Niveaus van herstel na psychose filosofie en ervaring

Niveaus van herstel na psychose filosofie en ervaring Rob Sips, M. A. K. U. Leuven, Center for Contextual Psychiatry

Achtergrond Master in de Wijsbegeerte, Doctoraatsstudent, Kwalitatief onderzoek, interviews en focusgroepen Eigen ervaring met psychose en herstel.

Deze lezing Een weg verschijnt al wandelend: filosofie en ervaring Psychose en perspectiefwisselingen Natuurlijke vanzelfsprekendheid Psychose? Angst, tijd en grondeloosheid Op sleeptouw Uit het hoofd: stellingen bouwen De rol van het lichaam Grenzen verleggen Macht, vertrouwen en herwinning van persoonlijke autoriteit Perceptie & realiteitsvariaties Herstel van een (zelf)verhouding Ethisch / Existentieel: het concrete hier en nu herstel?

Een weg verschijnt al wandelend filosofie en ervaring Herstel waarvan/van wat? Verschillende thema’s, theorie en ervaring Verhouding tot…. Ander Wereld Lichaam Zelf Afwisselend Theorie Ervaring

Psychose en Perspectiefwisselingen Een dialectiek van Aha- en Anti-Aha-ervaringen Plots inzicht, perspectiefwisseling, dingen ‘in een nieuw licht zien’. Perceptueel, cognitief, existentieel § Veranderende ‘betekenis’ § Verandering van ‘perceptie’ § Oplossing voor probleem dat zich plots aandient Aha Anti-aha: zelfde proces, ander effect

De Aha-ervaring Plots inzicht, realisatie of verschuiving van perspectief dat gevoelens van significantie en perplexiteit (kan) teweegbrengen. (cf. Conrad’s Apofanie) Pespectiefwisselingen: cognitief, affectief, perceptueel, betekenis, re-oriëntatie, … Verhelderen iets m. b. t. model van zelf, wereld, perceptie Bvb. : • zet schaakspel: stukken bewegen niet, bordspel wordt anders gezien • duck-rabit • Oude foto plots anders zien: ‘fysiek object’ hetzelfde, onze blik wijzigt • Het plein • raadsel èHoe we dingen zien, ervaren, kennen… è Leerproces: horen, zien, proeven, ….

De Anti-Aha-ervaring Ervaring van een plots nieuw inzicht dat moeilijk past in de eigen overtuigingen of het eigen ‘wereldbeeld’, overtuigingen of persoonlijk kader ondermijnt. ondermijnend, derealiserend, verlies van grond, existentieel Van: betekenisvol persoonlijk ‘referentiekader’ gevormd door ervaring/geschiedenis/…. voorbeelden: - Discussie - bedrog - De Sint bestaat niet - Shutter island

Voorbeeld interview Robert “Niet toen. Dan…vanaf je beseft dat er iets mis is, dan bent ge ineens… Da’s echt mega fucked up he. . . Da’s eigenlijk nog erger dan ervoor. Want ineens weet je van ‘ ah nee, je hebt dat allemaal naar de andere geduwd, van ‘de rest kan het niet aan, met mij is er niks mis’ naar ‘(luid) Bwaaf… Met mij is er iets grandioos mis. ’” “Heel mijn… Alles wat ik had was weg he. . . En zelfs mijn… eh. . ja… je kan werken omdat je dingen kunt, omdat je slim bent, en je doet dingen, maar ja, als je daar niet… ik kon daar niet op vertrouwen, dus euh… bwuegh… Dat was een zwarte tijd dat er aan kwam voor een paar jaar. ”

Natuurlijke Vanzelfsprekendheid Verlies van natuurlijke vanzelfsprekendheid (Blankenburg): Zelf, Ander, Lichaam, Wereld, Conventies, … Praktisch verstaan Existentieel verstaan Vertrouwdheid met de wereld Dingen ‘in het juiste licht’ zien Aha boom”) Anti-aha (cf. Wittgenstein: “dit is een

Natuurlijke Vanzelfsprekendheid Blankenburg, Anne (mijn vertaling) “Wat is het dat ik mis? Het is zoiets klein, maar vreemd, het is een zo belangrijk iets. Het is onmogelijk om zonder te leven. Ik voel dat ik niet langer gegrond ben in de wereld. Ik heb alle grip verloren ten aanzien van de meest eenvoudige, alledaagse dingen. Het lijkt er op dat ik een natuurlijk verstaan ontbeer van wat voor anderen natuurlijk en vanzelfsprekend is. ” “Elk persoon weet hoe zich te gedragen, om richting te geven, of hoe iets specifieks te denken. Deze dingen omvatten allemaal regels die mensen volgen. Ik ben niet in staat te herkennen wat deze regels zijn. Ik mis de basis… Ik weet niet hoe dit te noemen. . . Het is geen kennis. Elk kind weet deze dingen. ”

Angst & Grondeloosheid Deconstructie ‘persoonlijk wereldbeeld’ cf. Truman Psychose & Angst ‘Thuiswereld’ ‘vreemde wereld’ Waanstemming: bvb. ervaring van reizen “De angst verenkelt en ontsluit zo het erzijn als ‘solus ipse’. Maar dit existentiale ‘solipsisme’ plaatst allerminst een geïsoleerd subject-ding in de steriele leegte van een wereldloos voorkomen, integendeel, het brengt het erzijn juist in een extreme zin oog met zijn wereld als wereld, en daarmee zichzelf oog in oog met zichzelf als in-de-wereld-zijn. ” (Heidegger, Zijn en Tijd)

Angst, tijd & grondeloosheid Ben ik alleen, Een schim in mijn geest? Ik denk dat ik ben, Dus zal ik wel zijn geweest. Ben ik alleen, Een schim in mijn geest? (Zijn geweest – The Greyhounds of Monkey Gordon) Onze ervaring grijpt steeds terug naar het verleden. (Verlies van) Grond in existentie. Kierkegaard: “Het is beslist waar, zoals de filosofen zeggen, dat het leven naar achteren moet worden begrepen. Maar ze vergeten de andere kwestie, dat het leven naar voren moet worden geleefd. ”

Voorbeeld Dean, diagnose paranoide schizofrenie: “Op heel jonge leeftijd, in de lagere school, ben ik al “getest geweest” “Zo zijn er een paar voorvallen geweest in mijn leven dat ik denk van – dat zijn minimaatschappijtjes geweest die mij moesten voorbereiden op wat er op latere leeftijd met mij allemaal zou… op mijn pad zou komen” “Ik denk dat logisch is geweest in mijn levensloop, dat ik voor een stuk psychotisch ben geworden, door de weg dat “ze” voor mij hebben uitgetekend. ” “De finesse daarvan wordt mij nog altijd nog niet uitgelegd. Ik denk dat dit onderzoek ook een stukje daar mee inpast. ” grijpt terug op gehele verleden, onopgeloste waan/psychose (9 jaar na…, met medicatie!)

Op Sleeptouw lifter in een vreemd land Eigen ‘wereld’ in ruïne herschapen, Als lifter in de wereld van anderen. Familie, vrienden, collega’s, … Dan: (her)opbouw

Uit het Hoofd: Stellingen bouwen ‘Extended Mind’ of ‘Uitgebreide Geest’: wij zijn niet ons brein (4 E: embodied, embedded, enacted, extended - belichaamd, ingebed, uitgevoerd, uitgebreid) ‘Verhouding tot’ anderen lichaam/perceptie rollen objecten rond ons zelf/identiteit waarden samenleving Herstel van verhouding tot, verhoudingen, structuren ‘in’ wereld. (i. t. t. herstel beperkt tot ‘in ons hoofd’) dynamieken buiten hoofd/ “in” werkelijkheid

Stellingen bouwen Omgeving rond ons fungeert onopgemerkt als stelling. Verstoring van “Scaffolded Self” (Krueger, 2018) Belichaamd (affecteve framing, habitueel, stijl) bvb. reguleren van emoties, gevoel, … Sociaal (interactie, “we-space”, dynamische koppeling , attunement) bvb. lach, conversatie, muziek, houdingen, bewegingen Materieel (objecten ondersteunen en maken deel uit van. . ) bvb. : bureau, rugzak, café, … Herstel als actief proces, opbouw van “Scaffolds” activiteit

Vb. : Identiteit, stellingen & een rugzak (verlies van) identiteit veel voorkomend thema in interviews Patti: “Ok, als mijn leven een leugen is, dan is mijn identiteit nu ook een leugen. En als mijn identiteit een leugen is, waarop kan ik dan nog aan? Dat die identiteitskaart die ik vastheb echt is? ” “Ik heb altijd heel veel bij in mijn rugzak, die vooral niet veel lichter geworden is in de loop der tijd. Dus gewoon om mezelf een beetje samen te kunnen houden, en. . . echt heel gestructureerd te gaan, te gaan leven. ”

De rol van het lichaam Affordances (herstel v. natuurlijke verhouding) “To perceive an affordance means to perceive some potential environmental resource and a means of action that will lead to attainment of it. ” (Gibson) § Zekerheid gegrond in actie (cf. Wittgenstein, P. I. , O. C. ) § Transformatie van wereld / verhouding tot wereld via lichaam. § Transformatie van relatie tot De Ander, omgeving, het eigen lichaam, identiteit, rollen, …

Voorbeelden Werk: rollen, taken, functies, verhoudingen Scholing/opleiding Lopen: relatie afstand, tijd, eigen kunnen (schoenen aan, zeker dat het kan) Klimmen: angst, leerproces, pre-reflectief, … Fietsen: omgeving, beheersing v. h. lichaam, … Muziek: luisteren (in- en uitzoomen, betekenis, gestaltperceptie, …) spelen: synchronisatie, belichaamd, interpersoonlijk, …

Intersubjectiviteit (verstoorde) Open Subjectiviteit (Zeno van Duppen) De attitude, capaciteit of orientatie van elk subject in relatie tot anderen. Deze relatie dient begrepen te worden als de openheid van de primordiale of ‘eigen’ sfeer. In interviews: komt vaak terug, afgesloten van De Andere, …. Voorbeeld: Dean vs Ellen: schizofrene paranoide vs herstel Dean: gebroken met familie, wil hem niet geloven, … quasi solipsistische wereld Ellen: herstel van banden, vertrouwen van mensen rond haar, deel wat in haar omgaat, … (cf. Open Dialoog)

Grenzen Verleggen Crisis als kantelpunt (cf. Alie Weerman: opstaan na confrontatie met ‘existentiële grenssituatie’) Vaak in interviews: beperkingen, structuur, voorzichtigheid, ‘de psychiater zegt’, … Kan nefast zijn! Zet wereld vast, bestaan dat rond psychose draait. . (invaliditeit, verlies v. vertrouwen, angst voor nieuwe psychose, centrische positie vanuit stoornis t. a. v. omgeving) Fundamenteel: grenzen blijven opzoeken, doorbreken en verleggen. (concreet vb. )

In mijn geval SCFA Uitkering volwassenonderwijs halftijdse interims universiteit vaste halftijdse baan Woonplaats samenhuizen in de stad, voor studie/werk § Twijfel/angst overwinnen. (koppigheid, cf. Brenda Froyen) § Focus op Doelen en Structuur, blijven staan! § Herstel in structuren! (bvb. : examen na psychose? ? , werk? ? Hobbies? ) § faciliterende rol maatschappij + zelf bestaan opnemen … voltijds

Macht, vertrouwen en herwinning van persoonlijke autoriteit Vertrouwen op eigen oordeel na psychose? De Ander die oordeelt over oordeel? (impliciete) machtsverhoudingen Het afwijkende psychose? Herstel van ‘persoonlijke autoriteit’. In mijn ervaring: filosofie erg zinvol, ruimte om te kunnen/mogen/durven denken. Herstel “in” activiteit, niet “eerst herstellen” mogelijkheden herstel vertrouwen in kunnen, zelf,

Categorieën en Stigma’s Bvb. Schizofrenie, schizoaffectief, …. En recent: Psychosegevoeligheid? Pro’s en con’s Pro: Benoemen… biedt kader/beschermend, …. … naar buitenwereld… Voorspellingen? bestuderen Con: ‘Geneest’ men ooit van. . ? stempels, stigma, zelfbeeld? Toekomst? ‘alternatieve’ economie/sociale wereld?

Perceptie en Realiteitsvariaties Jaspers: psychose & apperceptie onmiddellijk vatten van ‘betekenis’ Binswanger & Husserl : psychose als fenomenologische reductie Kierkegaard: experimenterende psychologie ideële mogelijkheden v. existeren, existentiële verhoudingen Wat is dat, realiteit? ervaringen De Ander, herstel van openheid Leren v. complexiteit en variatie exploratie v. (bvb. eigen ervaring) Perceptuele variatie: anders kijken/(leren) zien/voelen/horen/proeven/ervaren? ‘normalisering’, bvb. vanuit literatuur: Kafka opname psychiatrie, of metamorphosis Sartre’s walging en “derealisering”

Voorbeeld: inzoomen, uitzoomen Josh, (nog acuut, onverwacht) “Ik heb meer overzicht van het algemeen nodig want ik ben echt zo met de details bezig, ja. ” “Meestal gaat het trager. Maar euuhm… Details zijn ook een soort overzichten van kleinere details. Dus, het is meer een microkosmos van een grote macrokosmos. ” “Mijn perceptie van tijd is super flexibel. Ik kan zo van euhm… daar gaan… (psjieuw) naar daar gaan en (psjieuw…) ineens naar daar gaan. ” Cf. muziek op academie/jazzstudio/conservatorium… Gestalperceptie, in- en uitzoomen, stemmen, instrumenten, details, groter geheel, … Ervaring van tijd, …

Herstel van een (zelf) verhouding Kierkegaard: Het zelf als een verhouding die zich tot zichzelf verhoudt. (Ziekte tot de dood) ≠ object/substantie = proces, iets dat ‘gebeurt’ = existentieel, ethisch, moreel = een wordingsproces dat geen eindpunt kent (synthese zijn / worden) ‘grondprincipe van de tegenstellingen’: kracht die beslissing mogelijk maakt. Als dit grondprincipe niet werkt, zijn er geen kwaliteiten, maar is er de reflectie die alles uitholt en verteert. Alles wordt een beetje belangrijk en een beetje onbelangrijk objectieve waarheid de waarheid is de subjectiviteit Herstel als herstel van wordingsproces vooruit leven (i. t. t. bestaan

Ethisch/existentieel het concrete hier en nu Bestaan als opgave, hervinden van betekenis, opbouw persoonlijk ‘wereldbeeld’, ‘kader’, ‘paradigma’ vallen en opstaan § Herstel: opnieuw (helpen) opnemen van bestaan, in eigen concrete gegevenheid, § Uitgaan van mogelijkheden van mensen § Deugdethiek: praxis v. h. handelen § Teleologie: doelmatig § Focus op concrete, hier en nu, eigen gegevenheid

Mogelijke wegen § (filosofische/fenomenolgische) exploratie van ervaringen § Relatie lichaam/wereld: sport, spel, ‘zekerheid in actie’, … (cf. adventure therapy, vb. Te Gek? !? ) § Intersubjectiviteit: omgeving, werk, rollen, ‘in’ de wereld § Stellingen: opbouw structuur, doelen, … § Ethisch/existentieel: (zelf)verhouding, telos/deugdethisch, existentiele invulling mits Mijn overtuiging: meer mogelijk, weg van focus wanen/hallucinaties aanpak onderliggende (existentiële) ‘matrix’ waarop deze bouwen. ambitieus durven zijn, uitgaan van mogelijkheden, risico’s durven nemen, VALLEN en opstaan Niet slechts herstel, ook groei mogelijk. (misschien nieuwe psychose niet einde v. d. wereld goede aanpak? )

Bedankt voor uw aandacht!