Niveli i studimeve Bachelor Lnda Etika n Kontabilitet
Niveli i studimeve: Bachelor Lënda: Etika në Kontabilitet dhe Auditim Prof. dr. Muhamet Aliu
Kapitulli 1 Përgjegjësitë profesionale dhe shoqërore të kontabilistëve dhe auditorëve Prof. dr. M. Aliu
Përmbajtja: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Përgjegjësitë profesionale dhe ligjore Pse duhet të brengosemi për etikën Sjellja etike Përfitimet nga sjellja etike Etika e dobët dhe pasojat Ndikimi i etikës në shoqëri Ndikimi i etikës në individ Vendimet etike Negocimi si veprim etik Prof. dr. M. Aliu
Përgjegjësitë profesionale dhe shoqërore ► Biznesi dhe profesionistët (kontabilistët, auditorët) nuk veprojnë të izoluar nga mjedisi ► Ekziston brenda përbrenda kufijve te shoqërisë ► Për këtë arsye ka përgjegjësi § § § Ekonomike Ligjore Mjedisore Filantropi “Etike” Prof. dr. M. Aliu
Pse duhet të brengosemi për etikën? ► ► A është etika “vetëm një trend”? Pse është apo nuk është? A mund të mendoni për diçka, e cila është e ligjshme por jo etike? Etike por jo ligjore? ► ► ► Industria Tobacco lobon ju bënë presion grupeve… Mirë ? Keq? Shërbimet profesionale të kontabilitetit dhe auditimit promovojnë rritje të fitimeve dhe cilësi të shërbimeve, …! § Ligjore? § Etike ► ► Apo a duhet thjeshtë të ndalohen të gjithë duhanxhit? Apo a duhet thjeshtë të ndalohen të gjitha promovimet? Prof. dr. M. Aliu
Po kjo nuk zbatohet tek ne apo jo? Pse ne duhet të lexojmë për etikën profesionale? ► Ne të gjithë jemi të mirë, të mençur, të denjë… ► § Nuk ndikon tek ne, apo jo? ► Gabim! § Jashtë këtyre mureve të fakultetit, ekzistojnë mashtrues, gangsterë, kontabilist, auditor, korruptues, politikan, rregullues të vulave, njerëz të sigurimeve dhe disa miq të këqij në përgjithësi! § Ne kemi nevojë për mbrojtje para se të bëhet shumë vonë! ► A mundet dikush të jap një shembull të ndonjë situate etike në punën kontabile dhe audituese me të cilën ne mund të ndeshemi? Prof. dr. M. Aliu
Sjellja etike – Definicioni. . ► “sjellja e cila përbëhet nga principet, normat dhe standardet e praktikës në kontabilitet dhe auditim, të cilat janë të pranueshme nga shoqëria” "Kjo "roja publike“ kërkon që kontabilisti gjatë funksionit të ruajë pavarësinë e plotë nga klienti në të gjitha kohërat , kërkon besnikëri dhe besimit të plotë ndaj publikut. " Warren Burger Shefi i Drejtësisë (1984) ► A mundet dikush të jap një definicion më të mirë apo më pak të mërzitshëm se ky? Prof. dr. M. Aliu
Fushat të cilat ndikohen nga sjellja etike ► Vërtetësia e të dhënave (informacionit) kontabël të pasqyrave dhe raporteve financiare ► Dhënia e sigurisë përdoruesve të raporteve financiare ► Reklamim ► Siguria e Produktit ► Përgjegjësitë e njerëzve përgjegjës ► Reputacioni i Korporatës (apo tregtarëve të vetëm) ► Siguria dhe Shëndeti i Stafit ► Mjedisi Prof. dr. M. Aliu
Motivi për të qenë Etik ► Teoria klasike e ekonomisë thotë: qenjet njerëzore janë të motivuara parimisht nga interesat personale ► Merr vendime bazuar në principet e kostove benefiteve (përfitimeve) ► W. I. F. M’s (çfarë ka brenda saj për Mua…) ► Pyetje § A pajtoheni? § A mund të jenë të motivuar nga arsyet tjera? Prof. dr. M. Aliu
Gjithsesi…. ► Ekzistojnë raste (fakte) të cilat sugjerojnë që veprohet për arsye altruiste dhe morale! § Kthimi prapa i kuletave me para të humbura § Ndihmon të tjerët në raste pikëllimi § Dhurimi I gjakut organeve etj § Përmirësimi (korrigjimi) i pasqyrave financiare § Raportimi i drejtë për gabimet dhe lëshimet eventuale të ndoshura më herët ► Pra, Prof. dr. M. Aliu mund të veprojmë sipas dy arsyeve!
Motivimi i Organizatës Organizatat kanë motive të ngjashme ► Interesa personal ► § § ► Ikja nga procedurat ligjore Ankimi ndaj legjislacionit qeveritarë Mohimi i detyrimeve kriminale Largimi i reputacionit të keq me konsumatorë Altruistik § § § Me kontribuar në komunitet Donacione vullnetare Skemat përmirësimin e mjedisit Kontribut ndaj përdoruesve me informacione të saktë Ndërgjegja për vendimin e tjetrit – çfarë do të jetë ai? Prof. dr. M. Aliu
Përfitimet nga sjellja Etike ► Të jashtme § Ndërton reputacion tek konsumatorët § Krijon besim brenda komunitetit biznesor § Zvogëlon Kostot e biznesit ► Të brendshme ► A mund të mendoni përfitime tjera? § Ngritë Moralin e kolegëve § Rritë besimin e punëtorëve § Punëtorët observojnë të gjitha sjelljet e kontabilistëve dhe auditorëve § Ata nuk do t’ju besojnë mbikëqyrësve të tyre edhe në qoftë se shohin një sjellje shumë të vogël jo etike!!! Prof. dr. M. Aliu
Etika e dobët. . Ndikimi në organizatë dhe shoqëri ► Rezultati i sjelljes joetike apo mashtruese në organizatë mund të jetë shkatërrues apo shokues! Enron (Houston, Texas) 2002 Ngjarjet u bënë rrëmujë brenda 5 ditëve Kompania e $105 bn u bë e pavlefshme Tregtia u suspendua nga tregu i kapitalit 20, 000+ punëtorë të reduktuar (në mbarë botën. . ) Pensioni i punëtorëve i pavlefshëm Firma kryesore e Kontabilitetit(Kush? ) është shkatërruar § Drejtorët burgosen § § § § *marrë nga “The Smartest Guys in the Room” (Më të mençurit në dhomë) nga Bethany Mc. Lean dhe Peter Elkind Prof. dr. M. Aliu
Ndikimet në Organizatë ► ► Shembulli 2 Worldcom ► Rezultati § Drejtorët me vetëdije kanë rritur shpenzimet në pasqyrën e të ardhurave § Rezultate jo të sakta(e shkruar ajo që nuk është e vërtetë) § Ekstra para u janë paguar menaxherëve senior § Janë mbuluar nga auditorët § Prapë drejtorët dhe auditorët burgosën § Dënime të rënda nga SEC për Worldcom § Ndryshime të mëdha në ligjet për korporata në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (U shtua ligji Sarbannes Oxley nga Senati I Shteteve te Bashkuara)! § Shtrëngime apo kufizime të rëndësishme sa i përket rregullave për qeverisje të firmave kontabiliste dhe audituese klientëve të tyre Prof. dr. M. Aliu
Ndikimi në shoqërinë më të gjerë ► Ekonomia e tregut të lirë ndërtohet mbi besimin! § Tregu ngritet nga besimi dhe perceptimi i pjesëmarësve § Për këtë arsye humbja e besimit të investitorit shpie deri te zvogëlimi i investimit, konsumit § Organizatat nuk kanë dëshirë që tregu i tyre të vuaj disa dëme në kredibilitet dhe besueshmëri (pse do të investosh në një mall apo aksion kur e dinë që parat tua do të vjedhen? ) ► Njerëzit humbin punën dhe bukën e gojës ► Pensionet bëhen të pavlefshëm ► Veshtirsitë financiare shkaktojnë problemet shoqërore Prof. dr. M. Aliu
Ndikimet në individ? ► Humbja e karrierës në çoftë se merreni me çështje joetike! ► Humbja e Statusit(pozitës) § Në shoqëri § Në familje § Në vendin e punës ► Humbja e § Ruajtja lirisë ► Humbja e pavarësisë ekonomike § Papunësi, mungesë të të hyrave, pa perspektivë… Prof. dr. M. Aliu
Disa lajme të mira. . ► Situatat etike në punën profesionale mund të jenë të parashikueshme ► Në një fazë të karrierës suaj mund të gjendeni para një situate ku pronari-kontraktuesi ju ofron para apo ndonjë stimulim tjetër (pushim të cilin gjithmonë e keni ëndërruar…uhh…) për të blerë produktin e tij. . . § Kjo meqë ra fjala quhet ryshfet(mitë)!!! § Mos të përzihet me “pagesat ndihmëse” ► Do të jeni më të përgatitur të merreni vesh me ta kur parashikoni më herët çfarë do të ndodhë nga kjo Prof. dr. M. Aliu
Një mendim…Diskriminimi. . ►A është diskriminimi problem etik? ► A mund të jetë delikat… § § Në fazë e punësimit Gjatë vendimeve të promovimit Gjatë pushimeve nga puna Depërtimi në zemër të konceptit human për drejtësi, mund të ndikojë direkt më moralin e punëtorit!! ►A mendoni që ndikon vetëm tek qenjet njerëzore të diskriminuara? Prof. dr. M. Aliu
Termi tjetër. . ”Konflikt Interesash”… ► Ryshfetet e hapura. . § Gjëra të mira apo të këqija? Diskutoni…. § Në çfarë bazash duhet të vendosni të blen diçka për kompaninë tuaj? § Çfarë mund të shkojë gabim nëse blen një produkt inferior për arsye të gabueshme? ► Nëse punësoni një mik tuajin përkundër kandidatëve më të shquar…a fiton apo humb kompania juaj? Prof. dr. M. Aliu
Si veprojmë me “Vendimet etike…” ► Rreziku se mund të bëhemi shumë filozofik … ► Mund të përqendroheni në rezultate… § Çfarë mund të ndodhë nëse. . § Cili është neto bilanci i rezultateve të mira mbi të këqijat. ► Ose, mund të përqendroheni në “Detyra dhe Principe” § Cila është tani detyra ime kur e di? § A mbështetet në parimet e drejtësisë/ndershmërisë etj § Patjetër, që duke ditur cila detyrë është primare ndonjëherë mund të jetë mashtruese. . Prof. dr. M. Aliu
8 hapat për tu dukur etik në marrjen e vendimeve! ► Mos merrni vendime kur jeni të pasigurt dhe jo rehat me kërkesën. . 1. 2. 3. 4. Grumbulloni faktet Definoni çështjet etike Identifikoni grupet e ndikuara Identifikoni rezultatet § § § Rezultatet afatgjata përballë atyre afatshkurtra Rezultatet simbolike Rezultatet e fshehta 5. Identifikoni obligimet 6. Merrni parasysh karakterin dhe ndershmërinë tuaj 7. Mendoni në mënyrë kreative për veprimet potenciale 8. Kontrolloni ndjenjat e brendshme Prof. dr. M. Aliu
Goditja vërshëllyese… ► Si mjet të fundit, njeriu etik(mashkull apo femër) vendos kur mjaftë është mjaftë… koha për të komunikuar me media apo këdo që dëgjon! ► Është qëndrim I guximshëm. Është vendim etik. . por. . § Cilat janë rezultatet e goditjes vërshëllyese? § Kur të goditni? Filloni betejat… § Kujt ti tregoni? Mbikëqyrësve, menaxherëve, shokëve, familjes, shtypit, Kombeve të Bashkuara. . Dhe cilat janë benefitet potenciale? Prof. dr. M. Aliu
Vërshëllima e cila nuk është dëgjuar mjaftë…me rezultate tragjike ► Sfiduesi Katastrofal 1986 § O unaza të nxjerra në shitje dështuan pas 90 sekondave të nisjes § Humbja totale e orbitës dhe ekipit ► Nga hetimi bëhet e ditur që … § Nënkontraktorët ishin të brengosur për dështimin dhe vigjilencën, e NASA për interesat e saj pas regjistrimeve të ulëta të përkohshme në Florida § E mbuluar nga vendimet e dobëta/joetike dhe interesat kanotiere gjatë nisjes ►A e mësojë NASA mësimin? Prof. dr. M. Aliu
5 aspekte të sjelljeve etike Ndershmëria: Trajtoi të tjerët ashtu si ki qef të tjerët me të trajtua ty Serioziteti: Konsumatori duhet të llogarit që ju dhe produkti apo shërbimi juaj do të jetë në rregull Mirësjellja: Bëhu I sjellshëm, miqësor dhe I dashur Respekt: Konsideroi njerëzit tjerë si të vlefshëm dhe të rëndësishëm Komunikimi: Trego respekt për të tjerët dhe vetveten duke përdorur gjuhën e duhur Prof. dr. M. Aliu Module 12
Negocimi është për kompromis Mbaj në mend! § Negocimi është për kompromis, jo për “fitore” § Kompromisi është ofrimi I disa gjërave për të marrur diçka që dëshiron § Personi tjetër që negocioni nuk është armiku § Negociatat më të mira janë ato “fitues/fitues” marrëveshje Mund ti hupësh të gjitha duke mos dhuruar pak Prof. dr. M. Aliu
Rregullat për negocim ► Vendosi qëllimet dhe organizoi mendimet ► Vendos se ku e keni kufirin dhe mos e tejkaloni ► Vendose vetveten në pozitë të tyre dhe vendos se cila është mënyra më e mirë për të negociuar ► Mos bisedoni për shuma të parave deri në kohën kur është e obligueshme Prof. dr. M. Aliu
Rregullat për tu mbajtur në mend gjatë negociatave ► Lejoni personin tjetër që ta thotë Çmimin I pari ► Qetësia është një mjetë I rëndësishëm ► Mendo para se ti përgjigjesh pyetjes. ► Bëhu I gatshëm për kompromis ► Tento me marr vendim. Thënia “JO” është më e mirë Prof. dr. M. Aliu Module 7 në kohë afatgjate se sa thënia “NDOSHTA”
- Slides: 27