Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti 3 MAVZU

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti 3 -MAVZU: MARKAZIY OSIYO DINLARI TOSHKENT-2018

REJA: 1. Ilk diniy e’tiqodlar. 2. Zardushtiylikning paydo bo‘lishi, ta’limoti. 3. “Avesto” – zardushtiylikning muqaddas manbasi. 4. Moniylik va Mazdakiylik. 5. Yahudiylik dini tarixi va ta’limoti.

Adabiyotlar ro’yxati 1. «Avеsto» kitobi – tarihiy va ma'naviyatimizning ilk yozma manbai mavzuidagi ilmiy – Amaliy sеminr matеriallari. T. : 2000 y. 2. T. Mahmudov «Avеsto» haqida T. : 2000 y. 3. M. M. Ishoqov «Xalq dahosining qadimgi ildizlari va ilk kurtaklari» . «Til va adabiyot ta'limi» jurnali. 4. Q. Yo’ldoshеv, D. Rahimjonov, M. Komilov. Dinshunoslik (Ma'ruzalar matni) T. : 2000. 5. M. M. Ishoqov, Avеsto Yasht kitobi. T. : «Sharq» nashriyoti 2001 y.

Xudo ilk insonlarni yaratishi bilan ularga O‘zini tanitdi, natijada inson ilk dinga e’tiqod qila boshladi. Bunday qarash fanda “teologik yondashuv” deb nomlanadi. Jumladan, islom dinida – Odam va Havo, yahudiylik va xristianlikda – Adam va eva, zardushtiylikda – Govmard, sintoizmda – imperator Mikado va boshqalar.

Ikkinchi qarash fanda “materialistik yondashuv” deb nomlanadi. Mazkur qarashlarning paydo bo‘lishi antik davrga borib taqalib. Ilk bor qadimgi yunon faylasuflari qarashlarida aks etgan. XVII asrga kelib evropada Cherkov hokimiyatining susaya boshlashi, hurfikrlik namoyandalari bo‘lmish din tanqidchilarining paydo bo‘lishi, XIX asrning ikkinchi yarmida Charlz Darvin tomonidan “Turlarning kelib chiqishi” (1859) nomli asarning chop etilishi ham turtki bo‘ldi. Keyinchalik mazkur qarashlar Avgust Komt va Lyudvig Buxnerlar tomonidan eng cho‘qqisiga ko‘tarildi.

Materialistik maktab tarafdorlari fikriga ko‘ra, qo‘rquv dinlarning kelib chiqishida asosiy rol o‘ynagan hissiy holatdir. Jumladan, ingliz faylasufi Xerbert Spenser (1820 -1903) ham ibtidoiy qabila dinlarining kelib chiqishiga qo‘rquv natijasida “ajdodlarga sig‘inish” sabab bo‘lganligini ta’kidlaydi. Taniqli psixolog Zigmund Freyd (18561939) ham dinning kelib chiqishini aynan qo‘rquv hissi bilan bog‘laydi

Zardushtning tug`ilgan vа ilk diniy faoliyatini boshlagan joy to`g`risida ikki xil fikr mavjud bo`lgan G`arb nazariyasi: Ungа ko`ra Media (Eron) Zardushtning vatani va zardushtiylikning ilk tarqalgan joyi hisoblanadi. Sarq nazariyasi: Ungа ko`ra Zardusht vatani vа zardushtiy-likning ilk tarqalgan joyi Хоrazm hisoblanadi. Ko`pchilik manbashunoslar shu nazariya tarafdoridirlar.

Zardushtiylikda imon 3 tа narsagа asoslanadi: Gumata yaxshi fikr Gukta yaxshi so`z Gvarshta yaxshi ish

Avestodagi odob-axloq qoidalari Ezgu fikr «AVESTO» Ezgu so`z Ezgu amal

Jannat va do’zaxga Klastеr mеtodi Vahdoniyatg a Qonun Adola t Madaniyat To’rt unsur Zardushtiylik Ta'limot Axuramazda Yaxshilikni ifodalovchi Ishonch Din Kuch Oliy ibtidoga Axriman ezgulik Yomonlikni ifodalovchi Yovuzlikka qarshi kurash yaratuvchanlik

Sukut minoralari. Eron. Muqaddas olov hech qachon o`chishi kerak emas.

Sukut minoralari. Eron.

«Avesto» - zardushtiylikning muqaddas kitobi

“Avesto" quyidagi besh qismdan iborat: 1 • Vendidod - 22 bobdan iborat bo`lib, unda Axuramazda Мazda yerdagi barcha mavjudotning yaratuvchisi ekanligi bayon etiladi. 2 • Visparad - 24 bobdan iborat bo`lib, ibodat qo`shiqlaridan iborat. Zulmat kuchlariga qarshi kuchlar kuylanadi. 3 • Yasna- 72 bobdan iborat bo`lib, qurbonlik vaqtida, marosimda aytiladigan qo`shiqlardan iborat. 4 • Yasht - 22 qo`shiqlardan iborat bo`lib, zardushtiylik ma’budlari madhi kuylangan. 5 • Xurda Avesto - Kichik Avesto- Quyosh, oy va boshqa xudo, ma’budlar sharafigа aytilgan kichik ibodat matnlaridan iborat.

Анимизм – Lotin tilida anima – “ruh”, “jon” ma’nolarini anglatadi. Animizm ruhlar mavjudligiga ishonch, tabiat kuchlarini ruhlantirish, hayvonot, o‘simlik va jonsiz jismlarda ruh ong va tabiiy qudrat borligi haqidagi ta’limotni ilgari suruvchi ilk din shaklidir. Ilk bor 1871 yili ingliz antropologi Edvard Teylor tomonidan diniy qarashlarning ilk shakli sifatida olg‘a surilgan.

Totem so‘zi – shimoliy Amerikaning Ojibva qabilasi tilida “uning urug‘i” ma’nosini anglatadi. Uning mohiyati “odamlarning hayvonot yoki o‘simlikning muayyan turlariga qarindoshlik aloqalari bor”, deb e’tqod qilishidir.

Fetish so‘zi frantsuzcha fetishe – but, sanam, tumor ma’nosidagi so‘zni anglatadi. U tabiatdagi jonsiz narsalarga sig‘inishdir. Fetish ham salbiy, ham ijobiy ta’sir etish kuchiga ega.

BLITS SAVOLLAR 1. Dinshunoslik fani nimani o`rganadi? 2. Dinshunoslik qaysi ijtimoiy gumanitar fanlar bilan bog`liq? 3. Din nima? 4. Dinning paydo bo`lishiga nimalar sabab bo`lgan? 5. Qanday dinlarni bilasiz? 6. Ibtidoiy dinlarga qaysi dinlar kiradi?