MOTVASYON VE MOTVASYON TEORLER Motivasyon yakt olarak ama

MOTİVASYON VE MOTİVASYON TEORİLERİ “Motivasyon yakıt olarak amaç depolar, vizyonla yola çıkar ve eylemle kendini gerçekleştirir” Pat Mesiti 1

Motivasyon Nedir? Motivasyon terimi köken olarak Latince’de hareket anlamına gelen movere kelimesinden türetilmiştir. 2

Motivasyon; bir işi başarmak için gerekli olan isteği o işi yapacak kişilerde oluşturmak ve şiddetlendirmek demektir. “Başarı yolunda sürat, isteğin şiddeti kadardır. ” Dale Carnegie 3

Motivasyonu etkileyen faktörler? n n n ◦Öğretmen ◦Sınıfın havası (İklimi) ◦Öğrenme-öğretme ortamı (öğrenci merkezli eğitim) 4

Motivasyon çalışmalarında; 1. İnsan davranışının enerjisinin ne olduğu, 2. Böyle bir davranışı neyin yönettiği ve hangi yollarla bunu yaptığı, 3. Bu davranışın nasıl sürdürüldüğü ve yaşatıldığı araştırılmaktadır. 5

Motivasyon Nasıl Oluşur? GEREKSİNME UYARILMA DAVRANIŞ DOYUM 6

Güdü Nedir? Güdü, bireyi bir harekette bulunmaya ya da bir hareket yolunu diğerine tercih etmeye itecek şekilde etkileyen sürücü kuvvet ve faktörlere denir 7

Güdüler organizmayı: (1) Uyarır ve faaliyete geçirir, (2) Organizmanın davranışını belirli bir amaca doğru yöneltir. Organizmanın davranışında bu iki özellik gözlendiği zaman organizmanın güdülenmiş olduğu söylenir 8

Gereksinme Nedir? n n Gereksinme; Giderildiğinde insanın yaşamını veya varlığını sürdürmesini sağlayan; giderilmediğinde onun varolma güçlerini, giderek yok olma tehlikesi içine iten olgudur. İnsan gerek psikolojik yapısı gerekse fizyolojik yapısı ile bir bütündür. Bu yapının temelinde de bir denge (homeostasis) yer almaktadır. 9

Motivasyonun Önemi Nedir? İnsan bir şeyler ortaya koymak ve üretebilmek için ilk önce harekete geçirilmelidir. Daha çok çalışması veya daha etkin olarak çalışması söz konusu olduğunda yine ilk hedef insandaki o istekliliğinin sağlanabilmesidir. Örgütler için buradaki kıstas, örgütün amaçlarına en etkin şekilde insan potansiyelinin kanalize edilebilmesidir. İnsanlar ne kadar etkin şekilde potansiyellerini üretime yansıtırsa o oranda örgütsel amaçların gerçekleştirilmesi sağlanabilecektir. 10

Yapabileceklerimiz ile yaptıklarımız arasındaki fark performans seviyemizdir. İnsanların yapabileceklerinin limitini eğitim ve yetenek düzeyleri, yaptıklarının limitini ise moral ve motivasyon seviyeleri belirler. O halde performansımız ve kendi iç kaynaklarımızı kullanma düzeyimiz doğrudan motivasyon seviyemize bağlıdır 11

MOTİVASYON TEORİLERİ A. KAPSAM TEORİLERİ İnsan gereksinimlerinin bir ifadesi olan güdülere, dolayısıyla kişinin içinde bulunan faktörlere ağırlık vermektedir. Kişinin içinde bulunan ve kişiyi belirli yönlerde davranışa sevk eden faktörleri anlamaya önem verir. 12

1. Maslow’un Gereksinimler Hiyerarşisi (Hierarchy of needs) A. Maslow Gereksinimler Hiyerarşisi Kuramı’nı iki temel varsayıma dayandırır; a)İnsan davranışları, onun belirli gereksinimlerini gidermeye yöneliktir b) İnsan gereksinmeleri öncelik sırasına konabilir. Buna göre alt düzeydeki bir gereksinim belli ölçülerde karşılanmadıkça, birey bir üst düzey gereksinmeyi karşılamaya yönelmez. 13

Gereksinimler Hiyerarşisi Kendini Gerçekleştirme Saygınlık Sevgi ve Ait Olma Güvenlik Fizyolojik 14

2. Alderfer’in E. R. G. Teorisi Varoluş (Existence) Gereksinimleri; Bunlar insanın varlığı ile, psikolojik ve güvenlik ihtiyaçlarıdır. İlişki Kurma (Relatedness) Gereksinimleri; Bu gereksinimler ise işyerindeki kişiler arası ilişkileri kapsamaktadır. Maslow’un aitlik ve güvenlik gereksinimlerine benzemektedir Gelişme (Growth) Gereksinimleri; Bunlar ise insan potansiyelini geliştirmesi ile ilişkilidir. Maslow’un kendini gerçekleştirme gereksinimine denk düşmektedir 15

3. E. R. G. Teorisi n n E. R. G kuramının Maslow’dan ayrılan yanı şudur: gereksinimler burada somutluk durumlarına göre sıraya konulmuştur. Dolayısıyla bir üst düzeydeki gereksinimi karşılamak güç olduğunda bir alt düzeydeki gereksinim kümesi daha çok istenecektir. Çünkü kurama göre daha ayrımlaşmış, daha az somut amaçları elde edemeyenler daha somut amaçlara yönelirler. 16

4. Herzberg’in Çift-Faktör Teorisi I. Grup: Güdüleyici (Motive edici) Etmenler; İşin içeriği ile ilgili olan bu etmenler şunlardır; -İş başarma -Tanınma -Sorumluluk -Gelişme ve ilerleme vb. Güdüleyici etmenlerin varlığı bireyi güdülerken, yokluğunun birey doyumu üzerinde herhangi bir etkisi bulunmaz. 17

II. Grup: Koruyucu (Hijyen) Etmenler; İşin çevresi ile ilgili olan bu etmenler şunlardır; -İşletmenin yönetimi ve politikası -Denetim -Ücret -Çalışma koşulları vb. Koruyucu etmenlerin varlığının güdüleme üzerinde herhangi bir etkisi bulunmazken, yokluğu doyumsuzluk yaratmaktadır. 18

5. Mc. Clelland’ın Güç (Erk), Bağlılık ve Başarı Güdülerine İlişkin Kuramı 1. Bağlılık Güdüsü; İnsanlarla ilişki kurma güdüsüdür 2. Güçlü Olma Güdüsü; Erk (Güç) güdüsü; başkalarını etkileme araçlarını denetleme yoluyla doyuma ulaşma eğilimi olarak tanımlanabilir 3. Başarı Güdüsü; Kusursuzluk, gelişme, işleri daha iyi, daha çabuk, daha verimli ve benzersiz biçimde yapmayı planlama ve yönelme süreci olarak ele alınabilir. 19

B. SÜREÇ TEORİLERİ Süreç teorilerine göre, gereksinimler bireyi davranışa sevk eden faktörlerden sadece biridir. Bu içsel faktöre ek olarak pek çok dışsal faktörde bireyin davranışı ve güdülemesi üzerinde rol oynamaktadır 20

1. Beklenti Kuramları Bazı araştırmacılar, insan gereksinmelerinin varlığının davranışı başlatmaya yetmeyeceği, ayrıca, kişinin bir davranışta bulunması sonucunda, bu davranışın gereksinmeyi gidermede amaca ulaşacağı yolunda bir beklentinin olmasının da gerektiğini ileri sürmüşler ve bu görüşe dayanan motivasyon kuramları geliştirmişlerdir. 21

1. 1. Vroom’un Beklenti Kuramı (Expectancy Theory) Vroom’un beklenti kuramına göre, bir insanın güdülenmesi; belli bir davranışın amaca ulaştıracağı beklentisi ile, o bireyin amaca verdiği önem derecelerinin çarpımına eşittir. . Valans (arzulama derecesi); bireyin bir sonucu elde etme konusundaki isteğinin şiddetidir. Diğer bir deyişle valans, amaca verilen “önem”dir Beklenti; bireyin belli bir davranışının onu belli bir sonuca ulaştıracağı yolundaki inancının şiddetidir. 22

Kuramın Varsayımları 1. Birey göstereceği çabanın ona bazı ödüller kazandıracağına büyük ölçüde inanmalıdır. 2. Birey başarı sonunda kendine verilecek ödülleri arzulamalıdır. Diğer bir deyimle, ödüller onun için bir kıymet (valence) arz etmelidir. 3. Birey kendinden beklenen başarıyı gerçekleştirebileceğine inanmalıdır. 23

1. 2. Porter-Lawler’in Beklenti-Değer Kuramı Temelde Vroom’un beklenti kuramına dayanan Porter ve Lawler’in modelinin farklı tarafı şudur: Kişinin yüksek bir çaba göstermesi otomatik olarak yüksek bir başarıyla sonuçlanmaz. Bireyin motivasyonu, bekleyişi tarafından etkilenir, ancak bu bekleyişin ortaya çıkaracağı yüksek çabanın yüksek bir başarımla sonuçlanabilmesi için, bireyin gerekli yetenek ve bilgiye sahip olması ve uygun bir rol anlayışı taşıması gerekir. 24

Porter ve Lawler’in bu kuramında, işgörenin güdülenmesine bir çok değişkenin etkide bulunduğu savunulmaktadır. Birbirleriyle ilişkili değişkenler şunlardır: Ödülün değerliliği, çaba-ödül olasılığı, çaba, bireysel yetenek ve yeterlilikler, rol algılamaları, iş başarısı, ödüller ve algılanan ücret eşitliği ile duyulan doyumdur. 25

2. Adams’ın Ödül Adaleti ve Eşitliği Teorisi Düşünür incelemelerinde bireylerin kendilerine verilen ödüllerle başkalarına verilen ödülleri daima karşılaştırdıkları ve kendilerine uygun görülen ödüllerin benzer başarıyı gösteren kimselerle ne oranda eşit olduğunu saptamaya çalıştıklarını belirlemiştir. 26

Bireyler ödül adaletini belirlemek için bu iki unsurun birbirleri arasındaki oranlarını karşılaştırmaktadır Eşitlik duygusu; algılanan çıktı ve girdilerinin eşit olmasını gerektirmemekte, sadece oranlarının aynı olmasını ya da eşit olmasını gerektirmektedir. 27

3. Locke’un Amaç Saptama Teorisi (Goal Setting Theory) n n 1. 2. 3. 4. 5. Amaç kuramına göre, bireylerin belirledikleri amaçlar onların motivasyon derecesini belirler. Buna göre, erişilmesi zor ve yüksek amaç belirleyen birey, elde edilmesi kolay amaç belirleyen bireye oranla daha yüksek başarı gösterecek ve daha fazla motive olacaktır. Kurama göre Amaçların bazı özellikler bulunmaktadır. Amaçların Belirginliği Amaçların Güçlüğü Amaçların Kabulü Amaçların Saptanmasına Katılma Amaçlara İlişkin Bilgi Verilmesi (geri bildirim) 28

4. Davranış Düzeltimi (Reinforcement) Teorisi Harward psikologlarından B. F. Skinner tarafından ortaya atılan davranış şartlandırma teorisi; insanların doğuştan itibaren belirli yönlerde şartlandırıldıklarını ve davranışlara bu şartlandırmalardan yararlanarak yön verilebileceğini ifade etmektedir. 29

Sonuçsal koşullanma kavramı Edward L. Thorndike tarafından geliştirilen “etki kanunu” ile açıklanabilir. “Etki kanuna göre, kişi kendisine haz verecek davranışları tekrarlar, fakat acı verecek davranışlardan kaçınır. ” Araçları; n Olumlu pekiştirme n Olumsuz Pekiştirme n Son Verme n Cezalandırma 30

MOTİVASYONDA ÖZENDİRME ARAÇLARI n 1. 2. 3. Motivasyon tekniklerinin devreye sokulmasında varılmak istenen en önemli amaç, işgörenlerde daha çok çalışma istek ve arzusu yaratabilecek faktörleri bularak, onların gereksinimlerini el verdiğince doyurmak ve her gün işbaşı yapılırken istekle gelip, istekle çalışmalarını sağlamaktır. Ekonomik Özendirme Araçları Psiko-Sosyal Özendirme Araçları Örgütsel ve Yönetsel Araçlar 31

32

1. Ekonomik Özendirme Araçları n n Ücret Primler Ödüller Kara Katılma 33

2. Psiko-Sosyal Özendirme Araçları n n n Çalışmada bağımsızlık Sosyal katılım Değer ve statü Gelişme ve başarı Sosyal uğraşılar 34

3. Örgütsel ve Yönetsel Araçlar n n n Amaç birliği Eğitim ve yükselme Kararlara katılma İletişim Çalışma Koşulları ve Güvenlik 35

TEŞEKKÜRLER. . 36