NEZAVISNI UNIVERZITET BANJA LUKA Fakultet za bezbjednost i

NEZAVISNI UNIVERZITET BANJA LUKA Fakultet za bezbjednost i zaštitu Doc. dr Ljiljana Komlenović e-mail: kom. ljiljana@gmail. com PREDMET: Kriminologija Banja Luka, 23. 04. 2020. godine

Tema 7 POJAVNI OBLICI KRIMINALITETA (II) (

Sadržaj III PRIVREDNI KRIMINALITET 1. Pojam privrednog kriminaliteta 2. Opšte karakteristike 3. Uzroci privrednog kriminaliteta 4. Vrste privrednog kriminaliteta IV ORGANIZOVANI KRIMINALITET 1. Pojam organizovanog kriminaliteta 2. Obilježja organizovanog kriminaliteta 3. Krivičnopravna priroda organizovanog kriminaliteta 4. Uzroci organizovanog kriminaliteta 5. Odlike i tipovi kriminalnih struktura 6. Vrste kriminalne aktivnosti

III PRIVREDNI KRIMINALITET • Privredni kriminalitet je vrsta delinkvencije i tipologija kriminalnih pojava uslovljena povredama propisa u privrednom i finansijskom poslovanju. • Krivičnopravne definicije su najčešće i one suštinu pojma svode na normativističko shvatanje. • Začetnik takvog shvatanja je Alzberg, koji koristi termin privredno krivično pravo.

• S. Pihler razlikuje ekonomski i privredni kriminalitet, smatrajući privredni kriminalitet širim pojmom, a ekonomski posebnim oblikom. • On pod privrednim kriminalitetom podrazumijeva: a) pojave ekonomskog kriminaliteta, b) delikte protiv službene dužnosti i c) imovinska k. djela. • Kriminološke i sociološke definicije privredni kriminalitet definišu nešto šire, uključujući u taj pojam, pored k. djela, i

privredne prestupe i prekršaje u funkcionisanju sistema. a) U širem smislu, privredni kriminalitet podrazumijeva delinkvenciju fizičkih i pravnih lica u oblasti finansijskog pravnog poslovanja (k. djela, prestupe i prekršaje); b) U užem smislu, podrazumijeva samo krivičnopravne privredne i finansijske delikte, a isključuje prestupe i prekršaje. • Privredni prestupi su neki blaži vidovi privredne delinkvencije.

• U pitanju je veoma masovna društvena pojava povrede pravila o privrednom ili finansijskom poslovanju od strane pravnog ili odgovornog lica, sa štetnim posledicama po privrednu organizaciju ili društvenu zajednicu. • Razlike između k. djela i privrednih prestupa su trojake: a) stepen društvene opasnosti privrednih prestupa je manji, nego kod k. djela; b) kod k. djela odgovorna su samo fizička lica, a kod privrednih prestupa, i fizička i pravna lica;

c) kod k. djela osnovni princip odgovornosti je subjektivna odgovornost, a kod privrednih prestupa za odgovornost je dovoljna samo pravna određenost prestupa. • Najčešći oblici privrednih prestupa su djela nezakonitog ostvarivanja prihoda i privilegija. • To se posebno odnosi na prestupe i prekršaje u carinskom i deviznom režimu, kod investicionih ulaganja, izbjegavanja plaćanja poreza i doprinosa, zloupotrebe povjerenja i sl.

• Sankcije za privredne prestupe su kazne i zaštitne mjere. • Kazne su u principu novčane, a zaštitne mjere se najčešće svode na oduzimanje protivpravne koristi. • Opšte karakteristike privrednog kriminaliteta a) složenost i dinamičnost pojavnih oblika; b) koristoljublje kao motiv,

c) specijalizacija izvršilaca; d) pretežnost profesionalne orjentacije; e) djela se vrše kontinuirano i planski; f) većina k. djela se izvršava u nekom obliku saučesništva – tj. organizovano; g) u objekte i sredstva koja koristi privredni kriminalitet spadaju različiti oblici imovine, npr. : naturalni, u vidu materijalnog predmeta, stvari ili roba u vlasništvu; novčani, u vidu falsifikovanja, gotovinskog ili bezgotovinskog plaćanja u prometu; korišćenje prava, ovlašćenja i

moći na različitim nivoima nosioca ovlašćenja i kontrolnih funkcija; h) ovim oblikom kriminaliteta ugrožene su brojne privredne oblasti, posebno: proizvodnja, skladišna delatnost, transport i špedicija, trgovina, finansije, platni promet, bankarski sistem i dr. ; i) izuzetno visoka tamna brojka kriminaliteta; j) najčešća dokazna sredstva su dokumenti (fakture, računi, izvodi, završni računi i dr.

k) najčeši izvršioci su službena i odgovorna lica u privrednom i finanasijskom poslovanju. • Uzroci privrednog kriminaliteta su raznoliki. • Neki od njih zaslužuju posebnu pažnju: a) tranzicioni faktori; b) netransparentnost globalnih procesa privatizacije; c) profitni cilj i društvena tolerancija.

Vrste privrednog kriminaliteta a) delikti zlupotrebe moći – položaja i ovlašćenja; b) delikti finansijskih prevara; c) kriminalitet “bijelog okovratnika” i delikti korupcije; i d) delikti krijumčarenja i nedozvoljene trgovine.

IV ORGANIZOVANI KRIMINALITET • To je vrsta delinkvencije “privrednog tipa” i tipologija kriminalnih pojava vezana za aktivnost profesionalnih kriminalnih organizacija. 4. 1. ) Najvažnije karakteristike: a) kriminalna organizacija – kriminalni sindikati; b) hijerarhija – odgovornost i subordinacija;

c) mrežna struktura; d) fleksibilnost u radu; e) infiltriranje u državne i privredne strukture; f) veza sa organima vlasti i drugim institucijama; g) nasilje kao metod; h) profit kao cilj; i) profesionalizam kao karakteristika; j) transnacionalni karakter;

k) izražena društvena opasnost; l) mnoštvo raznovrsnih oblika; lj) izdvajanje rukovodnih od operativnih delova sistema; m) posebnosti u formama kriminalnog organizovanja i dr. 4. 2. ) Vrste kriminalnih organizacija i grupa: • Prema stepenu unutrašnje čvrstine i načina djelovanja organizovanog kriminaliteta, Interpol izdvaja četiri tipa

kriminalnih organizacija: a) Prvi je tradicionalni, koji čine mafijaške porodice, organizovane po principu hijerarhije, sa strogim unutrašnjim pravilima života i normi ponašanja, sa izvesnom raznovrsnošću zakonitih i nelegalnih aktivnosti; b) Drugi tip čine tzv, profesionalne organizacije, specijalizovanih članova, s ciljem ispunjavanja određenih zločinačkih aktivnosti.

• Takve organizacije nisu stalne i nemaju stroge forme organizovanja. • Bave se krađama automobila, falsifikovanjem novca, razbojništvima, iznuđivanjem, reketiranjem i sl. c) Treći tip predstavljaju organizacije čija se djelatnost odražava na međunarodnom planu, ali sa jezgrom homogenih etničkih skupina, kakve su trijade i jakuze.

d) Četvrtoj grupi pripadaju internacionalne terorističke organizacije. • U kriminološkom smislu, oblici kriminalnog organizovanja su: a) kriminalna grupa; b) organizovana kriminalna grupa; c) kriminalna organizacija; d) mafija kao najviši stepen kriminalne organizacije.

• Mafija, poseduje poziciju monopola, izbornu i ekonomsku moć, tj. Legitimnu poziciju političke moći u jednom socijalnom okruženju, državi ili društvu. 4. 3. ) Transnacionalne kriminalne organizacije a) Koza Nostra – naša stvar - Sicilijanska mafija - 19 vek; - najstarija kriminalna mafijaška organizacija; - multinacionalni kartel za heroin;

- osnovna djelatnost: droga (heroin, kokain), ali i druge kriminalne delatnosti; - šef – bos; - zavjet ćutanja – omerta; - kodeks ponašanja; - sredinom 90 -tih u Italiji više ubistava sudija, policajaca, tužilaca, partijskih lidera; - preuzimanje vlasti na Siciliji; - više puta su joj zadavani ozbiljni udarci;

b) Kamora – svađa, tuča - Napulj središte aktivnosti; - posebno bila aktivna 20 -tih godina prošlog vijeka; - članstvo birala u zatvorima ili od bivših osuđenika; - na čelu: komiteti glavešina, a ne bos; - preko 100 Kamora porodica; - prisutni su u mnogim zemljama, posebno Zapadne Evrope;

- osnovne djelatnosti: droga, duvan, iznude, prostitucija, kidnapovanja (otmice), ubistva i sl. c) Ndrangeta – pravi čovjek, hrabar, lukav čovjek - Kalabrija; - nastala u 19 vijeku; - konfederacija više mafijaških porodica –društvo uvaženih; - krijumčarenje droge, nekretnine, iznude, otmice i sl.

d) Nova sakra korona unita – nova sveta zajednička kruna - religijski simboli; - dijelovi Kamore, Ndrangete, pa i Koza Nostre; - Pulja – središte; - trgovina droge, prevare, prostitucija, trgovina ljudima i dr.

e) Američka mafija - emigrantske organizacije u Americi; - Koza Nostra; - pojava prohibicije u Americi 30 -tih godina prošlog veka; - organizovana je na principu porodica (20 -700 članova); - kriminalni sindikati; - razni oblici kriminaliteta; - kriminalitet bijelog okovratnika

- prihodi mafije prevazilaze prihode velikih korporacija, pa i nacionalne dohotke velikog broja država; - Laki Lučano – uveo kolektivno rukovođenje (bosovi najmoćnijih mafijaških porodica – oko 300); f) Albanska mafija - najmlađa, ali veoma razvijena; - među vodećim mafijaškim organizacijama; - kontroliše 70% heroina u Švajcarskoj,

80% u Češkoj i Mađarskoj, 50% u Nemačkoj; - prisutan je i kokain; - trgovina ljudima – ženama i djecom (V. Britanija, SAD, Nemačka, Italija); - trgovina oružjem, nuklearnim otpadom, vozilima, kulturnim dobrima; - terorizam – OVK- UČK; - mercedesi; - porodice;

g) Kolumbijska mafija - 30 -70% kokain; - karteli Kali i Medelin; - Pablo Eskobar (Medelin); - godišnja zarada 100 milijardi dolara; - dvije godine – rat kartela i države (ubijeno preko 350 policajaca i preko 500 civila); - krijumčarenje kokaina u Evropu;

h) Ruska mafija - rušenje berlinskog zida i raspad bivšeg Sovjetskog Saveza; - moćna mafijaška organizacija; - bivši KGB i druge tajne službe; - raznovrsne djelatnosti (primjer: C. Gora); i) Japanska mafija – Jakuze – nikakav čovjek- gangester - oko 100 hiljada članova; - Azija, SAD, Južna Amerika; - razni vidovi kriminalne delatnosti;

j) Kineska mafija – Trijade – trojstvo, grupa, tri lica - posebni rituali prijema u članstvo; - kontrolišu “Zlatni trougao” – heroin; - ogromno članstvo – “Ujedinjeni bambusi” ili “Gospodari tamjana” po 500 hiljada članova; - Al Kapone je pokušao da ih reketira – poslao izaslanika (ubijen otrovnim strelicama iz duvaljki); - kasnije je poslao grupu, od kojih je pet

4. 4. ) Pojavni oblici organizovanog kriminaliteta a) trgovina narkoticima; b) terorizam; c) korupcija; d) pranje novca; e) trgovina ljudima; f) reket; g) trgovina oružjem i nuklearnim materijalom;

h) kompjuterski kriminalitet; i) krijumčarenje vozila; j) krijumčarenje cigareta; k) krijumčarenje nafte i naftnih derivata; l) trgovina kulturnim dobrima; lj) trgovina rijetkim biljkama i životinjama; m) ekološki kriminalitet; n) pomorska piraterija; nj) organizovana kocka i dr.