NAZEWNICTWO ZWYCZAJOWE ORAZ SYSTEMATYKA ROLIN NAZEWNICTWO BOTANICZNE INTRODUKCJA

NAZEWNICTWO ZWYCZAJOWE ORAZ SYSTEMATYKA ROŚLIN

NAZEWNICTWO BOTANICZNE

INTRODUKCJA ROŚLIN INTORDUKCJA ROŚLIN, CZYLI WPROWADZANIE DO UPRAWY GATUNKÓW OBCYCH, SIĘGA CZASÓW STAROŻYTNEGO IMPERIUM RZYMSKIEGO, GDY ROZCIĄGAŁO SIĘ ONO OD ZACHODNIEJ EUROPY DO AZJI, KIEDY WĘDRUJĄCE LEGIONY RZYMSKIE ZABIERAŁY Z SOBĄ ROŚLINY WYKORZYSTYWANE W CHARAKTERZE ŹRÓDŁA POŻYWIENIA, JAK KASZTAN JADALNY, BRZOSKWINIE, FIGI I WIELE ZIÓŁ. W TRZYNASTYM WIEKU, POWRACAJĄCY KRZYŻOWCY PRZYWIEŹLI DO EUROPY Z DAMASZKU RÓŻĘ DAMASCEŃSKĄ. W KILKA WIEKÓW PÓŹNIEJ, SZEREG INNYCH ROŚLIN, W TYM BEZ I MORELĘ ZWYCZAJNĄ PRZYWIEZIONO Z OGRODÓW TURECKICH I MAORYJSKICH WYBRZEŻY MORZA ŚRÓDZIEMNEGO.

W MIARĘ ODKRYWANIA, SPORZĄDZANIA MAP ORAZ KOLONIZOWANIA NOWYCH OBSZARÓW W OSIEMNASTYM WIEKU ZWIĘKSZAŁO SIĘ W EUROPIE ZAINTERESOWANIE GATUNKAMI ROŚLIN, KTÓRE TAM WYSTĘPOWAŁY. PRZYCZYNIŁO SIĘ TO DO PRZYWIEZIENIA DO EUROPY WIELU GATUNKÓW ROŚLIN Z AMERYKI PÓŁNOCNEJ, AFRYKI POŁUDNIOWEJ, Z AUSTRALII I NOWEJ ZELANDII. W DWUDZIESTYM WIEKU ŹRÓDŁEM NOWYCH GATUNKÓW DLA EUROPY STAŁY SIĘ KRAJE AZJI WSCHODNIEJ.

NAZWY ZWYCZAJOWE ROŚLIN CHOCIAŻ WIELE ROŚLIN MA NAZWY ZWYCZAJOWE, PRZEWAŻNIE STOSUJE SIĘ ICH NAZWY ŁACIŃSKIE. ISTNIEJE KU TEMU WIELE POWODÓW. WIELE BOWIEM ROŚLIN NIE MA NAZW ZWYCZAJOWYCH, ALBO NAZWAMI PODOBNYMI OKREŚLONO RÓŻNE ROŚLINY. PONADTO, TĄ SAMĄ NAZWĄ OKREŚLONO RÓŻNE ROŚLINY WYSTĘPUJĄCE NA RÓŻNYCH OBSZARACH, ALBO TA SAMA ROŚLINA MA KILKA NAZW ZWYCZAJOWYCH. JESZCZE WIĘCEJ NIEPOROZUMIEŃ POJAWIA SIĘ W PRZYPADKU PRÓBY IDENTYFIKACJI ROŚLINY, GDY MA ONA RÓŻNE NAZWY W RÓŻNYCH JĘZYKACH.

ZNACZENIE NAZW ROŚLIN NAZWY BOTANICZNE ROŚLIN MAJĄ CZASEM SPECJALNE ZNACZENIE. MOGŁY ZOSTAĆ NADANE DLA UCZCZENIA KOGOŚ, JAK np. . W PRZYPADKU GATUNKU ROŚLINY OZDOBNEJ FUCHSIA. NAZWA TA POCHODZI OD NAZWISKA NIEMIECKIEGO LEKARZA I ZIELARZA LEONARDA FUCHSA. MOŻE ONA RÓWNIEŻ INFORMOWAĆ O POCHODZENIU GEOGRAFICZNYM ROŚLINY, JAK W PRZYPADKU PARROTIA PERSICA, POCHODZĄCEJ Z PERSJI (DZIEJSZEGO IRANU). MOŻE TAKŻE POCHODZIĆ OD NAZWISKA BOTANIKA, KTÓRY JĄ ODNALAZŁ I OPISAŁ, JAK W PRZYPADKU PRIMULA FORRESTII. ROŚLINĘ TĘ WPROWADZIŁ DO UPRAWY GEORGE FORREST. NAZWA ROŚLINY MOŻE RÓWNIEŻ INFORMOWAĆ O JEJ CHARAKTERZE FIZYCZNYM, JAK W PRZYPADKU IGLICY POSPOLITEJ: NAZWA PELARGONIUM MA ŹRÓDŁOSŁÓW GRECKI, GDYŻ POCHODZI OD GRECKIEGO SŁOWA PELARGOS, OZNACZAJĄCEGO BOCIANA PRZYPOMINAJĄ BOWIEM OWOCE TEJ ROŚLINY.

EPITET QUINQUEFOLIA JEST ZWIĄZANY Z ROŚLINĄ PARTHENOCISSUS QUINQUEFOLIA, OZNACZAJĄC LIŚĆ ZŁOŻONY SKŁADAJĄCY SIĘ Z PIĘCIU LISTKOW, OD SŁOWA ŁACIŃSKIEGO QUINQUE (PIĘĆ) I FOLIUM LIŚĆ).

WIELE ROŚLIN UPRAWIANYCH WE WSPÓŁCZESNYCH OGRODACH MOŻNA ZIDENTYFIKOWAĆ NA PODSTAWIE NAZWY BOTANICZNEJ. UPRAWIANYCH JEST JEDNAK WIELE FORM RÓŻNIĄCYCH SIĘ NIECO OD FORM TYPOWYCH DLA GATUNKÓW ROSNĄCYCH W WARUNKACH NATURALNYCH. FORMY TE MOGĄ ZASŁUGIWAĆ NA UWAGĘ OGRODNIKA ZE WZGLĘDU NA ATRAKCYJNE LIŚCIE LUB INNE CECHY. MOGĄ ONE WYSTĘPOWAĆ SPORADYCZNIE W WARUNKACH NATURALNYCH A ZNALEZIONE – BYĆ WPROWADZANE DO UPRAWY. POWSTAJĄ ONE WSKUTEK KRZYŻOWANIA NATURALNEGO LUB W WYNIKU SPONTANICZNYCH MUTACJI. WPROWADZONE DO UPRAWY STAJĄ SIĘ ODMIANAMI UPRAWNYMI. ABY MOGŁY ZACHOWAĆ SWE CECHY MUSZĄ BYĆ ROZMNAŻANE WEGETATYWNIE, A W PRZYPADKU ROZMNAŻANIA PŁCIOWEGO NIEZBĘDNE JEST SELEKCJONOWANIE POTOMSTWA.

ISTOTA KLASYFIKACJI ROŚLIN KRÓLESTWO ROŚLIN MOŻNA OGÓLNIE PODZIELIĆ NA ROŚLINY NACZYNIOWE I NIENACZYNIOWE. DLA OGRODNIKA NAJWIĘKSZE ZNACZENIE MAJĄ ROŚLINY NACZYNIOWE POSIADAJĄCE TKANKĘ PRZEWODZĄCA, DZIĘKI KTÓREJ MOGĄ ROSNĄĆ W RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH I OSIĄGAĆ WIĘKSZE ROZMIARY NIŻ ROŚLINY NIENACZYNIOWE, JAK GLONY, MCHY I WĄTROBOWCE. ROŚLINY NACZYNIOWE PODZIELONO NA WIELE GRUP ZALEŻNIE OD SPOSOBU OWOCOWANIA. NA PRZYKŁAD, DRZEWA IGLASTE NALEŻĄCE DO GRUPY NAGONASIENNYCH WYDZIELONO NA PODSTAWIE TEGO, IŻ ZAWIĄZUJĄ NASIONA POZBAWIONE OSŁONY W OWOCACH BĘDĄCYCH SZYSZKAMI. W GRUPIE TEJ PODSTAWOWĄ JEDNOSTKĄ JEST „RODZINA”.

KODY MIĘDZYNARODOWE KRÓLESTWO ROŚLIN SKLASYFIKOWANO WEDŁUG SYSTEMU LINNEUSZOWSKIEGO TWORZĄCEGO „DRZEWO GENEALOGICZNE” ŚWIATA ROŚLIN, KTÓRE SKŁADA SIĘ Z WIELU JEDNOSTEK TAKSONOMICZNYCH. ZASADYTEGO SYSTEMU OPISANO W the INTERNATIONAL CODE OF NOMENCLATURE FOR CULTIVATED PLANTS (1995) ORAZ W the INTERNATIONAL CODE OF BOTANICAL NOMENCLATURE (1994).

ISTNIEJE PIĘĆ NASTĘPUJĄCYCH KRÓLESTW ORGANIZMÓW: 1. MONERA – BAKTERIE I SINICE (prokarionty). 2. PROTISTA – PIERWOTNIAKI (AMEBY, PANTOFELKI i inne) (eukarionty). 3. GRZYBY – PLEŚNIE, MĄCZNIAKI, RDZE, ŚNIECIE, DROŻDŻE i inne. 4. ROŚLINY – FOTOSYNTETYZUJĄCE ORGANIZMY WIELOKOMÓRKOWE. 5. ZWIERZĘTA – ORGANIZMY WIELOKOMÓRKOWE ZJADAJĄCE ROŚLINY I ROŚLINOŻERNE ZWIERZĘTA.

W SYSTEMATYCE ORGANIZMÓW ŻYWYCH WYRÓŻNIA SIĘ DWA NADKRÓLESTWA I PIĘĆ KRÓLESTW. JEDNO Z TYCH NADKRÓLESTW STANOWIĄ ORGANIZMY POZBAWIONE JĄDRA KOMÓRKOWEGO (PROKARIOTY), NATOMIAST W SKŁAD NADKRÓLESTWA DRUGIEGO WCHODZĄ ORGANIZMY MAJĄCE OBŁONIONE JĄDRO KOMÓRKOWE, CZYLI EUKARIOTY. PROKARIOTAMI SĄ DWIE GROMADY ORGANIZMÓW NALEŻĄCYCH DO KRÓLESTWA MONERA, A MIANOWICIE BAKTERIE (BACTERIA) ORAZ SINICE (SHIZOPHYTA). ICH CHROMOSOMY MAJĄ POSTAĆ SWOBODNIE ZAWIESZONEGO W CYTOPLAŹMIE, ZWINIĘTEGO KŁĘBKA DNA NAZYWANEGO NUKLEOIDEM, A SYNTEZA ADENOZYNOTRÓJFOSFORANU ODBYWA SIĘ W ORGANELLACH NAZYWANYCH MEZOSOMAMI. SINICE SĄ BAKTERIAMI ZDOLNYMI DO FOTOSYNTEZY, GDYŻ MAJĄ CHLOROPLASTY.

• POZOSTAŁYMI KRÓLESTWAMI NADKRÓLESTWA ORGANIZMÓW EUKARIOTYCZNYCH SĄ: • PROTISTA – PIERWOTNIAKI, JAK AMEBY I PANTOFELKI, MAJĄCE KOMÓRKI WYPOSAŻONE W JĄDRO ORAZ INNE ORGANELLE OTOCZONE BŁONĄ. WIELE Z NICH ŻYWI SIĘ BAKTERIAMI. • GRZYBY – PLEŚNIAKI, MĄCZNIAKI, RDZE, ŚNIECIE, DROŻDŻE, GRZYBY KAPELUSZOWE. SĄ TO ZWYKLE ORGANIZMY WIELOKOMÓRKOWE. W PEWNYM STOPNIU PRZYPOMINAJKĄ ROŚLINY, LECZ NIE SĄ ZDOLNE DO FOTOSYNEZY. ŻUWIĄ SIĘ ROŚLINAMI I ZWIERZĘTAMI (ŻYWYMI – PASOŻYTY ORAZ MARTWYMI – SAPROFITY). • ROŚLINY – SĄ ORGANIZAMAMI WIELOKOMÓRKOWYMI, WYTWARZAJĄCYMI W PROCESIE FOTOSYNTEZY CUKRY, A Z NICH BIAŁKA I TŁUSZCZE. • ZWIERZĘTA – SĄ ORGANIZMAMI WIELOKOMÓRKOWYMI, ŻYWIĄCYMI SIĘ ROŚLINAMI I ZWIERZĘTAMI.

JEDNOSTKI SYSTEMATYCZNE ORGANIZMÓW ŻYWYCH 1. KRÓLESTWA 2. GROMADY (DIVISIO) 3. KLASY (KLASSIS) 4. RZĘDY (ORDO) 5. RODZINY (FAMILIA) 6. RODZAJE (GENUS) 7. GATUNKI (SPECIES) - PODGATUNKI 8. ODMIANY NATURALNE ( VARIETAS)

PRZYKŁAD KLASYFIKACJI RÓŻ: NADKRÓLESTWO - ORGANIZMY JĄDROWE KRÓLESTWO – ROŚLINY (PLANTAE) TYP – TRACHEOPHYTA (NACZYNIOWE) GROMADA – ANGIOSPERMAE (OKRYTOZALĄŻKOWE) RZĄD – RÓŻOWCE (ROSALES) RODZINA – RÓŻOWATE (ROSACEAE) RODZAJ – RÓŻA (ROSA) GATUNEK – np. RÓŻA FRANCUSKA (ROSA GALLICA)

NAUKOWE NAZWY ROŚLIN SĄ NAZWAMI ŁACIŃSKIMI. SKŁADAJĄCYMI SIĘ Z DWU SŁÓW: PIERWSZEGO SŁOWA OZNACZAJĄCEGO PRZYNALEŻNOŚĆ DO RODZAJU (genus) I DRUGIEGO SŁOWA OKREŚLAJĄCEGO PRZYNALEŻNOŚĆ GATUNKOWĄ ROŚLINY. NAZWĘ RODZAJU PISZE SIĘ Z DUŻEJ LITERY, NATOMIAST NAZWĘ GATUNKU Z MAŁEJ. OBIE NAZWY SĄ PISANE DRUKIEM POCHYŁYM.

PODSTAWOWĄ JEDNOSTKĄ KLASYFIKACJI ORGANIZMÓW JEST GATUNEK. SYSTEM KLASYFIKACJI ORGANIZMÓW JEST HIERARCHICZNY. BLISKO SPOKREWNIONE GATUNKI TWORZĄ RODZAJE; SPOKREWNIONE RODZAJE TWORZĄ RODZINY; RODZINY ŁĄCZY SIĘ W RZĘDY, RZĘDY W KLASY, A KLASY W TYPY.

TWÓRCĄ BINOMINALNEGO NAZEWNICTWA ROŚLIN JEST BOTANIK SZWEDZKI KAROL LINNEUSZ, KTÓRY ŻYŁ W LATACH 1707 – 1778. W SWYCH PRACACH pt. GENERA PLANTARUM ORAZ SPECIES PLANTARUM SKLASYFIKOWAŁ ON ROŚLINY Z POMOCĄ DWU SŁÓW ŁACIŃSKICH, ZASTĘPUJĄC NIMI OBSZERNY SŁOWNY OPIS ROŚLIN JAKI WÓWCZAS POWSZEWCHNIE STOSOWANO. PIERWSZE SŁOWO BYŁO NAZWĄ RODZAJU, NATOMIAST DRUGIE BYŁO EPITETEM GATUNKOWYM. ŁĄCZNIE SŁOWA TE OKREŚLAŁY ROŚLINĘ, KTÓRĄ MOŻNA BYŁO ZIDENTYFIKOWAĆ. INNE GATUNKI NALEŻĄCE DO TEGO SAMEGO RODZAJU UZYSKIWAŁY INNE EPITETY GATUNKOWE.

SYSTEM KLASYFIKACJI ORGANIZMÓW JEST HIERARCHICZNY: BLISKO SPOKREWNIONE GATUNKI ŁĄCZY SIĘ W RODZAJE, SPOKREWNIONE RODZAJE TWORZĄ RODZINY, RODZINY ŁĄCZY SIĘ W RZĘDY, RZĘDY – W KLASY, KLASY ZAŚ W GROMADY.

DODATKOWE RANGI SĄ TWORZONE PRZEZ DODANIE DO NAZWY RANGI GŁÓWNEJ PRZEDROSTKA POLSKIEGO „POD” ORAZ ŁACIŃSKIEGO „SUB”; BĘDZIE WIĘC: PODGATUNEK - SUBSPECIES; PODRZĄD – SUBORDO; ODMIANA – VARIETAS; FORMA – FORMA.

GATUNKIEM (SPECIES) NAZYWAMY POPULACJĘ ROŚLIN PODOBNYCH POD WZGLĘDEM CECH MORFOLOGICZNYCH I FIZJOLOGICZNYCH, KTÓRE W WYNIKU POSIADANIA JEDNAKOWEJ LICZBY CHROMOSOMÓW MOGĄ SIĘ MIĘDZY SOBĄ KRZYŻOWAĆ I WYDAWAĆ PŁODNE POTOMSTWO (NASIONA). ROŚLINY NALEŻĄCE DO TEGO SAMEGO GATUNKU MAJĄ WSPÓLNYCH PRZODKÓW EWOLUCYJNYCH I WSPÓLNĄ PULĘ GENÓW.

RÓŻNE POPULACJE TEGO SAMEGO GATUNKU MOGĄ MIEĆ PEWNE STAŁE CECHY, KTÓRYMI SIĘ RÓŻNIĄ OD SIEBIE. JEŚLI ROŚLINY TYCH POPULACJI KRZYŻUJĄ SIĘ MIĘDZY SOBĄ OZNACZA TO, ŻE SĄ ONE PODGATUNKAMI OZNACZANYMI JAKO SUBSPECIES.

PODGATUNKI, ODMIANY I FORMY W WARUNKACH NATURALNYCH, NAWET ROŚLINY NALEŻĄCE DO TEGO SAMEGO GATUNKU MOGĄ SIĘ NIECO RÓŻNIĆ OD SIEBIE I NA TEJ PODSTAWIE BYĆ ZALICZANE DO ODMIENNYCH, CHOĆ ZACHODZĄCYCH NA SIEBIE POD WZGLĘDEM BOTANICZNYM, KATEGORII. JEDNĄ Z NICH JEST PODGATUNEK (łac. subspecies, subsp. ), BĘDĄCY WYRAŹNIE ODMIENNYM WARIANTEM POWSTAŁYM W INNYCH WARUNKACH GEOGRAFICZNYCH; DRUGĄ KATEGORIĄ JEST ODMIANA BOTANICZNA (varietas, var. ) – NALEŻĄCE DO NIEJ ROŚLINY RÓŻNIĄ SIĘ NIECO POD WZGLĘDEM STRUKTURY BOTANICZNEJ; KATEGORIĄ TRZECIĄ JEST forma, f. – JEJ PRZEDSTAWICIELE WYRÓŻNIAJĄ SIĘ NIEWIELKĄ ODMIENNOŚCIĄ JAKIEJŚ CECHY FIZJOLOGICZNEJ, np. BARWY KWIATÓW LUB OWOCÓW.

JEŚLI POPULACJE ROŚLIN JAKIEGOŚ GATUNKU RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE POD WZGLĘDEM CECH MORFOLOGICZNYCH, LECZ KRZYŻUJĄ SIĘ Z SOBĄ, TO SĄ ONE PODGATUNKAMI. ODMIANA BOTANICZNA albo NATURALNA (VARIETAS) JEST JEDNOSTKĄ SYSTEMATYCZNĄ NIŻSZĄ OD PODGATUNKU. ROŚLINY NALEŻĄCE DO ODMIANY BOTANICZNEJ RÓŻNIĄ SIĘ DROBNYMI CECHAMI, np. KSZTAŁTEM LIŚCI, KWIATÓW itp. ZMIANY TE MUSZĄ JEDNAKBYĆ UWARUNKOWANE GENETYCZNIE.

JEŚLI ZRÓŻNICOWANIE CECH MIESZCZĄCE SIĘ W ZAKRESIE ZMIENNOŚCI DANEGO GATUNKU WYSTĘPUJE U ROŚLIN NA OBSZARZE OKREŚLONEGO SIEDLISKA – MÓWIMY O ODMIANIE BOTANICZNEJ lub ODMIANIE NATURALNEJ OZNACZANEJ JAKO varietas, var. ; JEST TO POPULACJA ROŚLIN TWORZĄCYCH MNIEJ LUB BARDZIEJ WYRAŹNY LOKALNY WARIANT GATUNKU. Na PRZYKŁAD: Caltha palustris L. var. Alba Hook. f. ex. Thoms: kaczeniec błotny odmiana biała. FORMA: (łac. forma) JEST TO GRUPA ROŚLIN SPORADYCZNIE WYSTĘPUJĄCYCH W POPULACJI DANEGO GATUNKU, KTÓRE RÓŻNIĄ SIĘ JEDNĄ LUB KILKOMA CECHAMI; np. . Bergenia ciliata f. lingulata (Wall. ) Yeo. – bergenia orzęsiona forma języczkowata.

ODMIANA BOTANICZNA (VARIETAS) JEST JEDNOSTKĄ NIŻSZĄ OD PODGATUNKU. ODMIANY BOTANICZNE RÓŻNIĄ SIĘ DROBNYMI CECHAMI, np. KSZTAŁTEM LIŚCI, BARWĄ KWIATÓW, itp. , TRWALE UTRZYMUJĄCYMI SIĘ W POPULACJI.

RODZAJ W SKŁAD RODZAJU MOŻE WCHODZIĆ JEDEN LUB KILKA GATUNKÓW. MÓWIĄC O RODZAJU LILIUM MAMY NA MYŚLI JAKIKOLWIEK GATUNEK, KTÓRY DO NIEGO NALEŻY. JEŚLI JEDNAK WYMIENIAMY RÓWNIEŻ NAZWĘ GATUNKU, np. LILIUM CANDIDUM, WSKAZUJEMY NA ŚCIŚLE OKREŚLONEGO PRZEDSTAWICIELA TEGO RODZAJU. PEWNE RODZAJE TWORZĄ ODRĘBNE GRUPY ROŚLIN OGRODNICZYCH W OBRĘBIE RODZIN. PRZYKŁADEM MOŻE BYĆ WRZOS LUB WRZOŚCE, OBEJMUJĄCE RODZAJE CALLUNA, DABOECIA I ERICA. W OBRĘBIE RODZINY ERICACEAE. OBEJMUJĄ ONE RÓWNIEŻ RODZAJE KALMIA, RHODODENDRON I VACCINIUM.

RODZINA JEST KATEGORIĄ SYSTEMATYCZNĄ OZNACZAJĄCA GRUPĘ ROŚLIN CHARAKTERYZUJ ACYCH SIĘ PODOBIEŃSTWEN BUDOWY KWIATÓW, OWOCÓW I INNYCH ORGANÓW. OZNACZA TO, ŻE RODZINĘ MOGĄ STANOWIĆ ROŚLINY SPOKREWNIONE SOBĄ I TAK PODOBNIE WYSPECJALIZOWANE, JAK STORCZYKI (rodzina Orchidaceae) i BROMELIE (rodzina Bromeliaceae), ORAZ TAK ODMIENNE Z OGRODNICZEGO PUNKTU WIDZENIA, JAK NALEŻĄCE DO RODZINY Rosaceae: Alchemilla, Cotoneaster, Crataegus, Geum, Malus, Prunus, Pyracantha, Sorbus i Spiraea.

W SKŁAD RODZINY MOŻE WCHODZIĆ JEDEN RODZAJ (np. Eucryphia JEST JEDYNYM RODZAJEM RODZINY EUCRYPHIACEAE), LUB WIELE RODZAJÓW (W SKŁAD RODZINY COMPOSITAE WCHODZI PONAD 1000 RODZAJÓW). W SKŁAD KAŻDEGO RODZAJU WCHODZĄ ROŚLINY SPOKREWNIONE Z SOBĄ, JAK np. DĘBY (RODZAJ QUERCUS), KLONY (RODZAJ ACER) I LILIE (RODZAJ LILIUM), MAJĄCE KILKA CECH WSPÓLNYCH.

RODZINA: RODZAJ ROSA RODZAJ PRUNUS

OBECNIE STOSUJE SIĘ TAKSONÓW NIŻSZYCH NIŻ GATUNEK, jak np. PODGATUNEK (subspecies, ssp), ODMIANA BOTANICZNA (varietas, var. ), czy FORMA (f. ).

W 1959 r. WPROWADZONO ZASADĘ, ZGODNIE Z KTÓRĄ ODMIANOM UPRAWNYM NADAJE SIĘ NAZWY KRAJOWE (RODZIME) PISANE ALFABETEM RZYMSKIM Z CUDZYSŁOWEM, np. Phygelius aequalis „ZŁOTA JESIEŃ”. PISOWANIA ICH RÓŻNI SIĘ OD PISOWNI ODMIAN NATURALNYCH, KTÓRYM PRZYZNAJE SIĘ NAZWY ŁACIŃSKIE PISANE ITALIKIEM.

KLASYFIKACJA SZCZEGÓŁOWA JEDNOSTEK SYSTEMATYCZNYCH ROŚLIN NADKRÓLESTWO: ORGANIZMY JĄDROWE (EUCARYOTA) KRÓLESTWO: ROŚLINY GROMADA: ROŚLINY NASIENNE

woreczek zalążkowy korzeń zarodek Bielmo jeden liścień okrywa nasienna zarodek Okrywa nasienna liścienie zarodka nagonasienne dwa liścienie pęd zarodkowy korzeń zarodkowy pierwsze liście jednoliścienne dwuliścienne

GENETYKA I HYBRYDYZACJA (KRZYŻOWANIE) NA PRZESTRZENI WIEKÓW ŹRÓDŁEM NATURALNEJ ZMIENNOŚCI ROŚLIN BYŁY WYŁĄCZNIE ICH ZMIANY SPONTANICZNE (POWSTAJĄCE SAMORZUTNIE), KTÓRE NAZWANO MUTACJAMI. DOPIERO W DWUDZIESTYM WIEKU HODOWLA STAŁA SIĘ NAUKĄ STOSOWANĄ DO DOSKONALENIA ROŚLIN NA CAŁYM ŚWIECIE. CHOCIAŻ BADACZ ANGIELSKI THOMAS KNIGHT KRZYŻOWAŁ ROŚLINY NA NIEWIELKĄ SKALĘ WCZEŚNIEJ, A TERMIN „MIESZANIEC” (HYBRYDA) STOSOWAŁ JUŻ KAROL DARWIN, DOPIERO ZAKONNIK CZESKI GRZEGORZ MENDEL, DZIĘKI KRZYŻOWANIU ODMIAN GROCHU I ANALIZIE LICZBOWEJ POTOMSTWA PRZYCZYNIŁ SIĘ DO ZROZUMIENIA PROCESU POWSTAWANIA MIESZAŃCÓW I WYKORZYSTYWANIA ICH NA SKALĘ HANDLOWĄ.

PO WYKRYCIU CHROMOSOMÓW ORAZ GENÓW STAŁO SIĘ OCZYWISTE, ŻE ISTNIEJE MOŻLIWOŚĆ ZAPROGRAMOWANEGO DOSKONALENIA ROŚLIN UPRAWNYCH, UZYSKIWANIA BUJNIEJSZYCH MIESZAŃCÓW ORAZ ROŚLIN OZDOBNYCH ZAWIĄZUJĄCYCH WIĘCEJ KWIATÓW. OBECNIE HODOWCY SĄ W STANIE UZYSKIWAĆ ODMIANY UPRAWNE WYRÓŻNIAJĄCE SIĘ POŻĄDANYM KSZTAŁTEM, BARWĄ I CECHAMI FIZJOLOGICZNYMI.

WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE RODZAJE ODMIAN ROŚLIN UPRAWNYCH : a) ODMIANY SELEKCJONOWANE UZYSKANE METODĄ SELEKCJI Z POPULACJI ROŚLIN ROSNĄCYCH W WARUNKACH NATURALNYCH. b) ODMIANY MUTACYJNE UZYSKANE W WYNIKU ROZMNOŻENIA ROŚLIN O CECHACH ZMIENIONYCH SAMORZUTNIE LUB POWSTAŁYCH POD WPŁYWEM MUTAGENÓW ZASTOSOWANYCH PRZEZ CZŁOWIEKA. c) ODMIANY MIESZAŃCOWE POWSTAŁE W WYNIKU KRZYŻOWANIA ROŚLIN MAJĄCYCH RÓŻNE CECHY, KTÓRE PRAGNIEMY POŁĄCZYĆ Z SOBĄ BY WYSTĘPOWAŁY U JEDNEJ ROŚLINY (ODMIANY). SZCZEGÓLNYM RODZAJEM ODMIANY MIESZAŃCOWEJ JEST ODMIANA HETEROZYJNA.

ODMIANA UPRAWNA JEST TO POPULACJA ROŚLIN UPRAWNYCH, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ OKREŚLONYMI CECHAMI MORFOLOGICZNYMI, FIZJOLOGICZNYMI, CYTOLOGICZNYMI , BIOCHEMICZNYMI itp. , KTÓRE ZACHOWUJE PRZY WŁAŚCIWYM DLA NIEJ SPOSOBIE ROZMNAŻANIA (PŁCIOWYM LUB BEZPŁCIOWYM). ODMIANA UPRAWNA JEST REZULTATEM PRACY HODOWLANEJ – SELEKCJI, KRZYŻOWANIA, DZIAŁANIA CZYNNIKAMI MUTAGENNYMI.

ODMIANA HETEROZYJNA TO POPULACJA ROŚLIN OTRZYMANA W WYNIKU KRZYŻOWANIA LINII CZYSTYCH. POKOLENIEM F 1 SĄ NASIONA POWSTAŁE W WYNIKU KRZYŻOWANIA DWU FORM RODZICIELSKICH BĘDĄCYCH LINIAMI CZYSTYMI.

LINIA CZYSTA TO HOMOZYGOTYCZNE POTOMSTWEO JEDNEJ ROŚLINY ZAPYLANEJ WSOBNIE W CIĄGU KILKU POKOLEŃ. RODEM NAZYWAMY POTOMSTWO ROŚLINY OBCOPYLNEJ, tj. ZAWIĄZUJĄCEJ NASIONA W WYNIKU ZAPYLENIA OBCYM PYŁKIEM. KLONEM JEST POTOMSTWO ROŚLINY ROZMNOŻONEJ WEGETATYWNIE.

NAZWY ODMIAN UPRAWNYCH OZNACZA SIĘ STOSUJĄC GÓRNE POJEDYŃCZE APOSTROFY, np. Achilla filipendula Lam. `Golden plate` albo ZAMIAST APOSTROFÓW SKRÓT cv. POCHODZĄCY OD ŁACIŃSKICH SŁÓW cultus – uprawa, pielęgnowanie, hodowla oraz varietas – rozmaitość, odmiana. W NAZEWNICTWIE WSPÓŁCZESNYM, NAZWĘ ODMIANY ROŚLINY UPRAWNEJ (cultivaru – cv) ŁĄCZY SIĘ BEZPOŚREDNIO Z NAZWĄ RODZAJU, DO KTÓREGO ONA NALEŻY, np. . Lilium ‘Casablanka’. NAZWĘ ODMIANY ROŚLINY UPRAWNEJ MOŻNA TEŻ ŁĄCZYĆ Z JEJ GATUNKIEM, GDY ISTNIEJE PEWNOŚĆ, ŻE DO NIEGO WŁAŚNIE ONA NALEŻY, np. . Chrysanthemum segetum ‘Gloria mundi”.

UWZGLĘDNIAJĄC PODOBIEŃSTWO CECH, ODMIANY ŁĄCZY SIĘ W GRUPY. PRZYKŁADEM MOŻE BYĆ GRUPA CONCERTO ODMIAN WIELOKWIATOWYCH CYKLAMENA - Cyclamen persicum Mill. . PEŁNA NAZWA TEJ GRUPY BĘDZIE NASTĘPUJĄCA: Cyclamen persicum GRUPA ‘Concerto’, ALBO W SKRÓCIE: Cyclamen GRUPA Concerto. SŁOWO „GRUPA” oraz NAZWĘ GRUPY PISZE SIĘ DUŻĄ PROSTĄ CZCIONKĄ BEZ APOSTROFÓW.

W KATALOGACH FIRM NASIENNYCH ODMIANY UPRAWNE, UZYSKANE Z JAKIEGOŚ JEDNEGO MUTANTA, SĄ CZASEM GRUPOWANE W SERIE. PRZYKŁADEM MOGĄ BYĆ ODMIANY NIECIERPKA WALERIANA (Impatiens valeriana Hook. ) - SERIA EXPO F 1, KTÓRYCH JEST 15: ‘EXPO VIOLET’, ‘EXPO RED STAR` ‘EXPO SALMON’, ‘EXPO LAVENDER BLUE’, ‘EXPO RED’, ‘EXPO CHERRY BLUSCH` itp. O KWIATACH POJEDYŃCZYCH, BARDZO DUŻYCH I ROŚLINACH BARDZO TOLERANCYJNYCH NA OBNIŻONE TEMPERATURY.

ODMIANY MIESZAŃCOWE OKREŚLA SIĘ NAZWAMI BOTANICZNYMI, WYMIENIAJĄC NAZWĘ RODZAJU, A NASTĘPNIE NAZWĘ NADANĄ ODMIANIE PRZEZ HODOWCĘ, np Rosa ‘Słoneczna Piękność’.

PISOWNIA MIESZAŃCÓW MIĘDZYGATUNKOWYCH KRZYŻOWANIE RÓŻNYCH GATUNKÓW ROŚLIN NALEŻĄCYCH DO TEGO SAMEGO RODZAJU OZNACZA SIĘ ŁĄCZĄC NAZWY OBU GATUNKÓW ZNAKIEM MNOŻENIA (X), WYMIENIAJĄC NAJPIERW ROŚLINĘ MATECZNĄ (♀), A POTEM OJCOWSKĄ (♂), np. : Hippeastrum hybridum x Hippeastrum pratense. W NAZWIE BOTANICZNEJ TAKICH MIESZAŃCÓW WYMIENIA SIĘ TYLKO NAZWĘ RODZAJU (W NASZYM PRZYPADKU Hippeastrum), PO NIEJ PISZE SIĘ ZNAK MNOŻENIA (x), a NASTĘPNIE NAZWĘ GATUNKU NADANĄ PRZEZ TWÓRCĘ MIESZAŃCA, np. . Hippeastrum x Chmielii. NAZWĘ ODMIANY UPRAWNEJ UZYSKANEJ Z TAKIEGO MIESZAŃCA MIĘDZYGATUNKOWEGO WYMIENIA SIĘ NA KOŃCU TEJ FORMUŁY, np. . Hippeastrum x chmielii ‘Salmon Star’.

NAJCZĘŚCIEJ W UPRAWIE ZNAJDUJĄ SIĘ MIESZAŃCE MIĘDZY GATUNKAMI NALEŻĄCYMI DO TEGO SAMEGO RODZAJU. NAZYWA SIĘ JE MIESZAŃCAMI MIĘDZYGATUNKOWYMI. MAJĄ ONE NAZWĘ ZBIORCZĄ POCHODZĄCĄ OD NAZWY RODZAJU, DO KTÓREGO NALEŻĄ KRZYŻOWANE GATUNKI UZUPEŁNIONĄ O NAZWĘ NOWEGO GATUNKU ZAPROPONOWANĄ PRZEZ AUTORA MIESZAŃCA. MIĘDZY NAZWĄ RODZAJU I GATUNKU MIESZAŃCA WSTAWIA SIĘ ZNAK MNOŻENIA (x). NA PRZYKŁAD, MIESZAŃCA MIĘDZYGATUNKOWEGO Epimedium x rubrum OTRZYMANO ZE SKRZYŻOWANIA GATUNKÓW Epimedium alpinum i Epimedijum grandiflorum.

PISOWNIA MIESZAŃCÓW UZYSKANYCH ZE SKRZYŻOWANIA ROŚLIN NALEŻĄCYCH DO DWU RODZAJÓW

KRZYŻOWANIA ROŚLIN NALEŻĄCYCH DO DWU RODZAJÓW OZNACZA SIĘ ŁĄCZĄC NAZWY FORM RODZICIELSKICH ZNAKIEM MNOŻENIA (x), np. Fatsia japonica x Hedera helix. NAZWĘ BOTANICZNĄ TAKIEGO MIESZAŃCA TWORZY SIĘ ŁĄCZĄC CZĘŚCI NAZW OBU RODZAJÓW POPRZEDZONE ZNAKIEM MNOŻENIA (x), Z NAZWĄ UZYSKANEGO NOWEGO GATUNKU ZAPROPONOWANĄ PRZEZ AUTORA. W POWYŻSZYM PRZYPADKU BĘDZIE TO NAZWA: x Fatschedera lizei.

PISOWNIA MIESZAŃCÓW UZYSKANYCH ZE SKRZYŻOWANIA ROŚLIN NALEŻĄCYCH DO WIĘCEJ NIŻ TRZECH RODZAJÓW

JEŚLI W KRZYŻOWANIU UCZESTNICZĄ ROŚLINY NALEŻĄCE DO WIĘCEJ NIŻ DWU RODZAJÓW, MIESZANIEC OTRZYMUJE NAZWĘ POCHODZĄCĄ OD NAZWISKA JEGO TWÓRCY Z PRZYROSTKIEM –ARA. NA PRZYKŁAD, MIESZAŃCA x Potinara OTRZYMAŁ CZŁONEK FRANCUSKIEGO TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW STORCZYKÓW M. POTIN, KTÓRY SKRZYŻOWAŁ ROŚLINY NALEŻĄCYCE DO TRZECH RODZAJÓW, A MIANOWICIE: BRASSAVOLA, CATTLEYA, LAELIA I SOPHRONITIS.

CHIMERY OTRZYMYWANE W WYNIKU SZCZEPIENIA ROŚLIN

W PRZYPADKU SZCZEPIENIA DWU ROŚLIN, W MIEJSCU SZCZEPIENIA WYRASTA PĘD ZAWIERAJĄCY TKANKI OBU RODZICÓW. TEGO RODZAJU SZCZEPIENNE CHIMERY OZNACZA SIĘ PODOBNIE, JAK MIESZAŃCE GENERATYWNE, Z TYM WYJĄTKIEM, IŻ ZAMIAST ZNAKU MNOŻENIA (x) UMIESZCZAMY ZNAK DODAWANIA (+), na przykład: + Laburnocytisus adamii, JEST MIESZAŃCEM SZCZEPIENNYM GATUNKÓW NALEŻĄCYCH DO RODZAJÓW Laburnum oraz Chamaecytisus.

MATERIAŁ UZUPEŁNIAJĄCY

c