NFEKSYONLARIN BULAMASI VE YAYILMASI NFEKSYONLARIN BULAMASI VE YAYILMASI

İNFEKSİYONLARIN BULAŞMASI VE YAYILMASI

İNFEKSİYONLARIN BULAŞMASI VE YAYILMASI 13. 9. 2021 • Bir infeksiyonun bulaşma ve yayılma yolları populasyondaki infeksiyonun durumunu belirlediği için epidemik açıdan oldukça önemlidir. • İnfeksiyonların epidemiyolojisi hakkında yorum yapmak için vücut içindeki yayılma, vücuttan çıkış, bulaşma ve doğadaki yayılma yollarının bilinmesi gerekir. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

MİKROORGANİZMALARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI 13. 9. 2021 1. Sindirim sistemi yoluyla 2. Solunum sistemi yoluyla 3. Ürogenital sistem yoluyla 4. Deri yoluyla 5. Göz ve kulak mukozası yoluyla 6. Dolaşım sistemi yoluyla 7. Meme Yoluyla INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

MİKROORGANİZMALARIN VÜCUTTA YAYILMASI • Vücuda herhangi bir portantreden giren etken, şu yollarla vücut içinde yayılır: 13. 9. 2021 1. Hücreler arası yayılma 2. Fagositik hücrelerde yayılma 3. Kan yolula yayılma 4. Lenf yoluyla yayılma 5. Sinir yoluyla yayılma INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

MİKROORGANİZMALARIN VÜCUTTAN ÇIKIŞI • 13. 9. 2021 Mikroorganizmalar, vücuttan şu şekillerde çıkarlar: 1. Deri yoluyla 2. Solunum sistemi yoluyla 3. Sindirim sistemi yoluyla 4. Ürogenital sistem yoluyla 5. Salgılar yoluyla INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

MİKROORGANİZMALARIN BULAŞMA ŞEKİLLERİ • Mikroorganizmaların bulaşma şekilleri şunlardır: 1. Vertikal bulaşma a) Herediter bulaşma b) Kongenital bulaşma c) Germinal Bulaşma d) Plasental Bulaşma e) Doğum anında Bulaşma 2. 13. 9. 2021 Horizontal bulaşma INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

1. Vertikal Bulaşma MİKROORGANİZMALARIN BULAŞMA ŞEKİLLERİ 13. 9. 2021 • İnfeksiyöz etkenlerin bir generasyondan diğerine taşınmasına vertikal bulaşma denir. • Diğer bir deyişle, vertikal bulaşma infeksiyonların anadan embriyoya veya fötusa geçmesidir. • Bu şekilde etkenin bulaştığı yavru infekte olarak doğar. • Vertikal bulaşma, çeşitli şekillerde olabilir. • A-Herediter bulaşma • Konakçı genomuna integre olan RNA virusları herediter olarak bulaşabilirler. • Böyle etkenlerin DNA kopyaları ana veya babanın genomuna integre olur ve embriyoya taşınırlar (örneğin : retroviruslar) INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

1. Vertikal Bulaşma MİKROORGANİZMALARIN BULAŞMA ŞEKİLLERİ 13. 9. 2021 • B- Kongenital bulaşma • Çiftleşmenin herhangi bir anından doğuma kadar geçen sürede oluşan bulaşmaya kongenital bulaşma denir. • Bu bulaşma şekli memelilerde uterusta, kanatlılarda ise yumurtada gerçekleşir. • Kongenital bulaşma, abortus, malfarmasyonlu yavru doğumu veya gizli infekte yavru doğumu ile sonuçlanabilir. • Bu bulaşma germinal, plasental veya doğum anında da olabilir INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

1. Vertikal Bulaşma MİKROORGANİZMALARIN BULAŞMA ŞEKİLLERİ 13. 9. 2021 • C- Germinal Bulaşma • Bu bulaşma şeklinde OVUM’un bizzat kendisinin veya yüzeyinin infeksiyöz etkenle bulaşık olması söz konusudur. • Germinal bulaşmaya kanatlı hayvanlarda çok rastlanırken memelilerde nadiren görülür. • Kanatlı hastalıklara neden olan infeksiyöz etkenlerin bir kısmı yumurtalıklara yerleşirler. (örn : Mycoplasma gallisepticum ve Salmonella plorum, gibi bakteriler, Newcastle, EDS-76 ve kanatlı ensefalomiyelit virusları). • Böyle yumurtalardaki enfeksiyonlar embriyo ölümüne veya yumurtadan zayıf ve hasta civciv çıkmasına neden olabilir. • Yumurtadan çıkan civcivler ise portör (taşıyıcı) olurlar. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

1. Vertikal Bulaşma MİKROORGANİZMALARIN BULAŞMA ŞEKİLLERİ 13. 9. 2021 • D- Plasental Bulaşma • Anadaki infeksiyöz etkenlerin plasentadan geçerek yavruya bulaşmasına plasental bulaşma denir. • Plasenta normal koşullarda çoğu mikroorganizmanın fetusa geçişine izin vermez ancak bazı viruslar normal plasentadan geçebilirler (mavi dil hastalığı virusu, kedi panlökopeni virusu) • Plasental yolla geçen etkenler genellikle plasentada patolojik değişimlere de neden olurlar. • Örneğin Brucella ve Campylobacter gibi abortus etkenleri ananın dolaşımından plasentaya geçer ve plasentada patolojik değişikler oluşturduktan sonra fötusa bulaşırlar. • Plasentanın infekte olması her zaman fötusa da bulaşacağı anlamına gelmez. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

1. Vertikal Bulaşma MİKROORGANİZMALARIN BULAŞMA ŞEKİLLERİ 13. 9. 2021 • E- Doğumda Bulaşma • Doğum anında ananın alt genital kanalında bulunan etkenler yavruya bulaşabilirler. • Bu yolla genellikle fekal etkenler bulaşır. • Örneğin gebe hayvanın dışkısından vaginasına geçen Camplobacter jejuni, doğum anında yavruya bulaşabilir. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

2. Horizontal Bulaşma MİKROORGANİZMALARIN BULAŞMA ŞEKİLLERİ 13. 9. 2021 • Horizontal (lateral) bulaşma doğumdan sonrası dönemde populasyondaki bireyler arasında oluşan bulaşma şeklidir. • Bulaşma direkt veya indirekt yollarla olabilir. • Bu bulaşma şeklinde hastalık etkeni, duyarlı konakçıya; 1. İndirekt temas ile 2. Solunum yolu ile 3. Sindirim ile 4. Çiftleşme ile 5. İnokulasyon ile geçebilir. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

Direkt Bulaşma DİREKT BULAŞMA 13. 9. 2021 • Direkt bulaşma, duyarlı bir konakçının infekte bir konakçı ile fiziksel teması veya infekte konakçının akıntıları ile teması sonucu oluşur. • Bu bulaşma şeklinde hastalık etken, bir hayvandan veya hayvanın atık ve akıntılarından başka bir hayvana herhangi bir aracı olmaksızın direkt olarak geçer. • Duyarlı hayvanlar etkenleri çiftleşme sırasında da alabilirler. • Örneğin: Duyarlı inekler Campylobacter fetus subsp venerealis’i çiftleşme sırasında boğalardan alırlar. • Bu bulaşma şekli veneral bulaşma da denir. • Derideki mantar enfeksiyonları hayvanların birbirlerine sürtünmesi sonucu oluşur. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

Direkt Bulaşma DİREKT BULAŞMA 13. 9. 2021 • İnfekte hayvanların burun akıntıları, dışkıları, sütleri ile temas sonucunda bulaşma olur. • İnfekte hayvanların dışkıları çok sayıda hastalık etkeni taşır böyle dışkılar yemleri, meraları ve suları bulaştırır. • Duyarlı hayvanlar bunları ağız yolu ile aldıklarında infekte olurlar bu bulaşma şekline fekal-oral bulaşma denir. • Sindirim sistemi enfeksiyonlarının tümü bu şekilde bulaşır. • İnfekte hayvanlardan burun akıntısı ve öksürük ile çıkan etkenlerin çevredeki duyarlı hayvanlara bulaşma şekline damlacık enfeksiyonu veya hava-kökenli (air-borne) bulaşma da denir. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İatrojenik Bulaşma İNDİREKT BULAŞMA 13. 9. 2021 • İndirekt bulaşma, hastalık etkeninin bir konakçıdan diğerine canlı veya cansız aracılar veya insan vasıtasıyla taşınmasıdır. • İatrojenik bulaşma, tıbbi veya cerrahi bir müdahale sırasında hekimin hayvanı infekte etmesidir. • İatrojenik bulaşma iki şekilde ortaya çıkabilir. 1. Cerrahi müdahale sırasında hekimin elinin serviyetlerin cerrahi aletlerin veya enjektörlerin kontamine olması ile 2. Tedavi amacıyla kullanılan ilaç ve preparatların, koruma amacıyla kullanılan aşıların ve serumların kontamine olması • Örneğin: • Bir bakteri veya virusa karşı hazırlanan canlı aşının diğer bir virüs veya bakteri ile kontamine olması • Ölü aşının iyi inaktive edilmemesi gibi …. . INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İNDİREKT BULAŞMA 13. 9. 2021 • Cansız aracılarla bulaşma • Hastalık etkenlerinin taşınmasında rol oynayan cansız aracılar koşum ve tımar takımları, kuluçka makineleri, yumurta violleri, yem ve su kaplarıdır. • Ayrıca insanlar tarafından hazırlanan hazır yemler (et unu, kemik unu) ve infeksiyöz etkenlerin uzun mesafelerden rüzgar aracılığıyla taşınması indirek bulaşma içinde değerlendirilir. • Bu tip aracılara fomit adı da verilir. • Canlı aracılarla bulaşmada genellikle konakçıdan farklı türde vertebralı veya vertebrasız hayvanlar rol oynar. • Bu aracıların vertebralı olanlarına rezervuar, vertebrasız olanlarına da vektör denir. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İNDİREKT BULAŞMA Rezervuar 13. 9. 2021 • İnfeksiyöz etkenleri vücutlarında taşıyıp, diğer tür hayvanlara bulaştıran vertebralı aracılara rezervuar konakçı denir. • İnfeksiyöz etken rezervuarda yaşayıp çoğalabilir, hastalık oluşturabilir veya oluşturmayabilir. Genelde oluşturmaz • Ancak böyle hayvanlar etkenleri çevrelerindeki diğer duyarlı hayvanlara direk veya indirekt yollarla bulaştırabilir. • Örneğin: Tavuklar Campylobacter jejuni’yi barsaklarında taşırlar. Tavuk dışkısıyla çıkan etken koyunlara bulaşıp abortusa neden olur. • Rezervuar terimi, infeksiyöz etkenleri barındıran cansız ortamlar için de kullanılabilir. Örneğin: anthraks sporlarını taşıyan toprak hayvanlar için anthraksın bir rezervuarıdır. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İNDİREKT BULAŞMA A. Mekanik Vektörler Vektör 13. 9. 2021 • Hastalık etkenlerini vertebralı hayvanlara taşıyan veya bulaştıran vertebrasız aracılara vektör denir. • Hastalık etkeninin geçirdiği evrelere göre vektörler mekanik ve biyolojik olmak üzere ikiye ayrılır. • A. Mekanik vektörler: • Eğer hastalık etkeni vektörde hiçbir üreme ve gelişme dönemi geçirmiyorsa böyle taşıyıcılara mekanik vektör denir. • Mekanik vektörler genellikle artropodlardır. Mekanik vektörler bir konakçıdan aldıkları etkeni diğer konakçıya taşırlar. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

B. Biyolojik Vektörler İNDİREKT BULAŞMA 13. 9. 2021 • Eğer hastalık etkeni duyarlı konakçıya bulaşmadan önce vektörün vücudunda yaşam siklusunu bir bölümünü geçiriyor veya çoğalıyorsa, bu tip vektörlere biyolojik vektör denir. • Biyolojik vektörlerin çoğu arthropodlardır. • Bu vektörlerle üç tip bulaşma görülür; 1) Hastalık etkeni yaşam siklusunun gerekli bir evresini mutlaka vektörde geçirmek zorundadır. Ancak bu devreyi geçirdikten sonra duyarlı konakçıyı infekte edebilir. Örneğin: Sivrisinekler hasta köpekten Diroflaria immitis’i alırlar. Etken sivrisineklerde gerekli bir yaşam evresi geçirir ve diğer köpekleri infekte edecek özelliği kazanır. Ancak bundan sonra vektör sinek, etkeni duyarlı köpeğe ulaştırabilir. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İNDİREKT BULAŞMA B. Biyolojik Vektörler 2) Hastalık etkeni biyolojik vektör içinde üredikten sonra vektör 13. 9. 2021 vasıtasıyla duyarlı konakçılar infekte edebilir. Örneğin: Ixodid keneleri louping ill virusunu infekte koyundan aldıktan sonra virus kenelerde çoğalır. Kene başka bir hayvana yapıştığı zaman etkeni bulaştırır. 3) Hastalık etkeni duyarlı konakçı hayvana geçmeden önce vektörün vücudunda bir yaşam evresi geçirir ve çoğalır. Örneğin kenelerde babesia türleri. Bazen de etken vektörde gelişim devresi geçirir ve vektörün dışkısıyla dışarı çıkar. Duyarlı hayvan etkeni bu dışkı vasıtasıyla alır. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

KONAKÇI TİPLERİ 1) Son konakçı: • Tüm bulaşma olayları sonunda hastalık etkeninin son olarak bulaştığı hayvana son konakçı denir. • Örneğin: kuduz hastalığının son konakçısı köpektir. 2) Belirleyici (definitif) konakçı: • Etkenin seksüel üreme fazını tamamladığı konakçıdır. • Örneğin: Plazmodyum taşıyan sivrisinek. 3) Primer (doğal) konakcı: 13. 9. 2021 • Bir enfeksiyon etkenini bulunduran ve hastalanan hayvanlara primer konakçı denir. • Örneğin: Distemper virusu ile infekte köpekler INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

KONAKÇI TİPLERİ 4) Sekonder konakçı: • Etkeni taşıyan ve genellikle hastalanmayan, fakat bulaşmada rol oynayan konakçılara sekonder konakçı denir. • Örneğin: Kanatlılar barsaklarında Campylobacter jejuni taşır. Koyun ise bu etkenden dolayı atık yapar. Böyle bir durumda koyunlar primer konakçı, kanatlılar ise sekonder konakçıdır. 5) Paratenik konakçı: 13. 9. 2021 • Sekonder konakçı terimi ile eş anlamlı olarak parazitolojide paratenik konakçı, entomolojide mekanik vektör terimleri kullanılabilir. Bu konakçılarda parazitin gelişme dönemi yoktur • Örneğin: Bir parazit larvası taşıyan ötücü bir kuş, yırtıcı bir kuş tarafından yendiğinde, ötücü kuş paratenik konakçı olur. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

KONAKÇI TİPLERİ 6) Ara konakçı: • Vücutlarında gelişme evrelerinden birini, aseksüel olarak geçiren bir paraziti bulunduran konakçılara konakçı denir. 7) Güçlendirici konakçı: • Bir populasyona girerek duyarlı hayvan sayısının artmasına, dolayısıyla infeksiyöz etkenin yayılmasına olanak sağlayan hayvanlara güçlendirici konakçı denir. 8) Raslantısal (Geçici) konakçı: 13. 9. 2021 • İnfeksiyöz etkenleri genellikle bulaştırmayan hayvanlara raslantısal konakçı denir. • Örneğin: Brucella abortus ile infekte boğa. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

KONAKÇI TİPLERİ 9) Bağlantı konakçısı: • Diğer konakçı tipleri arasında bağlantı kuran konakçılara bağlantı konakçısı denir. • Bunların vücutlarında etkenin herhangi bir gelişme devresi geçmez. 10) Gizleyen konakçı: 13. 9. 2021 • Etkeni uzun süre bulaştırmadan vücudunda tutan konakçılara gizleyen konakçı denir. • Örneğin: Aeromonas türlerini taşıyan yılanlar. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İNFEKSİYONUN UZAKLARA TAŞINMASI • İnfeksiyonların uzak bölgelere taşınmasında rol oynayan çeşitli unsurlar vardır. 13. 9. 2021 1. Hayvan Hareketleri 2. Biyolojik ürünler ve fomitler 3. Rüzgar ve akarsu INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İNFEKSİYONUN UZAKLARA TAŞINMASI 1. Hayvan Hareketleri 1) Hayvan hareketleri: 13. 9. 2021 • Hayvan hareketleri, duyarlı hayvanların bulunduğu yörelerde salgınların patlak vermesine neden olan en önemli faktördür. • Hayvan hareketleri iki şekilde olabilir. a) İnfeksiyonu taşıyan yabani hayvanlar göç edebilir veya b) infeksiyonu taşıyan hayvanlar insanlar tarafından nakledilebilir • Her iki durumda da hayvanlar ve üzerindeki vektörler taşınır • Böyle infekte ve taşıyıcı hayvanlar, duyarlı bir populasyonun bulunduğu bir bölgeye girerlerse önemli salgınlar patlak verir. • Örneğin: Türkiye’de son 30 yılda patlak veren sığır vebası salgınlarının tümü hayvan hareketlerinden kaynaklanmıştır. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

2. Biyolojik Ürünler ve Fomitler İNFEKSİYONUN UZAKLARA TAŞINMASI 13. 9. 2021 2) Biyolojik ürünler ve fomitler • Aşı gibi biyolojik ürünlerin ve hayvanlardan hazırlanan yemliklerin nakli de infeksiyonların ülkeler arasında bile yayılmasına neden olabilir (Pandemiler). • Aynı tür mikroorganizmaların değişik ülkelerde infeksiyona neden olan tipleri farklı olabilir. • Bir ülkede belirli bir suşa karşı hazırlanan canlı attenüe bir aşı, başka bir ülkedeki hayvanlara uygulandığında klinik infeksiyonlara neden olabilir. • İnfekte hayvanlardan hazırlanan yem ürünleri (fomit) de infeksiyonların çok uzak ülkelere yayılmasına neden olabilir. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İNFEKSİYONUN UZAKLARA TAŞINMASI 3. Rüzgar ve Akarsu 3) Rüzgar ve akarsu : 13. 9. 2021 • Rüzgar ve akarsular, gerek respiratorik ve veziküler hastalık etkenlerini gerekse vektörleri de uzak bölgelere taşıyabilirler. • İnfekte hayvandan çıkan damlacıklar zemine çöktükleri için direkt olarak rüzgarla taşınamazlar. • Bunlar havada veya toprak üzerinde buharlaşır ve 2 -10 µm çapında oldukça dayanıklı, havada asılı kalabilen ve rüzgarla uzaklara taşınabilen damlacık çekirdekleri oluşur. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

3. Rüzgar ve Akarsu İNFEKSİYONUN UZAKLARA TAŞINMASI • Damlacık çekirdeğinin uzaklara taşınmasında rüzgarın yönü ve bazı komplex hava hareketleri de belirleyici rol oynar. • Rüzgar, vektörleri de uzak mesafelere taşıyabilir. • Örneğin Geçmiş yıllarda Portekiz’de görülen bir mavi dil salgınının vektörü olan sivrisineklerin Kuzey Afrika’dan rüzgarla taşındığı belirlenmiştir. 13. 9. 2021 INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İNFEKSİYONLARIN YAYILMASIYLA İLGİLİ FAKTÖRLER • İnfeksiyonların bulaşmasında konakçı, etken ve çevre Belirleyiciler belirleyicileriyle inkübasyon periyodu ve etkili temas rol oynar. 13. 9. 2021 • Konakçı, etken ve çevre belirleyicilerinin rolü: İnfeksiyonların bulaşması ve yayılmasını etkileyen konakçı faktörü, konakçının duyarlılığıdır. Bu durum tür, ırk, yaş, cinsiyet ve bağışıklık gibi faktörlere bağlıdır. • Bulaşmada etkene bağlı olan faktörler: İnfektivite, Patojenite, virülens, dayanıklılık ve vücuda giriş dozudur. • Bir etkenin konakçısı dışında infektif kalabildiği süre, onun dayanıklılığını gösterir. Bu özellik, sporlanma ve hücre yapısı gibi etken faktörleri ile ısı, nem gibi çevre faktörlerine bağlıdır. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

İnkübasyon Periyodu İNFEKSİYONLARIN YAYILMASIYLA İLGİLİ FAKTÖRLER 13. 9. 2021 • Etkenin vücuda girdiği andan infeksiyonun başlamasına kadar geçen süreye prepatent periyot denir. • İnfeksiyonun başlangıcından klinik belirtilerin görüldüğü ana kadar geçen süreye ise inkübasyon periyodu (kuluçka) denir. • Kısa inkübasyon periyoduna sahip hastalıkların klinik seyri de kısa sürer. Hasta kısa sürede iyileşir veya ölür. • İnkübasyon periyodu uzun olan hastalıklarda ise etken konakçı vücudunda uzun süre kalıp çevreye bulaştığı için, böyle infeksiyonlar populasyon yoğunluğunun az olduğu yerlerde de kolayca yayılır. • Örneğin: Sığırların Leptospira serovar hardjo infeksiyonunda, hayvanlar etkeni 12 -24 ay süre boyunca idrarlarıyla çıkarırlar. INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

Etkili Temas İNFEKSİYONLARIN YAYILMASIYLA İLGİLİ FAKTÖRLER 13. 9. 2021 • Etkili temas terimi, infeksiyon oluşması muhtemel koşulları ifade eder. Etkili temas, etkenin dayanıklılığına, vücuda giriş ve çıkış yollarına ve konakçı dağılımına bağlıdır. • Bazı hastalıklarda etkili temas süresi çok kısa olmasına karşın bazılarında ise bu süre çok uzundur. • Bir bölgedeki hayvan türlerinin dağılımı da infeksiyonun yayılması üzerine etkili olabilir. • Bu durum, aynı bölgede aynı etkeni taşıyan birden fazla tür bulunduğunda söz konusu olur. • Bulaşmalar, benzer ve farklı türler arasında gerçekleşebilir. Ancak tüm türler hastalanmayabilir. FIN INFEKSIYONLARIN BULASMASI ve YAYILMASI

13. 9. 2021