NROANATOM Mesencephalon MESENCEPHALONORTABEYN Prof Dr Yusuf Zeki YILDIZ

NÖROANATOMİ Mesencephalon MESENCEPHALON-ORTABEYİN Prof. Dr. Yusuf Zeki YILDIZ - 2014

TRUNCUS ENCEPHALI – BEYİN SAPI • Merkez sinir sisteminin, diencephalon ile medulla spinalis arasında yer alan bölümü Truncus encephali (Beyin sapı) adını alır. • Beyin sapında birçok çekirdek ve inen-çıkan yollar yer alır. • Beyin sapını oluşturan yapılar (transvers kesitte, yukarıdan-aşağıya): • Mesencephalon (Orta beyin) • Pons (Köprü) – • Medulla oblongata/Bulbus (Omurilik soğanı) • Son iki yapı aynı zamanda rhombencephalon bölümüdür. Mesencephalon Pons Medulla oblongata/Bulbus

TRUNCUS ENCEPHALI – BEYİN SAPI • Beyin sapı longitudinal olarak 3 alt bölümde de incelenir. Bu yapılar arkadan-öne doğru; • Tectum (Tavan) • Tegmentum (orta bölüm) • Basis (Taban) TECTUM TEGMENTUM BASIS

TRUNCUS ENCEPHALI – BEYİN SAPI • Bu yapıların hepsi, beyin yarımkürelerinin aşırı büyümesi sonucu, orta hatta ve arkada gizlenmiş olarak yer alır. Bu nedenle sadece beyinin alt yüzünden görülebilir. Mesencephalon Pons Medulla oblongata

TRUNCUS ENCEPHALI – BEYİN SAPI • Beyin sapı, yukarıda diencephalon; aşağıda medulla spinalis ile devam eder. Pedunculus cerebri(1) ile cortex cerebri’ye, pedunculus cerebellaris’ler(2) ile cerebellum’a bağlanır. • I. ve II. kranial sinir hariç, tüm kafa çiftleri beyin sapına bağlanır ve bunlara ait çekirdekler beyin sapında yer alır. Ayrıca motor ve duysal karakterli başka çekirdekler de (Nuc. gracilis, nuc. pontis, nuc. ruber…) var • Omurilikte sonlanan tüm inen yollar ile beyin sapına ve kortekse ulaşan tüm çıkan yollar da beyin sapının iç yapısında yer alır. 1 2

MESENCEPHALON - ORTA BEYİN • Mesencephalon, beyin sapının kısa/küçük bölümüdür (≈ 2 cm). Yukarıda diencephalon(1), aşağıda pons(2) ile devam eder. • ÖN YÜZÜ: Yukarıya (diencephalona) doğru gittikçe birbirinden ayrılan, her iki cortex cerebri ile bağlantıyı sağlayan kortikospinal, kortikonüklear ve kortikopontin liflerin oluşturduğu sağ-sol 2 pedunculus cerebri (3) yer alır. Bu ayakçıklar arasındaki çukura fossa interpeduncularis(4) denir. Bu çukurluğun tabanı delikli olup (substantia perforata posterior) (5), içinden a. cerebri post. ve a. comm. post. dalları geçer. Ayrıca cerebel 1 lum ile bağlantıyı sağlayan pedunculus cerebellaris sup. (6) vardır. 1 3 4 2 CN- III CN- IV 3 5 6 Sulcus pontocruralis

MESENCEPHALON - ORTA BEYİN • ARKA YÜZÜ: Dikey ve enine oluklarla birbirinden ayrılmiş 4 adet yuvarlak şişkinlik (lamina tecti/corpora quadrigemina) görülür. Üstteki 2 şişkinliğe colliculus superior(1), alttaki 2 şişkinliğe colliculus inferior (2) adı verilir. Coll. sup. dan başlayıp, dışyana doğru ilerleyerek corpus geniculatum laterale’ye ulaşan yapıya brachium colliculi superioris(3) (görme refleks yolu), aynı şekilde coll. inf. dan başlayıp corpus geniculatum mediale’ye ulaşan yapıya brachium colliculi inferioris(4) (işitme refleks yolu) denir. Coll. inf. un altından orta hatta mesencephalonu arka yüzden terk eden tek kranial sinir olan CN-IV (5) görülür. 3 4 1 2 2 CN-III Pulvinar PONS Epifiz 5 CGL CGM ARKA YÜZ 1 2 ARKA - LATERAL YÜZ CN-IV

MESENCEPHALON – LONGİTUDİNAL KESİT • Aquaeductus cerebri’nin arkasında kalan mesencephalon bölümüne tectum mesencephali denir. Burada 4 şişkin yapı (corpora/lamina quadrigemina) ve biraz önünde area pretectalis bulunur. • Aquaeductus cerebri’nin ön tarafında kalan mesencephalon bölümü pedunculus cerebri (1) adını alır. Burası substantia nigra adlı pigmentöz bir lamina ile ikiye ayrılır: Dorsal bölümü tegmentum mesencephali, ventral bölümü crus cerebri/basis olarak adlandırılır. Tectum Tegmentum Aquaeductus cerebri Ventriculus cerebri Basis 1 Aquaeductus cerebri Tegmentum Tectum Substantia nigra Basis Nuc. ruber * CN-III ve CN-IV çekirdekleri, tegmentum’da yer alır. Tectum

MESENCEPHALON’DAKİ ÇEKİRDEKLER • 1 - Nuc. nervi oculomotorii: CN-III’un motor (GSE) karakterli çekirdeğidir. Colliculus sup. seviyesinde, aquaeductus cerebri’nin ön tarafında ve orta hat yakınında yer alır. Bu çekirdekten çıkan lifler, extraokuler kasları (m. rectus sup. -inf. -med. , m. obliquus inf. ve m. levator palpebrae superioris) innerve eder. • 2 - Nuc. accessorii nervi oculomotorii/Edinger-Westphal çekirdeği/ Nuc. autunomici / Nuc. viscerales: CN-III’un parasempatik (GVE) çekirdekleridir. Nuc. nervi oculomotorii’nin arka-içyan tarafındadır. Aksonları, n. oculomotorius içinde olarak gang. ciliare’ye gelir. Buradan da m. sphincter pupillae ile m. ciliaris’e gider. • 3 - Nuc. nervi trochlearis: CN-IV’in motor (GSE) çekirdeğidir. Coll. inf. seviyesinde, aquaeductus cerebri’nin ön tarafında ve orta hat yakınındadır. Aksonları substantia grisea centralisi dolanıp, arkaiçyana doğru ilerler ve mesencephalon içinde çapraz yaptıktan sonra arka yüzünden terk ederler. M. obliquus sup’u innerve eder.

MESENCEPHALON’DAKİ KRANİAL SİNİR ÇEKİRDEKLERİ Nuc. n. oculomotorii Nuc. accessorius n. oculomotorii (Edinger-Westphal) Colliculus superior Nuc. n. trochlearis Colliculus inferior Nuc. mesencephalicus n. trigemini Nuc. n. oculomotorii Nuc. n. trochlearis

N. OCULOMOTORIUS ÇEKİRDEKLERİ COLLICULUS SUPERIOR SEVİYESİNDE ENİNE KESİT Aqueductus mesencephali Colliculus superior Substantia grisea centralis Colliculus superior Aqueductus mesencephali Substantia grisea centralis Substantia nigra N. oculomotorius Nuc. ruber Nucleus accessorius n. oculomotorii (Edinger-Westphal) GVE Nucleus nervi oculomotorius GSE N. oculomotorius

N. TROCHLEARIS ÇEKİRDEKLERİ (COLLICULUS INFERIOR SEVİYESİNDE ENİNE KESİT) N. trochlearis Colliculus inferior Intraserebral çapraz Substantia grisea centralis Aquaeductus mesencephali Nucleus nervi trochlearis

MESENCEPHALON’DAKİ ÇEKİRDEKLER

MESENCEPHALON’DAKİ ÇEKİRDEKLER • 4 - Nuc. mesencephalicus nervi trigemini: Çiğneme kasları, diş ve dişetleri, sert damak ve çene ekleminin, basınç ve proprioseptif duyusunun I. nöronlarıdır (M. S. S. içinde I. nöronun olduğu tek çekirdek). Isırma kuvvetini kontrol eder. • 5 - Strata/Nuc. colliculi superioris: Coll. sup. içindeki 7 tabakalı çekirdek grubudur. Comm. post. ve diğer coll. sup. ile birbirine bağlıdır. Tr. opticus ve görme korteksinden, coll. inf. dan, medulla spinalisden gelen ani görsel, işitsel ve somatik uyarıları alır. Fasc. long. med. , tr. tectospinalis, tr. tectobulbaris yollarıyla göz ve başboyun refleks hareketlerini kontrol eder (Görme refleks merkezi). • 6 - Nuc. colliculi inferioris: Coll. inf. içinde yer alan 3 çekirdektir. Diğer coll. inf. ile birbirine bağlıdır. Lemniscus lateralis, temel işitme korteksi, cerebellar korteks ve corpus geniculatum med. bağlantıları ile sese bağlı baş-boyun refleks hareketlerini kontrol eder (İşitme refleks merkezi).

MESENCEPHALON’DAKİ ÇEKİRDEKLER Nuc. mesencephalicus n. trigemini Nuc. /Strata colliculi superioris Nuc. ruber Substantia nigra Colliculi superior seviyesinde kesit

MESENCEPHALON’DAKİ ÇEKİRDEKLER • 7 - Nuc. ruber: Tegmentum’da, aquaeductus cerebri ile substantia nigra arasında olarak yukarıda subthalamusa kadar uzanan yuvarlak kırmızı pigmentli bir çekirdektir. Ekstrapiramidal sistemin önemli bir yapısı olup, kas tonusunun düzenlenmesi ile ilgilidir (Fleksor motor nöronları uyarır, ekstensor motor nöronları inhibe eder). Afferentler> nuc. cerebellares, motor cortex, nuc. subthalamicus, nuc. hypothalamicus, medulla spinalis; Efferentler> Forel çaprazın dan (decussatio tegmentalis anterior) sonra medulla spinalis’e (tr. rubrospinalis), formatio reticularis’e (tr. rubroreticularis) nuc. olivaris’e (tr. rubroolivaris), thalamus ve substantia nigraya gider. Tr. rubrospinalis bu çekirdekten başlar. • 5 - Substantia nigra: Tegmentum ile basisi birbirinden ayıran siyah pigmentli bir bazal çekirdektir. Motor kontrolde anahtar rolü oynar. Afferentler> cortex cerebri, nuc. basales, nuc. subthalamicus, nuc. raphae’den gelir. Efferentler> cortex cerebri, nuc. basales, corpus amygdaloideum, thalamus, coll. sup. ve nuc. ruber’e gider.

MESENCEPHALON’DAKİ ÇEKİRDEKLER Frontal cortex Coll. sup. Nuc. ruber Nuc. dentatus Nuc. caudatus Putamen Nuc. ruber Substantia nigra Globus pallidus Substantia nigra Nuc. olivaris inf. Afferent lifler > Mavi renkli Efferent lifler > Kırmızı renkli

MESENCEPHALON’DAKİ ÇEKİRDEKLER • 8 - Substantia grisea centralis: Aquaeductus cerebri’nin etrafını kuşatan gri cevher kitlesi olup, ağrı duyusu supresyonunda etkili endorfin üreten çekirdeklerdir. İnen otonom lifler de buradan geçer. • 9 - Nuc. interstitialis (Cajal çekirdeği): Aquaeductus cerebri’nin üst ucuna yakın yerde bulunur. Göz hareketleri ile ilgilidir. • 10 - Nuclei formatio reticulares: Otonomik fonksiyonların (solunum, dolaşım…) düzenlenmesini sağlayan ve tüm beyin sapı boyunca yer alan çekirdeklerdir. • 11 - Nuclei raphes: Orta hattın yanında yer alırlar. Serotonin salgılanmasında rol oynarlar. • 12 - Nuclei pretectales. Area pretectalis’de (col. sup. ların hemen üst tarafı) yer alan pupilla ışık refleksi ile ilgili çekirdeklerdir.

MESENCEPHALON’DAKİ ÇEKİRDEKLER Nuc. raphes (Mor renkli) Substantia grisea centralis Nuc. formatio reticularis (Yeşil renkli)

MESENCEPHALON‘DAKİ YOLLAR • Mesencephalon’un basisinden geçen yollar: • Fibrae corticospinales (Bulbus’da çaprazlaşanlar- tr. corticospinalis lateralis; çaprazlaşmayanlar-tr. corticospinalis ant. ), fibrae corticonucleares (basal çekirdeklere giden lifler) ve tr. corticopontinus (nuc. pontis’e gelen liflerdir, sonra karşı taraf cerebellum hemisferine gider). Kortikospinal+kortikonüklear yollar tr. pyramidalis adını alır. • Mesencephalon’un tegmentumundan geçen yollar: • Lemniscus medialis- Substantia nigranın hemen arkasında seyreder. Vücudun karşı taraf gövde ve ekstremitelerinden alınan bilinçli derin duyu, vibrasyon ve diskriminitif dokunma duyusunu thalamusa iletir. • Lemniscus spinalis- Lemniscus medialisin dışyan-arka tarafında seyreder. Vücudun karşı taraf gövde ve ekstremitelerinden alınan ağrı, ısı, basınç ve hafif dokunma duyusunu thalamusa iletir. • Lemniscus trigeminalis- Lemniscus medialise bitişik seyreder. Yüzün karşı tarafındaki ağrı, ısı, basınç ve dokunma duyusunu thalamusa iletir. • Lemniscus lateralis- Lemniscus spinalisin arka tarafındadır. İşitme ilgili, nuc. cochleares’den coll. inf. ’a oradan da CGM’ye ulaşan demettir.

MESENCEPHALON‘DAKİ YOLLAR Fibrae corticospinales Fibrae corticonucleares Lemniscus medialis Tr. corticopontinus Fibrae corticospinales + Fibrae corticonucleares = Tr. pyramidalis Colliculi superior seviyesinde kesit Tr. corticospinalis ant. Tr. corticospinalis lat.

MESENCEPHALON’DAKİ YOLLAR Colliculi superior seviyesinde kesit Colliculi inferior seviyesinde kesit

MESENCEPHALON’DAKİ YOLLAR Lemniscus medialis Lemniscus lateralis Lemniscus medialis Lemniscus lat. Nuc. gracilis + Nuc. cuneatus Tr. spinothalamicus lateralis Pedunculus cerebellaris superior

MESENCEPHALON‘DAKİ YOLLAR • Mesencephalon’un tegmentumundan geçen yollar: • Fasciculus longitudinalis medialis- Aquaeductus cerebri’nin önünde paramedian ve bilateral olarak mesencephalondan servikal spinal segmentlere kadar uzanan demettir. Nuclei vestibulares ile göz ve başboyun hareketlerinin koordinasyonunda rol oynar (visual fiksasyon). • Pedunculus cerebellaris superior- Nuclei cerebelli’yi mesencephalon a bağlayan demettir. Tegmentum’da çaprazlaşır, nuc. ruber ve thalamus da nuc. ventrolateralis’de sonlanır. • Tr. rubrospinalis ve Tr. rubroreticularis- Nuc. ruber’den başlayan lifler tegmentum’da çapraz yapar (decussatio tegmentalis anterior. Forel çaprazı), medulla spinalis ve nuc. formatio reticulares’e gider. • Tr. tectospinalis ve Tr. tectonucleares- Coll. sup. ’dan çıkan lifler, tegmentum’da çapraz yapar (decussatio tegmentalis posterior. Meynert çaprazı), üst cervikal spinal segmentlerde sonlanır. • Fasciculus longitudinalis posterior (Schültz demeti)- Substantia grisea centralis içinde uzanan otonom lif demetidir. Hypothalamus’dan başlar, beyin sapındaki otonom çekirdeklere ulaşır.

MESENCEPHALON’DAKİ YOLLAR Nuc. coll. superioris Fasciculus long. med. Frontal cortex Tr. tectospinalis Coll. sup. Nuc. ruber Colliculus sup. seviyesinde kesit Lemniscus medialis Lemniscus lat. Fasciculus long. post. Fasciculus long. med. Pedun. cerebellaris sup. Lemniscus trigeminalis Tr. tectospinalis Tr. rubroreticularis Tr. spinothalamic lat. Tr. rubrospinalis Lemniscus medialis Tr. rubrospinalis Formatio reticularis Pons seviyesinde kesit

MESENCEPHALON - ARTERLERİ A. cerebri posterior A. superior cerebelli A. basilaris A. cerebri posterior A. superior cerebelli Rr. interpedunculares A. communicans post. A. choroidea post. Mesencephalon kesiti

MESENCEPHALON - VENLERİ V. magna cerebri V. interna cerebri V. basalis Vv. interpedunculares Sinus rectus V. magna cerebri V. superior cerebelli V. interna cerebri V. basalis V. magna cerebri Sinus rectus

MESENCEPHALON SENDROMLARI • En sık olarak a. basilaris’in paramedian dallarının tıkanması sonucu CN-III veya bunun çekirdekleri ile ilgili belirtiler (asimetrik pupilla) görülür. Bazı sendromlar; • 1 - Weber sendromu: Lezyon ventral alandadır. CN-III ve crus cerebri harabiyetine bağlı (a. cerebri post. dallarının tıkanması) belirtiler görülür (Ipsilateral CN-III felci; oftalmopleji+midriyazis ve yüzün alt yarımında kontralateral hemipleji) • 2 - Tegmental/Benedict sendromu: Lezyon medial veya santral tegmental alandadır. Ipsilateral CN-III felci; Nuc. ruber hasarına bağlı tremor, kore… gibi istem dışı hareketler; Lemniscus med. hasarına bağlı kontralateral hemiparezi ya da hemipleji belirtileri görülür. • 3 - Parinaud/Pineal/Kolliküler/Pretektal sendrom: Lezyon pretektal bölgededir (en çok pineal bez tm. ). Pupiller anormallikler (anizokori, midriyazis…) ve gözün yukarı bakışında felç oluşur. • 4 - Koma ve Kilitlenme/Locked-In sendromu: Midriyazis ve ışığa reaksiyon vermiyorsa mesencephalon lezyonu düşünülmelidir.

MESENCEPHALON SENDROMLARI Mesencephalon Arterleri A. cerebri posterior A. superior cerebelli Mesencephalon Sendromları Rr. interpedunculares A. communicans post. A. choroidea post. Mesencephalon kesiti RESİMLİ SİSTEMATİK ANATOMİ, M. YILDIRIM, Nobel Tıp Kitabevleri, 2013

VENTRICULUS TERTIUS (III. VENTRİKÜL) ve AQUAEDUCTUS CEREBRI/MESENCEPHALI • Ventriküler sistemin tamamı ayrı bir derste detaylı anlatılacaktır. • Özet olarak; III. ventrikül (1) , diencephalonda yer alan sağ-sol thalamus’lar arasında, orta hatta bulunan dar-yassı boşluktur. Önde sağ-sol for. interventriculare(2) ile lateral ventriküllere(3), arkada ortada yer alan aquaeductus cerebri/mesencephali/Sylvius kanalı(4) ile ventriculus quartus/IV. ventrikül’e (5) açılır. 3 2 1 4 5

MESENCEPHALON • 1. Corpus pineale • 2. Colliculus superior • 3. Colliculus inferior • 4. Aquaeductus mesencephali • 5. Mesencephalon • 6. Cerebellum • 7. Ventriculus quartus • 8. Pons

MESENCEPHALON TEŞEKKÜRLER… BAŞARILAR… 22. 09. 2014 PROF. DR. YUSUF ZEKİ YILDIZ