Mttur tengslanna Akureyri 3 oktber 2008 Skynjun heili

Máttur tengslanna, Akureyri 3. október 2008 Skynjun, heili, boðefni, heilsa: Ný þekking um “nýja” barnið Linn Getz, MD, Ph. D Trúnaðarlæknir, Landspítali og Dósent, Institutt for samfunnsmedisin og Allmennmedisinsk forskningsenhet, Norwegian University of Science and Technology

Boðskapur í hnotskurn • Líkaminn er ekki líffræðileg “vél”! • Upplifanir okkar og tengsl við aðra virðast hafa djúpstæð áhrif á líkama okkar, alveg niður á lífeðlisog lífefnafræðilegt plan. • Á síðastliðnum áratug hafa margar rannsóknir sýnt hvernig “existential” lífsskilyrði geta haft áhrif á þroska heilans og leiða til sjúkdóma og atferlisröskunar. • Mikilvægt er að reyna að fyrirbyggja óæskilega þróun. Ef skaðin er skeður, bendir margt til að styrkjandi samskipti bæti ástandið – einnig frá líffræðilegu sjónarmiði.

Yfirlit Fyrsti Þáttur: Hugmyndafræðin Annar Þáttur: Vísindin (nokkur dæmi) Tvær “meta-analýsur”: Van Morrison (f. Belfast, 1945)

“Van Morrison is a painfully introverted figure who rarely gives interviews and is often at a loss to explain his own lyrics. ” - The Rolling Stone Encyclopedia of Rock & Roll, 2001 “The healing game” (1997) “Keep it simple” (2008)

Fyrsti þáttur: Hugmyndafræðin

“Vélræn” læknisfræðileg hugmyndafræði. . . René Descartes (1596 -1650) - Líkaminn sem líffræðileg vél (“automaton”) - Umhverfi og tengsl við aðra ekki með í myndinni - Læknirinn skoðar - sjúklingurinn er skoðaður

Dæmi http: //www. adhd. is/default. asp? sid_id=26357&tre_rod=004|&t. Id=1

“Orsakirnar eru líffræðilegar (e. t. v. genetískar)” – hvað þýðir það (ekki)? “Orsakir þunglyndis eru líffræðilegar” “Tónlist er eðlisfræðilegt fyrirbæri”

“Vélræn” læknisfræðileg hugmyndafræði ? René Descartes (1596 -1650) - Líkaminn sem líffræðileg vél (“automaton”) - Umhverfi og tengsl við aðra ekki með í myndinni - Læknirinn skoðar - sjúklingurinn er skoðaður

Við erum öll “ 100% líffræðilegar” verur - en þar með er sagan ekki öll sögð The “mind-body problem” Frjáls vilji? Máttur tengslanna. . . Hið “heilaga”?

Hver er veruleiki drengsins? . . . frá huganum til heilans (personal appraisal). . .

Hver er veruleiki drengsins? . . . frá huganum til heilans (personal appraisal). . . “Mig langar að læra að þjálfa hund!” “Pabbi (sem lamdi mig svo oft áður en við mamma fluttum út) var að kaupa sér alveg eins hund. . . ” ?

Psycho-nevro-endocrino-immunology: Hvaða ‘kerfi’ setur hugurinn af stað í líkamanum?

Psycho-neuro-endocrino-immunology 1 • Nálgast og kynnast

Psycho-neuro-endocrino-immunology 2 • Forða sér - flýja? Adrenalín Cortisol “Inflammasjón” • Gefa skít í ?

Psycho-neuro-endocrino-immunology 3 • Eða. . . ? (Bara drengurinn getur sagt okkur hvaða þýðingu ‘senan’ hefur fyrir hann. . . )

1. Jákvæð streita (positive stress) • Alveg nauðsynleg til að móta ‘karakter’ og sköpunarhæfileika. . .

2. “Þolanleg” streita (tolerable stress) • Streita sem getur skaðað þróun heilans ef stuðning vantar • Einhver traustvekjandi aðili þarf að vera með í myndinni • Einstaklingurinn verður að “ná sér á strik” á milli átaka • “Ég gat alltaf talað við afa” • Listamanna-reynsla. . . ? (“The school of hard knocks”)

3. Skaðvænleg streita (toxic stress) • Viðvarandi “alarm” þar sem einstaklingurinn nær ekki að jafna sig (líffræðilega: “allostatic overload” • Virðist geta haft margvíslegar afleiðingar á þroska heilans og líkamans; “inflammation” í blóði (mælanleg interleukin, cortisól, o. s. frv. ) • Örugglega misjafnt hversu viðkvæm við erum (erfðir skipta máli)

Psycho-nevro-endocrino-immunology: Hvaða líkamleg ‘kerfi’ er um að ræða? HPA axis Ónæmiskerfið, endotel o. fl. Áhrif á allan líkamann þar með talið heilann Autonomic nervous system Bornstein SR et al. Cell 2008 (in press)

Sálræn / hugræn upplifun Líffræðilegt ‘svar’ (spegilmynd af huganum) Elenkov IJ, Neurochemistry International 2007

Underlying mechanisms of chronic detrimental stress: “Allostatic overload”: a model for chronic overtaxation of the body’s stress-response systems Mc. Ewen B, New England Journal of Medicine, 1998

“The mystery of health” - Salutogenesis “Af hverju halda sumir heilsu við mjög erfiðar aðstæður, en aðrir ekki? ” Kenning Aaron Antonovsky’s “Sense of coherence” (1987) The foundation for health (salus) seems to lie in an experience of - Meaningfulness - Comprehensibility - Manageability

”Existential” upplifanir (sálrænar? ), sem virðast hafa bein áhrif á allan líkamann, m. a. á þroska heilans Trust Betrayal Belonging and nourishment Isolation and neglect Respect Humiliation Care Leaving behind Honour and pride Guilt and shame Source: Anna Luise Kirkengen, 2005

”Existential” upplifanir (sálrænar? ), sem virðast hafa bein áhrif á allan líkamann, m. a. á þroska heilans Traust Svik Að tilheyra og dafna Einmanaleiki og vanræksla Reisn Vanvirðing - niðurlæging Vernd og umhyggja Höfnun Stolt og heiður Sektarkennd og skömm Heimild: Anna Luise Kirkengen, 2005

Hvernig getur fagfólk talað um þetta? (Það er alla vega ekki rökrétt að hugsa um ‘sálrænt’ áfall eða álag sem einangrað fyrirbæri) “Embodiment” “Embodied minds” “Mindful bodies”. . . ?

Meta-analysis (1) Van Morrison : Soul is a feeling, feeling deep within Soul is not the colour of your skin Soul is the essence, essence from within Soul is where everything begins Soul is what you’ve been through What’s true for you Where you going to What you’re gonna do Soul can be your station for the folk of your nation Something that you wear with pride Soul can be your vision It’s not something that is hidden It’s not something that you want to hide… (2008) “I was educated by the school of hard knocks”

Annar þáttur: Vísindin

Psycho-neuro-immunology: Hugur - heila/tauga - ónæmis/innkirtla-kerfin Brain, Behavior and Immunity, 2008

Conclusion: . . . Sem betur fer, tilheyra nú ágreiningsmál um það, hvort sálrænir prósessar geti haft áhrif á ónæmiskerfið nú sögunni til – þar eð vísindaleg sönnun liggur nú fyrir. ”

Þroski heilans í hnotskurn: “Samspil gena, upplifana og reynslu mótar arkitektúr heilans. Samskipti barns við mikilvæga fullorðna í lífi þeirra vega sérstaklega þungt í þessu ferli. ” - Jack P. Shonkoff, professor of child health, Harvard: A science-based framework for Early Childhood Policy, Jan 2008

”… if a mother is stressed while pregnant, her child is substantially more likely to have emotional or cognitive problems, including an increased risk of ADHD, anxiety, and language delay. ”

Biol Psychiatry. 2008 Aug 8. Epub ahead of print Andlegt ofbeldi í formi niðurlægjandi orðalags foreldra virðst eitt og sér getað skaðað þroska heilans. . . Mælanlegt með MRI

Biol Psychiatry. 2008 Aug 8. Epub ahead of print

Neuropsychiatry Clin Neurosci 2008; 20: 292 -301 Preliminary evidence for sensitive periods in the effect of childhood sexual abuse on regional brain development. Andersen SL, Tomada A, Vincow ES, Valente E, Polcari A, Teicher MH. Department of Psychiatry, Harvard Medical School, Belmont, MA 02478, USA. Ofbeldi svo sem kynferðisleg misnotkun í of childhood Volumetric MRI scans from 26 women with repeated episodes sexualæsku abuse and 17 healthy comparison subjects virðist geta female skemmt heilann á (ages 18 -22 years) were analyzed for sensitive period effects on hippocampal and amygdala mismunandi svæðum. Það fer m. a. eftir aldri volume, frontal cortex gray matter volume and corpus callosum area. og þroskastigi Hippocampal volume was barnsins. reduced in association with childhood sexual abuse at ages 3 -5 years and ages 11 -13 years. Corpus callosum was reduced with childhood sexual abuse at ages 9 -10 years, and frontal cortex was attenuated in subjects with childhood sexual abuse at ages 14 -16 years. Brain regions have unique windows of vulnerability to the effects of traumatic stress.

J Pediatrics 2008 (in press)

The ACE Study

The Adverse Childhood Experience study (ACE) Kaiser Permanente California/CDC Atlanta Abuse: Emotional, Physical, contact Sexual Neglect: Emotional, Physical Household dysfunction: Mother treated violently Household substance abuse (alcohol or drugs) Household member in prison Household member was chronically depressed, suicidal, mentally ill, in psychiatric hospital Parental separation or divorce “ACE score”: the number of reported factors per individual (score 0 -8)

The ACE Study shows a clear dose-response relationship between adverse childhood events and future disease

Ótímabær dauði Sjúkdómar ++ (líkamlegir og ‘andlegir’) “Áhættuhegðun” ‘Brengluð’ hugsun; flókin og erfið samskipti Röskun í þróun heila- og taugakerfisins - áhrif á allan líkamann ACE experiences

Ný hugsun um orsaka-tengsl í skráningarkerfunum Kynferðisleg misnotkun í æsku ==> depurð og kvíði ==> alcoholismus og lyfjamisnotkun ==> obesitas (offita með BMI > 30), ==> háþrýstingur, ==> sykursýki, ==> Slys (endurtekin smáslys) Dermatitis (eksem), hugsanlega vegna áfalla í æsku.

Meta-analýsis 2: Máttur brenglaðra tengsla Van Morrison: Rough God goes riding Oh the mud splattered victims Have to pay out all along the ancient highway Torn between half truth and victimisation Fighting back with counter attacks It’s when that rough God goes riding When the rough God goes gliding And then the rough God goes riding Riding on in. . .

Á siðustu árum hafa margar rannsóknir sýnt samband á milli “existential” niðurbrots, sjukdóma og dauða. . And it’s a matter of survival When you’re born with your back against the wall. . . . Won’t somebody hand me a Bible, won’t you give me that number to call. . . Þekkingin um samband tilvistar (existence) og líffræði (biology) getur hjálpað okkur að sjá hvernig hlutirnir hanga saman og hvernig er hægt að vinna nánar úr málunum. . .

En ef þetta er svona – er þá eitthvað hægt að gera? Góðu fréttirnar eru…

“Change the mind and you change the brain”: Góð og skapandi samskipti geta mótað heila (og líkama. . . ) - mælanlegt með MRI

Glen O. Gabbard – einn þekktasti geðlæknir í Bandaríkjunum, var í Noregi vorið 2008. . . Tidsskriftet Nr 15, 2008

Forebyggende helsearbeid. Policydokument for Norsk forening for allmennmedisin, NFA (2007) “Grunnurinn að læknisfræðilegu forvarnarstarfi er að ”Det mest grunnleggende forebyggende helsearbeid handler om å lage samfunn der folk flest møter skapa samfélag þaretsem fólk nýtur mannlegrar reisnar respekt og með derigjennom lærer sig selvrespekt. Ett av og læri þar að virða sjálft og aðra. Það er de viktigste forebyggende tiltak er å sikre at barn får en einkum mikilvægt frá heiluverndarsjónarmiði að trygga trygg oppvekst i nærvær av ansvarlige voksne. ” börnum öruggt uppeldi í nærveru ábyrgra fullorðinna. ” www. legeforeningen. no/index. gan? id=128650&subid=0

Byltingarkennd sjónarmið í hátækni -læknisfræði. . . en gamall sannleikur á Akureyri!

ÁFRAM “NÝJA BARNIД! Takk fyrir mig

Auka myndir

Niðurdrepandi existential upplifanir (Toxic stress) Áhrif á líffræði

Existential “overload” Acute and chronic “stress”. . . Worklife: “High demand - low control”, “Injustice/Unfairness”, “Effort–reward imbalance”. . . Social inqualities, Low position in social hierarchy, Humiliation, Discrimination, . . . Adverse childhood experiences, Household dysfunction, Sexual abuse, Violence. . . Loss of a child, Grief High burden of care. . . “Mental” disorders (depression) Biological response