MUHASEBE MESLEK MENSUPLARININ SRDRLEBLRLK MUHASEBES VE ENTEGRE RAPORLAMA

MUHASEBE MESLEK MENSUPLARININ SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK MUHASEBESİ VE ENTEGRE RAPORLAMA İLE İLGİLİ FARKINDALIĞA KATKISI Dr. Öğretim üyesi Burcu İŞGÜDEN KILIÇ Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Bandırma, Balıkesir

ÇALIŞMANIN ÖZETİ ve AMACI Entegre raporlama, işletmenin paydaşları, toplum ve çevre için yarattığı değeri kısa, öz ve anlaşılır biçimde paydaşlara aktarmaktadır. Sürdürülebilirlik muhasebesi, sürdürülebilirlik kavramlarının muhasebe dilinde ifade edilmesini ve muhasebe bilgi sistemindeki bilgi akışına dahil edilmesini sağlamaktadır. Sürdürülebilirliğin şirket stratejilerine entegre edilmesi, sürdürülebilirlik raporlarını yaygınlaştırmakla birlikte finansal, kurumsal sosyal sorumluluk ve sürdürülebilirlik raporlarını kapsayan entegre raporların oluşmasına neden olmuştur. Çalışmanın amacı, finansal ve finansal olmayan raporlamanın geleceği olarak görülen “entegre raporlama” ve entegre raporlamayı besleyen “sürdürülebilirlik muhasebesi” ele alınarak, muhasebe meslek mensuplarının hem sürdürülebilirlik muhasebesine ve hem de entegre raporlama sürecine yönelik yaratılacak farkındalığa ilişkin katkılarını literatürdeki araştırmalar kapsamında incelemektir.

PLAN Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporlaması Sürdürülebilirlik Muhasebesi ve Sürdürülebilirlik Raporlaması Entegre Raporlama Muhasebe Meslek Mensuplarının Sürdürülebilirlik Muhasebesine ve Entegre Raporlamaya Sağladığı Katkılar Sonuç

GİRİŞ RAPOR TÜRLE Rİ Finansal bilginin detaylandıran Faaliyet raporları Çevresel, ekonomik, sosyal performansı gösteren Sürdürülebilirlik raporları Kurumsal yönetim yapısı ve uygulamalarını yansıtan Kurumsal yönetim raporları Sosyal sorumluluk uygulamaları gösteren Sosyal sorumluluk raporları Geçmiş ve mevcut performansı, gelecek stratejilerini, kurumsal yönetim prensiplerini gösteren Entegre raporlar

KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK Kurumsal RAPORLAMASI İşletmelerin ekonomik ve yasal çerçevede belirledikleri politikalarının sosyal sorumluluk raporlaması ötesinde gönüllü olarak benimsedikleri politika ve faaliyetleri kapsamaktadır. İşletmelerin sürdürülebilirliğe doğru yönelimlerinin başlangıç noktasında yer alır. Kurumsal sosyal sorumluluk raporlamasının faydaları Yasal düzenlemelere ve etik kurallara uyan bir işletme kimliği edinme Kısa dönemde oluşacak faydası Yapısal özellikte olup yasal ve etik sorumlulukların bir sonucudur. Markalaşmış ve ekonomik olarak güçlenmiş bir işletme profili oluşturma Uzun dönemde oluşacak faydası stratejik özellikte olup, ekonomik ve gönüllü sorumluluklarının bir sonucudur.

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK MUHASEBESİ VE Sürdürülebilirlik Finansal fırsatlar ile ekonomik, sosyal ve çevresel yenilikler arasındaki ilişkileri ortaya koyarak RAPORLAMASI muhasebesi maliyet ve kaynak tasarrufu sağlamaya, sosyal ve çevresel risklerin yönetilmesine, tanımlanmasına ve değerlendirilmesine yardımcı olmaktadır. Verilerin toplanması, ölçülmesi ve kaydedilmesinde finansal muhasebe ile benzer araçlar kullanılmaktadır. Sürdürülebilirlik uygulamalarında, öncelikle mevcut durum değerlendirilmeli, daha sonra geleceğe yönelik hedefler koyulmalı ve bu hedeflere ulaşma durumları belirli aralıklarla ölçülerek gerekli iyileştirme ve geliştirme faaliyetleri paylaşmalıdırlar. Muhasebe meslek mensupları; işletmenin sürdürülebilirlik konumunun belirlenmesi, işletmenin altyapısının sürdürülebilirlik hedefleri doğrultusunda yapılandırılması, sürdürülebilirlik raporlanması ve denetimi, sürdürülebilirlik eğitimleri gibi çalışmalara katkı sağlayabilirler.

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK MUHASEBESİ VE RAPORLAMASI Sürdürülebilirlik raporlaması, kurumsal sosyal sorumluluk raporlarında olduğu gibi Sürdürülebilirlik Raporlaması çevresel, sosyal ve ekonomik performanslara yer verildikten sonra ek olarak bu performansların birbirileri ile etkileşimi üzerinde durulan bir raporlama türüdür. Gönüllülük esasına ve hesap verebilirlik ilkesine dayanarak hazırlanırlar. İç ve dış paydaşlara, toplum ve çevre üzerindeki faaliyetlerin olası negatif etkilerini azaltmak amacıyla üretilen planlar ve projeler aktarılır. Sürdürülebilirlik raporlaması ile işlemenin karar alma, planlama, kontrol gibi süreçlerine «kurumsal sürdürülebilirlik» dahil edilmiştir. Şeffaflığın arttırılması, risklerin yönetilmesi, yönetim sistemlerinin çevresel, sosyal ve ekonomik açıdan geliştirilmesi, çalışanların farkındalığının ve iş motivasyonunun arttırılması ve işletme devamlılığının sağlanması açısından sürdürülebilirlik raporlaması önemlidir.

ENTEGRE RAPORLAMA Entegre Raporlama Entegre düşünce üzerine kurulan ve işletme tarafından zaman içinde yaratılan değer hakkında bir entegre raporun hazırlanmasını ve değer yaratma sürecinin unsurları hakkında açıklamaların yayınlanmasını temel alan bir süreçtir. Değer yaratma İşletmenin faaliyet ve çıktılarının sermaye öğelerini arttırması, azaltması veya dönüştürmesi sürecidir. Entegre düşünce İşletmenin çeşitli fonksiyonel birimlerindeki ilişkilerin ve bunların etkilediği sermaye öğelerinin dikkate alınarak, kısa, orta ve uzun vadede değer yaratmaya yönelik entegre karar ve faaliyet mekanizmaları oluşturan bir yaklaşımdır. Entegre düşüncenin geliştirilmesinde ise sürdürülebilirlik verileri etkilidir. Entegre Rapor İşletmenin stratejisi, kurumsal yönetim prensipleri, performansı ve geleceğe dair beklentileri kapsamında işletme dışındaki taraflara kısa, orta ve uzun vadede nasıl değer yaratılacağını kısa ve öz bir şekilde anlatan bir iletişim aracıdır. Entegre raporların hazırlanmasında, GKGMİ ve sürdürülebilirlik muhasebesi önemli bir rol oynamıştır.

ENTEGRE RAPORLAMA Entegre Raporlamada Veri Toplama İlgili verilerin toplanması için gelişmenin kesin etkili olduğu yıllara bakılması gerekecektir. Doğru ve güvenilir bir raporlama yapmak için yüksek kaliteli veri gerekir. Verilerin kalitesinin sağlanması için veri toplama, depolama ve analiz sistemlerine yatırım yapmak gerekecektir. Finansal olmayan verilerin dağınıklığı işletmeyi alışkın olduğu veri işleme sürecinin dışına çıkarabilecektir. Veriyi doğrulamak ve bu verinin güvenilirlik ve kullanılabilirlik düzeyini belirlemek için zaman harcamak gerecektir. İşletmelerin iş modelleriyle ilgili bilgiyi tanımlamaları gerekecektir. Finansal, finansal olmayan, tarihsel ve ileriye dönük bilgilerin dengeli bir şekilde sunulması gerekecektir.

MUHASEBE MENSLEK MENSUPLARININ SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK MUHASEBESİNE VE ENTEGRE RAPORLAMAYA SAĞLADIĞI KATKILARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Sürdürülebilirli k Muhasebesi ve raporlaması açısından Literatürde ön plana çıkan çalışmalar Bebbington ve diğ. (1994). Accountants' Attitudes And Environmentally-Sensitive Accounting. Deegan ve diğ. (1995). A Survey Of Australian Accountants' Attitude On Environmental Reporting. Adams (2002). Internal Organisational Factors Influencing Corporate Social And Ethical Reporting: Beyond Current Theorising. Kuasirikun (2005). Attitudes To The Development And Implementation of Social And Environmental Accounting in Thailand. Brown ve diğ. (2009). Building Institutions Based on Information Disclosure: Lessons from GRI's Sustainability Reporting. Wallen ve Wasserfaller (2008). Internal Organizational Factors Influencing Voluntary CSR Disclosure - The Case Of Three Swedish State-Owned Companies.

Muhasebe Meslek Mensuplarının Sağladığı Katkılar Yönüyle Sürdürülebilirlik Muhasebesi Ve Raporlaması Açısından Literatürde Ön Plana Çıkan Çalışmalarda Odaklanılan Konular: Meslek Mensuplarının çevresel raporlama sürecine katılım düzeyleri Çevresel konuların mali raporlarda yer alma gerekliliği (Avustralya) Sürdürülebilirlik raporlamasını ve meslek mensuplarının algılarını etkileyen faktörler Muhasebe meslek mensuplarının çevresel ve sosyal kavramları kapsayan sürdürülebilirlik muhasebesine karşı tutumları (Tayland) Muhasebe meslek mensuplarının sürdürülebilirlik raporlarının hazırlanmasına ilişkin veri toplama sürecine katkıları (İsveç)

Muhasebe Meslek Mensuplarının Sağladığı Katkılar Yönüyle Sürdürülebilirlik Muhasebesi Ve Raporlaması Açısından Literatürde Ön Plana Çıkan Çalışmalardan Elde Edilen Bulgular: Muhasebe meslek mensupları kurumsal raporlama açısından çevresel sorunların raporlanmasının öneminin farkında olsalar bile, bu raporlama sürecine desteklerinin çok yüksek olmadığı tespit edilmiştir. Muhasebe meslek mensupları çevresel konuların şirketlerin yıllık mali raporlarında yer alması gerektiği konusunda fikir birliği göstermişlerdir. Faaliyet gösterilen ülkeler, işletme büyüklükleri ve örgüt kültürü hem sürdürülebilirlik raporlamasının kapsamını hem de muhasebe meslek mensuplarının kurumsal raporlamaya yönelik algılarını etkileyen faktörler olarak belirlenmiştir. Sürdürülebilirlik raporlamasının çevresel ve sosyal muhasebe bilgilerini içerecek olmasından dolayı muhasebe meslek mensuplarının mesleki bilgilerinde ve kullandıkları muhasebe yöntemlerinde değişiklikler olabileceği bildirilmiştir. Sürdürülebilirlik raporlarını hazırlamayı tercih eden işletmelerin ihtiyaç duyulan verileri toplamak için çokça zaman ve kaynak harcayacakları bildirilmiştir. Sürdürülebilirlik raporuna ilişkin veri toplanması standart bir süreç olmadığından muhasebecilerin sürdürülebilirlikle ilgili bilgileri toplanması ve ölçülmesiyle ilgili prosedürleri öğrenmek adına zaman ayırmaları gerektiği ve bu konularda onları destekleyecek bir geleneksel muhasebe eğitimi olmadığı vurgulanmıştır.

MUHASEBE MENSLEK MENSUPLARININ SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK MUHASEBESİNE VE ENTEGRE RAPORLAMAYA SAĞLADIĞI KATKILARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Entegre Gibassier ve diğ. (2016). From Share Value to Raporlama Shared Value: Exploring the Role of Accountants in açısından Developing Integrated Reporting in Practice. Literatürde ön plana Burke ve Clark (2016). The Business Case For çıkan Integrated Reporting: Insights From Leading çalışmalar Practitioners, Regulators. Raghavan (2015). Impact of Integrated Reporting (IR) on Accounting and Finance.

Muhasebe Meslek Mensuplarının Sağladığı Katkılar Yönüyle Entegre Raporlama Açısından Literatürde Ön Plana Çıkan Çalışmalarda Odaklanılan Konular: Entegre raporlama ve değer yaratma sürecinde muhasebe meslek mensuplarının rolü Uluslararası Entegre Raporlama Çerçevesinde bahsedilen 8 içerik öğesine ilişkin muhasebe meslek mensupları tarafından sağlanabilecek katkılar Entegre raporlamanın; raporlama teknolojileri, muhasebe ve finans uzmanları, maliyetler, eğitim ve mesleki eğitim üzerine etkileri Entegre raporlamanın işletmeye sağladığı faydalar

Muhasebe Meslek Mensuplarının Sağladığı Katkılar Yönüyle Entegre Raporlama Açısından Literatürde Ön Plana Çıkan Çalışmalardan Elde Edilen Bulgular: İşletme faaliyetlerinin çok yönlülüğünü ve birbiriyle olan ilişkilerini tek bir raporda ortaya koyabilme avantajı sağladığı için tercih edebildiği belirtilmiştir. Entegre raporlama sürecinde muhasebecinin rolünün sadece entegre raporun üretimi ile sınırlı olmadığı, entegre raporlama projesinin başından sonuna kadar bu sürecin tamamında görev alabilecekleri vurgulanmıştır. Entegre raporlama sürecinin uzunluğu ve karmaşıklığı sebebiyle işletmenin yönetim kurulunun bu çabaları desteklemesinin, entegre raporlama sürecine katılmasının ve entegre iş stratejileri üzerinde fikir birliğine varmış olmalarının önemi vurgulanmıştır. Muhasebe meslek mensuplarının Uluslararası Entegre Raporlama Çerçevesi içinde yer alan 8 adet içerik öğesini nasıl destekleyebilecekleri belirtilmiştir. «Kurumsal yönetim, riskler ve fırsatlar ve performans» bölümlerinde: İçerik öğelerine ilişkin bilgiyi tanımlamak ve derlemek. «Kurumsal genel görünüş ve dış çevre, iş modeli, strateji ve kaynak aktarımı ve genel görünüş» bölümlerinde: İçerik öğelerine ilişkin önemli sayısal bilgiler sağlamak.

Muhasebe Meslek Mensuplarının Sağladığı Katkılar Yönüyle Entegre Raporlama Açısından Literatürde Ön Plana Çıkan Çalışmalardan Elde Edilen Bulgular: Performans: Sermaye öğelerinin ölçülebilmesini sağlayan ana veriyi sağlayabilirler. Farklı sermaye öğeleri için performans verilerini bütünleştirebilirler. Geçmiş, mevcut ve gelecek performans karşılaştırmaları yapabilirler. Riskler ve Fırsatlar: Stratejik öncelikleri bilebildikleri için kurumsal faaliyetlerin yarattığı risklerin ve fırsatların etkisi bildirebilirler. Kurumsal Yönetim: Şirketin kültürünün, ahlakının ve değerlerinin farklı sermayelerin kullanımına nasıl yansıdığını bildirebilirler. Strateji ve Kaynak Tahsisi: Entegre düşünceye dayalı bir strateji geliştirirken üst yönetime ve yönetim kuruluna yardımcı olabilirler.

Muhasebe Meslek Mensuplarının Sağladığı Katkılar Yönüyle Entegre Raporlama Açısından Literatürde Ön Plana Çıkan Çalışmalardan Elde Edilen Bulgular: Kurumsal genel görünüş ve dış çevre: Şirket gelirleri ve şirketin faaliyet gösterdiği ülke sayısı gibi konularda nicel bilgiler sağlayabilirler ve karşılaştırmalar yapabilirler. Değer yaratma kabiliyetini etkileyecek dış çevrenin (yasal, ticari, sosyal, çevresel, politik vb. ) analizine katkı sağlayabilirler. İş modeli: Katma değer yaratan ve yaratmayan faaliyetleri mesleki uzmanlık bilgisini kullanarak entegre bir perspektiften tanımlayabilirler. Genel görünüş: Sermayelerin kullanılabilirliği, kalitesi ve satın alınabilirliği üzerindeki etkiler de dahil olmak üzere şirketin karşısına çıkan fırsatları ve karşıya kaldığı riskleri değerlendirmesine katkıda bulurlar.

Muhasebe Meslek Mensuplarının Sağladığı Katkılar Yönüyle Entegre Raporlama Açısından Literatürde Ön Plana Çıkan Çalışmalardan Elde Edilen Bulgular: İş modeli içerik öğesi; strateji oluşturma, eylem planlaması, kurumsal yönetim ilkeleri ve risk yönetimi metotlarını kullanarak değer yaratma sürecinin çekirdeğini oluşturduğundan muhasebe ve finans uzmanları en çok bu içerik öğesi üzerinde durmaktadırlar. Muhasebe meslek mensuplarının değer zincirinin birden fazla faktörünü tanıması, iş modeline ilişkin sayısal bilgi sağlayabilmesi ve işletmenin güçlü ve zayıf yönlerine dair bütünsel bir bakış açısı oluşturabilmesi özelliklerinden dolayı işletmede entegre raporlamanın benimsenmesinde önemli bir rol üstelenebilecekleri belirtilmiştir. İşletmede entegre raporlama sürecine katılan bir muhasebe uzmanının olması durumunda çevresel, sosyal ve kurumsal yönetim verilerinin finansal verilerle tutarlı olacak şekilde raporlanabileceği vurgulanmaktadır. Entegre raporlamanın en temel 3 faydası bildirilmiştir: Değer yaratmanın daha iyi anlaşılması ve dolayısıyla daha iyi kararlar alınması Entegre raporun hazırlanabilmesi için bölümler arası işbirliğinin, anlayışın ve iletişimin artması Bir faaliyetin eksiksiz bir şekilde tüm yönleriyle bildirilmesi ve daha önce ölçülmemiş bir takım verilerin ölçülmesi

SONUÇ İşletmenin üst yönetim kademesi entegre raporlama projelerinin liderleri olabilir, fakat muhasebe meslek mensupları sermaye öğelerinin izlenmesi, muhasebe bilgi sisteminin kullanımı, raporlama açısından benimsenecek muhasebe yaklaşımının belirlenmesi ve muhasebe bilgi sisteminden elde edilecek veri ve bilgiye güvence sağlama açısından entegre raporlama sürecinin uygulanmasında önemli bir role sahiptir. Literatürde yer alan çalışmaları incelediğimizde, muhasebe meslek mensuplarının sürdürülebilirlik raporlamasına ve entegre raporlamaya, amaçları ve işletme ve paydaşlarına sağladıkları katkılar nedeniyle olumlu yaklaştıkları görülmektedir. Sürdürülebilirlik ve entegre raporlama verisinin toplanması ve değerlendirilmesi, iş modellerini kurarak değer yaratma sürecinin oluşturulması, entegre düşünce temelinde tüm işletme risklerinin yönetilmesi gibi çalışmalar muhasebe meslek mensuplarının geçireceği mesleki değişim, gelişim, farklılaşma ve entegre raporlama eğitimlerinin sağlayacağı katkı açısından bir fikir vermektedir.

SONUÇ Muhasebe meslek mensuplarının, iyi bir finansal muhasebe bilgisinin yanı sıra entegre düşünce, değer yaratma süreci, iş modeli, geleceğe yönelik analizler, sürdürülebilirlik konuları, finansal ve finansal olmayan performansın ölçülmesi ve entegre raporun hazırlanması gibi konularda bilgi sahibi olması gerekmektedir. İşletmenin tüm fonksiyonlarına veri sağladıkları ve yine tüm fonksiyonlardan veri topladıkları için muhasebe meslek mensuplarının kurumsal raporlama çabalarına katkıları yadsınamaz. Verilerin ve bilgilerin toplanmasına ilişkin prosedürlerin oluşturulması ve güvenlik ve denetim açısından iç kontrol sistemlerinin tasarlaması muhasebe meslek mensuplarının uzmanlık bilgileri dahilinde oluşturulmalıdır. İşletmelerde kullanılan muhasebe bilgi sistemlerinin sürdürülebilirlik ve entegre raporlama ihtiyaçları doğrultusunda yapılandırılması, çeşitli yazılımların ve modüllerin sistemlere entegre edilmesi sırasında muhasebe meslek mensupları danışmanlık yapmalıdırlar. Sürdürülebilirlik raporlamasına veya entegre raporlamaya dair zorlukların aşılması ve meslek mensuplarının mesleki gelişimlerinin desteklenmesi açısından mesleki eğitim programlarının sağlayacağı katkı meslek birliklerinin mutlaka gündeminde yer almalıdır.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM. Dr. Öğr. Üyesi Burcu İŞGÜDEN KILIÇ Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi bkilic@bandirma. edu. tr