NATURE VERSUS NURTURE William Szekspir Burza Akt IV

NATURE VERSUS NURTURE William Szekspir, Burza (Akt IV Scena I): „A devil, a born devil, on whose nature Nurture can never stick!”

PROGRAMY ZACHOWAŃ l l Istnieją pewne programy, wg których funkcjonują ludzie i całe grupy. Programy te dotyczą zachowań, sposobów myślenia i odczuwania. Zaprogramowanie ludzi występuje na trzech poziomach: l l l uniwersalny, przekazywany genetycznie – natura; specyficzny dla grupy lub kategorii, nabyty i wyuczony – kultura; specyficzny dla jednostki, nabyty i dziedziczony – osobowość i inne cechy psychiczne.

NATURA l l Założenie o biologiczności człowieka jako gatunku. Człowiek rozumny (Homo sapiens) – gatunek ssaka z rodziny człowiekowatych (Hominidae), jedyny występujący współcześnie przedstawiciel rodzaju Homo. Występuje na wszystkich kontynentach. Dodatkowo niewielkie grupy ludzi niekiedy podróżują w pojazdach napędzanych silnikami rakietowymi w kosmos, gdzie okresowo zamieszkują Międzynarodową Stację Kosmiczną Systematyka Domena eukarionty Królestwo zwierzęta Typ strunowce Podtyp kręgowce Gromada ssaki Podgromada żyworodne Infragromada łożyskowce Rząd naczelne Podrząd haplorrhini Infrarząd małpy właściwe Nadrodzina małpy człekokształtne Rodzina człowiekowate Podrodzina homininae Plemię hominini Rodzaj homo Gatunek człowiek rozumny

NATURA l l l Pytania o to, co to jest natura ludzka, jakie cechy są dla niej charakterystyczne, co je powoduje i czy natura ludzka jest stała, czy zmienna, to jedne z najstarszych i najważniejszych pytań w filozofii zachodniej, silnie naznaczonej indywidualizmem. Natura jako specyfika gatunku, biologia homo sapiens. Natura jako efekt ewolucji, zakodowany genetycznie. Natura jako specyfika i wyjątkowość ludzkiego funkcjonowania i doświadczenia: świadomość, wolna wola, moralność, kreatywność, stopień kooperacji i zaufania, język, myślenie symboliczne, system wierzeń, sposoby myślenia, odczuwania i działania jako naturalne tendencje wrodzone, ale specyficzne gatunkowi ludzkiemu. Najsłynniejsze metafory natury ludzkiej: l l l Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam (Księga Rodzaju, 26) Homi homini lupus est (Plaut) Tabula rasa (Arystoteles, Tomasz Akwinata, John Locke i in. ) Człowiek rodzi się z gotowymi ideami, wiedzą, formami a priori (Platon, Kartezjusz, Kant, Noam Chomsky i in. ) Człowiek – maszyna: ciało ludzkie jest maszyną, która sama nakręca swe sprężyny napędowe (De La Mettrie, Kartezjusz, Turing i in. )

GRAMATYKA GENERATYWNA NOAMA CHOMSKY’EGO l Teoria języka, która ma wyjaśnić twórczy charakter umiejętności językowych (kompetencji językowej). W jaki sposób ze skończonej liczby elementów i za pomocą skończonej liczby reguł można skonstruować (wygenerować) nieskończoną liczbę zdań gramatycznych danego języka.

PSYCHOLINGWISTYCZNY ROZWÓJ MOWY U DZIECI 1. Dzieci rodzą się z tzn. umysłowym mechanizmem przyswajania języka (LAD – Language Acquisition Device) który pozwala im przyswoić język naturalny. 2. LAD to nieodkryta (tajna) wiedza dotycząca UNIWERSALNEJ GRAMATYKI (UG) wszystkich języków 3. Działanie: LAD filtruje wypowiedzi słyszane przez dziecko i wspomaga wybór zdań które są poprawne gramatycznie i dzięki temu pomaga w nauce języka. „Uczenie się języka matki to nie coś, co dziecko robi. To jest coś, co się samo dzieje dziecku”. N. Chomsky

DZIKIE DZIECI - ROZWÓJ MOWY l Dzikie dzieci, wilcze dzieci – dzieci egzystujące w społecznej izolacji, wychowywane przez zwierzęta lub posiadające jedynie pośredni kontakt z ludźmi (np. dzieci trzymane w niewoli i nie kontaktujące się z innymi ludźmi). l Hipoteza okresu krytycznego (critical period hypothesis) – dotyczy przyswajania języka, autorstwa E. Lennebrga amerykańskiego językoznawcę i psychologa. Hipoteza mówi, iż jeśli nabycie języka nie nastąpi przed zakończeniem okresu dojrzewania, nigdy nie będzie możliwe jego przyswojenie w pełni funkcjonalnej formie. Po upływie okresu krytycznego, Mechanizm Przyswajania Języka Chomsky’ego ulega zanikowi i nabycie języka bez jego pomocy jest praktycznie niemożliwe.

KULTURA l l l Kultura obejmuje nie tylko wysublimowane działania, lecz także cały obszar zachowań codziennych, takich jak: pozdrawianie się, okazywanie lub ukrywanie uczuć, jedzenie, zabawę, zachowywanie fizycznego dystansu, dbałość o higienę, czy formy uprawiania miłości. Kultura jest zawsze zjawiskiem społecznym, gdyż jest wspólna ludziom żyjącym w jednym środowisku społecznym. Jest rzeczą nabytą, uczymy się jej, a jest przekazywana przez środowisko społeczne a nie geny.

PRZEJAWY KULTURY l Kultura przejawia się w charakterystycznych formach, Hofstede wyróżnia cztery podstawowe przejawy kultury: l l l Warstwa najgłębsza, istota kultury – wartości (np. indywidualny sukces, rodzinność, bohaterstwo, religia) Symbole – jako warstwa najbardziej zewnętrzna wobec jądra kultury (np. krzyż, karta kredytowa, dom), Bohaterowie – warstwa pośrednia (np. Mark Zuckerberg, Robert Lewandowski, Jurek Owsiak), Rytuały – warstwa pośrednia (np. poświęcenie autostrady, mecz reprezentacji narodowej, debata przedwyborcza). Symbole, bohaterowie i rytuały, są też nazywane praktykami danej kultury.

WYMIARY KULTUR l l Wielu badaczy diagnozowało wymiary różnicujące kultury – m. in Triandis (indywidualizm – kolektywizm). Propozycja Geerta Hofstedego (Hofstede i Hofstede 2007); l l l Dystans władzy („równi i równiejsi”), Indywidualizm – kolektywizm („ja-my-oni”), Męskość – kobiecość („ona i on”), Tolerancja niepewności („inne, znaczy niebezpieczne”), Orientacja długo- i krótkoterminowa („kiedyś, teraz, czy potem? ”)

WARTOŚCI l l Wartości, to przekonania lub pojęcia o pożądanych stanach docelowych lub zachowaniach, które kierują wyborami i oceną zachowań i zdarzeń i przez to wiążą się ze skłonnością do dokonywania określonego wyboru. Wartości, to wektory ewaluacji na wymiarach: l l l l Dobry – zły, Czysty – brudny, Piękny – brzydki, Naturalny – sztuczny, Normalny – nienormalny Logiczny – paradoksalny, Racjonalny – irracjonalny. Ponieważ wartości przyswajane są bardzo wcześnie w naszym rozwoju, istnienia ich i wpływu na nasze decyzje często sobie nie uświadamiamy i nie kwestionujemy ich.

POLACY – PORTRET AKSJOLOGICZNY l l Motywacja osiągnięć - jeden z ważniejszych aspektów rozwoju ekonomicznego i społecznego, stanowi propagowany wzorzec społeczny, a wyraża się w ocenie swoich działań w kategoriach sukcesu i porażki w wyniku porównywania wyników rzeczywistych ze standardami doskonałości (Boski, 1976). l Badania społeczne oraz analizy jakościowe treści prezentowanych w kulturze oraz w procesie edukacji ujawniają, iż generalnie Polacy nie cenią sukcesu, który związany jest z dużym wysiłkiem i odroczeniem czasowym sukcesu. Wzorzec atrybucji (przypisywania przyczynowości) - związany z motywacją osiągnięć, występujący w społeczeństwie własnego powodzenia i porażek. Styl atrybucji, to tendencja do poszukiwania przyczyn zachowań, postaw i efektów aktywności własnej oraz innych ludzi w różnych źródłach. Polacy (Czapiński, 2004) w kolejnych diagnozach wykazują wzorzec atrybucyjny w dużej mierze odwołujący się do przyczyn losowych/opatrznościowych (ponad 40% wskazań).

POLACY – PORTRET AKSJOLOGICZNY l l Zaufanie społeczne, rozumiane, jako zgeneralizowane przekonanie, że większości ludzi należy ufać. Przekonanie takie żywi jedynie 11 % Polaków (Sułek, 2004, Skarżyńska, 2005). Przy czym najbardziej różnicuje ich w tym aspekcie status społeczno-zawodowy, wykształcenie i dochód Polska norma negatywności - charakterystyczny dla myślenia Polaków o życiu społecznym i życiu w ogóle syndrom (Wojciszke, Baryła 2005), którego zasadniczymi elementami są: l l przekonanie o zewnętrznym świecie jako złym i niesprawiedliwym z natury, postrzeganie ludzi jako niegodnych zaufania, a siebie samego, jako ofiarę i skrzywdzonego, tym sądom społecznym towarzyszą zazwyczaj negatywne emocje – smutku, lęku, poczucia bezradności i braku nadziei.

WARTOŚCI I NORMY POLAKÓW BADANIA CBOS l l l Od 2005 roku hierarchia wartości cenionych przez Polaków pozostaje w miarę stabilna – niezmiennie najważniejsze są szczęście rodzinne i dobre zdrowie. Przypisywanie coraz mniejszego znaczenia wierze religijnej, patriotyzmowi, bogactwu oraz wykształceniu. Na znaczeniu zyskują natomiast szacunek innych ludzi i uczciwe życie. Spośród zachowań przedstawionych ocenie respondentów bezwzględnemu potępieniu podlegają: korupcja, wykorzystywanie pracowników przez pracodawców oraz bicie dzieci, a w nieco mniejszym stopniu – wykorzystywanie służbowego stanowiska dla własnych korzyści, zdradzanie współmałżonka, zaniedbywanie swoich obowiązków w pracy, oszustwa podatkowe oraz przerywanie ciąży. Zachowania, które częściej są akceptowane społecznie niż nieuznawane, to: życie w związku bez ślubu, stosowanie środków antykoncepcyjnych oraz uprawianie seksu przed zawarciem małżeństwa.