NACIONI DHE PERKUFIZIMET E VENDIMMARRJES DHE VENDIMEVE III

NACIONI DHE PERKUFIZIMET E VENDIMMARRJES DHE VENDIMEVE III

3. 1. Nacioni I Vendimmarjes

3. 1. NOCIONET DHE PËRKUFIZIMET E VENDIMMARRJES DHE VENDIMEVE § Vendimmarrja eshte e vjeter sa edhe vete njerzimi? § Cdo aktivitet njerzor është pasoj e ndoni vendimi të marrë më parë, ose është vetem vendimmarrje apo implementim i vendimmarrjes së mëparshme. Ne nje jete dinamike, vendimmarja eshte gjithenje e ma prezente. Aftesia vendimmarrse eshte shkathtesi, e cila persoset me kohe dhe pervoje, vend…Rutinore…Jetike( shkolla, puna qyteti)…. ? ? Vendimet ne baze Intuites!!!!! Vendimet Afariste !!!? ?

PËRKUFIZIMI I VENDIMMARRJES Ekzistojnë një numër i madh i përkufizimeve të vendimmarrjes: Vendimmarrja është proces dinamik i cili rezulton në zgjedhjen mes dy apo më shumë alternativave • Sipas Koontzit vendimmarrja është zgjedhja e metodës respektivisht mënyrës së veprimit ndërmjet disa aleternativave. Kjo ndërlidhet me dhënien e përgjigjeve në këto pyetje : – – Ku vendoset (vendi i vendimmarrjes) Kur vendoset (Koha e vendimmarrjes ) SI vendoset (Mënyra e vendimmarrjes) Kush vendos( Autoriteti vendimmarres)

GRUPI TJETER ; V e perkuzojne, Proces te krijimit dhe te vlersimit te alternativave si dhe zgjidhjen e alternatives me tepershtatshme. R. L. Daft e përkufizon vendimmarrjen si proces të identifikimit dhe zgjedhjes së problemit Ne fazen e identifikimit, percillen kushtet e ndermarrjes dhe rrethines Ne fazen zgjedhjes, shqyrtohen alternativat dhe menyra e zgjidhjes se tyre, si dhe zgjidhja e alternatives me te mire Vendimmarja eshte proces i zgjidhjes se problemit dhe arritjes se qellimit

Sipas Z. Barackait, vendmmarja është proces i zgjidhjes së problemit, që do të thotë se ai që vendos duhet ta shikojë problemin. • Në bazë të aftësive të vendosjes, të marrësit të vendimeve dallojmë këto grupetë njerzve: Njeriu, i cili ‘ nuk di që nuk di ’ Njeriu, i cili ‘ e di që nuk di ’ Njeriu, i cili ‘ nuk di që di ’ Njeriu, i cili ‘ e di që di ’

Sipas Z. Barackait, Vendimmarrja perkufizohet si proces i krijimit te vendimeve dhe bazohet ne tri pyetje Cili eshte problemi i cili duhet te zgjidhet Cilat aksione apo zgjidhje i kemi ne dispozicion Cila zgjidhje e problemit eshte me e mira E perbashket Vendimmarrja është proces dinamik i cili rezulton në zgjedhjen mes dy apo më shumë alternativave Vendimmarja eshte proces i zgjidhjes se problemit dhe arritjes se qellimit

3. 2. KARAKTERISTIKAT E PËRGJITHSHME TË VENDIMIT Vendimmarrja është proces dinamik i cili rezulton në zgjedhjen mes dy apo më shumë Alternativave Vendimarrja është aksion specifik i zgjedhur nga disa aksione disponuese. Vendimi është rezultat i procesit të zgjedhjes mes shumë alternativave për zgjedhjen e Problemit.

• Vendimi paraqet zgjedhjen e njërës prej mundësive të shumta duke tentuar që ajo të jetë zgjidhje optimale Secili vendim per ta realizur qellimin e vet, duhet te jete: Ne kohen e duher I pershtatshem I qarte Realizushem • Karakteristikat e përgjithshme të çdo vendimi janë: – Rëndësia e vendimit – Koha dhe shpenzimet – Shkalla e Ndërlikueshmërisë

Vendimi si produkt i procesit të vendimmarjes duhet të përmbajë: 1. Subjektin, objektin, strukturën ose sistemin se si merret vendimi dhe kush duhet ta realizojë 2. Aktivitetet të cilat duhen të ndërmerren për realizimin e vendimit 3. Sistemin e qëllimeve të cilat duhen të arrihen përmes realizimit të detyrave konkrete. 4. Bashkësinë e kufizimeve (faktorëve limitues) 5. Terminet, afatet, hapësira, koha dhe resurset e tjera për realizimin e detyrave 6. Sistemin materialo-teknik, financiar për realizimin e vendimit.

LL 0 JET E VENDIMEVE Vendimet mund të sistemohen sipas atributeve të ndryshme që dominojnë në kushtet e dhëna Klasifikimet më të shpeshta të vendimeve bëhen në bazë të: nivelit dhe ndërlikueshmërisë, resurseve kufizuese, shpenzimeve, qëllimeve dhe detyrave, subjekteve në vendosje, kushteve, etj.

LL 0 JET E VENDIMEVE • Varësisht nga kriteret e klasifikimit kemi edhe lloje të ndryshme të vendimeve. Simon i ndanë vendimet: Vendimet e programuara Vendimet e paprogramuara

Vendimmarrja e programuar përdoret për zgjidhjen e problemeve rutinore. Marrësi i vendimit ballafaqohet me q problemet e përditshme që përsëriten, qproblemet që janë të njohura dhe qzhvillohen në kushtet e sigurta

Vendimmarrja e programuar- Vazhdim Karakteristikat kryesore të vendimmarrjes së programuar janë: Strukturimi i mirë i problemeve që duhet zgjidh Kriteret e qarta për zbatimin e vendosjes Përcaktimi i lehtë i alternativave për zgjidhjen e problemit Ekzistimi i sigurisë relative gjatë zgjidhjes së alternativave

Vendimmarrja e paprogramuar Vendosja e paprogramuar përdoret për zgjidhjen e problemeve q të pastrukturuara, q të reja dhe q të definuara dobët, q të cilat nuk përsëriten. Marrësi i vendimit ballafaqohet me problemet § të cilat nuk janë të njohura gjatë vendosjes, § por secila situat është e re, dhe § Zgjidhet ndividualisht

Vendimmarrja e paprogramuar- vazhdim Karakteristikat kryesore të vendosjes së paprogramuar janë: Strukturimi i dobët i problemeve për cilat vendoset Përdorimi vetem në situata të jashtëzakonshme Gjenerimi i numrit të vogël të alternativave Përdorimi në situata që nuk përsëriten

Karakteristikat kryesore të vendimmarrjes së programuar janë: Karakteristikat kryesore të vendimmarrjes së paprogramuar janë: Strukturimi i mirë i problemeve që duhet zgjidh Strukturimi i dobët i problemeve për cilat vendoset Kriteret e qarta për zbatimin e vendosjes Përdorimi vetem në situata të jashtëzakonshme Përcaktimi i lehtë i alternativave për zgjidhjen e problemi Gjenerimi i numrit të vogël të alternativave Ekzistimi i sigurisë relative gjatë zgjidhjes së alternativave Përdorimi në situata që nuk përsëriten

Ekziston njё ndёrlidhje tё madhe ndёrmjet niveleve menaxherike, dhe natyrёs sё vendimeve. Kapërcimi nga vendimet e programuara në vemdimet e paprogramuara qëndron në: Øraport të drejtë me shtresimin e niveleve të vendimmarrjes, Øme vendimet operative, taktike dhe strategjike.

Programimi i vendimeve sipas niveleve menaxherike

Mund te konstatojme se ne praktike hasim shpesh ne vendime as plotesisht te programuara e as plotesisht te paprogramuara. Shumicen e vendimeve te paprogramuara I marrin menaxheret e niveleve te larta menagjerial. Vendimet e pa programuar perdoren per zgjidhjen e problemeve te reja, problemeve qe nuk perseriten, e me te cilat ballafaqohet niveli strategjiki vendimarrjes. Problemet e niveleve te ulta jane rutinore, te cilat paraqiten shpesh, ndersa strukturimi dhe zgjidhja e tyre eshte kryesishte e programuar. Vendimet e programuara sherbejne per zgjidhjen e problemeve rutinore

Vendimet e programuara Zgjidhin probleme relativisht rutinore Vendimet e paprogramuara Zgjidhin probleme unike a të pazakonta Janë vendime të strukturuara, të Janë vendime të pastrukturuara, përsëritshme, konkrete, të thjeshta dhe jopërsëritëse, të papërcaktuara, pa ndikim të madh. komplekse dhe me ndikim afatgjatë. Mund të merren me ndihmën e informacionit lehtësisht të disponueshëm Nuk e kanë të gatshëm informacionin e nevojshëm për t’u përdorur Përcaktohen nga rregullat dhe procedurat dhe kërkojnë pak kohë e përpjekje Kërkojnë nivel të lartë të gjykimit ekzekutiv, të mprehtësisë dhe të kreativitetit Mund t’u delegohen niveleve më të ulëta të menaxhmentit Duhet t’u delegohen niveleve më të larta të menaxhmentit Janë objektivat, standardet, procedurat, metodat dhe politikat Janë programet, strategjitë dhe buxhetet Shembuj: porositja e inventarit punësimi i punëtorëve të rinj Shembuj: hapja e një filiali të ri ndryshimi i dizajnit të produktit

STUDIM RASTI Vendimet e programuar dhe te paprogramuara

Vendimet: Strategjike Taktike Operative

Vendimmarja eshte nje proces I po ndashem dhe I pa ndalshem ne Biznes. Ne biznes zhvillohen shume aktivitete te perseritshe dhe te reja, te cilat e kane pikenisjen ne te gjitha instancat e ndryshme.

Dallimet në procesin e vendimmarrjes janë të dallueshme üsipas llojit të biznesit, ü madhësisë së biznesit, ü funksioneve apo ü departamenteve të biznesit, por mbi të gjitha vendimmarrja është e ndryshme për nga niveli hierarkik dhe organizativ. Sikurse nivelet hierarkike të menaxhmentit, edhe vendimet mund të ndahen në: vendime strategjike, vendime taktike dhe vendime operative

l. Klasifikimi në bazë të rëndësisë dhe nivelit që i merr Vendimet Strategjike Vendimet Taktike Vendimet Operative Vendimet strategjike Vendimet taktike Vendimet operative

Nivelet e vendimmarrjes në nivelet e organizatës, Te tri keto nivele te vendimmarje q e fisnikerojne vendimin ne biznes, qperkufizojne vendimin e biznisit ne rrethine, dhe qperkufizojne vendimin e biznisit ne perspektive Nivelet dhe natyra e vendimeve (fig ne vijim)

Vendimet Strategjike jane vendime ne nivel te korporates , qe percaktojne drejtimin strategjik te kompanise se madhe me te gjitha bizneset, filialet, njesit e saj dhe kerkon pergjegjesin e shefit skzekutive , bordit te drejtoreve apo ndonje etniteti tjeter. Vendimet taktike jane vendime ne nivel te biznesit, te cilat perkufizojne veprimtarin dhe orijentimin e njisive specifike ne kuader te korporates. Vendimet operative jane vendime te cilat prekin fushat funksionale te biznesit, te cilat jane te ngritura ne nivel te departamenteve

Struktura menaxhuese e ndërmarrjes TOP MENAXHERËT Niveli Strategjik Niveli taktik MENAXHERËT E MESËM MENAXHERËT E ULËT Niveli operativ

Vendimet strategjike janë vendimet më të rëndësishme në ndërmarrje. Me anë të tyre caktohet strategjia e ndëmarrjes, si dhe qëllimet e ndërmarrjes në të ardhmen. Këto vendime i sjell organi afarist më i lartë i ndërmarrjes. Vendimet strategjike paraqesin kornizën brenda të cilës duhet të lëvizin vendimet taktike. Vendimet strategjike ushtrojne ndikim percaktyues ne rrjedhat zhvillimore te biznesit ne te gjitha nivelet. Prandej vendimet strategjike llogariten si jo fort te strukturuara.

Ekzistojnë tri karakteristika thelbësore të vendimeve strategjike: • të rralla – vendimet strategjike janë të pazakonta dhe përgjithësisht nuk ndjekin ndonjë precedent konsekuente – vendimet strategjike kërkojnë përkushtimin e një niveli përmbajtësor të resurseve të organizatës dhe përkushtim të lartë nga individë të të gjitha niveleve • direktive – vendimet strategjike vendosin precedent për vendimet e tjera dhe veprimet e ardhshme në organizatë.

Procesi I menaxhimit straegjik permbahet ne tri hapa: Formulimi I strategjise, Zbatimi I strategjise dhe Vlersimi I strategjise. ü ü ü 1. Formulimi I strategjise perfshin vizionin dhe misionin, identifikim e shanseve dhe kercnimeve te jashtme te organiz percaktimin e fuqive dhe dobesive te mbrendshme, vendimmarjen e objektivave afatgjate, gjenerimin e strategjive alternative dhe vendimmarjen e strategjive te posacme per te ndjekur

2. Zbatimi I strategjise kerkon: ü Vendimmarrjen e objektivave vjetore ü Sajimin e politikave ü Motivimin e punetoreve, dhe ü Alokimin e rresurseve 3. Vlersimi I strategjise: ü Mjetet e menaxhereve per informacionin per mbarrevajten e strategjive ü Vlersimin e strategjise perfshir rishikimin e faktoreve te jashtem dhe te mbrendshem, qe permbajne bazen per strategjit aktuale, ü matjen e performances dhe ü ndermmarrjen e veprimeve korigjuese

Rast studimi Scars Roebuchanc (1893)Co dhe Montgomery. Ward (1872) Sewel Avery Sears 1946…. 1956

Vendimet taktike sigurojnë realizimin e vendimeve Strategjike. Me anë të vendimeve taktike bëhet operacionalizimi i vendimeve strategjike. Vendimet taktike janë vendime më specifike dhe më konkrete. Vendimet taktike kanë për synim zhvillimin e taktikave në funksion të përmbushjes së qëllimeve strategjike të përcaktuara nga menaxhmenti i lartë. Edhe ne nivelin taktike, realizohen disa strategji, qe I japin orjentimin strategjik njesive biznisore ne kuader te korporates. Ne kete nivel ekzistojne kater alternativa te strategjive si: Udheheqja e Kostos Udheheqja e fokusuar e Kostos Diferencimi I Fokusuar

Vendimet operative sigurojnë realizimin e vendimeve taktike. Ato janë karakteristikë për nivelet e ulëta të menaxhmentit. Këto vendime shfrytëzohen për zgjidhjen e problemeve rutinore që do të thotë se në shumicën e rasteve janë të programuara. Vendimet operative janë vendime të cilat i përkasin vendimmarrjes në nivelin më të ulët të menaxhmentit dhe synojnë të qartësojnë rrjedhat e operacioneve ditore të biznesit.

TRI NIVELET E VENDIMMARRJES MENAXHERIALE Qëllimi Menaxherët Horizonti kohor Strategjk Arritja e objektivave të biznesit nepërmjet ndërlidhjes së afatgjate të ndërmarrjes dhe mjedisit. Menaxherët gjeneral dhe udhëheqësit e departamenteve. Një deri në dhjetë vite ose më shumë. Taktik Dhënia e drejtimeve në rialokimin e resurseve midis nën njësive dhe funksioneve për ti dhënë secilit funksion objektiv të qartë dhe të sigurojnë koordinimin. Menaxherët e nivelit Gjashtë muaj të mesëm së bashku, deri në dy vite. e poashut duke punuar me grupet e departamenteve. Operativ Përmbushja e detyrave Menaxherët e njësive Disa orë deri te nën disponimin e operuese, mbikqyrëst një vit. resurseve ekzistuese dhe stafi individual për të kontribuar në realizimin e objektivave të departementit përkatës. Burimi: John Naylor, Management, First edition, London: Pearson Education Ltd, 1999.

Nga tabela u vrejt se nivelet menaxheriale nuk sjellin vetem nje lloje te vendimeve, Te gjitha nivelet ne procesin e tyre menaxherial sjellin edhe vendime operative. Pra c’do nivel sjell vendime te ndryshme, por ato dallohen ndermjet tyre sipa asaj se sa perqind nga numri I pergjithshem I numrit te vendimmarrjes mer re pjese ne llojin e caktuar te vendimeve te marra nga nivelet e ndryshme menaxheriale.

Natyra e punëve dhe Vendosja q Sipas Koontz dhe Wetrish nevoja për vendosje ekziston në të gjitha llojet e punëve dhe profesioneve. Punët ekzekutive Punët e vendosjes Vendet ekzekutive të punës Vendet menaxherike të punës

Llojet e Vendimeve dhe Nivelet Menaxherike Vendimet operative dhe rutinore Vendimet jorutinore dhe taktike Vendimet taktike dhe strategjike Niveli më i ultë i menaxhmentiti Niveli i mesëm i menaxhmentit Niveli më i lartë i menaxhmentiti

STUDIM RASTI Vendimet Strategjike Taktike dhe Operative

Vazhdojme me …………. .

Vendimet Rutinore, te Pershtatura dhe Inovative

Klasifikimi i vendimeve në vështrim të niveleve menaxhuese Vendimet e pa programuara TOP MENAXHERËT E MESËM Vendimet e programuara MENAXHERËT E ULËT

Tiparet e vendimeve ne nivele hierarkik Veshtrimi I vendimeve ne shkallzimin hierarkik eshte krahasimishte e vecante fale disa tipareve shquese Tiparet e vendimeve: Natyra, matshmeria, karakteri, risku, fitimi, fleksibiliteti, strukturim, koha,

Nivelet e vendimmarrjes Kompani e vogël Niveli i biznesit Niveli funksional Niveli i operacioneve Korporatë e madhe Niveli i korporatës Niveli i biznesit Niveli funksional Niveli i menaxhmentit Menaxhmenti i lartë Menaxhmenti i mesëm Menaxhmenti i ulët Niveli i vendimmarrjes Vendimet strategjike Vendimet taktike Vendimet operative

LIDHMËRIA RECIPROKE E VENDIMEVE • Horizontale Vendimet të cilat i sillen në të njejtin nivel menaxherik. – P. sh. Vendimet mbi rritjen e prodhimit ka ndikim në vednimet e shitjes dhe furnizimit. – Vednimet mbi ndryshim e teknologjisë prodhuese kan ndikim në vendimet mbi trajnimin e resurseve humane në organizatë. • Vertikale Vendimet të cilat merren në nivelin e ultë dhe të lartë të menaxhmentit. – Psh. Vendimet mbi futjen e produktit të ri në treg vijnë nga niveli strategjik dhe kanë ndikim në vendimet për ndryshimin e dizajnit, operacinalizimin e këtyre vendimeve nga nivelet më të ulta menaxherike.

SIPAS KRIETERVE TË NDRYSHME VENDIMET NDAHEN: Sipas qëllimit: vendime investuese, kadrovike, financiare, etj Sipas hierarkisë: strategjike, taktike dhe operative Sipas pjesëmarësve: individuale, grupore Sipas dimensionit kohor: statike dhe dinamike

Sipas mundësisë së modelimit dhe programimit: vendime të programuar dhe paprogramuar Sipas shkallës së ndikimi të faktorëve të ndryshëm, vendimet mund të merren në situata stohastike dhe deterministik Sipas modeleve që përdoren Modeleve lineare dhe jolineare Modelit dinamik Teorisë së lojrave Modelit të analizës shumë kritershe Modelit statistikor të Bajesit Simulimit, Ekspertëve, etj

STUDIM RASTI Vendmet Horzontale Verikale

• vazhdim