nsan Bilgisayar Etkileimi Eriilebilirlik PROF DR KRAT AILTAY

İnsan Bilgisayar Etkileşimi Erişilebilirlik PROF. DR. KÜRŞAT ÇAĞILTAY ODTÜ

Dersin Amaçları • Erişilebilirlik • Görme, Duyma, Fiziksel ve Zihinsel Engelliler • Uluslararası Standartlar: WCAG • Erişilebilir Bilgi Sistemi Tasarımı

Etkinlikler • Bilgisayarınızı ya da telefonunuzu gözlerinizi kapatarak kullanmaya çalışın, ne kadar ilerleyebildiniz? • Çevrenizdeki bir engelliye ulaşıp bilgisayar ya da cep telefonunu nasıl kullandığını, ne zorluklarla karşılaştığını sorun. • Çok yaşlı bir yakınınızın cep telefonu kullanımını izleyin.

Erişilebilirlik • Herhangi bir ürünün, servisin, hizmetin, teknolojinin ya da ortamın herkes tarafından ulaşılabilir ve kullanılabilir olması. • Herkesin yaşam etkinliklerine katılımını engelleyebilecek etmenlerin ortadan kaldırılması. • Tavsiye edilen bir tercih değil, yasal zorunluluk.

Erişilebilirlik • TC. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı e-Dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalışılabilirlik Esasları Rehberi’ne göre: “Bilgi ve hizmetlerin internet sayfası ve diğer alternatif kanallardan, kullanıcılar için tespit edilen arayüzlerin toplumun tüm fertleri tarafından kolay kullanılabilecek ve kullanıcı tarafında gerekli olabilecek ek ticari yazılımları mümkün olan en alt seviyede tutacak şekilde sunumu hedeflenmektedir. ”

Erişilebilirlik neden önemli? Türkiye Özürlü Araştırması*’na göre • Türkiye nüfusunun %12’si engellidir. • Yaklaşık 420. 000 görme, 3 Milyon işitme engelli • 65 ve daha yukarı yaştaki nüfus, toplam nüfusun % 6’sı * Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı

Dünyada Erişilebilirlik • Ülkeler erişebilirlik için çeşitli kanun ve yönetmeliklerin uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. • Bilişim sistemi tasarımcıları her kullanıcının bilgiye en üst seviyede ve en rahat şekilde erişebilmesi için tasarımlarını engelli kullanıcılara uygun yapmalı.

Dünyada Erişilebilirlik • Amerika Birleşik Devletleri, “Section 508 of the Rehabilitation Act" internet sitelerinin erişilebilir olmasını zorunlu kılan kanun • İngiltere, 2006 yılında Engelli Hakları Komisyonu (Disability Rights Commission, DRC) ve İngiliz Standartlar Enstitüsü (British Standards Institution, BSI) engelliler için PAS* 78 standardını hazırlamışlardır. • Erişilebilirlik üzerine olan yaklaşımlar ülkeden ülkeye değişiklik göstermesine rağmen ISO/IEC 40500: 2012 uluslararası standartdır

Erişilebilirlik - Türkiye

Erişilebilirlik - ABD

Target Mağazası Örneği • Mayıs 2005’de Web sitesi analiz edildi. • Sorunlar tespit edildi. «Alışveriş yapamıyorum» • Ocak 2006, Target değişikliği kabul etmedi. • Görme Engelliler Birliği dava açtı. • 6 Milyon dolar.

WCAG 2. 0 • ISO/IEC 40500: 2012 standardı / WCAG 2. 0 (Web Content Accessibility Guidelines - Web İçeriği Erişilebilirlik Kılavuzu) • WCAG 2. 0 61 kriterden oluşmaktadır. § 3 Düzey: A Düzeyi (25 kriter), AA Düzeyi (13 kriter) ve AAA Düzeyi (23 kriter) § A-temel; AA-tavsiye edilen; AAA-en ideal § TSE - Türkçe versiyonu (TSE K 201391512)

WCAG – A Seviyesi • Ses ve video öğelerinin alternatifleri (altyazı, transcript) bulunmalıdır. • İçeriklerin metinsel alternatifleri verilmelidir. • Ses öğeleri kullanıcılar tarafından kontrol edilebilir olmalıdır. • İşlemler klavye ile erişilebilir olmalıdır. • İçerikler mantıksal olarak sıralanmalıdır.

WCAG – AA Seviyesi • 13 Madde • Canlı yayın altyazısı. • Video öğeleri için sesli açıklamalar. • İnternet sitesi içeriklerine farklı yollarla erişim sağlanabilmelidir. • İmleç görünür ve ayırt edilebilir olmalıdır. • Hukuki ya da mali sonuçları olan işlemlerde kullanıcıların hata yapma oranı azaltılmalıdır.

WCAG – AAA Seviyesi • 23 Madde • Sesli içeriklerin işaret dili çevirisi. • Video öğelerinin detaylı alternatifleri. • Arka plan sesleri dikkatli kullanılmalıdır. • Kullanıcıların acil durumlar dışındaki güncellemeleri kapatabilmesi. • İnternet sitelerinde bir saniyede 3 kereden fazla yanıp sönen öğeler yer almamalıdır.

Erişilebilirlik Faktörleri • Metin Standartları • Renk Standartları • İmaj ve İmaj Haritası Standartları • Ses Standartları • Çoklu Ortam Öğeleri Standartları • Bağlantı Standartları

Erişilebilirlik Faktörleri • Form Standartları • Veri Tablosu Standartları • Çerçeve Standartları • Betik (Script) Plug In ve Applet Standartları • Pencere Kontrolü Standartları • Sayfa Yapısı / İçeriği Standartları

Örnek Kontrol Araçları • achecker. ca/checker/index. php

Örnek Kontrol Araçları • www. cynthiasays. com

Örnek Kontrol Araçları • www. userlight. com/apps/mwac/

Örnek Kontrol Araçları • cksource. com/accessibility-checker/

Daha Fazlası İçin • dynomapper. com/blog/27 -accessibility-testing/

W 3 Kaynakları • www. w 3. org/WAI/ER/tools/

TÜBİTAK BİLGEM - Rehber • kamis. gov. tr

İnternet Sitesi Erişilebilirlik Standartlarına Uyumluluk • Sitelerde renk tek belirleyici unsur olarak kullanıldığı takdirde, renkleri ayırt edemeyen kullanıcılar bilgiye erişmekte problem yaşayabilirler. • Erkeklerin %8’i ve kadınların %1, 5’u renklerin ayırt etmekte zorlanmaktadır. • Bu kullanıcılar için hazırlanan internet sitelerinin nasıl göründüğü çeşitli araçlar/yazılımlar kullanarak kontrol edilmelidir.

Örnek Araçlar • Renk Körlüğü Simülatörü: § http: //www. etre. com/tools/colourblindsimulator/ • Renk Körlüğü Testleri: § http: //www. vischeck. com/ § http: //wellstyled. com/tools/ § http: //www. vischeck. com/vischeck. URL. php

Test Araçları

Test Araçları

Test Araçları

Test Araçları

İnternet Sitelerinin Engelli Kullanıcılara Yönelik Tasarlanması • Olumlu Örnek: Bayındırlık ve İskan Bakanlığının internet sitesinde, bu sitenin görme engellilere uygun hazırlandığı belirtilmekte ve bu konuyla ilgili bir açıklama yer almaktadır.

Metin Dışındaki Her Nesne İçin Alt-metin Kullanımı • Ekran okuma yazılımları ekrandaki yazılı metni görme engelliler için okumaktadır. • Ancak bu kullanıcıların İnternet sitesinde kullanılan resim, çizim ve film gibi nesneleri görme şansı olmadığı için bunların açıklamaları da siteye konulmalıdır. • Tasarımcılar site içerisinde kullanılacak tüm resimler için HTML kodunda “Alt Metin”(Alt– Text) formunda metin karşılıklarını mutlaka kullanmalıdır.

Metin Dışındaki Her Nesne İçin Alt-metin Kullanımı • Form kullanımında veri giriş alanlarına veri girileceğinde veya önemli bilgilerin sunumunda, görme engelli kullanıcılar için alt metin ve sesli açıklama gibi yöntemler kullanılmalıdır.

Çerçevelerde Başlık Kullanımı • Çerçeveler, tarayıcı ekranının farklı, ancak birbiri ile ilişkili bilgilerin sunulabilmesi için ayrı parçalara bölünmesi için kullanılır. § Olumlu Örnek: Ekranın sol tarafında bulunan çerçeve siteyi menü ve temel bilgiler olarak ikiye ayırmaktadır. Sol menüde verilen bağlantıların gezinim sırasında sabit kaldığı ve orta çerçevede verilen temel bilgilerin değişmekte olduğu görülmektedir.

Gezinim (Navigasyon) Bağlantıları • Destek teknolojileri kullanan kullanıcılar için, tekrarlanan bağlantıları okumak zorunda kalmak can sıkıcı ve zaman alıcı olabilir. • Tekrarlanan bağlantıların kullanılması gereken durumlarda, bu tür bağlantıların atlanabilmesine olanak sağlayabilecek mekanizmalara yer verilmesi gerekmektedir.

Engelli Kullanıcılar İçin Captcha Kullanımı • Ekranda rastgele olarak dizilmiş karakterlerin kullanıcı tarafından görüldüğü şekilde klavyeden girilmesi ile kontrol edilmesi captcha olarak bilinmektedir. § Tasarımcılar engelli kullanıcıların kayıt işlemi sırasında bu tür uygulamalarla karşılaştıklarında sorun yaşama ihtimallerini göz önünde bulundurmalıdır. § Olumlu Örnek: Engelli kullanıcılara yönelik chaptcha kullanımına yönelik sesli seçeneklere yer verildiği de görülmektedir.

İşitme Engelliler • Video ve ses öğeleri için altyazı seçeneğine yer verilmelidir. • Sesli içeriklerin işaret dili çevirisi sağlanmalıdır. • Video öğelerinin detaylı alternatifleri verilmelidir. • Canlı olarak yayımlanan ses öğeleri için metin alternatifleri sunulmalıdır.

Örnek • Ses ve Altyazı

Zihinsel Engelliler • Otizm § Tutarlılık, net tasarım, metafor kullanmamak, görsel ağırlıklı • Sözel ve Okuma Zorluğu § Basit ve net yazmak • Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu § Dikkatini ana içerikten uzaklaştıran şeylerden kaçınmak ve renk, beyaz boşluk ve basit sunum

Yaşlılar • Genel siteler § İhtiyaçlara göre ayarlanabilir olmalı • Çok kullandıkları siteler § Yaşlı ihtiyaçlarına uygun tasarım

Erişilebilirlik Testleri • Tasarımcıların sitelerin hedef kitlenin ihtiyaçlarına uygunluğunu test ederek kontrol etmesi gereklidir § Teknik Testler § Uzman Testleri § Son Kullanıcı Testleri

Etkinlik • Bir İnternet alışveriş sitesini seçin ve KAMİS dokümanı Bölüm-4 de yer alan WCAG standardı açıklamalarına göre bu sitenin A seviyesini ne kadar sağladığını test edin.

Gelecek Ders - 8 • İnsan Bilgisayar Etkileşiminin Organizasyonel Boyutu