ncelik Kuramnda Ontolojik Sorunlar pek SEYTOLU Aye YILMAZ

İncelik Kuramında Ontolojik Sorunlar İpek SEYİTOĞLU Ayşe YILMAZ

1. GİRİŞ Günlük uğraşılarımızda ki davranışlarımızda belli bilgi sistemleri, veriler, özel diller, araçlardan yararlanırız. Örneğin, trafikte yollar, kaldırımlar, trafik ışıkları, bunların anlamları, yaya ile sürücülerin izlemeleri beklenen kurallar vb. varlık ile kavramlar vardır.

1. GİRİŞ İçinde bulunduğumuz dünya/söylemde belli kavramlarla –nesneler, süreçler ve ilişkiler örüntüsühareket ederiz. Bu nesnelerin, süreçlerin, kurumsal alanlar ve ilişkilerin nasıl kavramlaştırıldığını irdelemek ve bu kavramları tanımlamak bize toplulukların çeşitli eylemlerde kullandıkları ontolojiyi anlamamızı sağlar.

1. GİRİŞ Söz konusu ontolojileri, kullanıcı toplulukların anlamlandırmasına göre incelemek, tanımlamak sosyal bilimlerin bir çok dalında olduğu gibi dilbilimde toplumbilimde ve söylem incelemelerinde araştırma konusu olan (dilsel) davranışların nasıl yorumlandığı konusuna ışık tutar.

2. İNCELİK KURAMI Bireylerin birbirlerinin duyarlılıklarını göz önünde bulundurarak ya da bulundurmayarak iletişimde gerçekleştirdikleri (sözel) eylemler inceliğin konusunu oluşturmaktadır. Örneğin, size armağan sunan birisine usulüne göre teşekkür etmek, yolda çarpıştığımızda özür dilermek inceliğin ifadesidir.

2. İNCELİK KURAMI Leech inceliği toplumsal ilişkilerde uyumun korunması olarak tanımlar ve dinleyiciyle ilintili olan herhangi bir şeye konuşucunun değer vermesi inceliği oluşturmaktadır. Geliştirdiği incelik modelinde, Grice’in İşbirliği İlkesi ile eşdeğer bir İncelik İlkesi önerir. Leech’in modeli incelendiğinde temel olarak bir karzarar metaforuna dayandığı görülmektedir.

2. İNCELİK KURAMI Brown ve Levinson ise, inceliği doğrudan tanımlamayıp, inceliği tetikleyici varlık olarak yüz kavramını öne sürerler. Yüz, bireyin toplum içinde sunduğu benlik ilkesidir. İncelik bu benlik simgesine gösterilen duyarlılıkla ortaya çıkar.

3. İNCELİĞİN YORUMU Ayşe : Nuray ! Sonuçları açıklamışlar biliyor musun? Nuray : Öyle mi ! Ayşe : Kabul etmişler Nuray : Yaa! Senin adına çok sevindim.

3. İNCELİĞİN YORUMU Söz konusu konuşmadan sonra Ayşe daha sonra bir başka arkadaşına konuşmanın dördüncü satırında yer alan senin adına çok sevindim sözcesini yadırgadığını, bundan Nuray’ın aslında ‘yeterince’ sevinmediğini, ‘sıcak davranma’’dığını hissettiğini söyler.

3. İNCELİĞİN YORUMU Bu sözceyi iki kuram açısından incelediğimizde, Nuray’ın bu sözceyle Leech’in önerdiği sempati ilkesini işlettiğini ve Ayşe’nin ‘pozitif’ yüzüne yönelerek olumlu bir davranış sergilediğini söylemek mümkün. Diğer bir deyişle, Nuray incelikli davranmış, görünür de Ayşe’nin olumsuz duygular taşıması için bir neden bulunmamaktadır.

3. İNCELİĞİN YORUMU Nuray çok sevindim gibi olumlu duyguya daha yakın sahiplendiğini belirten bir sözcenin daha uygun olacağı belirtilmiştir. Nesnelliğin sağlamak için, söz konusu konuşmada Ayşe’nin sonrada ki değerlendirmesinden bağımsız olarak ele alınırsa, araştırmacının benzer sözceleri bu ortamlar için incelikli konuşma biçemleri olarak tanımlaması olasıdır.

3. İNCELİĞİN YORUMU Öte yandan Ayşe’nin tepkisi iletişimde, kişilerin birbirine göre konumlarının ve duygudaşlığın incelikle yakından ilintili olduğunu görmektedir.

3. İNCELİĞİN YORUMU Anne (Aynur’a) : Orda konuşulanlar orda kalır Baba : Aman //Aynur ? Dede : /O zaman\ sonra yüzün kızarmaz Bu konuşmada bireylerin yüzünün topluluk için geçerli olan ilkeler, etik kurallar ve davranışları beklentileri ile yakından ilintili olduğunu görmekteyiz.

3. İNCELİĞİN YORUMU Aynı konuşmada, Türkçede yüz kavramının üstlenilen toplumsal rol kimliği ile ilgili olduğunu ve ilişki düzenlemesinde yüz kavramının bu roller çerçevesindeki beklentiler tarafından çerçevelendiğini görmekteyiz.

İncelik araştırmalarının , öncelikle topluluk içindeki bireylerin yorumlarıyla , kendi kavramlaştırmalarıyla birlikte ele almak zorunludur. HARRÊ : Toplulukların ontolojisi ve davranış örüntüleri bir kullanım ‘dilbilgisi’ oluşturmaktadır.

BROWN ve LEVINSON : İnceliğin gerçekleştirilmesinin dilsel boyutunu ‘yüze ‘ yönelik davranışlar olarak ele almıştır. Oysa incelik/ inceliksizlik; • bireylerin benlik imgelerine • ilişkinin niteliğine ( relational features ) • duygularına ya da bir karşılaşımda söz konusu olan işe(transactional issues)

1 Müjgan ( atölye çalışanı ) Sen bizi tanırsın bizim tanıdığımız Yılmaz da bilir ki öyle hibe kabul edecek insanlar değiliz hiçbirimiz (…) 2 Yılmaz Yani (. ) müşteri bulucam (+) lütfen kızmayın bize

(…) (Atölye çalışanları Yılmaz’ın kendilerine yaptığı ödemeleri iade ederler ve bürodan ayrılırlar) 3 Ekrem (Yılmaz’ın ortağı ) ben demiştim demiycem (…) 4 Yılmaz haklılar(…) bi yol bulup gönüllerini alıcaz

Bu konuşma , Türkçede inceliğin bireyleri benlik imgelerinin yanı sıra duygularının da bir incelik kavramı olarak iletişimde önemli bir yeri olduğunu göstermektedir. Kurumsal olarak incelik Leech , Brown ve Levinson tarafından dinleyici odaklı bir eylem olarak düşünülmüştür. Oysa Müjgan ve diğer atölye çalışanlarının Yılmaz’ı ziyaretleri bireylerin kendi anlayışları ile uyumlu görmedikleri durumlarda eyleme geçtiklerini göstermektedir.

İncelik ; • İletişimde (söz) eylemlerin anlamlandırılmasına ; • Anlamlandırmanın dinleyici-konuşucu bağlamıda birlikte üretilmesine ve • Kültürel kavramlara dayalı ortaya çıkmaktadır. İnceliğin yorumunda yukarıda ele aldığımız konuşma örnekleri aşağıdaki gibi gösterilmektedir.

1. Toplumsal beklentiler. Kurallar ; ilkeler. Yükümlülük ve haklar 2. Kendine yönelik incelik. Yükümlülük ve haklar. Niyet 3. Duygudaşlık. Duygusal uzaklık vb.

İnceliğin ontolojisini geliştirmek Çevre ( dünya , toplumsal çevre ) ile etkileşimde bireyler / topluluklar hem fiziki hem de toplumsal varlıklar olarak belli söylem konumlarda ve belli kimlik oluşumlarıyla yer alırlar. Fiziksel çevre : ( kapı önü , bahçe sohbetleri) Toplumsal çevre : ( komşu-komşu , öğrenci- öğretmen ) Türk kültürü : ‘Komşu komşunun külüne muhtaçtır. ‘

İlişki içerisinde dinleyici ile konuşucuların söylem içinde birbirlerine tutumları ve gerçekleştirdikleri (sözel) eyleme göre duruşları da inceliğin ontolojisinin önemli yönlerini vurgulamaktadır.

Rodriguez ve Ryave : bireyin iltifat konusuna bağlı olarak hem kendi konumlarını hem de iltidat edilecek kişinin bu sözeyleme olası tepkilerini de değerlendirdiklerini gözlemlemişlerdir. Watts ve Mills : her söylem ile her birey kendi tarihselliği ile etkileşimler içinde var olurlar ve kendi söylem tarihlerini oluştururlar.

İnceleme başlıklarını şu şekilde özetleyebiliriz ( Toplumsal ) bağlamda yer alış ; Dinleyici – konuşucuların etik düzeni , anlayışları ; Dinleyici – konuşucuların birbirlerine göre ve (söz) eyleme duruşları ve Dinleyici – konuşucunun (söylemiçi ) ‘öyküleri’ ( söylemin ve bireyin ‘tarihselliği’)

Sonuç İnsanlar arası etkileşim karmaşık süreçlerden oluşmaktadır. İlişki düzenlemesini inceleyen incelik kuramının bu süreçleri incelemede bireyler için etkin olan bileşenleri kendi anlamlandırmalarına , kavramlarına göre tanımlaması önemlidir. Nicelik araştırmalarının yanı sıra niteliksel çalışmalara ağırlık vermesi incelik kuramının bilgi üretim yeterliliğini güçlendirecektir.

ÇEVİRYAZI İMLERİ . Bir saniyeden fazla duraklama + Bir saniyelik duraklama ++ İki saniyelik duraklama … Örneklerle gösterilmeyen bölümler ? Yükselen ezgileme ya da soru tümcesi

// Konuşucunun örtüşen ya da aynı zamanda başlayan sözcesi Konuşucunun örtüşen ya da aynı zamanda başlayan sözcesinin bitimi / Konuşmaya katılan konuşucunun örtüşen ya da aynı zamanda başlayan sözcesinin başlangıcı \ Konuşmaya katılan konuşucunun örtüşen yada aynı zamanda başlayan sözcesinin bitimi

THANKS FOR LISTENING