Naar een waardenvolle invulling van neutraliteit Elias Hemelsoet

Naar een waarde(n)volle invulling van neutraliteit Elias Hemelsoet

Onderzoeksvragen Hoe kijken alle geledingen naar de GO! basiswaarden? Hoe worden ze beleefd/ingevuld in de praktijk? Wat zijn de kernwaarden? Hoe wordt het begrip neutraliteit ingevuld vanuit deze waarden?

Methodologie Kwalitatief (juni) Face-to-face diepte-interviews met leerkrachten leerlingen ouders directeurs 9 scholen verspreid over Vlaanderen en Brussel Kwantitatief (september-oktober) Online bevraging bij dezelfde groepen 1500 deelnemers Spreiding over onderwijsniveaus en -types

ds tij el er e 3% An d ijs 5% er w ijs er w nd nd no ne se as lw 4% Vo ijs n oo w KS O O BS er w nd ns to ku ir o da ge te n ui – – 4% el tij ds un ec ss -b ijs w er nd ijs 4% De ep ijs rw de ro be on ro ai nd 26% De ir da O TS 23% un rw – 30% cu de on ijs w O AS 40% Se ir da un er – d 25% Se c ijs w er nd ai ro nd cu ijs gr aa rw ijs 5% Se e st de on Ee r n rw 20% nd – oo de on 10% ai ro nd ijs er w nd cu Se ai ro ew n oo ew ng te ui -b -g 50% Se c nd cu Se ijs rw de on sis Ba Ba Steekproefbeschrijving: directeurs Onderwijstype 47% 45% 41%* 35% 23% 18% 15% 6% 5% 0% * Is actief in één van de types van het secundair onderwijs **Sommige respondenten kunnen actief zijn in meerdere schooltypen

* Is actief in één van de types van het secundair onderwijs ds tij el er e 15% An d 1% ijs 5% er w ijs er w nd nd no ne se as lw Vo ijs n oo w KS O O BS er w nd ns to ku ir o da ge te n ui – – 3% el tij ds un ec ss -b ijs w er nd ijs O TS 7% De ep ijs rw de ro be on ro ai nd – O AS 27% De ir da rw de on ijs w – 27% un cu Se ir da un er ijs d 25% Se c nd ai ro w er gr aa ijs 4% nd cu Se e st Ee r rw 5% nd – de on ijs 10% ai ro nd cu ijs n rw 25% er w nd oo de on 30% Se ai ro ew n oo ew ng te ui -b -g 40% Se c nd cu Se ijs rw de on sis Ba Ba Steekproefbeschrijving: leerkrachten Onderwijstype 50% 45% 53%* 35% 26% 20% 12% 2% 2% 0% **Sommige respondenten kunnen actief zijn in meerdere schooltypen

Steekproefbeschrijving: leerlingen Onderwijstype 50% 47% 45% 40% 35% 30% 25% 24% 20% 17% 15% 12% 10% 5% 0% Secundair onderwijs – gewoon onderwijs: ASO Secundair onderwijs – gewoon onderwijs: TSO Secundair onderwijs – gewoon onderwijs: BSO Secundair onderwijs – gewoon onderwijs: KSO

Betekenis van school - algemeen School staat in voor bekwaamheidsverwerving Essentie is cognitieve kennisoverdracht Gaat over zich functioneel kunnen inschakelen in de maatschappij Maar moet ook verder gaan dan ‘functioneel’ onderrichten van ‘kennis’ Een school moet ook opvoeden: Een kader scheppen dat het voor leerlingen mogelijk maakt de maatschappij als bredere context te begrijpen. De waarden aanreiken die een individu nodig heeft om zelf te ontwikkelen en zijn/haar plaats binnen de wereld te vatten. Belangrijk hierbij is aandacht voor: Emotionele vaardigheden, sociale vaardigheden (interculturaliteit, …) Focus op individuele capaciteiten en ontwikkeling

Waarden: ‘top of mind’ RESPECT OPENHEID GELIJK(WAARDIG)HEID OPRECHTHEID EERLIJKHEID Directeur en leerkrachten zitten sterk op dezelfde lijn wat ‘waarden’ betreft. • Leerkrachten: invulling meer ‘hands on’ • Directeurs: eerder ‘beleids’insteek Ouders vernoemen ook dezelfde waarden, maar vertalen ze: • vormingsvereisten naar hun kinderen • voorbeeldfunctie: de school moet deze waarden uitstralen Leerlingen wensen in de eerste plaats een open & respectvol klimaat: • om zich veilig en evenwaardig te kunnen voelen ten opzichte van elkaar • en ten opzichte van andere actoren (leerkrachten/directeur/tussenpersonen)

Invulling kernwaarden

Respect is zorgen dat iedereen zijn mening kan uiten en leren omgaan met verschillen. Leerlingen vullen respect echter op een andere wijze in: met meer nadruk op vriendelijkheid en behulpzaamheid

Invulling van de waarden: Respect Leerlingen vullen respect op een andere manier in. Ze leggen meer nadruk op vriendelijkheid en behulpzaamheid en ‘zorgen dat iedereen zijn mening kan uiten’. Directieleden daarentegen gaan respect net minder met vriendelijkheid en behulpzaamheid associëren. Directie (N=166) Leerkracht (N=609) 0% Ouder (N=106) 20% 40% Leerling (N=551) 60% leren omgaan met verschillen 54% 80% 68% 66% 69% 58% 50% 61% 69% zorgen dat iedereen zijn mening kan uiten 35% 44% vriendelijk en behulpzaam zijn 75% 62% 56% 49% geen vooroordelen hebben iedereen als individu benaderen 28% Q 2. 1. Gelieve maximaal 3 uitspraken te selecteren die volgens u persoonlijk het best bij de waarde ‘Respect’ passen. 46% 57% 58% 100%

Openheid is 1. luisteren naar elkaar 2. openstaan voor andere meningen 3. ervoor zorgen dat alles bespreekbaar wordt gehouden

Invulling van de waarden: Openheid Bij Leerlingen spelen ‘luisteren naar elkaar’ en ‘openstaan voor andere meningen‘ een belangrijkere rol. Dit doordat ze vanuit hun rol als leerling over minder autoriteit beschikken, maar ze zich willen openstellen naar andere toe. De overige groepen zien openheid eerder als alles bespreekbaar houden. Directie (N=166) Leerkracht (N=609) 0% Ouder (N=106) 20% 40% Leerling (N=551) 60% 72% 66% 63% 77% openstaan voor andere meningen en culturen 57% 65% 69% 75% luisteren naar elkaar ervoor zorgen dat alles bespreekbaar wordt gehouden het waarderen van diversiteit ernaar streven dat iedereen mee kan participeren 80% 56% 44% 36% 30% 38% 28% 44% 37% 48% Q 2. 2. Gelieve maximaal 3 uitspraken te selecteren die volgens u persoonlijk het best bij de waarde ‘Openheid’ passen. 66% 65% 100%

Gelijkwaardigheid is zorgen voor gelijke kansen voor iedereen.

Invulling van de waarden: Gelijkwaardigheid Leerlingen vullen gelijkwaardigheid vaker in als het helpen van mensen in moeilijke situaties. 034 Vanuit hun leidinggevende rol gaan Directieleden een grotere focus leggen op het begrijpen vanuit de eigen context. Directie (N=166) Leerkracht (N=609) 0% Ouder (N=106) 20% 40% Leerling (N=551) 60% 80% 93% 88% 83% 88% ervoor zorgen dat iedereen gelijke kansen heeft proberen iedereen te begrijpen vanuit zijn eigen context 62% 63% 64% 55% 50% 53% 50% zorgen dat er gepast gereageerd wordt op onverantwoorde uitlatingen (bv. racistische uitlatingen) mensen in moeilijke situaties helpen kliekjesvorming vermijden 100% 23% 25% 44% 13% 22% 30% 20% Q 2. 3. Gelieve maximaal 3 uitspraken te selecteren die volgens u persoonlijk het best bij de waarde ‘Gelijkwaardigheid’ passen. 77%

Oprechtheid/Eerlijkheid is direct en open communiceren met elkaar en jezelf blijven.

Invulling van de waarden: Oprechtheid/Eerlijkheid Leerlingen interpreteren 035 oprechtheid/eerlijkheid meer vanuit het nastreven van eigenheid (jezelf blijven en handelen naar je eigen principes). Directie (N=166) Leerkracht (N=609) 0% Ouder (N=106) 20% 40% Leerling (N=551) 60% direct en open communiceren naar anderen toe 70% 62% 59% 65% steeds jezelf blijven zonder verborgen agenda’s handelen 44% je empathisch opstellen ten opzichte van anderen handelen naar je eigen principes 80% 39% 36% 28% 37% 24% 16% 18% 38% Q 2. 4. Gelieve maximaal 3 uitspraken te selecteren die volgens u persoonlijk het best bij de waarde ‘Oprechtheid/Eerlijkheid’ passen. 65% 67% 100% 82% 86% 89% 77%

Betrokkenheid is interesse tonen voor elkaar 18

Invulling van de waarden: Betrokkenheid Leerlingen en ouders zien betrokkenheid eerder als ‘praten met elkaar’. Leerlingen meten 'medeleven tonen aan anderen’ ook een belangrijkere rol aan. Directieleden houden vanuit hun rol meer rekening met de noden van en de eigen impact op anderen. Directie (N=166) Leerkracht (N=609) 0% Ouder (N=106) 20% 40% Leerling (N=551) 60% 80% interesse tonen in elkaar 66% praten met elkaar 40% 48% 61% 53% 54% 46% rekening houden met de noden van anderen rekening houden met de impact van eigen acties op anderen medeleven tonen 62% 64% 42% 46% 44% 30% 39% 25% Q 2. 6. Gelieve maximaal 3 uitspraken te selecteren die volgens u persoonlijk het best bij de waarde ‘Betrokkenheid’ passen. 57% 51% 100% 83% 78% 86%

Engagement is betrokkenheid tonen met je omgeving en zelf initiatief nemen.

Invulling van de waarden: Engagement Leerlingen zien engagement vanuit 037 een ander daglicht. Zij leggen eerder de nadruk op openstaan voor nieuwe ideeën en samenleven met elkaar. Directie (N=166) Leerkracht (N=609) 0% 20% Ouder (N=106) Leerling (N=551) 40% 80% 60% 73% 74% 75% betrokken zijn met zijn omgeving 40% 62% 59% 60% 62% zelf initiatief nemen 46% 42% openstaan voor nieuwe ideeën 32% leren samenleven met elkaar opkomen voor waar men in gelooft 40% 48% 55% 49% 39% 43% 42% Q 2. 5 Gelieve maximaal 3 uitspraken te selecteren die volgens u persoonlijk het best bij de waarde ‘Engagement’ passen. 64% 100%

Belang kernwaarden

Belangrijkste waarden in de schoolomgeving Respect Oprechtheid/ eerlijkheid Openheid Gelijkwaardigheid Engagement Betrokkenheid

Belang onderliggende waardedimensies Toptienstellingen 0% Hoog belang van alle kernwaarden iedereen gelijke kansen krijgen 59% men vriendelijk en behulpzaam zijn 58% er naar elkaar geluisterd worden Een goede GO! school stelt gelijke kansen voor iedereen en respectgepast gereageerd worden op onverantwoorde centraal. uitlatingen (bv. racistische uitlatingen) Index Gelijkwaardigheid Respect Openheid 100% 56% 55% men praten met elkaar 53% je leren omgaan met verschillen 51% men leren samenleven met elkaar 51% men vrij van vooroordelen zijn 49% zonder verborgen agenda’s gehandeld worden 49% men openstaan voor andere meningen en culturen 48% Betrokkenheid Engagement Q 1. 1. Geef voor elke uitspraak aan in hoeverre u akkoord gaat als u denkt aan wat een ‘goede school’ voor u persoonlijk betekent. – Top 1 op 5 puntenschaal [Basis: Totale steekproef (N=1432)]

Neutraliteit

De essentie van neutraliteit = Gelijke kansen voor iedereen Samenwerken binnen verscheidenheid Vooroordelen vermijden

Definiëring van neutraliteit • Neutraliteit wordt voornamelijk geassocieerd met • ervoor zorgen dat iedereen gelijke kansen krijgt • met elkaar samenwerken ondanks alle verschillen • geen vooroordelen hebben Helemaal niet akkoord Niet akkoord Helemaal akkoord Akkoord -100% -80% -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Er voor zorgen dat iedereen gelijke kansen krijgt -3% Jezelf openstellen voor andere meningen -3% 86% Met elkaar samenwerken ondanks alle verschillen -3% 86% 89% -6% Geen vooroordelen hebben 83% -4% Pas een oordeel vellen nadat je andermans situatie beter. . . 82% Interesse tonen in elkaar -5% 79% Alles bespreekbaar houden -5% 78% De cultuur en identiteit van andere leren kennen -6% 75% De eigen ideeën niet opdringen aan anderen -6% 74% Verschillen tussen groepen beperken Zijn mening voor zichzelf houden Zich afzijdig houden -21% -59% -62% Hoogste top 1 waarden 54% 19% 17% Q 4. 1. Hieronder staat een lijst met uitspraken van anderen over wat ‘Neutraliteit’ volgens hen binnen het GO! betekent. Kunt u bij elke uitspraak aanduiden in welke mate u hiermee akkoord gaat?

Conclusies en aanbevelingen

Conclusies: waarden aan de basis van het PPGO! Globaal gesproken worden de waarden van het GO! sterk gedragen door alle geledingen en geven de verschillende participanten ook aan te handelen vanuit deze waarden Absolute kernwaarden zijn respect oprechtheid/eerlijkheid gelijkwaardigheid Andere belangrijke waarden die deze kernwaarden a. h. w. in de hand werken zijn: openheid engagement betrokkenheid

Conclusies: respect is veruit belangrijkste waarde Respect wordt hierbij verstaan als het kunnen uiten van de eigen mening, maar ook leren omgaan met verschillen. Gelijkwaardigheid en oprechtheid & eerlijkheid zijn na respect de belangrijkste waarden. Zij vertegenwoordigen enerzijds een oproep tot gelijke kansen en anderzijds de wens om direct en eerlijk te communiceren.

Conclusies: nuanceverschillen tussen doelgroepen Gelijkwaardigheid bij leerlingen: willen vooral dat iedereen gelijk wordt behandeld en dat er niet wordt gediscrimineerd. Oprechtheid/eerlijkheid bij leerkrachten: verwachten dat er duidelijk en direct wordt gecommuniceerd en dat er zonder verborgen agenda's wordt gehandeld. Niet alleen hopen ze deze waarde bij anderen terug te vinden, ze willen die ook zelf uitdragen. Openheid bij ouders: willen voldoende informatie ontvangen, maar ook voldoende gehoord worden en mogelijkheden hebben tot participatie. Engagement bij directeurs: willen vanuit hun leidinggevende en mediërende rol iedereen zijn schouders laten zetten onder een gemeenschappelijk pedagogisch project.

Conclusies: neutraliteit = gelijke kansen voor iedereen Neutraliteit wordt voornamelijk aangezien als zorgen voor gelijke kansen voor iedereen. We kunnen dit bereiken door vooroordelen te beperken en voornamelijk door met elkaar samen te werken. Gelijke kansen + Respect = Samen leren samenleven