NANTAI NVERSTES DERSN ADI KENT SOSYOLOJISI DERSN KONUSU

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ DERSİN ADI: KENT SOSYOLOJISI DERSİN KONUSU İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf. nisantasi. edu. tr NİŞANTAŞI ÜNİVERS İTESİ ©

HAFTALIK DERS İÇERIĞI Giriş: Dersin Tanıtımı Sanayi Öncesi ve Sonrası Kent Kuramlarına Genel Bir Bakış Chicago Ekolü ve Kent Sosyolojisi Türkiye Kent Sosyolojisi Çalışmaları Politik Ekonomik Yaklaşımlarda Kent - II Küresel Kent, Gecekondu ve Yoksulluk Mekânsal Damgalama Soylulaştırma Yeni Yerleşim Biçimleri Kent Hakkı NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

1. HAFTA: GIRIŞ, DERSIN TANITIMI • İlk giriş dersinde 14 haftalık ders temaları, içerikleri, kaynakçanın genel bir tanıtımı yapılacaktır. • Bu dersin ilk sorusu, kent sosyolojisinin çalışma alanı neleri kapsar olacaktır. • Kent sosyolojisi; mimarlık ve kent planlaması gibi diğer kent disiplinlerinden farklılık göstererek, disiplinin odağını toplumsal ilişkiler oluşturur. Diğer taraftan kent sosyolojisi, kent bağlamında mimarlık ve kent planlaması disiplinleri ile ilişki kurar. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

1. HAFTA: GIRIŞ, DERSIN TANITIMI • Kent sosyolojisi disiplini, konut sorunu, kent merkezi ve çeperi yerleşenleri, kente iç göç ve dış göç ile yerleşenler, yeni yerleşim alanlarında yaşayan insanlar üzerine araştırmalar yapar. • Bu dersin ikinci sorusu ise kent sosyolojisi araştırmaları hangi metodolojiler ile yapılır? • Kent sosyolojisi araştırma metodolojileri; • Anket, • Etnografi, • Arşiv taraması ve tarihsel analiz, • Sözlü tarih olarak sıralanabilir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

1. HAFTA: GIRIŞ, DERSIN TANITIMI • Bu dersin üçüncü sorusu ise, kent sosyolojisi siyaset bilimi, sosyal hizmet disiplinleri için neden önemlidir? • Kent sosyolojisi; siyaset bilimi için tarihsel ve güncel boyutlarıyla devlet-iktidar-yönetim kavramlarını sorunsallaştırır. • Kent sosyolojisi; sosyal hizmet disiplini için yoksullar, engelliler, çocuklar, bakıma muhtaç yaşlılar gibi grupların kentlerde ki görünürlüğünü/görünmezliğini sorunsallaştırır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

2. HAFTA: SANAYI ÖNCESI VE SONRASI KENT • Bu derste kent nedir sorusuna cevap aranacaktır. • Bunun için öncelikle kısaca kentsel yerleşimin tarihsel – Antik kentler, Doğu uygarlığı kentleri- süreci ele alınacaktır. • Daha sonra ise sanayi öncesi kentler özellikle Batı Avrupa’da ortaçağda kentler anlatılacaktır. • Kapitalist üretim biçiminin gelişmeye başlaması ile de sanayi sonrası modern kent üzerinde durulacaktır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

2. HAFTA: SANAYI ÖNCESI VE SONRASI KENT • Modern kentin doğuşu ile birlikte «fabrikaların ve yeni iş yerlerinin yakınında yer alan çoğunlukla apartmanlar şeklinde oluşan kentsel konut alanları» ortaya çıkmaya başladıkça, bugün kent nedir sorusunu sorduğumuzda cevap olarak sıraladığımız unsurlar – kalabalık konutlar, iş yerleri, otobanlar, köprüler, toplu taşıma araçları vs. - içinde kent imgesi de oluşmaya başlamış oldu. • Kaynakça: Paul K. Hatt, Albert J. Reiss, “Kentsel Yerleşimlerin Tarihi”, 20. Yüzyıl Kenti, İmge Y. , 2002, s. 27 -37 • Gideon Sjoberg, “Sanayi Öncesi Kenti”, 20. Yüzyıl Kenti, İmge Y. , 2002, s. 37 -55 • David C. Thorns, “Endüstriyel Modern Şehirler”, Kentlerin Dönüşümü, Soyak Y. , 2004, s. 13 -39 • Henri Lefebvre, Şehir Hakkı, Sel Y. , 2015, s. 21 -45 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

3. HAFTA: KENT KURAMLARINA GENEL BIR BAKIŞ • Sosyoloji, 19. yüzyılda bir bilim dalı olarak gelişirken, sosyologlar için merkezi konularından bir tanesi «kentte yaşayan modern insanın yaşamı» sorunsalı analiz nesnesi olmuştur. • Bu bağlamda bu ders kapsamında Gerorg Simmel ve Max Weber’in kent kuramına sağladıkları analizler ele alınacaktır. • Georg Simmel (1858 -1918), bir sosyolog olarak, Modern Kültürde Çatışma (İletişim Yayınları) eserinde «Metropol ve Tinsel Hayat» bölümünde metropoliten insanı analiz eder. Simmel; insanın, metropol yaşama içkin olan unsurları – dakiklik, kesinlik vs. - nasıl deneyimlediğini irdeler. • Max Weber (1864 -1920) kent sorunsalına, «sosyal eylem sosyolojisi bakış açısıyla yaklaşır» (Martindale, 55) • Kaynakça: Don Martindale, “Weber’in Şehir Kitabına Önsöz”, Şehir Modern Kentin Oluşumu, Bakış Y. , 2000, s. 5 -68 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

4. HAFTA: CHICAGO EKOLÜ VE KENT SOSYOLOJISI • Chicago Ekolünün Gelişimi • 19. yüzyılın ikinci yarısında Amerikan İç Savaşı’nın ardından köleliğin kaldırılması ile birlikte geçmişte Güney eyaletlerindeki büyük köle çiftliklerinde çalışan köleler Amerikan Chicago gibi yeni sanayileşen şehirlerine akın ettiler. • Hızlı kentleşme sürecinde temel altyapı ve kent hizmetlerinin yokluğundan göçmenlerin yeni kentsel yapı ile uyum sağlamasına kadar çok ciddi sorunlar ortaya çıktı. • Kentin kavranışında ekoloji ile ilişki kurduklarından bu okul toplumsal ekoloji olarak da adlandırıldı. • Chicago Okulu’na mensup düşünürlere göre sosyoloji doğa bilimleri çok da farklı olmayan bir disiplindir. • Doğa bilimleri ve toplum bilimleri arasında kurulan bu paralellik Chicago Okulu’nun pozitivist gelenek içerisinde değerlendirilmesine imkân verir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

4. HAFTA: CHICAGO EKOLÜ VE KENT SOSYOLOJISI • Chicago ekolünden; Louis Wirth, Robert E. Park ve Ernest W. Burgess kent sosyolojisi üzerine çalışmalarına değinilecektir. • Kaynakça: • Louis Wirth, “ Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentlileşme”, 20. Yüzyıl Kenti, İmge Y. 2002, s. 77 -106 • Robert E. Park, “Şehir: Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler”, Şehir: Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler, Heretik Y. , 2015, s. 37 -85 • Ernest W. Burgess, “Mahalle Çalışmalarının Bilimsel Bir Temeli Olabilir Mi? ” Şehir: Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler, Heretik Y. , 2015, s. 193 -206 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

4: Hafta 20. Yüzyıl başı Chicago Kenti Hızlı bir gelişim süreci geçiren Chicago kenti kentleşme ve endüstrileşme ilgili sorunlar yaşamaktadır.

5. HAFTA: TÜRKIYE KENT SOSYOLOJISI ÇALIŞMALARI • Türkiye’de; 1950 sonrası kentleşmenin artması ile birlikte toplumsal yaşamda kent sorunsalı görünür olmaya başlamıştır. Bu bağlamda; kent sorunsalı, Türkiye sosyolojisinin araştırma nesnesine dönüşmeye başlamıştır. • Türkiye kent sosyolojisi literatüründe klasik bir eser olan Mübeccel Kıray’ın (1923 -2007) «Ereğli: Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası» türü açısından basılı ilk kent araştırmasıdır. • Daha ileri tarihli kent sosyolojisi araştırmalarının yoğunlaştığı alan ise «konut sorunu» ağırlıktır. • Kaynakça: Hatice Kurtuluş, Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları içinde Kent Sosyolojisinde Değişen Kavrayışlar ve Türkiye'nin Kentleşme Deneyimi, Ö. Uğurlu, N. Ş. Pınarcıoğlu, A. Kanbak, M. Şiriner (Derleyenler), Örgün Yayınevi, 1. Baskı, İstanbul, 2010, s. 177 -225 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

6. HAFTA: POLITIK EKONOMIK YAKLAŞIMLARDA KENT I: • Chicago ekolü ve modernleşme okullarının kent sosyolojisine yapısal - işlevselci yaklaşımlarına karşın; eleştirel yaklaşım kent sosyolojisini, politik ekonomik yaklaşımla ele alır. • Kent sosyolojisini, politik ekonomik yaklaşımla ele almak Marxsist paradigma içinden hareket etmek anlamına gelmektedir. Bu bağlamda, David Harvey ağırlıklı olarak Marxsist paradigmayı kent sosyolojisi alanına taşır. • Harvey’e göre tarihin her döneminde kent artı ürünün yoğunlaşması ile ortaya çıkmıştır. • Kaynakça: David Harvey, “ Sınıfsal Yapı ve Mekânsal Farklılaşma Kuramı”, İstanbul, 2002, s. 147 -172 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © 20. Yüzyıl Kenti, İmge Y. ,

7. HAFTA: POLITIK EKONOMIK YAKLAŞIMLARDA KENT II: • Manuel Castells’ın yazımı da, merkezinde Marksist kent sosyolojisi ilgisi ile gelişmiştir. • Castells’e göre kent sorunu « bütün toplumsal grupların günlük yaşamının temelinde yer alan ortak tüketim araçlarının örgütlenmesi ile ilişkilidir: konut, eğitim, sağlık, kültür, ticaret ulaşım» dır. • Kaynakça: • Manuel Castells, Kent, Sınıf, İktidar, Bilim ve Sanat Y. , Ankara, 1997, s. 11 -53, s. 209 -225 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

8. HAFTA: KÜRESEL KENT • Küreselleşme 1980’lerin sonlarından itibaren yaygın söylem haline gelmeye başlamıştır. Küreselleşme söyleminin işlevsellik kazandığı bir alan ise «mekan» olmuş ve literatürde «küresel kent» olarak karşılık bulmuştur. Küresel bir dönen bir ekonomi vardır ve bu küresel ekonomi, küresel kentlerden yönetilmektedir. • Küresel kent olmak için kentler birbiriyle rekabet etmektedir. • Her ne kadar küresel kent bugün kullanıldığı şekli ile var olma biçimini 1980’lerde almaya başlamış olsa da küresel kent (dünya kenti) kökeni 18. yüzyılla kadar gitmektedir. Fransız, tarihçi Fernand Braduel göre « 17. yüzyılda Amsterdam, 19. yüzyılda Londra ve 20. yüzyılda ise New York dünya kentidir» . • Kaynakça • David C. Thorns, “Küresel Şehirler”, Kentlerin Dönüşümü, Soyak Y. , İstanbul, 2004, s. 68 -95 • Binnur Öktem, “Küresel Kent Söyleminin Kentsel Mekânı Dönüştürmedeki Rolü”, İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Bağlam Y. 2005, s. 25 -76 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

8. HAFTA: KÜRESEL KENT • Her ne kadar küresel kent bugün kullanıldığı şekli ile var olma biçimini 1980’lerde almaya başlamış olsa da küresel kent (dünya kenti) kökeni 18. yüzyılla kadar gitmektedir. Fransız, tarihçi Fernand Braduel göre « 17. yüzyılda Amsterdam, 19. yüzyılda Londra ve 20. yüzyılda ise New York dünya kentidir» . • Kaynakça • David C. Thorns, “Küresel Şehirler”, Kentlerin Dönüşümü, Soyak Y. , İstanbul, 2004, s. 68 -95 • Binnur Öktem, “Küresel Kent Söyleminin Kentsel Mekânı Dönüştürmedeki Rolü”, İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Bağlam Y. 2005, s. 25 -76 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

9. HAFTA: KENT VE GECEKONDU, YOKSULLUK • Kent sosyolojisi yazınında gecekondu ve yoksulluk konuları önemli bir yoğunluğa sahiptir. • Dünya genelinde gecekondu mahallelerinin toplam nüfusu artmaktadır. 2003 BM-HABITAT vaka çalışmalarından alınan veriye göre «Bombay dünyanın gecekondu başkentidir» . Yine aynı veri kaynağına göre en hızlı büyüyen gecekondu bölgeleri Rusya Federasyonu’nda bulunmaktadır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

9. HAFTA: KENT VE GECEKONDU, YOKSULLUK • Gecekondu mahalleri, kent çeperinde ortaya çıkar. • Kent sorununa içkin olan diğer konu ise yoksulluktur. Dünyada artan eşitsiz gelir dağılımı gerek bölgeler arası farklılık gerek bölgelerin kendi içinde farklılıklarda yoksulluk olarak beden bulmaktadır. Kentler ise artan yoksulluğun mekânsal kabı halinde dönüşmektedir. • Kaynakça: • Mike Davis, Gecekondu Gezegeni, Metis, 2007, s. 15 -70, s. 185 - 192. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

10. HAFTA: MEK NSAL DAMGALAMA • Kentte görülen mekânsal ayrışma (gecekondu, işçi mahallesi vs. ) beraberinde mekânsal damgalamayı getirmektedir. • Fransız sosyolog Wacquant’a göre «kişinin oturduğu adres üzerinden ayrımcılık yapmak, iş arama imkanlarına ulaşmayı engellediğini» belirtmektedir. • Kaynakça: • Loic Wacquant, Kent Paryaları, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2012, s. 184 -219 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

MEK NSAL AYRIŞMA IÇIN ÖRNEK: NICELIKSEL YÖNTEMLE YAPILMIŞ ARAŞTIRMA: • MURAT GÜVENÇ • ARAŞTIRMA ISMI: İSTANBUL’U HARITALANDIRMAK • TUIK HANE HALKI VERILERI, (1990 – 2000) • RENKLERIN TEMSILI: EN YÜKSEK, ÜST ORTA, ALT ORTA, DÜŞÜK, EN DÜŞÜK EĞITIM • RENKLERI YOĞUNLAŞAN SEMTLER: GAZIOSMANPAŞA, ESENLER, EYÜP, BEŞIKTAŞ, KADIKÖY

İSTANBUL MAHALLERI (2000)

11. HAFTA: SOYLULAŞTIRMA • « Soylulaştırma en genel tanımıyla, gerilemiş olan eski kent içi alanlardaki yeni bir sınıfsal ve mekânsal ayrışmayı ifade eder. Yeni orta sınıfın bu alanlara olan talebi ve mülkiyetin değerlenmesi ile başlayan süreç, işçi sınıfının yerinden edilmesi ile sonuçlanmaktadır. Bu süreç aynı zamanda yeniden yatırım için olanaklar yaratmaktadır. Dolayısıyla çok yönlü bir dönüşümün sonucu olarak soylulaştırma, kentsel yeniden yapılanmanın bir parçası ve aynı zamanda sonucudur» (Kurtuluş, 128). • Kaynakça: • Hatice Kurtuluş, “Soylulaştırma: Kentsel Mekânda Yeni Bir Ayrışma Biçimi”, İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Bağlam Y. 2005, s. 127 -161 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

12. HAFTA: YENI YERLEŞIM BIÇIMLERI • 1980’li yıllardan itibaren kentte, yeni bir yerleşim olgusu oluşmaya başlamıştır. Bu yeni olgu, 1990’lı yıllara gelince de kent üzerine çalışan bilimcilerinin ilgisini çekecek derecede kentte görünür olmuştur. • Bu yeni yerleşim biçimleri çeşitli isimlerle nitelendirilmektedir. Bu nitelendirmeler « kapalı cemaatler, refah adacıkları, kapalı adacıklar, kurtarılmış adacıklar, korunaklı yerleşmeler gibi» isimler alır (Kurtuluş, 162). • Gündelik hayatta en çok rastlanan nitelendirme ise « kapalı siteler» . Kentte, güvenlikli siteler, dışarı ile içerisi arasında bir sınır çizmektedir. • Kaynakça: • Hatice Kurtuluş, “İstanbul’da Kapalı Yerleşmeler”, İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Bağlam Y. 2005, s. 161 -187 ÜNİVERSİTESİ © • Jean-François Pérouse, İstanbul'la. NİŞANTAŞI Yüzleşme Denemeleri içinde Sitelerle Kuşatılmış İstanbul,

13. HAFTA: KENT HAKKI • Sanayileşme sonrası kentleşme oranının artmaya başlamasına bağlı olarak kentte yaşanan sorunlarda [ konut sorunu, yoksulluk artmaya başlamıştır. • Kentte yaşamak, herkesin kenttin olanaklarına eşit derecede ulaşacağı anlamını taşımamaktadır. • Henri Lefebvre’nin Kent Hakkı (1967), eseri, kenttin çeperlerinde ve banliyölerinde yaşayan sermaye ve mülk sahibi olmayan sınıflar için öne çıkan mücadelenin temel fikrine kaynaklık etmiş kurucu bir metindir. • Kaynakça: • Henri Lefebvre, Şehir Hakkı, Sel Y. , 2015, s. 119 - 133. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

14. HAFTA: GENEL DEĞERLENDIRME • Son ders bir dönemin genel çerçevesi çizilecek, kavramlar ve örnekler üzerinde durulacaktır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

KAYNAKÇA • Binnur Öktem, İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Derleyen Hatice Kurtuluş, Bağlam Y. , 2005. • David C. Thorns, Kentlerin Dönüşümü, Soyak Y. , İstanbul, 2004. • David Harvey, 20. Yüzyıl Kenti, İmge Y. , İstanbul, 2002. • Don Martindale, Şehir Modern Kentin Oluşumu, Bakış Y. , 2000. • Ernest W. Burgess, Şehir: Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler, Heretik Y. , 2015. • Hatice Kurtuluş, İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Derleyen Hatice Kurtuluş, Bağlam Y. 2005. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

KAYNAKÇA • Hatice Kurtuluş, “Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları içinde Kent Sosyolojisinde Değişen Kavrayışlar ve Türkiye'nin Kentleşme Deneyimi”, Ö. Uğurlu, N. Ş. Pınarcıoğlu, A. Kanbak, M. Şiriner (Derleyenler), Örgün Yayınevi, 1. Baskı, İstanbul, 2010. • Henri Lefebvre, Şehir Hakkı, Sel Y. , 2015. • Jean-François Pérouse, İstanbul'la Yüzleşme Denemeleri içinde Sitelerle Kuşatılmış İstanbul, İletişim Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2011. • Kevin Lynch, Kent İmgesi, Türkiye İş Bankası Y. , 2011. • Loic Wacquant, Kent Paryaları, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2012. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

KAYNAKÇA • Louis Wirth, 20. Yüzyıl Kenti, İmge Y. 2002. • Manuel Castells, Kent, Sınıf, İktidar, Bilim ve Sanat Y. , Ankara, 1997. • Mike Davis, Gecekondu Gezegeni, Metis, 2007. • Paul K. Hatt, Albert J. Reiss, 20. Yüzyıl Kenti, İmge Y. , 2002. • Robert E. Park, Şehir: Kent Ortamındaki İnsan Davranışlarının Araştırılması Üzerine Öneriler, Heretik Y. , 2015. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©