Mvzunun plan Mhsul eidi v mhsul nomenklaturas Mhsullarn

Mövzunun planı: • • Məhsul çeşidi və məhsul nomenklaturası; Məhsulların təsnifləşdirilməsi; Məhsulların həyat dövranı; Yeni məhsulun yaradılmasının planlaşdırılması; • Ticarət markası və ticarət nişanı; • Məhsulların qablaşdırılması; • Məhsulların rəqabətqabiliyyətliliyi.

Məhsul istehlakçının təlabatını ödəmək məqsədilə bazara təklif edilən, hər hansı təlabatı ödəmək qabiliyyətinə malik olan və təbiət tərəfindən hazır şəkildə verilən və ya insan əməyi ilə yaradılan bütün predmetlərdir, şeylərdir və maddi nemətlərdir. Marketinqdə məhsul siyasəti işlənib hazırlanarkən məhsulun üç səviyyəsini fərqləndirirlər: məzmunca məhsul, real məhsul və gücləndirilmiş məhsul.

Məhsulun səviyyələri Məzmunca məhsul( buna əsas məhsul, baza məhsulu, bazis servisi də deyilir ) dedikdə müəyyən məziyyətlərə, təyinata, istehlakçının hər hansı bir problemini həll etmək, istehlakçıya fayda vermək qabiliyyətinə malik olan bütün şeylər, maddi nemətlər başa düşülür. Real məhsul( buna konkret məhsul, zəruri servis də deyirlər) fərqləndirici xüsusiyyətlərə: keyfiyyətə, dizayna, istehlak xüsusiyyətlərinə, marka adına və xarici tərtibata malik məzmunca məhsuldur. Gücləndirilmiş məhsul( bu məhsulu genişləndirilmiş məhsul, əlavə servis də adlandırırlar) satışsonrası sevis xidməti( satışdansonrakı təminatla təmir, kreditlə satış, məhsulun təyinat yerinə çatdırılması və quraşşdırılması, istifadəçinin öyrədilməsi və s. ) ilə müşayət olunan real məhsuldur.

Məhsul siyasəti üzrə əsas qərarlar Müəssisənin məhsul siyasətinin işlənib hazırlanmasında məhsul nomenklaturasının, kateqoriyasının və çeşidinin düzgün müəyyən edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Müəssisədə buna dair qərarlar qəbul edilir. Məhsul kateqoriyası dedikdə eyni təlabatları ödəmək üçün nəzərdə tutulan, oxşar məhsul çeşidlərinin, markaların məcmusu başa düşülür. Məsələn, minik avtomobilləri və ətriyyat – kosmetika məhsulları məhsul kateqoriyasını təşkil edir. Məhsul çeşidi müəyyən məhsul kateqoriyasına daxil olan və eyni bir məhsul markası ilə buaxılan müxtəlif ölçüyə, modelə, rəngə və digər fərqləndirici xüsusiyyətlərə malik olan məhsulların məcmusudur. Müəssisə istehlakçıların problemini kompleks həll etmək məqsədilə məhsul çeşidinin müxtəlifliyini təmin etməlidir. Buna məhsul çeşidinin dərinliyi, genişliyi və uyğunluğu vasitəsilə nail olurlar. Məhsul çeşidinin genişliyi dedikdə eyni məhsul qrupları hesabına çeşidin sayının artırılması, çeşid müxtəlifliyinin təmin edilməsi, məhsul çeşidinə yeni çeşid qruplarının əlavə edilməsi başa düşülür.

Möhkəm ləndiril miş əmtəə Quraşdırılma Real əmtəə Qablaşdırma Xassələr Çatdırıl ma və kreditə vermə Marka adı Əsas fayda və yaxud xidmət Keyfiyyət Xariici tərtibat Təminat Şəkil. Əmtəənin üç səviyyəsi Satış sonrası xidmət Mənaca əmtəə

Məhsul çeşidinin genişləndirilməsi üç formada: 1) çeşidin yuxarıdan aşağıya genişləndoirilməsi; 2) çeşidin aşağıdan yuxarıya genişləndirilməsi və 3) hər iki istiqamətdə genişləndirilmə formasında həyata keçirilir. Məhsul çeşidi aşağıdan yuxarıya genişləndirildikdə məhsul çeşidinin genişləndirilməsi xırda, kiçik və subseqmentlər istehsal edilən məhsul çeşidinə daha iri seqment( və ya seqmentlər) üçün məhsul qrupu əlavə etməklə həyata keçirilir. Məhsul çeşidi yuxarıdan aşağıya genişləndirildikdə çeşidin genişləndiriilməsi iri seqment (və ya seqmentlər) üçün istehsal edilən məhsul çeşidinə daha xırda, kiçik və və ya subseqment üçün məhsul qrupu əlavə etməklə həyata keçirilir. Məhsul çeşidi hər iki istiqamətdə genişləndirildikdə çeşidin genişlkəndirilməsi məqsədilə yuxarıdakı hər iki variantdan istifadə edilir.

Məhsul çeşidinə dair qərarlar(2) Məhsul çeşidinin dərinliyi dedikdə eyni məhsul çeşidi qrupuna daxil olan məhsulların müxtəlif modellərinin, tiplərinin, növ və ölçülərinin sayı başa düşülür. Məhsul çeşidinin uyğunluğu dedikdə istehlakçı qrupları, satış kanallar və s. amillər baxımından həmin çeşidə daxil olan məhsullların oxşarlığı, ümumiliyi və yaxınlığı başa düşülür. Müəssisə özünün məhsul çeşidi strategiyasını daim dəyişən bazar situasiyasına və istehlakçıların təlabatına uyğunlaşdırmalıdır. Bu zaman müəssisə 4 tip strategiyadan: çeşidin artırılması; mövcud məhsul markasının saxlanılması; məhsul çeşidinin ixtisar olunması və məhsul çeşidinin məhdudlaşdırılması strategiyasından istifadə edə bilir.

Məhsul çeşidinin planlaşdırılması prosesində aşağıdakı işlər həyata keçirilir: 1) İstehlakçıların cari və potensial təlabatlarının aşkar məhsulların istifadə edilməsi üsullarının və istolunması; 2) İstehsal ediləcək ehlakçıların bazarın müvüfiq seqmentlərində özünü aparması xüsusiyyətlərinin təhlili; 3) Rəqib müəssisələrin məhsul çeşidinin təhlili və onların oxşar məhsullarının qiymətləndirilməsi; 4) Müəssisənin məhsul çeşidinin təhlili və onun məhsullarının rəqabətqabiliyyətliliyinin qiymətləndirilməsi; 5) İstehsal ediləcək məhsulların istehlakçıların təlabatına uyğun gəlmə səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi;

Məhsul çeşidinin planlaşdırılması(2) 6)Məhsul çeşidinin hansı yeni məhsullarla genişləndirilməsinin və ya hansı məhsulların məhsul çeşidindən çıxarılmasının zəruriliyinin əsaslandırılması; 7)Yeni məhsulların buraxılması və istehsalı mənimsənilmiş məhsulların təkmilləşdirilməsi, həmçinin buraxılan məhsulların tətbiqinin yeni üsulları və sferaları haqqında təkliflərə baxılamsı; 8)İstehlakçıların trəlabatına uyğun olaraq, yeni və ya təkmilləşdirilmiş məhsulların spesifikasiyalarının hazırlanması; 9)Mütəxəssislərin iştirakı ilə yeni və təkmilləşdirilmiş məhsulların istehsal – satış perspektivlərinin öyrənilməsi; 10)Potensial istehlakçıların iştirakı ilə məhsulların testləşdirilməsi və sınaqdan keçirilməsi; 11)İstehlakçılar üçün məhsulun keyfiyyətinə, fasonuna, qiymətinə, tarasına, texniki xidmətin təşkilinə və s. dair tövsiyyələrin hazırlanması; 12)Məhsulların satışı üzrə tövsiyyələrin hazırlanması; 13)Müəssisənin istehsal – satış fəaliyyəti baxımından məhsul çeşidinin planlaşdırılmasının nəticəsinin qiymətləndirilməsi və ona yenidən baxılması.

Məhsul nomenklaturası Müəssisə məhsul siyasətini işləyib hazırlayarkən məhsul nomenklaturasını da müəyyənləşdirməlidir. Məhsul nomenklaturası müəssisə tərəfindaə bazara təklif ollunan bütün məhsulların toplumudur. Məhsul nomenklaturasının genişliyi dedikdə müəssisaənin bazara təklif etdiyi məhsul çeşidi vahidlərinin sayı başa düşülür. Məhsul nomenklaturasının dərinliyi dedikdə müəssisənin məhsul nomenklaturasını təşkil edən məhsul çeşidinə daxil olan müxtəlif məhsul markalarının, modellərinin və variantlarının sayı başa düşülür. Məhsul nomenklaturasının uyğunluğu dedikdə istehlakçı qrupları, satış kanalları və s. amillərə görə məhsul nomenklaturasına daxil olan məhsul çeşidlərinin yaxınlığı, uyğunluğu və biri – birini əvəz edə bilməsi başa düşülür.

2 - ci sual. Məhsulların təsnifləşdirilməsi Marketoloqlar üçün məhsulların təsnifləşdirilməsi mühüm ıəhəmiyyət kəsb edir. Məhsullar iki əsas əlamətə: 1) görünə bilmə qabiliyyətinə və 2) məhsulun təyinatına görə təsnifləşdirilir. Məhsulların bu əlamətlər daxilində də təsnifləşdirilməsi var. Görünə bilmə qabiliyyətinə(maddiliyinə) görə məhsullar iki qrupa : maddi məhsullara və xidmətlərə bölünür. Maddi məhsullar özü də iki qrupa bölünür: Ø Qısamüddətli istifadə malları; Ø Uzunmüddətli istifadə malları.

Xidmətlər istehlakçılara hər hansı problemi həll etməyə və yaxud fayda almağa imkan verən, mülkiyyət hüququ olmayan, maddi əşya forması və fiziki xüsusiyyətləri olmayan məhsullardır. Xidmətlər aşağıdakı fərqləndirici xüsusiyyətlərə malikdir: q Xidmətlər duyulmazdır; q Xidmətlər mənbəyindən ayırılmazdır; q Xidmətləri nəql etmək və saxlamaq mümkün deyil; q Xidmətlərin keyfiyyəti stabil deyil; q Xidmətlərə sahib olmaq mümkün deyil.

Təyinatına görə məhsulların təsnifləşdirilməsi Təyinatına görə məhsullar iki qrupa: 1) istehlak məhsulları və xidmətlərinə və 2) istehsal-texniki təyinatlı məhsullara və xidmətlərə bölünür. İstehlak məhsullarının təsnifləşdirilməsi. ü Gündəlik təlabat malları; ü İlkin seçim məhsulları; ü Xüsusi təlabat malları; ü Passiv təlaqbat malları. İstehsal təyinatlı məhsulların təsnifləşdirilməsi. ü Əsas xammal və materiallar; ü Köməkçi xammal və materiallar; ü Əsas avadanlıqlar; ü Köməkçi avadanlıqlar; ü Yarımfabrikatlar ü Dəstləşdirici məmulatlar.

İstehsal təyinatlı əmtəələr Materiallar və dəstləşdiricilər Xammallar Hazır materiallar və dəstləşdiricilər Əsaslı əmlak Stasionar qurğular Köməkçi avadanlıqlar Köməkçi materiallar və xidmətlər Biznes-xidmətlər Şəkil. İstehsal təyinatlı əmtəələrin təsnifləşdirilməsi

3 - cü sual. Məhsulun həyat dövranı onun bazarda olma müddətini əhatə edir və bazara çıxma(bazara tətbiq edilmə), artım(inkişaf), yetkinlik(stabillik), və böhran mərhələlərinə bölünür.

Məhsulun həyat dövranının müxtəlif mərhələlərində marketinq elementləri üzrə tətbiq edilən taktiki tədbirlər(1) Bazara çıxma Artım Yetkinlik Məhsul Baza modeli Məhsul çeşidinin Bazara yeni nomenklaturasın məhsulların ın çıxarılammsı genişləndirilməs i Bazardan çıxma və ya mövcud məhsulların təkmilləşdirilmə si Qiymət Məhsuldan asılı olaraq aşağı və yaxud yuxarı olur Qiymətin səviyyəsi yüksəldilir Tələbin səviyyəsinə uyğun olaraq müəyyən edilir Qiymət güzəştləri tətbiq olunur Böhran

Məhsulun həyat dövranının müxtəlif mərhələlərində marketinq elementləri üzrə tətbiq edilən taktiki tədbirlər(2) Satış Bir seqmentdə Ssatış Intensiv alış təmərküzləşmi bazarlarının şdir genişləndirilm əsi; yeni bazar seqmentlərinə çıxmaq Məhsulların seçmə qaydasında bölüşdürülmə si Məhsulların irəlilədilməsin ə xeyli güc sərf olunur Son nəticədə məhsul bazardan çıxarılır Məhsulların irəlilədilməsin ə maksimum güc sərf olunur Məhsulların irəlilədilməsin ə sərf edilən güclərin həcmi mənfəətin səviyyəsinə uyğunlaşdırılır

4 - cü sual. Yeni məhsulu yaradılmasının planlaşdırılması Yeni məhsulun yaradılması prosesi aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir: Məhsulun yaradılmasına dair ideyaların verilməsi Məhsulun yaradılması ideyasının seçilməsi Qəbul edilmiş ideyaların yoxlanması İqtisadi təhlil Məhsulun hazırlanması Məhsulun marketinq planının və strategiyasının tərtibi

5 -ci sual. Ticarət markası və ticarət nişanı Ticarət(məhsul)markası. Ticarət markası satıcının və ya satıcılar qrupunun məhsul və xidmətlərinin identifləşdirilməsi və onların rəqiblərin məhsul və xidmətlərindən fərqləndirilməsi üçün nəzərdə tutulan ad, termin, simvol, şəkil və ya onların kombinasiyasıdır. Ticarət nişanı. Hüquqi müdafiəsi təmin edilmiş ticarət markası ticarət nişanıdır. Marka adı. Ticarət markasının tələfüz edilə bilən hissəsi marka adıdır. Marka nişanı. Ticarət markasının tanına bilən, lakin tələfüz edilə bilməyən hissəsi marka adıdır.

Ticarət markasına qarşı irəli sürülən tələblər Hər bir ticarət markası aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: q Məhsulun üstünlüklərini göstərən, istehlakçıda müsbət assosiasiya doğuran xüsusiyyətlərə malik olmalıdır; q Məhsulun əsas istehlak xüsusiyyətlərinə uyğun gəlməli və onu ifadə etməlidir; q Istehlakçının üstünlük verdiyi, öz fəaliyyətində nəzərə aldığı dəyərlər sistemini(məsələn, məhsulun təhlükəsizliyini, prestijini və s. ) nəzərə almalıdır; q İstehlakçının mədəniyyətini, xarakterik xüsusiyyətlərini göstərməlidir; q Fərdiliyə malik olmalı, istifadəçinin fərdi xüsusiyyətlərini və statusunu əks etdirməlidir; q Müəyyən istehlakçı qrupu, bazar seqmenti üçün nəzərdə tutulmalıdır; q Sadə olmalı, imkan daxilində bütün dillərdə tələfüz edilə bilən olmalı və başqa dillərə tərcümə olunanda mənasını itirməməlidir; q Reklam vasitələrində asan yerləşdirilə bilən olmalıdır.

Ticarət markasının bazar uğuru bir sıra amillərlə müəyyən edilir. Onlara aşağıdakılar aiddir: v Məhsulun keyfiyyəti; v Məhsulun mövqeləşdirilməsi; v Məhsulun yenidən mövqeləşdirilməsi; v İstehlakçəların məlumatlandırılması; v Ticarət markasının verilməsinin birinciliy; v Ticarət markasının şöhrətinin saxlanması və qorunması; v Müəssisənin işçi heyətinin bacarığı və səriştəsi.

Məhsula ticarət markalarının verilməsi strategiyaları Fərdi ticarət markası strategiyası; Ümumi ticarət markası strategiyası; Müxtəlif məhsul çeşidlərinə müxtəlif ticarət markalarının verilməsii strategiyası; Müəssisənin(firmanın) adı ilə məhsulun adının əlaqələndirilməsinə əsaslanan ticarət markası strategiyası.

6 -cı sual. Məhsulların qablaşdırılması bir sıra funksiyalar yerinə yetirir. Onlara aşağıdakılar aiddir: § Məhsulun və ya məhsullar qrupunun identifləşdirilməsi və onların digər məhsullardan fərqləndirilməsi; § Məhsulların nəql edilməsi və anbarlaşdırılması üçün yük vahidinin formalaşdırılması; § Məhsulların marketinq kompleksinin realizasiyası; § Satışın həvəsləndirilməsi və onun həcminin artırılması; § Kommunikasiya sisteminin yaradılması, o cümlədən məhsulun reklamının həyata keçirilməsi; § Məhsulun modifikasiyası.

Məhsul qablarının seçilməsinə təsir göstərən amillər Məhsul qablarının seçilməsinə aşağıdakı amillər təsir göstərir: Ø Məhsulun satıldığı bazarların iqlim şəraiti; Ø Məhsulun saxlanılması texnologiyası; Ø Məhsulun tədavüldə olduğu müddət Ø Məhsulun nəql edilməsində istifadə edilən nəqliyyat növü və ya növləri; Ø Qabın dəyəri; Ø Məhsulun qablaşdırılmasına dair qanunvericilik aktları; Ø Məhsulun satıldığı ölkənin qabın rənginə, dizaynına, materialına və s. münasibəti; Ø Satış və bölüşdürmə kanallarının xüsusiyyəti; Ø İstehlakçıların təhsil səviyyələri; Ø Qabların marketinq strategiyasına uyğunluğu; Ø Ətraf mühitin mühafizəsinin təmin edilməsi.

7 - ci sual. Məhsulların rəqabətqabiliyyətliliyi Məhsulun rəqabətqabiliyyətliliyi dedikdə bazarda onun müvəffəqqiyyətini təmin edən istehlak və dəyər (qiymət) xarakteristikaları kompleksi başa düşülür. Məhsulun rəqabətqabiliyyətliliyi üç qrup amillərlə: 1) məhsulun istehlak xüsusiyyəti amilləri ilə 2) müəssisənin daxil olduğu sahənin rəqabət mühit amilləri və 3) marketinq amilləri ilə müəyyən edilir.

Müəssisənin daxil olduğu sahənin rəqabət mühit amilləri Yeni rəqiblərin meydana çıxması; Mövcud məhsulların yeni məhsullarla əvəz edilməsi imkanı; Malgöndərənlərin mövqeyinin güclülüyü; İstehlakçıların mövqeyinin güclülüyü; Sahəyə daxil olan müəssisələr arasında rəqabət; Fənn müəllimi: i. e. n. , dos. İ. M. Xeyirxəbərov