MUTAJENLER Dr Nket Yrr Kutlay ETKENLER SPONTAN Fiziksel

MUTAJENLER Dr. Nüket Yürür Kutlay

ETKENLER SPONTAN • Fiziksel • Kimyasal X İNDÜKLENMİŞ • Biyolojik • Virüsler • Transpozonlar • Replikasyon kusurları • Metabolik değişiklikler • Rekombinasyon kusuru

Kendiliğinden oluşan (spontan) DNA hasarları I Adenin deaminasyonu Hipoksantin Guanin deaminasyonu Ksantin

Yaygın tatomerik çiftler

FİZİKSEL ETKENLER 1 -İyonize radyasyon Çok kısa dalgaboylu elektromanyetik dalgalar X ışınları deoksiriboz(direkt/oksijen radikalleri) Gama ışınları deoksiriboz(direkt/oksijen radikalleri) Çift zincir kırığı Yüksek enerjili partiküller Alfa, beta partikülleri, nötronlar 2 -UV; 3 -Yüksek ısı 4 -p. H değişikliği

UV’nin fotokimyasal etkisi: timin dimerleri oluşumu

Dimer oluşumu herhangi komşu iki pirimidin bazı (C-C; T-T; C-T) arasında da oluşabilir.

KİMYASAL ETKENLER . Baz analogları (5 -Brd. U). Nitröz asit (etlerde prezervatif. . . ). Alkilleyiciler (hardal gazı, etilenimin, metil sülfonik asit esterleri. . ). Hidroksilaminler. Akridinli boyalar (tripaflavin). Aflatoksin

5 Bromodeoksiüridin: Timin analoğu. Enol-keto form değişimi ile keto formunda A enol formunda G ile eşleşir. Enol formu daha kararlıdır. Replikasyonda G ile eşleşir. transisyon

Nitröz asit: sitozin’de deaminasyona neden olur transisyon

Nitröz asit: adenin’de deaminasyona neden olur. Hipoksantin replikasyonda C>T transisyon

Alkilleyiciler: guanosinin 6. pozisyonda alkillenmesine neden olur. O 6 metilguanin T

Alkilleyiciler: bölünme dışında olan alkillenmelerde alkillenmiş baz depürinasyonla uzaklaştırılır

Polisiklik aromatik hidrokarbonlar bazı dizi ve eşleşmelerde uygun ortam bularak DNA’ya bağlanabilir, replikasyon hatalarına neden olabilir.

Hidroksilaminler: sitozinle etkileşerek hidroksillenmiş sitozin bazları oluştururlar; bu bazlar tautomer durumu uygun olduğu anda adenin ile eşleşmeyi tercih eder. N 4 hydroxydeoxycytidine (iminotatomerik form) C - G // (4 -6 N-hidroksi) C - A // transisyon

Akridin boyaları: DNA ile çelasyona girer, baz gibi davranıp sentezde DNA’yı esneterek iki nükleotid arasına girer kalıp kaymasına neden olur.

MEKANİZMALARI Nokta mutasyonları Baz değişimi İnsersiyon/delesyon Dinamik mutasyonlar Kalıp kaydırma aa giriş ya da çıkışı Polinükleotid mutasyonları

hemoglobin geninde 110. pozisyonda G>A mutasyonu akseptör için uygun ortam oluşturup daha intron’a ait dizilerin bir kısmını ayıklanmış m. RNA’ya ekliyor İntron ekson birleşme yerlerindeki mutasyonlar hatalı m. RNA ayıklanmasına neden olurlar

ve Hb genleri arasında yüksek homoloji bulunması mayozda iki homolog kromozomun yanlış dizilmesi ile dengesiz krosover oluşmasına neden olur.

SONUÇLARI Genotip Düzeyinde Anlamsız (nonsense) Yanlış anlamlı (missense) Sessiz Tersine mutasyon Fenotip düzeyinde Değişim yok İşlev kaybı Değişim var İşlev kazanımı Üretkenliği etkiliyor (etkilemiyor)

• KAYNAK – Thompson & Thompson Genetics in Medicine – Emery’s Elements of Medical Genetics