Nmsmat grunnsklum IS 5 febrar 2013 Efni Hva
Námsmat í grunnskólum IS, 5. febrúar 2013
Efni • • • Hvað er námsmat? Tilgangur námsmats og lykilhugtök Námsmat og námskrá Nokkur álitamál um námsmat Leiðsagnarmat Ef tíminn leyfir: Nokkur dæmi um ólíkar námsmatsaðferðir
Lesefnið • Þóra Björk Jónsdóttir. (2008). Námsmat með áherslu á leiðsagnarmat. Akureyri: Höfundur. • Kafli um námsmat í Að mörgu er að hyggja • Um námsmat í Aðalnámskrá grunnskóla, 2011 • Námsmatskaflar í þeim bókum sem stuðst er við á hverju námskeiði • Um námsmat á Kennsluaðferðavefnum
Hvað er námsmat? • Hver eru helstu námsmatsverkin? • Hversu stór þáttur í starfi kennara er tengdur námsmati? • Hvað finnst kennurum um námsmat? Úr rannsóknarviðtali: S: En hérna, námsmatið, hvernig er því fyrir komið? K: Ómægod. Það er, sko, hausverkur ársins.
Námsmat er álitamál! • Fá viðfangsefni vefjast meira fyrir kennurum en námsmat! • Álitamál og ólík viðhorf! Dæmi: Hvaða hlutverki eiga próf að gegna í námsmati? Hvernig er best að haga einkunnagjöf (endurgjöf)?
Námsmatshugtakið Námsmat er öll öflun upplýsinga um nám nemenda og miðlun þeirra til annarra Óformlegt – formlegt Samofið kennslu. Kennari fylgist með og á samskipti við nemendur í dagsins önn. Allt skipulegt, formlegt, opinbert námsmat, s. s. próf, kannanir, skipulegar athuganir, skráning á árangri, formlegur vitnisburður. (interactive ‒ planned)
Námsmat hefur margvíslegan tilgang ü Námshvatning – aðhald ü Upplýsingar til nemenda, foreldra, annarra ü Vísbendingar til kennara ü Greina og meta nám eða kennslu ü Gæðaeftirlit ü Gera tilgang námsins ljósari ü Val og flokkun á fólki (!? ) ü Vottun
Nokkur sjónarmið P námsmat er flókið P… getur verið afdrifaríkt P…reynir mjög á sanngirni og réttlætiskennd P… getur tengst ólíkum viðhorfum P… tengist fordómum okkar P… manneskjan getur verið ótraust mælitæki!
Hugtök tengd tilgangi námsmats Greinandi mat: Til að greina námserfiðleika (Diagnostic Assessment) Leiðsagnarmat: Stöðumat: Hvar stendur nemandinn? (Placement Assessment) Til að bæta námið (Formative Assessment) Heildarmat (yfirlitsmat): Til að meta námsárangur þegar kennslu er lokið (Summative Evaluation) (Sjá í bók ÞBJ, bls. 7 -9)
Aðalnámskrá grunnskóla 2011 • Mat á árangri og framförum … er reglubundinn þáttur í skólastarfi, órjúfanlegur frá námi og kennslu. • Markmið skólastarfs eru margvísleg og hægt að fara ýmsar leiðir til að ná þeim. Því verða matsaðferðir að vera fjölbreyttar. • Meta þarf alla þætti námsins, þekkingu, leikni og hæfni með hliðsjón af viðmiðum í aðalnámskrá. • Kennarar þurfa að hjálpa börnum og ungmennum til raunhæfs sjálfsmats … Leggja skal áherslu á leiðsagnarmat. (Leturbr. IS)
Hæfniviðmið • Í námskrám fyrir einstök námssvið verða sett fram hæfniviðmið fyrir 4. , 7. og 10. bekk • Dæmi um viðmið fyrir lestur eru á næstu skjámyndum en gætið að því að efnið er úr drögum að námskrám (væntanlega ekki lokagerð) • Þessu til viðbótar er skilgreind svokölluð lykilhæfni (þvert á námsgreinar)
Við lok 4. bekkjar beitt aðferðum við umskráningu hljóða og stafa þannig að lestur verði lipur og skýr. Við lok 7. bekkjar Við lok 10. bekkjar lesið texta við hæfi með góðum hraða lesið almenna texta af öryggi og og af skilningi, lagt mat á hann og með góðum skilningi. túlkað. nýtt góðan orðaforða við að skilja notað þekkingu og reynslu ásamt texta. ríkulegan orðaforða við lestur og skilning á texta. skilið mikilvægi þess að geta lesið og eflt eigið læsi, og m. a. valið og beitt mismunandi aðferðum við lestur. tengt þekkingu sína og reynslu við greint og fjallað um aðalatriði í texta lesefni í því skyni að ná merkingu og helstu efnisorð og notað þess. mismunandi aðferðir við lestur og skilning á texta. greint og skilið aðalatriði og aukaatriði í margs konar texta og glöggvað sig á tengslum efnisatriða. valið sér lesefni eftir áhuga og lesið sér til ánægju og fróðleiks og þörf og lesið sögur, ljóð og fræði- gert öðrum grein fyrir þeim andi efni, sem hæfir lestrargetu, tilfinningum sem texti hefur á hann. sér til ánægju og skilnings. gert sér grein fyrir eðli og einkennum margvíslegra textategunda og gert öðrum grein fyrir því. lesið ævintýri, sögur og ljóð ætlað lesið gamlar og nýjar bókmenntir, þar lesið, túlkað, metið og fjallað um börnum. á meðal þjóðsögur, ljóð, og fjölbreyttar íslenskar og erlendar bókmenntir ætlaðar börnum og bókmenntir og gerir sér grein fyrir
Við lok 4. bekkjar Við lok 7. bekkjar Við lok 10. bekkjar beitt hugtökum eins og persónu, greint nokkur frásagnarform söguþræði, umhverfi og boðskap. bókmennta og beitt fáeinum bókmenntafræðilegum hugtökum til að efla skilning, svo sem tíma, sjónarhorni, sögusviði og boðskap. beitt nokkrum grunnhugtökum í bókmenntafræði, svo sem minni, fléttu, sjónarhorni og sögusviði og kannast við myndmál, algengustu tákn og stílbrögð. beitt fáeinum algengum hugtökum beitt nokkrum hugtökum til að fjalla í bragfræði svo sem rími, kvæði, um form og innihald ljóða … rím, vísu og ljóðlínu. ljóðstafi, hrynjandi, líkingar og boðskap. notað algeng hugtök í bragfræði í umfjölum um bundið mál og óbundið, lesið og túlkað ljóð af ýmsum toga og frá ýmsum tímum. aflað sér upplýsinga úr ýmsum aflað upplýsinga úr bókum og tiltækum gagnabrunnum, svo sem fjölbreyttu rafrænu efni, unnið úr bókum og á rafrænu formi. þeim og nýtt við lausn verkefna. leitað og aflað sér heimilda úr ýmsum gagnabrunnum og lagt mat á gildi og trúverðugleika ritaðs máls, svo sem … og tekið gagnrýna afstöðu til þess … lesið úr táknmyndum og myndrænu efni, svo sem einföldum skýringarmyndum, kortum og myndritum. lesið úr einföldum tölulegum og myndrænum upplýisngum og túlkað þær. valið sér lesefni til gagns og ánægju og komið fram sem sjálfstæður lesandi sem gerir sér grein fyrir gildi þess að lesa. Valið bók eða annað lesefni … valið sér fjölbreytt lesefni við hæfi …
Lykilhæfni • Hæfni nemenda til að tjá hugsanir sínar, tilfinningar og skoðanir munnlega, skriflega og á annan hátt. Hæfni til að miðla þekkingu og leikni sinni og flytja mál sitt skýrt og áheyrilega og taka þátt í samræðum og rökræðum. • Skapandi hugsun og frumkvæði í efnistökum og úrvinnslu. Hæfni nemenda til að nota þekkingu og leikni, draga ályktanir, áræðni til að leita nýrra lausna og beita gagnrýninni hugsun og röksemdafærslu. • Hæfni nemenda til að vinna sjálfstætt, í samstarfi við aðra og undir leiðsögn. • Hæfni nemenda til að nýta margvíslega miðla í þekkingarleit, úrvinnslu og miðlun og nýta upplýsingar á ábyrgan, skapandi og gagnrýninn hátt. • Hæfni nemenda til að bera ábyrgð á eigin námi og leggja mat á eigin vinnubrögð og frammistöðu. (Aðalnámskrá, bls. 53, leturbr. IS)
Nýi brautskráningarkvarðinn
Til umræðu • Hvaða kostir og hvaða annmarkar gætu tengst því að setja skilgreind hæfniviðmið í námskrá?
Skoðum tvö álitamál: • Hvaða þýðingu hafa einkunnir? • Hvaða hlutverki eiga próf að gegna í námsmati?
Hvaða hlutverki gegna einkunnir? - • Rannsóknir Ruth Butler o. fl. frá 1986 og 1988 – Endurgjöf í formi einkunna – Endurgjöf í formi umsagna – Endurgjöf í formi einkunna og umsagna – Engin endurgjöf • Hvaða leið skilaði nemendum bestum árangri?
• • • Hvers konar endurgjöf er heppilegust? 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 1– 6, 1– 8 A, B, C, D, F (hvar er E-ið? ) A, B, C, D (ný Aðalnámskrá) A, Á, B, D, Ð (Baldur Sigurðsson) Dönsku kerfin, sjá hér Ágætt, gott, sæmilegt, ábótavant, ófullnægjandi Snjallt, gott, hæft, naumt, bágt (Helgi Hálfdanarson) Mjög gott, í lagi, ófullnægjandi Lokið – ólokið
Leiðsagnarmat • Nemandinn fær (stöðuga) endurgjöf um nám sitt ásamt ábendingum um það hvernig hann geti bætt sig (ráðgjöf, leiðsögn) • Haft er fyrir satt að fjöldi rannsókna (2007, um 4000) sýni þýðingu vandaðs leiðsagnarmats til að bæta námsárangur • Nemendur sem standa höllum fæti virðast njóta sérstaklega góðs af leiðsagnarmati • Sjálfsmat og jafningjamat eru mikilvægir þættir í leiðsagnarmati en meginatriði er að nemendur skilji til hvers er af þeim ætlast (skilji markmiðin) (Sjá um þessar áherslur: Black og Wiliam 1998: Inside the Black Box og í bók ÞBJ, 5. kafla)
Samtalið • Í leiðsagnarmati verður samræðan við nemandann um námið kjarni námsmatsins! • Allt kapp er lagt á að nemandinn geri sér sjálfur sem gleggst grein fyrir stöðu sinni í náminu • Nemandinn fær leiðbeinandi endurgjöf
Leiðbeinandi endurgjöf (umsagnir) • Tvær stjörnur – ein ósk. . . • Þrjár stjörnur – tvö ráð. . . • O. s. frv.
Skriflegu lokaprófin (sjónarmið efasemdarmanna) ü Skrifleg kunnáttupróf mæla aðeins lítinn hluta námsmarkmiða ü Skrifleg kunnáttupróf er einangrað skólafyrirbæri sem á sér fáar hliðstæður annars staðar í samfélaginu ü Ef meginhlutverk skólans er að undirbúa nemendur undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi ætti námsmat að líkjast þeim matsaðferðum sem almennt eru notaðar í lífi og starfi ü Námsmat á að vera samofið öðru skólastarfi falla að því með eðlilegum hætti (Sjá einnig í bók ÞBJ, bls. 12‒ 14)
Óhefðbundin próf • • Próf þar sem nemendur mega nota hjálpargögn „Svindlpróf“, glósupróf, námsefni. . . öll gögn Heimapróf Rafræn próf Prófverkefni gefin upp með fyrirvara Munnleg próf, dæmi Atrennupróf: Nemendur fá að gera endurteknar tilraunir við sama próf / sömu próf (dæmi prófavikurnar í Salaskóla) Einstaklingsmiðuð próf (Salaskóli, Norðlingaskóli) Samvinnupróf (Salaskóli) (Sjá í bók ÞBJ, bls. 78‒ 84)
Til umræðu • Hvaða kostir og hvaða annmarkar fylgja óhefðbundnum prófum?
Litróf námsmatsaðferðanna. . . ü Próf og kannanir ü Mat á frammistöðu ü Greining og mat á verkefnum / úrlausnum ü Sjálfstæð verkefni ü Námsmöppur / sýnismöppur / verkmöppur („Portfolio“) ü Dagbækur, leiðarbækur ü Sjálfsmat nemenda ü ü Jafningjamat Umræður – viðtöl Viðhorfakannanir Námshátíðir, uppskeruhátíðir (Celebration of Learning, Learning Celebrations) Hvaða námsmatsaðferðir henta best þeim nemendahópum sem þið eruð að sérhæfa ykkur í að kenna?
Nokkur dæmi um áhugavert námsmat
Marklistar (e. scoring rubric) Á íslensku hafa m. a. verið notaðar eftirfarandi þýðingar: Marklisti, matskvarði, matslisti, viðmiðatafla, einkunnarammi, sóknarkvarði og rúbrikka. (Sjá í bók ÞBJ, bls. 63 -69)
Notkun marklista • Sem viðmiðun um gæði (tengt markmiðum í upphafi) • Sjálfsmat • Jafningjamat • Kennaramat • Samskipti við foreldra • Sem vitnisburður
Mánaðalegar umsagnir (Ártúnsskóli) Umsagnarbækur: Umsagnarbækur eru sendar heim í lok hvers mánaðar (stöðugt mat). Lögð áhersla á að nemendur meti sjálfir hegðun sína og ástundun í samvinnu við foreldra. Umsjónarkennarar gefa einnig sína umsögn (Byggt á gögnun frá Ellerti Borgari Þorvaldsyni)
Brekkubæjarskóli, 3. bekkur • „Skriftarlöggur“: Jafningjamat í skrift Skriftarlöggan og nemandinn ákveða í sameiningu hvaða stafur, orð eða setning fær stjörnu með hliðsjón af gátlista. Verkefnið hefur gefist mjög vel en nemendur þóttu sýna miklar framfarir með þessari aðferð og ábyrgð nemenda á eigin námi jókst.
Leiðarbækur – dagbækur – lestrardagbók Ensk heiti: • Reflective diary • Learning protocol • Learning log • Learning journal • Student journal • . . . blog (Sjá í bók ÞBJ, bls. 57‒ 58)
Dæmi um leiðarbókarverkefni „Ef þú hugsar til baka til þess tíma er þú varst að læra sögu í fyrsta skipti (5. – 6. bekk í grunnskóla), eftir hverju manstu? Eru það einhver lönd, manneskjur eða atburðir sem þú manst ennþá eftir frá þessum árum? En hvað með framhaldið? Hvað situr eftir af þeirri sögukennslu sem þú hefur hlotið? Er það bara vitleysa að kenna sögu eða á hún rétt á sér? Á þessari önn könnum við ótrúlega tíma, einveldi, byltingar, lýðveldi, myndun stjórnmálaflokka, styrjaldir, stofnun verkalýðshreyfinga, iðnbyltinguna og svo mætti lengi telja. Er það eitthvað sérstakt sem þú vildir kynna þér vel á önninni? Hvaða væntingar hefur þú til áfangans. Ég veit að þetta eru ótal margar spurningar, en það að ég setji þær hér þýðir ekki endilega að þú þurfir að svara þeim öllum eins og þú værir á prófi, heldur eru þær settar fram til að kveikja í þér, vekja upp minningar og fá þig til að skoða væntingar þínar. Mundu að þú hefur frjálsar hendur hvað uppsetningu leiðarbókar varðar, það eina sem þú þarft að gera er að vanda þig. “ (Sólrún Guðjónsdóttir, FSn)
Dæmi um mat á leiðarbókum (frá Þórði Ásgeirssyni, FÁ)
Dagbókarfærsla 10 ára drengs Í dag fór ég ekki í neina aukatíma. . . Í fyrri lotunni fór ég í sögugerð en mér leiddist. Svo fór ég í frímínútur. Okkar lið vann í fótbolta 3 -0. Olga skoraði 1 mark, Arnaldur 1 mark og ég það þriðja. Svo var lesið í nestinu. Í seinni lotunni skeði ekkert sérstakt en ég fór í Málrækt og mér leiddist. Dagbók Bless
Námsmöppur • Ekki ein aðferð heldur margar! • Gömul aðferð – í nýjum búningi – nýju samhengi! (Sjá í bók ÞBJ, bls. 38 -48)
Megingerðir • • Safnmappa (documentation) Ferilmappa Sýnismappa (showcase) Rafræn mappa (electronic portfolio, webfolio)
Dæmi um efni í sýnismöppu: Sýnishorn Minnispunktar Ritgerðir Markvisst val Minningar Sýnir þróun í tíma framfarir Uppköst Glósur Dagbækur Ljósmyndir Skýrslur Myndir Þátttaka nemenda (Sjálfsmat) Safnið á að vera skapandi viðfangsefni Riss Úrlausnir Ljósrit Ljóð Umsagnir félaga Tölvuútprentanir Hugleiðingar
Dæmi úr Hrafnagilsskóla
Gagnlegir tenglar • Kennsluaðferðavefurinn • Að vanda til námsmats – Heimasíða námskeiðs • Peel – námsmat • Áhugaverður vefur
- Slides: 44