NG TOKA PARATAIAO Te hanganga me ng huatanga

  • Slides: 21
Download presentation
NGĀ TOKA PARATAIAO Te hanganga me ngā āhuatanga

NGĀ TOKA PARATAIAO Te hanganga me ngā āhuatanga

TE NGAU HUARERE Ko te ngau huarere te tukinga a te wai, a te

TE NGAU HUARERE Ko te ngau huarere te tukinga a te wai, a te haupapa hoki i te toka, i te kohuke hoki kia paku ai. Ko te toka i takahuri mai me te awa ki mua i te awakōpaka Pōkiha (te whakaahua i raro iho) ka tukia haeretia a te wā, me te ngau mai a te huakita, hei oneone haumako.

HE AHA TE WAIPARA? n n n n Hua mai ai te toka parataiao

HE AHA TE WAIPARA? n n n n Hua mai ai te toka parataiao i ngā tukinga o ētahi atu toka( he ngiha, he kāhuarau, he toka parataiao rānei), me te whakapiringa, te raungaitinga, te whātioatanga anō hoki o ēnei moka toka. Hua mai ai ngā toka parataiao i ngā moka toka pakaru. Ka kiia ai ēnei moka toka he waipara. I takea mai te kupu parataiao i te kupu matua, waipara. Hua noa mai ngā toka parataiao i roto i te wai. Kawea ai ngā waipara e te ia o ngā awaawa me ngā awa. Mā te autō ka taka ngā waipara ki raro mehemea ka pōturi haere te ia wai i te huringa piko, i te putanga rānei ki te roto, ki te moana rānei, ki tētahi awa anō hoki rānei. Ka taka tuatahi ko ngā waipara nui atu, ko ngā waipara māmā i te mutunga.

Ko te mahuetanga māori nei o te toka hei papa ko te WHAKAPUTUNGA. Ko

Ko te mahuetanga māori nei o te toka hei papa ko te WHAKAPUTUNGA. Ko ngā kaiwhakaputu ko te wai, ko te haupapa, ko te autō, ko te hau. E whakaatu mai ana te mahere o runga ake nei i ngā papa waipara i whakaputuhia i te roto. n I te kōanga, ka rere mai ko te wai i ngā rewanga hukapapa maunga. Otirā e tohu ana tēnei i te nui o te waipara ka heke mai i te rewanga hukapapa maunga, ā, ka noho tārewa i roto i te wai roto. n Ka tau haere te waipara ki raro, i te raumati, otir ā i te hōtoke tonu; ki te kōpaka te roto, ka tau te waipara ki te takere roto. n Ko ngā moka paranui taumaha ka tau tuatahi, ka mutu ko ngā moka paramāmā pērā i ngā parakiwai me ngā uku. n

Ko te mahuetanga māori nei o te toka hei papa ko te WHAKAPUTUNGA. Ko

Ko te mahuetanga māori nei o te toka hei papa ko te WHAKAPUTUNGA. Ko ngā kaiwhakaputu ko te wai, ko te haupapa, ko te autō, ko te hau. Ka mahue whakapaparia te waipara, ka tawhito o raro iho, ā piki hou haere ai. n Ko te 1 e whakaatu ana i te waipara i whakatakotoria ai i te tau 1994, te 2 i te tau 1995, te 3 i te tau 1996. Ko te w āhi kiwi o runga ake i te 3 ko te papa whakamutunga i whakatakotoria ai i te tau 1997. n n Ka wānangahia ēnei papa e ngā kaitātai arowhenua anō nei he rau puka tonu. Mā te kitenga atu i ngā anga pōhatu e tohu i te tawhito o ngā papa. Menā he anga pōhatu e mōhiotia ana ko te 50 miriona tau te tawhito, heoi ko taua papa anō e 50 miriona tau te tawhito, neke atu, ā, ko ngā papa i raro iho he tawhito kē atu i te 50 miriona tau.

Mā te rahi o ngā para i roto i te waipara e tohu i

Mā te rahi o ngā para i roto i te waipara e tohu i te rahi o te waipara matua. n E toru ngā momo huanga mai o te toka parataiao i ēnei waipara rerekē te rahi. n

He toka whakapapa te toka parataiao i hua mai ai i te whakapiringa, i

He toka whakapapa te toka parataiao i hua mai ai i te whakapiringa, i te raungaitinga, i te whātioatanga anō hoki o te waipara. n E whakaatu mai ana ngā whakaahua i ngā papa toka parataiao i whakaputua ai hei papa. Ka hīkina ake ēnei, ka whakapikohia hoki e ngā nekehanga maunga. n

n Ko te RAUNGAITINGA te pēpēhinga o ngā papa waipara i raro i te

n Ko te RAUNGAITINGA te pēpēhinga o ngā papa waipara i raro i te taumahatanga nui o ngā papa toka o runga ake. Mā te pēpēhinga ka whāiti haere te papa tuatahi. Ka whāiti ngā papa, ka iti haere hoki ngā rua kōputa para, nā, ka raungaiti rawa ngā papa. n Ko te WHAKAPIRINGA te huringa o te waipara hei toka mā te whakakīkīnga o ngā rua kōputa waipara ki ngā whakauruhitanga matū o ngā kohuke, kia tata, kia piri, kia mārō hei toka. Ko te konupāhiko me te takawai ngā tino kohuke whakapiri i ngā waipara. n Ko te WHĀTIOATANGA te huanga o ngā tōpata kohuke hou, nui ake i ngā tōpata take. Ka tioata haere ngā waipara ka whakararanga haere anō te noho hei takawai tuitui nei e tūhono ana i ngā kano hei toka mārō.

n Takoto haere ai te toka parataiao hei kahu whāiti i te nuinga o

n Takoto haere ai te toka parataiao hei kahu whāiti i te nuinga o te mata-ō-nuku, tōna 75%. Koinei hoki te kāinga o ngā hua nui pērā i te wai ō-papa, te waro, te hinu, te oneone. Ko te tokauku, te hōanga me te pākeho ngā toka parataiao e tino kitea ana. I hua mai ēnei i te kohuke e tino kitea ana i te mata-ō-nuku, ko te wherepāra. n Mā te wairere, pērā i te awa maunga i te whakaahua i runga ake nei, te tino kaitātari, kaikawe hoki o te waipara.

NGĀ PAPANGA ME NGĀ ANGA PŌHATU Ko ngā papa toka ka kiia ai he

NGĀ PAPANGA ME NGĀ ANGA PŌHATU Ko ngā papa toka ka kiia ai he PAPANGA, he PAPA rānei ka kitea i ngā pari kua ngahorohia, ngā riu, ngā pākohu, ngā wāhi i hīkina ake e te rū whenua. n Kitea nuiatia ana te anga pōhatu ki aua papanga, i hua mai ai i ngā anga māro o ngā kararehe i noho ai ki reira i taua wā. n Mehemea he para otaota te nuinga o ngā waipara, ka hua mai ko te REI, te WARO rānei. n

NGĀ TOKA PARATAIAO E rua ngā whānau matua o ngā toka parataiao: n Ngā

NGĀ TOKA PARATAIAO E rua ngā whānau matua o ngā toka parataiao: n Ngā toka parataiao papa hei tauira - he tokamāhure, he tokauku, he hōanga, he tokaparahua, he tokaparu, he papa tonu n Ngā toka parataiao kore papa hei tauira - he pākeho, he toka kano takawai, he tokauku

NGĀ TOKA PARATAIAO PAPA Ko ngā mara toka o ngā toka matua, o ngā

NGĀ TOKA PARATAIAO PAPA Ko ngā mara toka o ngā toka matua, o ngā kohuke rānei e hua tahi mai ai hei toka parataiao, ka kiia ai he PAPA. n Ko ngā toka parataiao i hua mai ai i ēnei papa ka kiia ai he toka parataiao papa. (Ko te tikanga o tēnei momo toka, he mara toka kua pakaru, ā, kua kawea ki wāhi kē). n Nā te raungaitinga me te whakapiringa o ēnei mara para e toka mārō ai. n Ka tohua ko ngā toka parataiao papa i runga i te rahi o ngā papa. n

NGA TOKA KORE PAPA n Hua mai ai ngā toka parataiao kore papa i

NGA TOKA KORE PAPA n Hua mai ai ngā toka parataiao kore papa i ngā rerenga kohuke i te waitai, i te pākarutanga rānei o ngā anga me ngā kōiwi kararehe moana. n Ko te rerenga noa nei te wehenga o te totoka i te wai. n Hua mai ai te wai konupūmā pākawa i ngā momo kararehe moana pērā i te wheo, ka mārō ai hei toka. Ka huitahi haere ngā matū, mai i ngā rerenga kohuke, mataora hoki, ki ngā para o te takere moana, o te roto rānei, ka whātioata, ka tipu toro ki roto i ngā whāruarua, ki reira mārō haere ai hei toka.

HE TOKA PARATAIAO ROPI n n Hua mai ai te toka parataiao ropi i

HE TOKA PARATAIAO ROPI n n Hua mai ai te toka parataiao ropi i ngā putunga para otaota, kararehe hoki. Hua nui mai ai tēnei i roto i ngā repo, kei reira te nui o te otaota e tipu ana me te iti o te hāora. Nā te tere o te tipu o te otaota ka tere tanu anō ko ngā para otaota popo. Ko tā te huakita he kai otaota kia pirau, kia riro, heoi mā te hāora e ora hoki ai te huakita. Nā te tere tanu o ngā papa otaota pirau, ka pau katoa te hāora i te mahi nei, a, kāore e oti i te huakita te para otaota te kai kia popo rawa. Nā te taumaha hoki o ngā papa ka kotēhia te wai me ētahi atu kai āwhina i te whakapoponga.

TE WARO Ka puta te otaota hangaiti nei hei waro. Mā te roa me

TE WARO Ka puta te otaota hangaiti nei hei waro. Mā te roa me te hōhonu o te tanu waro e tohu i tōna huarangi anō. n Ko te rei te papa tuatahi o te hanga waro. n Ko te waro parauri i raro iho, whai muri ko te waro korotā, ā, kātahi ka rangatira ko te waro kere. n He toka ngiha tonu te waro kere. Ka hua mai tenei i te wā e hanganeke ana te maunga, ka tino pākahatia e te raungaiti, e te oro. Ka tahuna kia wera rawa te waro nei, ā, tata kore auahi te puta mai. Māna te maitai tino mārō e whakaputa. n n

TE TOKAUKU Ko te tokauku tētahi o ngā toka parataiao e kitea nuitia ana.

TE TOKAUKU Ko te tokauku tētahi o ngā toka parataiao e kitea nuitia ana. n Hangaia mai i te parahua, i te uku rānei i raungaitia, i pēpēhia hei toka mārō. n Kitea ai te tokauku i ngā papa rahi nei. n Ko te parahua me te uku he mea hanga i ngā pōhatu moroiti kua ngaua e te huarere. 1/16 ki te 1/256 mirimita te rahi paeporohita. n He rite te tae o te tokauku ki tērā o tōna uku, parahua matua rānei. n

TE HŌANGA ME TE TOKAPARU He toka parataiao papa te hōanga me te tokaparu

TE HŌANGA ME TE TOKAPARU He toka parataiao papa te hōanga me te tokaparu i hua mai i te whakapiringa patakano kiri ka tahi, parahua hoki ka rua hei toka. n Ko te kiripaka te kohuke nui atu o te hanga hōanga. Kua rau atu te konupūmā pākawa waro, te takawai, te rino rānei ki rōwai kei reira anō te kiri. n Ka tipu te tioata i ēnei kohuke ki roto i ngā rua kōputa e noho nei ngā pata kiri. Ka kī haere ngā rua kōputa i te tioata ka huri ko ia pata kiri hei toka. n Sandstone-mudstone on the Wairarapa coastline

TE PĀKEHO n n Ko te pākeho te toka parataiao kore papa e tino

TE PĀKEHO n n Ko te pākeho te toka parataiao kore papa e tino kitea ana. Hua mai ai te pākeho i te konupūmā pākawa waro me te para. Ko te pūtakenga nui o te pākeho ko te waipara i te papa o te moana. Rere noa ai te konupūmā pākawa waro i te waitai, i te waipara rānei o ngā kararehe moana pērā i te pakoke, i te wheo hoki. He momo pākeho hoki te tioka i hangā mai ai i ngā moroiti pūtautahi. He mā, he kiwi te tae. He pākeho i Te Kaukau, Wairarapa

TE ANA PĀKEHO He āhuatanga arowhenua whakamere te ana pākeho. Ka hua mai i

TE ANA PĀKEHO He āhuatanga arowhenua whakamere te ana pākeho. Ka hua mai i ngā putunga pākeho i raro i te papa e memehatia matūtia ana i roto i te wairere o rarowhenua. n Nā ngā kohuke i rōwai nei ka paku huri kawa te wai. Ki te pā mai te waikawa ki te toka hangā nei i te konupūmā pākawa waro ka tohe ngā matū. Ka memeha noa te pākeho i te waikawa. n Ka rere te konupūmā pākawa waro ki roto i te wai o raro ki roto tonu i te ana, ki reira toro haere ai ki roto i ngā piere paku me ngā kapiti. n Ko ngā māturutanga wai ka hua noa hei koeko iri, hei koeko tū. E whakaaturia ana ērā i ngā Waitomo. n

TE TOKAMĀHURE He toka parataiao papa te toka māhure ka hua mai i te

TE TOKAMĀHURE He toka parataiao papa te toka māhure ka hua mai i te whakapiringa o ngā mara tokaiti, pōhatu porowhita. n Mā te rerenga tuki wai awa, waitai hoki e porotiti haere ai ngā toka. n Ko ngā matū whakakīkī i ngā rua kōputa he takawai, he konupāhiko, he rino waikura hoki. n Conglomerate, South Wairarapa

ĒTAHI ATU TOKA PARATAIAO Halite – rock salt Greywacke Chert Breccia

ĒTAHI ATU TOKA PARATAIAO Halite – rock salt Greywacke Chert Breccia