklı mı? 9. 3 İkonları ayırt etmek için büyüj nesneler, kalın çizgiler ve basit alanlar kullanılmış mı? Yorumlar

➢ Yardım ve Belgeleme Sistemi kullanmak için belgeleme olmaması iyi olacağı halde, gerekli durumlarda yardım ve belgeleme sağlanması önerilmektedir. Bu tür yardım bilgileri taranması kolay, kullanıcı görevlerini açıklayıcı ve kısa olmalıdır. evet/hayır/ uygulaması yok 10. 1 Kullanıcılar basılı kopyadan çalışıyorsa, basılı kopyanın çevrim-içi devam edecek bölümleri işaretlenmiş mi? 10. 2 Çevrim içi bilgilendirmeler görsel olarak ayırt edilebilir durumda mı? 10. 3 Bilgilendirmeler kullanıcının yapacağı işlemlere uygun olarak sıralanmış mı? Yorumlar

➢ Yetenekler Sistem kullanıcının yeteneklerinin ve uzmanlığının gelişmesine ve fazlalaşmasına olanak sağlamalıdır. evet/hayır/ uygulaması yok 11. 1 Kullanıcılar ikonik ve metin bilgi gösterimi arasında seçim yapabilir mi? 11. 2 Pencere işlemlerinin yapılmasını ve öğrenilmesi kolay mı? 11. 3 Kullanıcılar deneyimli ise, kullanıcılar için daha az sayfadan oluşan (bir işleminin bir sayfada yapılacağı) bir ekran yapısı kullanılıyor mu? Yorumlar

➢ Kullanıcı ile Zevkli ve Riayetli Bir İletişim Kullanıcının sistemle etkileşimi onun iş yaşamındaki kaliteyi arttırmalıdır. Kullanıcıya saygılı davranmalı ve tasarım görünüş ve işlemesi bakımından memnun edici olmasıdır. evet/hayır/ uygulaması yok 12. 1 Her bir ikon, bir ikon grubunun uyumlu bir ögesi midir? 12. 2 İkonların tasarımıda aşırı detaylardan sakınılmış mı? 12. 3 Renk kullanımı dikkatle kullanılmış mı? Yorumlar

➢ Gizlilik Sistem, kullanıcının özel ve gizli bilgilerini korumasına yardımcı olmalıdır. evet/hayır/ uygulaması yok 13. 1 Korumalı alanlar tamamen ulaşılmaz mı? 13. 2 Korumalı ve gizli alanlara sadece belirli şifrelerle ulaşılabilmekte mi? 13. 3 Bu özellik etkili ve başarılı mı? Yorumlar

➢ Ek-5 Kullanılabilirlik Testi Örnek Gözlem Formu Başlama zamanı: Sayfa Bağlantı ismi Bitiş zamanı: Notlar +/- Başlangıç sayfası bilgisi Görev 1. Kürşat Çağıltay’ın “Internet” adlı kitabına ihtiyacınız var. Kitabın ODTÜ Kütüphanesi’nde mevcut olup olmadını kontrol etmek istiyorsunuz. ODTÜ Kütüphanesi Web sitesinin adresine bağlanıp kitap ile ilgili bilgiye ulaşınız: http: //www. lib. metu. edu. tr

Başlama zamanı: 9: 10 Bitiş zamanı: 9: 13 Sayfa Bağlantı ismi Notlar Başlangıç sayfası bilgisi Kullanıcı ana sayfada yer alan iki arama seçeneğinden hangisini kullanacağına karar veremedi. Federated Search seçeneğini seçti. Yazar adını girip arama butonuna bastı. Ana sayfadan başlandı Sonraki sayfa Bu seçenek üzerinden yapılan arama kullanıcı farklı bir siteye götürdü. Kullanıcı kodu ve şifre girmesi gerektiğini görünce yanlış yerde olduğunu anladı. Geri tuşuna bastı. Ana sayfaya dönüş Diğer tarama alanına yazar adını ve soyadını yazdı. Atama seçeneğini yazar olarak değiştirdi. Arama butonuna bastı. Arama sonuçları sayfası Kullanıcının karşısına farklı yapıda bir sayfa geldi. Kullanıcı sayfanın yapısının değişmesine şaşırdı. Sayfanın üst kısmında bu yazar adına kitap bulunmadığını belirten bir uyarı kırmızı renkli font ile yazılmış. Kullanıcı kütüphanede böyle bir kitap bulunmadığını belirterek görevi bitirdi. +/- -

Kullanılabilirlik Testi Örnek Analiz Formu Gözlem Yorum Öneri

➢ Örnek Analiz: ODTÜ Kütüphane Sitesi Gözlem Yorum Öneri Kullanıcı arama seçeneklerinin hangisini kullanacağını bilemedi Arama seçeneklerinde kütüphanecilik terimi kullanılmış. Anlaşılmıyor. Sıradan kullanıcının anlayacağı terminoloji kullanılmalı Kullanıcı arama sonuçları sayfasunda farklı bir yapı ile karşılaşınca şaşırdı. Kitap arama sonuçları sayfası farklı bir tasarımda yapılmış. Tutarlılık sorunu var. Kitap arama sonuçları sayfası tutarlı bir şekilde yeniden tasarlanmalı. Kullanıcı kütühhansinde bulunan kitabı bulamadı. Görev başarısızlıkla tamamlandı. Kullanıcı yazar adı alanına Ad Soyad şeklinde giriş yaptı. Ama sistem Soyad Ad şeklinde tarama yapıyor. Sistem, yazar adı sırası kısıtı koymamalı. Arama motoru yapısı düzenlenmeli.

WEB SİTESİNİN KULLANILABİLİRLİK ÇALIŞMASI Hacettepe Üniversitesi/ Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı Web Site Örneği 36

Çalışmanın Amacı • İncelemiş olduğumuz makalede ele alınan araştırmanın amacı ; • « Hacettepe Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı (HÜÖDB) web sitesinin öğrencilerin kullanımı açısından kullanılabilirliğini» incelemektir.

Üniversiteler ve Web Site • İnternetin yaygınlaşması ve bilginin buradan sunulması ile birlikte kurumlar içinde web sitenin önemi günden güne artmaktadır. • Bu kurumların içerisinde üniversiteler de yer almaktadır. • Üniversiteler de kendi internet siteleri ile kısa sürede; kitlelerine yer ve zaman fark etmeksizin kolaylıkla ulaşabilmektedirler.

Öğrenci İşleri Web Sitesi • Bu kitleler içerinde en çok üniversite bünyesindeki öğrenciler vardır. • Üniversitelerin öğrenci işleri web sitesi özellikle öğrencilerin işlemleri için oldukça önemlidir.

• «Öğrencilerin kayıt ve kabul işlemlerinden mezuniyetlerine kadar geçen süre içindeki tüm özlük işlemlerinin yürütüldüğü ve bu anlamda denetim görevi yaparak, ilgili birimlerle eşgüdüm içinde çalışıp hizmet veren bölüm öğrenci işleri daire başkanlığıdır. »

https: //www. youtube. com/watch ? v=Pu. P 9 b 5 Npr-E 41

Kullanılabilirlik ve Sorunları • Üniversitelerin web siteleri ile kullanıcılarına sunduğu imkanlar dışında kullanıcılar web site içerisinde bir takım kullanılabilirlik sorunları(problemleri) ile ilgili karşılaşabilmektedir.

• Bu problemlerin düzeltilmesi, kullanıcı açısından ortamın değerlendirilmesi, kullanıcı memnuniyetinin artırılması, kullanımı daha kolay ortam geliştirmek gibi amaçlar doğrultusunda kullanılabilirlik testi yapılmaktadır.

Kullanılabilirlik çalışmasında süreç, • istenen arayüz ile; belirlenen hedef kitleye belirlenen görevlerin yaptırılması, • bu süreçte kullanıcıdan verimlilik, etkililik ve memnuniyet değerlerinin alınması ve değerlendirilmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir.

«Kullanılabilirlik testi, herhangi bir bilgi sisteminin bir kullanıcısının o sistemi ne kadar – etkin, – etkili ve – tatminkâr kullandığını anlamak amacıyla kullanılan araştırma yöntemidir. »

Kullanılabilirliğin Önemi Web uygulamaları için kullanılabilirliğin büyük önem taşıdığı belirtilmektedir. • Çünkü eğer bir web sitesini kullanmak zor ise, • bir web sitesi amaçlarını ve onunla yapılabilecekleri açıkça göstermiyorsa, • bir web sitesi içinde kaybolunuyorsa, • bir web sitesindeki bilgileri okumak zorsa ve • bir web sitesi önemli sorulara cevap vermiyorsa insanların bu web sitesini kullanmayacağı ifade edilmektedir.

YÖNTEM • Veri Toplama Araçları, Dört bölümden oluşan; «Kullanılabilirlik Memnuniyet Formu» 1) Kullanıcılara bu çalışmanın niçin yapıldığı ve süreçte nasıl bir yol izleneceği ile ilgili bilgiler verilmiştir. 2) Öğrencilerin demografik özelliklerini, bu siteyi kullanım amaçlarını ve sıklıklarını, internet kullanım düzeylerini öğrenmeye yönelik sorular bulunmaktadır.

3) Üçüncü bölüm katılımcıların gerçekleştireceği görevlerin listesinden oluşmaktadır. 4) Görüşme soruları, öğrencilerin sitenin kullanılabilirliği ile ilgili görüşlerini ve önerilerini almaya yönelik dört tane sorudan oluşmaktadır.

KATILIMCILAR • Öncelikle HÜÖDB sitesinin en çok lisans öğrencileri tarafından kullanıldığı tespit edilmiştir. • Katılımcı olarak da Hacettepe Üniversitesi’ne devam etmekte olan ve farklı fakültelerden lisans öğrencisi seçilmiştir.

GÖREV TASARIMI • Öncelikle Öğrenci İşleri Dairesi Başkanlığının web sitesi incelenmiştir. • Katılımcıların tamamlaması için site üzerindeki her bir alt menüyle ve sitedeki duyurularla ilgili görevler seçilmiştir. • Ayrıca görevler seçilirken otantik olmaları ve günlük kullanımları doğrultusunda seçilmesine dikkat edilmiştir.

• Bu çerçevede 10 tane görev belirlenmiştir. Bu görevlerden birkaçı: 1. “Öğrenci işleri iletişime geçmek için gerekli bilgileri bulunuz. 2. Bu dönem toplam kaç kredi ders aldığınızı bulunuz. 3. Duyuru arşivinde yer alan en eski duyurunun ilan tarihini bulunuz. 4 4. Üniversitemizin Beytepe Yerleşke haritasını açınız. 5. Ders değerlendirme anketi sayfasını açınız. ”

Testin Uygulanışı • Katılımcılarla imkân dâhilinde, web sitesini kullandıkları ortamlarda çalışmalar yapılmıştır(Bölüm Laboratuvarları, evleri vb. ). • Kullanıcıların ses ve ekran kayıtlarını kaydedebilmek için Captivate programı bilgisayarlara kurulmuştur.

Adobe Captivate (Ekran kayıt yazılımı) • Ekran kayıt programı olarak kategori altına alınan bu program ekran görüntüsü almaya, görselliğin üst sınırda kullanıldığı hareketli sunumlar, tanıtımlar, animasyonlar, videolar, simülasyonlar ve hatta ölçme değerlendirme yapmaya yarayan, bilgisayarda yapılan tüm hareketleri kaydeden uygulamalı eğitimdir. • Captivate tüm ekran eylemlerini otomatik olarak kaydeder ve etkileşimli bir Flash dosyası oluşturur.

Captivate örneği • http: //www. dailymotion. com/video/xcve 9 z_3 hafta-ogretim-tasarimi-adobe-capt_tech

Testin Uygulanışı • Kullanıcılardan, bilgilerinin ve ses kayıtlarının kullanılabilmesi için izin istenmiştir. Süreç izin belgesinin okunmasıyla başlamıştır. • Katılımcılara, araştırmacılar tarafından hazırlanan görevlerinin yazılı olduğu bir kâğıt verilmiştir. • Kullanıcılar görevi tamamlamada zorluk çektiklerinde ya da diğer soruya geçmek istediklerinde bunu belirtmeleri istenmiştir.

Testin Uygulanışı • Bu süreçte katılımcılardan sesli düşünmeleri ve adım neyi yaptıklarını söylemeleri istenmiştir. • Araştırmacılar katılımcıların davranışlarını, yorumlarını ellerindeki gözlem formuna kaydetmişlerdir. • Görevlerin tamamlanmasının ardından görüşme sorularına geçilmiştir.

BULGULAR Uygulama bulguları: • Katılımcılara başlangıçta bilgisayar ve internet kullanım tecrübeleri ve günlük bilgisayar ve internet kullanım düzeyleri ile ilgili sorular yöneltilmiştir. • Buna göre çalışma grubunu oluşturan katılımcıların büyük çoğunluğu 4 -6 yıldır bilgisayar ve internet kullanma tecrübesine sahip olduklarını, BÖTE ve Elektrik-Elektronik bölümlerinde okuyan öğrencilerin ise 7 yıldan daha uzun süredir tecrübeli olduklarını belirtmişlerdir. • Günlük bilgisayar ve internet kullanım saatlerini ise BÖTE öğrencileri, bölümleri gereği 4 -6 saat, diğer bölümlerin öğrencileri ise 2 -4 saat olarak belirtmişlerdir.

• Sonuç olarak, araştırmanın çalışma grubunu oluşturan katılımcılar, bilgisayar ve internet kullanım tecrübesine sahip; ayrıca her gün muhakkak bilgisayar ve internet kullanan bireylerdir.

• Öğrencilerle HÜÖİDB web sitesini kullanıp kullanmadıkları, kullanıyorlar ise ne sıklıkla, ne zaman ve ne amaçla kullandıkları ile ilgili sorular içeren görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler sonucunda tüm öğrencilerin, Öğrenci işleri Daire Başkanlığı web sitesini kullandıkları ortaya çıkmıştır.

Öğrenciler bu siteyi en çok dönem başı ve dönem sonlarında kullandıklarını, dönem içinde pek kullanmadıklarını ifade etmişlerdir. • Dönem başında öğrencilerin tamamı ders kaydı için, • bazısı haftası geldiğinde ders ekleme ve silme için, • bazısı dönem başı duyuruları için, • öğrencilerden bir tanesi de harcının yatıp yatmadığını öğrenmek için siteyi kullandığını ifade etmiştir.

• Dönem sonunda ise öğrencilerin tamamı doldurmaları zorunlu olan ders değerlendirme anketini doldurmak ve notlarını kontrol etmek için, • Dönem içinde siteyi kullandığını ifade eden bazı öğrenciler sadece notlarına bakmak için giriş yaptıklarını söylemişlerdir. • Ek olarak sınav tarihlerini öğrenmek için de siteye giriş yaptığını ifade eden bir öğrenci bulunmaktadır. • Sadece bir öğrenci dönem içinde 15 -20 günde bir siteye girip güncel duyuruları takip ettiğini dile getirmiştir.

Sonuç olarak, öğrenci işleri daire başkanlığı web sitesi dönem başı ve dönem sonunda yoğun bir şekilde kullanılırken, dönem içinde pek kullanılmamaktadır. Bunun nedeni öğrenciler dönem başı ve dönem sonunda zorunluluk ve ihtiyaçtan dolayı siteyi kullanmak durumunda kalırken, dönem içinde siteyi kullanmak için ne zorunluluk ne de ihtiyaç hissetmektedirler.

Görev Süreleri Ranj Minumum Maksimum Ortalama Standart sapma Görev 1 76 20 96 56 27, 22 Görev 2 68 26 94 61 22, 40 Görev 3 106 12 118 58 34, 07 Görev 4 108 27 135 74 39, 09 Görev 5 28 17 45 25 10, 48 Görev 6 95 28 123 56 32, 22 Görev 7 81 17 98 45 33, 22 Görev 8 71 47 118 87 28, 99 Görev 9 56 26 82 56 21, 63 Görev 10 74 23 97 52 26, 85

• Tablo incelendiğinde öğrencilerin en çok zaman harcadıkları görevin ortalama 87 saniye ile kimlik kartlarının kaybolması durumu ile ilgili olan sekizinci görev olduğu anlaşılmaktadır. • Sekizinci görevi 74 saniye ortalaması ile yönetmelik ile ilgili olan dördüncü görev, • 61 saniye ortalaması ile akademik takvim ile ilgili olan ikinci görev izlemektedir. • Öğrencilerin en az zaman harcadığı görev 25 saniye ortalaması ile şifre ilgili olan beşinci görev olmuştur. • Bu görevi 45 saniye ortalaması ile duyurularla ilgili olan yedinci görev takip etmektedir.

Tabloda dikkat çeken nokta hemen bütün görevlerin ranjlarının yüksek olmasıdır. Bunun nedeni; • Öğrencilerin deneme yanılma yoluyla görevi gerçekleştirdikleri, • Web sitesini kullanan öğrencilerin görev için daha az, • Kullanmayan öğrencilerin ise sayfaya aşina olmadıkları için fazla zaman ayırdıkları söylenebilir.

Görevlere ait başarı durumları ve başarı oranları Sonuç Başarılı Başarısız Kısmen Başarılı Başarı oranı(%) Görev 1 1 1 5 14 Görev 2 5 - 2 71 Görev 3 7 - - 100 Görev 4 7 - - 100 Görev 5 6 1 - 85 Görev 6 5 2 - 71 Görev 7 7 - - 100 Görev 8 2 5 - 29 Görev 9 7 - - 100 Görev 10 7 - - 100

• Tabloya bakıldığında üçüncü, dördüncü, yedinci, dokuzuncu ve onuncu görevlerin bütün katılımcılar tarafından başarılı bir şekilde tamamlandığı görülmektedir. • Ayrıca beşinci görev de altı öğrenci tarafından yerine getirilerek büyük başarı oranı ile tamamlanan görevler arasında yer almıştır. • Diğer taraftan en az başarı gösterilen görev bir öğrenci başarısı ile birinci görevdir: ‘Öğrenci işleri iletişime geçmek için gerekli bilgileri bulunuz. ’ • Birinci görevin ardından %29 başarı oranı ile en başarısız olunan görev sekizinci görevdir: ‘Kimlik kartınızın kaybolması durumunda yenisini alabilmeniz için neler yapılması

GÖRÜŞME BULGULARI Görevlerle ilgili uygulama yapıldıktan sonra katılımcılarla görüşme gerçekleşmiştir. İlk olarak “Sitenin görsel tasarımını nasıl buldunuz? ” sorusu yöneltilmiştir. Görsel tarafının sade ve yeterli, yazı tipinin okunaklı ve anlaşılır olduğu fakat biraz daha büyük olabileceği ve renklerin çok uyumlu olduğu katılımcılar tarafından belirtilmiştir.

• Katılımcıların en çok sıkıntıya düştükleri konu , yazıların çok iç içe olmasıdır. • Konu başlıkları, daha büyük ve belirgin yapıda olursa tasarım açısından sitenin daha göze hitap edeceğini belirtmişlerdir. • Sağ üst köşedeki akan yazı kullanıcının dikkatini dağıtmıştır.

• Genel olarak katılımcılar, sitenin tasarımını kullanışlı ve uygun bulsalar da, yazıların çok fazla alta olmasından, menülerin yeterince belirginleşmemesinden ve bilgilerin ayrıntılı başlıklar halinde verilmemesinden şikayetçi olmuşlardır.

• Katılımcılara “ Sitede aradıklarınızı kolaylıkla bulabildiniz mi? En çok nerelerde sıkıntı yaşadınız? “ sorusu yöneltildiğinde, kullanıcıların 5 tanesi görevleri gerçekleştirirken zorlanmadıklarını, 2 tanesi ise biraz zorlandıklarını belirtmiştir.

• Katılımcılar en çok sıkıntı yaşadıkları yerleri , kimlik kartının kaybolması, yerleşke haritasının bulunması ve iletişim bilgilerinin bulunması görevleri olarak belirtmişlerdir. • Katılımcılar devamlı kullandıkları bilgilere ulaşmakta zorlanmadıklarını, kullanmadıkları bilgilerde ise zorlandıklarını ifade etmişlerdir.

• Katılımcılara “Sitedeki bilgilerin güncelliği ile ilgili ne düşünüyorsunuz? ” sorusu sorulduğunda bütün katılımcılar sitenin oldukça güncel olduğunu, duyuruların çok yakın tarihlere ait olduğunu ve sitenin güncellikle ilgili herhangi bir problemi olmadığını , güncellikle ilgili bütün ihtiyaçları karşıladıklarını belirtmişlerdir.

• Katılımcılara “ Sitenin daha iyi olabilmesi için neler değiştirilebilir? ” sorusu yöneltildiğinde, genel olarak odaklandıkları sorunun sitenin görsel tasarımı, gezinimi ve içeriği olduğu görülmektedir. Sitenin dağınık ve düzensiz olması, duyuruların siteyi kaplaması, başlığın gereksiz kalınlıkta olması, sitenin çok uzun olması, menülerinin bir kısmının yukarıda bir kısmının aşağıda bir kısmının sağda olması kullanıcılar tarafından belirtilen sorunlardır.

SONUÇ VE ÖNERİLER • Katılımcıların görevleri gerçekleştirme süreçleri ve yapılan görüşmeler incelendiği zaman sitenin tasarımıyla ilgili sorunlar yaşadıkları görülmektedir. Kendileri için düzenlenen bu sayfada aradıkları bilgiyi bulmakta güçlük çektikleri, menüler arasında kayboldukları, menülerin alt menülerini tasarım hatalarından dolayı deneme yanılma yoluyla, uzun uğraşlar sonunda buldukları görülmüştür.

• Menünün üst ve solda olması yerine; sayfanın üst, sağ ve en altında bulunması öğrencilerin kullanımını etkilemektedir. • İlk başta gözleri ile menüleri uzun süre arayan öğrenciler aradıklarını bulamamaları durumunda sayfanın altına yönelmişler ve işlemlerini oradan gerçekleştirmişlerdir. Bu durum öğrenci işleri ana sayfasının tasarım hatalarından ve eksiklerinden kaynaklanmaktadır. Bununla ilgili olarak sayfanın başındaki menüler ve başlıkları yeniden düzenlenebilir. Bunun için menülerinin üstüne gelindiği zaman kullanıcıların en çok tercih ettiği menülerin açık haline ulaşılması sağlanabilir.

• İlgili bağlantıların sayfanın farklı yerlerinde verilmesi de aranılan bağlantının bulunmasında sıkıntılar yaratmıştır. Bununla ilgili olarak tüm ilgili linklerin bir arada bulunması ve sayfanın görülebilir kısımlarında kullanılmasının yaşanılan sorunu azaltacağı düşünülmektedir. • Kullanıcıların görüşleri ve yorumları ile ilgili bir değerlendirme yapıldığında, genel olarak sistemde gezinim rahat gibi görünse de, sayfanın çok uzun olması, menülerin farklı yerlerde bulunması ve bilgilerin dağınık bir şekilde yapılandırılması kullanıcılar açısından, görevleri tamamlarken sıkıntı yaratmıştır. Bu bağlamda sitenin

• Öğrenciler yapılan görüşmelerde yazıların çok alta ve karmaşık olmasından şikâyetçi olmuştur. Ayrıca menülerin yeteri kadar belirgin ve dikkat çekici olmadığını dile getirmişlerdir. Bununla ilgili olarak hazırlanan başlıklar daha rahat ve ayırt edilebilir bir fontta ve renkte hazırlanırsa; duyurular ana sayfa yerine ilgili linkte toplanarak düzenlenirse, öğrencilerin yaşadıkları bu sorunların da önüne geçilebileceği düşünülmektedir. • İçerik ve bilginin güncelliği açısından sorun yaşanmayan sitenin görsel tasarım ve gezinim açısından tekrardan gözden geçirilip; belirlenen sorunlar doğrultusunda düzenlemelerin yapılması web