NN ELETREL DNME Merih Bektas Fidan Birmingham 2008

NİÇİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME? Merih Bektas Fidan Birmingham, 2008

‘Eğitimin işlevi kişiye yoğun bir şekilde ve analitik olarak düşünebilmeyi öğretmedir. . . İyi bir eğitim kişiye yanlızca konsantre olabilme gücünü değil üzerine odaklaşacağı uzun vadeli hedefler de sağlar. ’ Martin Luther King

Eleştirel düşünme nedir? Sentez ve değerlendirme süreçleri kullanılarak yapılan bir düşünmedir. Bir şekilde düşünme sürecini yeniden kurmaktır.

Eleştirel düşünme: Sorunların temeline inilmek istendiğinde, Mantıklı çözümler geliştirmek istendiğinde, Düşünmenin kalitesi arttırılmak istendiğinde, Temel entellektüel erdemler geliştirilmek istendiğinde, Eğitim kalıcı bir şekilde yeniden yapılandırılmak istendiğinde ESASTIR.

Peki ne değildir? Basitçe bir değildir. bilgi edinme ve onu saklama Düzenli kullanılmayan bir dizi beceri değildir. Sonuçları kabullenmeksizin becerilerin kullanılması değildir.

Analitik Düşünce Olayların analiz edilerek anlaşılmasını sağlayan bir yoldur. Uygun çözüm için bir araçtır.

Kısa Tarihçe İlk Çağ, 2500 yıl önce Sokrates: Sorgulayıcı inceleme Platon, Aristo ve Yunan kuşkucular : Eğitimden geçmiş zihin, hayata dair derin gerçeklikler, aldatıcı görünümler Ortaçağ, Thomas Aquinas: Sistematik mantık yürütme, yerleşik inançlara karşı olmama zorunluluğu.

Kısa Tarihçe Rönesans (15 ve 16. yüzyıllar): Colet, Erasmus, Moore, Bacon, Dekart, Makyavel: Akıllarımızın kötüye kullanımı, kendi haline bırakılmış zihinlerin bencilce eğilimlere gireceği, insanların idoller geliştirecekleri, deneye odaklanma gereksinimi, günlük politikaların eleştirisi

Kısa Tarihçe 16. , 17. yy, Locke ve Hobbes: Normal görünenin karşısında olma, temel insan hakları, iyi vatandaşlık 17. , 18. y, Newton: Kanıta dayanma ve güçlü bir mantık yürütme gereksinimi 19. yy, Comte ve Spencer: Eleştirel düşünme kriterleri insanın sosyal yaşamının her alanına uygulandı.

Kısa Tarihçe 20. yy, William Graham Sumner: Okulların tek tip insan yetiştirdiği, yerleşik eleştirel düşünme geleneğini oturtma gereksinimi

Sokratik Sorgulama Sokratik diyaloglarda, Plato tarafından tanımlandı. Felsefi bir sorgulamadır. Diyalektik sorgulama yöntemidir. Etik kavram ve değerlere uygulanır.

Sokratik Sorgulama: Netleştirme Bunu biraz açar mısın? Bununla ne demek istiyorsun? Bu konuda bir örnek verir misin?

Sebep ve Kanıtlar Niçin böyle düşünüyorsunuz? Bunu nerden biliyoruz? Sebepleriniz nelerdir? Kanıtlarınız nedir?

Alternatif Görüşler Bunu bir başka şekilde ifade edebilir misiniz? Başkası. . iddia ederse? Sizinle çelişen bir kişi bu konuda ne der? Bu fikirler arasındaki fark nedir?

Yaygın düşünme hataları Entellektüel anlamda tembel olmak Açık olmama Net olmama Kibir Dar kalıpta ve sığ kalmak

Yaygın düşünme hataları Çifte standart olmak Kanıtlanmamış çıkarımlar Uygun olmayan kavramlar Sonuçları görememe

Yaygın düşünme hataları Dar ve taraflı bakışaçılarını kullanma Kendini kandırma Benmerkezcilik Bizmerkezcilik

Neler yapılabilir? Kişi bazı olası durumları bilerek kendi düşünme hatalarının önüne geçebilir: Bilinçaltı önyargı ve eğilimlerimizi bilerek, Davranışların egomuza bağlı oluştuğunu bilerek, Eski alışkanlık ve inanışlarımızı yeniden okuyarak, Kolayca göremeyebileceğimiz, kör, noktalarının olduğunu bilerek.

Benmerkezcilik ‘O doğrudur çünkü ben öyle inanıyorum. ’ ‘O doğrudur çünkü biz öyle inanıyoruz. ’ ‘O doğrudur çünkü ben ona inanmak istiyorum’. • ‘O doğrudur çünkü ben hep ona inandım. ’ • ‘O doğrudur çünkü ona o şekilde inanmak daha çok işime geliyor. ’ • • •

Temel entellektüel özellikler-1 • Entellektüel Empati • Entellektüel Alçakgönüllülük • Entellektüel Yüreklilik • Entellektüel Otonomi

Temel entellektüel özellikler-2 • Entellektüel Entegrasyon • Entellektüel Güçlü Duruş • Mantığa olan Güven • Tarafsızlık ve Dürüstlük

Eleştirel Düşünenler Her duyu organından gelen bilgiyi kullanırlar. Gözlem yaparlar. Deneyim edinirler. Mantık kurarlar. Şeffaf bir şekilde yansıtma yaparlar.

Yansımaları Eleştirel düşünenler Problemleri tanırlar. Çözümler üzerinde çalışabilirler. Mantıklı bir soruşturma için gerekli metodları bilirler. Bunları uygulamak için gerekli bazı becerileri vardır. Bu beceriler yanlış düşünmenin ve sonucun önüne geçer.

Eleştirel Mantığın Elemanları Her mantık süreci (nin) • bir amacı vardır. • bir şeyi ortaya koymak ve problem çözmek için kurulur. • varsayımlara dayanır. • bir bakış açısından ortaya çıkar. • bir veriye, bilgiye ve kanıta dayanır. • kavram ve görüşler yoluyla biçimlenir. • bir sonuca gider.

Evrensel Entellektüel Standartlar • • • Açıklık Doğruluk Netlik İlgililik Derinlik Genişlik Mantık Anlamlılık Önyargısız olmak

Tipik bir makale analizi • • Sormamız gereken sorular: Bu makalenin en temel amacı, Yazarın işaret ettiği anahtar soru, Makaledeki en önemli bilgi, Makaledeki temel çıkarımlar, Bu makalede bilmemiz gereken ana kavramlar, Yazarın dayandığı varsayım(lar), Bu mantık zincirinin olası sonuçları, Bu makalede ortaya konulan bakış açıları.

Çocuklarda Eleştirel Düşünme Üç çocuk tiplemesi Saf Suna Bencil Berhan Önyargısız Özlem

Çocuklarda Eleştirel Düşünme Saf Suna “Benim düşünmeye ihtiyacım yok! Herşeyi düşünmekden anlıyorum. Içimden nasıl geliyorsa öyle davranıyorum. Duyduğum şeylerin çoğuna inanırım. Televizyonda gördüklerimin çoğuna inanırım. Bunları çiçin sorgulamam gerektiğini anlamıyorum. Ve konuları anlamak için çok fazla vakit harcamama gerek yok. Yeterince uzun bekleyince başkaları bunları benim için yapıyorsa niye uğraşayım ki? ‘Yapamıyorum’ demek bir çok iş yapmaktan daha kolay. Ebeveynlerim ve öğretmenlerim kendimle ilgilenemediğim zaman benimle ilgileniyorlar. Geçen gün matematik ev ödevimi yapmada zorlanınca ağlamaya başladım, ve ödevimi babam yaptı. Annem babam bana çok yardım ediyorlar. Böylesi bana daha kolay geliyor. Bana söylenenleri yapıyorum, çenemi kapatıyorum ve arkadaşlarım ne yapıyorlarsa ben de onlara uyuyorum. İşleri fazla karıştırmayı sevmiyorum. Düşünmek insanın başına dert açıyor. ’’

Bencil Berhan ‘Ben çok düşünürüm. İnsanları şaşırtmamda çok faydalı. İnanmak istediklerime ve istediklerimi elde etmeme yarayan şeylere inanırım. İstemediğim işi yapmamı isteyen herkesi sorgularım. Annemi babamı kafaya almaya çalışırım. Diğer çocukların yapmalarını istediğim şeyleri onlara nasıl yaptıracağımı düşünürüm. Bazen yapabileceğimi bildiğim fakat istemediğim şeyler için ‘yapamam’ derim. İnsanları nasıl manipüle edeceğinizi bilirseniz onlardan bütün istedilkerinizi alabilirsiniz. İnsanların duymak istediklerini onlara söylemek güzel bir şey. Elbetteki, bazen duymak istedikleri şeyler doğru olmuyor fakat bu önemli değil çünkü bu sadece onlara duymak istemedikleri şeyleri söylediğinizde başınız sıkıntıya girer. Bunu nasıl yapacağınızı bilirseniz insanları her zaman kandırabilirsiniz. Şunu biliyor muydunuz? Nasıl yapılacağını bildiğinizde kendinizi bile kandırabilirsiniz. ’

Önyargısız Özlem ‘ Ben çok düşünürüm. Bu öğrenmemde çok faydalı. Konuları bulup çıkarmama yardımcı oluyor. Gerçekten de, kendimi bile anlamayı ve niye belirli davranışlarda bulunduğumu anlamayı istiyorum. Bazen anlamadığım şeyleri yapıyorum. Herşeyi ve herkesi anlamaya çalışmak kolay değil. Birçok insan bir şey söyler fakat başka şeyler yaparlar. İnsanların söylediği herşeye her zaman inanmamalısınız. Televizyonda gördüklerinizin çoğuna inanmayın. İnsanlar çoğu zaman söylemek istedikleri söylemez fakat bazı şeyleri istedikleri ve sizi memnun etmeye çalıştıkları için söylerler. Herkes için daha iyi bir dünya inşa etmek istiyorum, yalnızca benim ve arkadaşlarım için değil. İnsanları anlamak için yaptıklarına bakmalısınız. Onların anlayın ve kendinizi onların yerine koyun. Geçen gece kız kardeşim beni deli etti çünkü en sevdiğim şov varken aynı anda başka bir programı izlemek istedi. Okul ödevini yapması için bu programı izlemesini gerektiğini anlayıncaya kadar ona o programı izletmedim. O vakit anladım ki ödevini yapmak zorunda olduğu için benim istediğim şovda ısrar etmem pek adilce değildi. Adaletli olmak zorken bencil olmak daha kolaydır. Fakat başkalarını düşünmezsem, başkaları niçin beni düşünsün? Başkalarına karşı önyargısız olmak istiyorum çünkü başkalarının bana karşı önyargısız olmalarını bekliyorum. ’

Medya ve Haber Tüketicileri Eleştirel dinleyici ve okuyucuları şaşırtmak çok zordur çünkü: Olayları farklı görüşlere göre yorumlayabilirler. Haberlerle içiçe geçmiş fikirleri tanıyabilirler. Haberlerin farklı görüşler esas alındığında nasıl verilebileceği üzerine düşünerek öyküleri zihinlerinde yeniden yapılandırırlar. • Haberlerin yapılanma biçimlerini analiz ederler. • Haber ayrıntılarını açıklık, doğruluk, ilgililik, derinlik, genişlik ve anlamlılık açısından değerlendirirler. • • •

Eleştirel Haber Tüketicileri • • Çelişki ve tutarsızlıkları farkederler, Öykünün hizmet ettiği çıkarları ve ilgileri görürler, Üzerinde durulan gerçekliklerle görmezden gelinen gerçekleri farkederler, Gerçek olarak verilen şeyin ne olduğunu anlarlar. Öykülerde saklı tartışmalı varsayımları görürler. Neyin ima edildiğini farkederler, Hangi olası etkilerin görmezden gelindiğini hangilerinin ise üzerinde durulduğunu bilirler.

Medya’nın Etkileri Hangi görüşlerin sistematik olarak hoşa gidilecek hangilerinin ise hoşlanılmayacak biçimde verildiğini bilirler. • Öyküleri zihinsel olarak sıradışı bir şekilde, dramatik ve haz verici lehine olan taraflılığı belli bir perspektife koyarak ya da onları hesaba katmayarak kafalarında düzeltirler. • Soru ve sorunların tanımlanmasında kullanılan gelenekleri ve tabuları sorgularlar. •

Farklı Düşünür Tipleri Düşünce Babası (Güzel düşünebilme alışkanlıkları ikinci bir karakter haline dönüşmüştür. ) İleri düşünür (Pratik yapma konusunda ilerler. ) Uygulamacı düşünür (Düzenli uygulama yapmanın önemini anlar. )

Farklı düşünür tipleri Başlangıç aşamasındaki düşünür (Düzenli uygulama yapmadan ilerlemeye çalışır. ) Mücadeleci düşünür (Düşünme biçiminde önemli sorunlarla karşılaşır. ) Yansıtma yapamayan düşünür (Düşünce yapısındaki anlamlı sorunların farkında değildir. )

Kaynaklar Roderick Hindery )2001). Indoctrination and Self-deception or Free and Critical Thought. Paul, Dr. Richard; Elder, Dr. Linda, The Miniature Guide to Critical Thinking Concepts and Tools. Dillon Beach: Foundation for Critical Thinking Press, 2008 http: //en. wikipedia. org/wiki/Critical _thinking

Teşekkürler ZAMANINIZI BANA AYIRDIĞINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER Merih B. Fidan, MSc, MRes Uzman Psikolog & Araştırmacı merih@fidan. co. uk