Monetarna ekonomija Monetarna politika Instrumenti Dr Slobodan Laki

Monetarna ekonomija Monetarna politika -Instrumenti Dr Slobodan Lakić

Monetarni sistem - režim l l l Finansijski sistem (sve finansije u nekoj zemlji) je jedan od podsistema (ili dio) privrednog sistema zemlje Obuhvata sve finansijske organizacije, ustanove i poslove koje “prožima” finansijsko poslovanje Finansijski sistem sačinjavaju: monetarno-kreditni sistem, budžetski sistem, sistem novčane štednje i osiguranja, finansijska kontrola i finansijsko poslovanje preduzeća.

Cont. l l Kreditni sistem podrazumijeva skup propisa, pravila, metoda i postupaka (metodologija) na osnovu kojih se odobravaju krediti u jednoj zemlji Kreditni sistem podrazumijeva organizovanu strukturu bankarskih institucija, tj. organizovan i efikasan bankarski sistem

Cont. l Monetarni sistem se može definisati kao skup institucionalnih i organizacionih rješenja u pogledu: novčanih instrumenata, novčanih odnosa među privrednim subjektima, mehanizama regulisanja novca, načina usmjeravanja privrednih tokova i uloge tržišnog mehanizma u monetarnoj oblasti.

Cont. l l Monetarni sistem je ključni dio finansijskog sistema i obuhvata sve one društvene i funkcionalne odnose u kojma nastaju, razvijaju se i održavaju novčani i drugi finansijski odnosi i procesi vezani za proizvodnju, raspodjelu, razmjenu i potrošnju kao organizovanu aktivnost države u oblasti novca. Usmjeravanje novčanih i privrednih tokova i procesa preko odgovarajućih i drugih instrumenata naziva se monetarna politika.

Cont. l l l Četiri su bazična monetarna režima strategijskog izbora monetarne politike: targetiranje deviznog kursa, monetarno targetiranje, inflaciono targetiranje i strategija implicitnog nominalnog sidra Nominalno sidro je javno objavljena nominalna varijabla koja služi kao target za monetarnu politiku Nominalno sidro pospješuje stabilnost cijena uticajem na vrijednost novca i time suzbijanjem inflacionih očekivanja

Cont. z. Nominalno sidro (automatski pilot) predstavlja objavljivanje budućeg kursa ključnih nominalnih varijabli kako bi se uticalo na inflatorna očekivanja • Nominalno sidro u širem kontekstu je ograničenje diskrecione politike koje olakšava slabljenje problema vremenske nedosljednosti, kako bi se dugoročno postigla stabilnost cijena

Cont. • Vremenska nedosljednost se javlja s obzirom da postoje podsticaji kreatorima politike da prate kratkoročne ciljeve, čak ako je posljedica loš dugoročni rezultat koji nastaje usljed ponašanja unaprijed od strane ekonomskih agenata • Umjesto targetiranja inflacije predlažu se i targetiranje stope rasta nominalnog BDP, odnosno stabilnost cijena kao target za monetarnu politiku (nekada Švedska)

Cont. l l U zemljama u razvoju i ekonomijama u tranziciji, osim inflacionog, monetarnog i targetiranja deviznog kursa i nominalnog dohotka prisutne su i: zone klizajućeg deviznog kursa i koegzistencija dva nominalna sidra (Izr, Pol, Kol) - klizajući devizni kurs i eksplicitno infl. target. Monetarni režim ECB predstavlja kombinaciju targetiranja monetarnih agregata i inflacionog targetiranja stabilnost cijena definisana kao godišnje povećanje HICP indeksa ispod 2% srednjor.

Cont. z. Monetarno targetiranje - striktno nije ozbiljno sprovođeno; fleksibilno – pragmatično (70 -ih - SAD, Švajcarska, Australija, UK, Kanada) zČesto nije ozbiljno sprovođeno – u praksi monetarna politika često uključivala upravljanje kratk. kam. st. • Stabilizacija zasnovana na novcu (šire definisani novac - M 2, M 3), upotreba specifičnog monetarnog cilja kao nominalnog sidra

Cont. z. Novac je razumljiv za publiku i pruža trenutni signal; transparentnost MP i odgovornost CB; obuzdava se inflacija na dugi rok; nestabilnost u relacijama između novca i inflacije i outputa; otežano kontrolisanje monetarnih agregata instrumentima politike • U ZUR, uprkos uspjehu u nekim zemljama (Slo, Hrv, Alb, Litv i Let), nepogodna strategija: mon. targeti postaju manje podesni indikatori buduće inflacije

Cont. l l l Targetiranje deviznog kursa - Devizni kurs je vezan za dati kurs partnera i prilagođen tokom vremena zbog inflacionih diferencijala Targetiranje deviznog kursa je uspješna strategija za kontrolu inflacije u industrijskim i brzo sniženje inflacije u nerazvijenim zemljama Gubitak sprovođenja samostalne (nezavisne) MP; automatizam MP otklanja problem vremenske nedosljednosti

Cont. z. Meko vezivanje – klizajući kursevi i kontrolisano plivanje: dozvoljeno da valuta depresira po odmjerenoj stopi tako da njena inflacija može biti veća nego kod druge zemlje • Meka vezivanja su tokom 90 -ih ispoljila ozbiljne nedostatke kao srednjoročna strategija monetarne politike u industrijskim zemljama i zemljama u razvoju

Cont. l l Tvrdo vezivanje (superfiksni devizni kursevi) – valutni odbor, dolarizacija (i valutna unija): vezivanje po fiksnoj vrijednosti tako da njena stopa inflacije gravitira zemlji vezivanja Valutni odbor (Est, Let, Bug, Ho-Ko) – podrazumijeva da emisiona ustanova objavi fiksni devizni kurs prema određenoj stranoj valuti i bude spremna da zamijeni domaću za stranu valutu po tom kursu kad god publika to zahtijeva

Cont. z. Dolarizacija – de facto, nezvanična, parcijalna; de jure, oficijelna, puna z. Neoficijelna – pored domaće valute obično cirkuliše čvrsta valuta koja nije legalni tender, a koja može da obavlja bazične monetarne funkcije – kalkulaciona jedinica, dovoljno stabilno sredstvo držanja finansijske imovine ili pouzdano transakciono sredstvo

Cont. l l l Zvanična – zakonski čin u kontekstu intervencije vlade kojom se demonetizuje nacionalna valuta Zvanično napuštanje nacionalne valute i njena zamjena valutom koju emituje druga centralna banka, a koja postaje zakonsko sredstvo plaćanja Dolarizacija bi trebalo da bude trajnije rješenje, dok bi valutni odbor predstavljao tranzitorni aranžman

Cont. z. Prednosti: smanjenje inflacije, stabilnost (smanjenje) realnih kamatnih stopa, eliminisanje ili značajno smanjenje valutnog rizika domaćeg novca, jačanje fiskalne discipline, prekidanje redistribucije bogatstva, smanjenje transakcionih troškova i sl.

Cont. l l l Nedostaci: gubitak senjoraže kao izvora realnih prihoda, gubitak funkcije CB kao kreditora krajnje instance, gubitak fleksibilne monetarne i devizne politike, gubitak suvereniteta monetarne politike Inflaciono targetiranje - okvir MP koji obavezuje CB da postigne nisku inflaciju Javno se objavljuje eksplicitni inflacioni target za inflaciju koji bi trebalo postići tokom određenog vremenskog perioda

Cont. l l Tipovi IT: Otvoreno – zemlje u razvoju, koje bi trebalo da se kreću ka pokrivenom IT; Eklektičko – industrijske zemlje, svega nekoliko CB; Pokriveno – najbolja forma IT Ključna pitanja IT – ko određuje target, horizont, tačka - centar inflacionog targeta, zona targeta, izbor nivoa cijena i sl.

Monetarna politika l. MP je sinteza monetarne teorije i monetarne prakse l. Kreiranje MP obuhvata dvije faze: a) izbor osnovnih ekonomskih varijabli kao krajnjih ciljeva monetarne politike; b) sprovođenje prethodno formulisane monetarne politike l. MP predstavlja upravljanje ekspanzijom i kontrakcijom obima novca u cirkulaciji za eksplicitnu svrhu postizanja jednog ili više ciljeva

Cont. l. Generalno se smatra da bi MP trebalo da omogući sljedeće: • Spriječi da novac bude glavni uzrok ekonomskih poremećaja; • Stvori uslove za stabilnost ekonomije (» mašina novca podmazana «); • Potpomogne da se kompenziraju glavni poremećaji u ekonomskom sistemu koji potiču iz drugih izvora

Cont. l l Početkom 60 -ih, ekonomisti su uopšteno smatrali da bi CB mogle i trebalo da budu značajni igrači u naporima da se ostvare višestruki društveni ciljevi: niska inflacija, visok rast, niska nezaposlenost i niske nominalne kamatne stope Ipak, sada postoji konsenzus među ekonomistima i centralnim bankarima da je jedini dugoročni efekat koji monetarne vlasti mogu da ostvare na ekonomiju determinisanje održive, ili trendne, stope inflacije.

Cont. l. Ta stopa će rezultirati iz stope po kojoj monetarne vlasti ubacuju novac u ekonomiju l. Konsenzus je prisutan i u tome da je pogrešna MP ponekad proizvodila nestabilnosti u ekonomiji l. Takođe, CB su odgovorne za djelovanje kreditora krajnje instance u slučaju opštih kriza likvidnosti kako bi održale čvrstinu i djelovanje mehanizma plaćanja

Cont. l. Nema konsenzusa o veličini ili pouzdanosti kratkoročnog uticaja MP na ekonomiju l. U značajnoj mjeri se tvrdi da akcije MP inicijalno utiču na output, nezaposlenost i realne kamatne stope, čak iako je dugoročni efekat na ove realne varijable nula l. Nije se uspjelo ni sa obezbjeđenjem preciznog mjerenja uticaja, tj. sa kvantifikacijom ovih inicijalnih efekat

Cont. l l Mnogi autori smatraju da se uspjeh ili neuspjeh MP mora procijeniti prije svega na osnovu toga da li je CB sposobna da ostvari nisko-inflatorno okruženje na održivoj osnovi Dakle, doprinos CB bi trebalo primarno ocijeniti na osnovu prosječne stope inflacije i sekundarno na osnovu stabilnosti ili manjkavosti cjelokupne ekonomije

Cont. l. Definicija - Monetarna politika je proces upravljanja instrumentima monetarne politike od strane nosilaca ove politike l. U pitanju je politika kreiranja novca i kredita, koja bi trebalo da obezbijedi optimalne monetarne uslove funkcionisanja društvene reprodukcije

Cont. l Nosioci MP su oni ekonomski subjekti kojima njihov institucionalni položaj omogućava da raspravljaju o tome kakva bi trebalo da bude MP, da daju određene predloge, kao i da faktički upravljaju instrumentima MP

Instrumenti monetarne politike l l l Instrumenti monetarne politike su sredstva i metode koje CB primjenjuje da bi održala novčanu masu i strukturu novca i kredita na optimalnom nivou U sprovođenju MP, CB djeluje na dva načina: direktno, kroz svoju regulativnu moć, ili indirektno, preko uticaja na uslove na tržištu novca, kao izdavač novca Direktni instrumenti omogućavaju da se neposredno postignu konkretni ciljevi MP

Cont. l l Direktni, kao oblici portfolio regulisanja CB, su: regulisanje (limitiranje) kamatnih stopa; plafoniranje ukupnog obima kreditnih plasmana banaka; određivanje stope obaveznih plasmana banaka za finansiranje prioritetnih programa razvoja Osnovni tipovi indirektnih instrumenata su: operacije na otvorenom tržištu; regulisanje obaveznih rezervi; krediti CB komercijaln. bankama ili diskontne operacije; kamatne stope CB; intervencije na deviznom tržištu

Cont. l l l Razlikovanje 1. Direktni djeluju neposredno na kredite odobrene od strane banaka, a indirektni posredno – uticajem na likvidnost banaka i time na njihov potencijal da odobravaju kredite; 2. Direktni određuju ili limitiraju ili cijene (kamatne stope) ili kvantitete (kredite), dok posredni funkcionišu uticajem na uslove tražnje i ponude;

Cont. l l l 3. Direktni dobijaju formu regulisanja, a indirektni funkcionišu preko tržišta; 4. Direktni se odnose na bilans stanja komercijalnih banaka, a posredni na bilans stanja CB. Regulisanje plasmana banaka i kamata smisao ovog instrumenta MP je uspostavljanje određenih proporcija u plasmanima kreditnih institucija

Cont. l l l A. Određivanje stope obaveznih plasmana banaka za finansiranje prioritetnih programa razvoja. Kreditni plasmani (direktni i indirektni) u korist prioritetnih sektora privrede i stanovništva bili su zastupljeni npr. u Britaniji, Francuskoj ili Švedskoj Formirane su pored primarnih obaveznih rezervi (depoziti kod CB) sekundarne obavezne rezerve (kupljene državne HOV)

Cont. l l l Finansijske institucije su mogle da promijene stopu primarnih i sekundarnih rezervi U drugom slučaju se uticalo na promjenu strukturnih odnosa u pogledu kreditnih plasmana tih institucija Od 80 -ih započinje smanjivanje intervencija CB na ovaj način i daju se prioriteti drugim indirektnim instrumentima regulisanja monetarnih agregata

Cont. l l l B. Plafoniranje ukupnog obima kreditnih plasmana banaka. Kreditnim limitima ograničava se ekspanzija ukupnog obima domaćih kredita limitiranjem kreditne ekspanzije svake pojedinačne finansijske institucije, tj. banke U pitanju je portfolio regulisanje kreditnog potencijala bez neposrednog ubacivanja dodatnih kredita CB (kreiranjem prim. nov. )

Cont. l l l Kratkoročno, instrument je pozitivno djelovao na sprječavanje pretjerane ekspanzije kreditnih agregata Dugoročno, pak, kada banka dostigne propisani limit kreditnih plasmana naglo opada njena motivisanost za dalje privlačenje depozita, jer ne može da ih iskoristi za nove plasmane Time dolazi do odliva novčanih sredstava na nelegalno tržište zajmovnog kapitala pa se smanjuje efikasnost finansijs. sistema

Cont. l l C. Direktno (administrativno) regulisanje (limitiranje) kamatne stope. U tržišnim ekonomijama ovo je jedan od najstarijih instrumenata monetarnog regulisanja U početku su bili kamatni zakoni kojima se sprječavalo da kamatne stope prekorače određene nivoe Kasnije su CB primjenjivale dva oblika administrativnog regulisanja kam. stopa

Cont. l l U prvom slučaju, CB su preko eskontne stope direktno uticale na formiranje strukture kamatnih stopa na razne oblike depozita i kredita na nižem nivou od ravnotežnog (stvarnog odnosa ponude i tražnje sredstava na finansijskom tržištu) Nešto fleksibilniji pristup je određivanje maksimalne stope na kredite i minimalne na depozite, tj. određivanje maksimalnog raspona ovih kamatnih stopa

Cont. l l Drugi oblik - diferencijalna politika kamatnih stopa u kontekstu sprovođenja selektivne kamatne politike Dolazilo je do razvijanja nelegalnog finansijskog tržišta - finansijske transakcije po slobodno određenim kamatnim stopama Pronalazili su se načini da se izbjegnu mjere regulisanja kamatne stope Primjena ovih mjera sprječava uvođenje ravnotežne cijene kredita (inflat. pritisci)

Cont. l l Nedostaci direktnih instrumenata: a) Neefikasna alokacija resursa i nedjelotvornost; b) Multiplikacija kontrola u zemljama koje se oslanjaju na direktne instrumente; c) Povezani su sa pokušajima mikro upravljanja monetarnim uslovima uvođenjem složene, nagomilane strukture kamatnih stopa i kreditnih kontrola;

Cont. l l l d) Prekomjerna likvidnost koja može povlačiti inflaciju i to u periodu slabljenja kreditne kontrole; e) Finansijska represija – rezultat regulisanja kojim se kamatne stope drže ispod ravnotežnog nivoa; f) Disintermedijacija: povećanje tekućih holdinga domaćinstava i preduzeća; transfer štednje u inostranstvo, valutna supstitucija, držanje štednje u obliku plemen. metala i trajnih potrošnih dobara. . .

Cont. l l Prednosti direktnih instrumenata: a) Pouzdanost kontrole kreditnih agregata ili raspodjele kredita i njihove cijene, bez neposrednih jasnih negativnih efekata do sredine 80 -ih (barem u razvijenim zemljama); b) Relativno niski direktni fiskalni troškovi; c) Lakoća povezivanja sa monetarnim programiranjem;

Cont. l l l d) Relativna lakoća u sprovođenju i tumačenju političarima i javnosti; e) Pouzdanost za vladu koja želi da usmjeri kredite za posebne namjene; f) Atraktivnost, barem povremena, kao drugog najboljeg instrumenta u situacijama posebnih ili opštih tržišnih slomova

Cont. l l l Efikasnija monetarna kontrola se može postići indirektnim instrumentima MP Indirektni instrumenti MP podstiču razvoj finansijskih tržišta i proces reintermedijacije Djeluju preko, a ne oko tržišta Sa IDI se može izvršiti uticaj na monetarne uslove čak i kada pojedini monetarni agregati postanu manje važni Ostvarena je i fleksibilnost u sprovođenju politike

Obavezna rezerva l l l Regulisanjem obaveznih rezervi zahtijeva se od komercijalnih banaka da dio portfelja drže u novcu CB, tj. u obliku depozita kod CB Portfolio regulisanje kojim se nastoji da dio aktive bilansa banaka bude pod regulativnom kompetencijom CB OR su važna determinanta monetarnog multiplikatora - povećanje OR znači povećanje sadašnjeg racija (stope) rezervi, odnosno smanjenje mon. multiplikatora

Cont. l l Ukoliko je monetarna baza (primarni novac) nepromijenjena, povećanje OR znači smanjenje ukupne količine novca Više stope OR omogućavaju CB da čvršće kontroliše formiranje novčane mase Ipak, to ujedno znači i veću centralizaciju dijela depozitnog potencijala banaka - veću zavisnost od CB OR mogu omogućiti da drugi instrumenti CB budu pouzdaniji i snažniji

Cont. l l l Naime, OB će dobrim dijelom determinisati tražnju za primarnim novcem i time poboljšati preduslove likvidnosti komercijalnih banaka koje su potrebne za operacije na otvorenom tržištu Takođe, doprinijeti da se stabilizuje monetarni multiplikator Tokom prethodne decenije značajno je opao nivo sredstava OR koje depozitne institucije drže kod CB

Cont. l l l U nekim zemljama OR su smanjene, a u nekim eliminisane Efikasnost OR je umanjena finansijskim inovacijama koje smanjuju iznos sredstava rezervi koje depozitne institucije drže kao obavezu Limitiranje nestabilnosti kamatnih stopa tržišta novca moguće je, između ostalog, prosječnim obaveznim rezervama kada banke moraju da drže određeni nivo kod CB, u prosjeku, tokom perioda održavanja

Cont. l l Sistem prosjeka - ako banke drže manje nego što se zahtijeva za jedan dan, moraju ovo da nadoknade većim holdinzima rezervi nego što se zahtijeva prije kraja perioda Ukoliko nema ovog sistema, banke moraju balansirati svoje pozicije svakog dana, a uticaj na tražnju banaka za likvidnošću svakog dana mogao bi da ima uticaj na oštre promjene kratkoročnih kamatnih stopa

Cont. l l Javili su se predlozi za reformu sistema OR Prethodnih decenija prihvaćen je teoretski stav da se obavezna rezerva tretira kao kamatonosna finansijska aktiva Takođe je prihvaćen stav da se kamatna stopa na obavezne rezerve veže za eskontnu stopu CB Opravdano je da je ova kamatna stopa niža od tržišnih zbog odsustva rizika

Cont. l l Zaključak - Gotovo da je iščezla potreba za OR kao izvorom likvidnosti Danas ima ulogu pomoćnog sredstva MP podržavajući efekte operacija na otvorenom tržištu na ukupne uslove na monetarnom i kreditnom planu Suštinski značaj je za operacije na otvorenom tržištu i sprječavanje neželjenih fluktuacija na tržištu novca U odnosu na OOT predstavljaju rigidan i povremen instrument monetar. regulisanja

Krediti Centralne bankama l l Linearno i selektivno kreditiranje Selektivna kreditna kontrola Za razliku od drugih instrumenata monetarno-kreditnog regulisanja koji kvantitativno regulišu količinu novca i kredita, ovaj instrument je usmjeren na kvalitativno regulisanje kredita Smisao ovog instrumenta je i u tome da se usmjere sredstva primarne emisije u skladu s ekonomskom politikom zemlje

Cont. l l l Tako, npr, prednost dobijaju oni kreditni zahtjevi koji smanjuju uvoz, povećavaju izvoz, zaposlenost, poljoprivredu, odbrambenu sposobnost zemlje i sl. S druge strane, CB će odbiti one kreditne zahtjeve zbog stvaranja zaliha robe, finansiranja špekulativnih poslova na berzi, gradnje luksuznih objekata itd. U vezi ovog instrumenta vodile su se velike rasprave o opravdanosti njegove primjene

Cont. l l l Protivnici ukazuju da se njime kreditna funkcija seli u emisionu banku, iako je ona svojstvena bankama Takođe, smanjuje se tržišno ponašanje i odgovornost banaka u realizaciji njihove poslovne politike u skladu sa osnovnim bankarskim načelima Treće, navodi se da ovaj instrument u sebi sadrži veliku dozu administrativnog regulisanja kreditnog tržišta i primjeren je prije svega zemljama u razvoju

Cont. l l Pristalice su ukazivale da u uslovima nerazvijenog finansijskog tržišta, nije moguće na organizovanom tržištu novca izvršiti potpunu realokaciju kreditnih resursa prema optimalnim potrebama zemlje To znači da bi ovim instrumentom trebalo obezbijediti adekvatan prostorni i namjenski raspored sredstava primarne emisije i prelivanja novca

Cont. l l Time CB supstituiše neperfektnosti novčanog tržišta i omogućava ostvarivanje najprioritetnijih ciljeva kreditne politike u skladu s ekonomskom politikom zemlje Ipak, i u najrazvijenijim zemljama postoji jedan oblik selektivne kontrole kreditnih plasmana, koji se odvija na dva načina: ubjeđivanje i dogovaranje s bankama i utvrđivanje minimalnih uslova za kreditiranje određenih namjena

Cont. l l l Cilj je uticaj CB na alokaciju kredita kod banaka u skladu s interesima nacionalne ekonomije Primjer, u SAD organi Sistema federalnih rezervi (CB) daju preporuke direktorima banaka za određena usmjeravanja kredita, pozivajuće sa na nacionalne interse za to Slučaj nakon krize 1929 -33 - mjera zbog špekulacija s hartijama od vrijednosti: kupovina hartija na berzi najviše može biti kreditirana 30%, 70% sopstvena sredstva

Cont. l l Diskontni i lombardni mehanizam Krediti CB komercijalnim, u formi linearnog kreditiranja, poznato je i kao politika refinansiranja Kreditima CB kreira se primarni novac, a njihovom naplatom se poništava Refinansiranje znači odobravanje kredita od strane CB kreditnim institucijama kroz kupovinu mjenica (rediskontovanje) i odobravanje kredita na osnovu kolaterala (lombardni krediti)

Cont. l l l Prilikom odobravanja reeskontnog kredita banka predaje CB mjenice na eskontovanje, koje potiču od komitenata banke - u njen portfelj su dospjele na bazi eskontovanja tih mjenica od strane banke CB prihvata mjenice na reeskont ukoliko se radi o dobrim trgovačkim mjenicama, ukoliko jemče tri platežno sposobna obveznika i sa rokom najviše 90 dana Reeskontni kredit se gasi prilikom dospijeća prodatih mjenica

Cont. l l Lombardni kredit predstavlja zajam na osnovu zalaganja hartija od vrijednosti CB određuje koje će se HOV zalagati, odnosno koje je spremna da reeskontuje Lombardni kredit je fleksibilniji od klasičnog reeskontnog jer može da se dnevno otkazuje Kod ovog kredita se utvrđuje lombardna stopa koja je po pravilu uvijek iznad eskontne stope

Cont. l l Diskontni mehanizam je sredstvo pomoću kojeg institucije od kojih se zahtijeva da drže rezerve kod CB mogu da se zadužuju kod nje Tradicionalni mehanizam ima nekoliko funkcija: a) ostvarenje funkcije CB poznate kao kreditor krajnje instance; b) stvaranje mogućnosti da CB obezbijedi privremenu likvidnost određenoj instituciji koja se suočava sa poteškoćama

Cont. l l l c) podsticanje ili destimulisanje zaduživanja promjenom eskontne stope, čime se može promijeniti obim rezervi; d) davanje signala centralne banke o namjerama prema tržištu i to promjenom eskontne stope CB utiče na obim diskontnih kredita na dva načina: uticajem na cijenu kredita (eskontnu stopu) i uticajem na kvalitet kredita, tj. upravljanjem diskontnim šalterom

Cont. l l l Diskontni šalter se pojavio u periodu nerazvijenog finansijskog tržišta Kasnije se javilo mišljenje da bi banka bolje funkcionisala bez šaltera i da bi se sprječavanje sistemskog rizika obavilo operacijama na otvorenom tržištu, a ne odobravanjem superkratkoročnih kredita individualnim bankama koje su nesolventne Stav nije bio prihvatljiv i CB je i dalje bila kreditor krajnje instance

Cont. l l l Naime, bez šaltera ne bi obezbijeđen pristup manjim i srednjim bankama koje bi morale da drže visoke primarne i sekundarne rezerve ili bi ove rizikovale da budu likvidirane ili preuzete I veće banke bi se mogle zbog poljuljanog povjerenja u njih susresti sa problemom obezbjeđenja sredstava Godinama je diskontni šalter igrao važnu ulogu u MP, a pogotovo u drugoj polovini 90 -ih njegova uloga se značajno smanjila

Cont. l l l Naime, sve manje institucija je koristilo šalter kao sredstvo za prilagođavanje likvidnosnim potrebama, a značaj promjena eskontne stope se smanjio Razmatrali su se koraci ka reformi šaltera, a jedna od alternativa je bila kreditna olakšica lombardnog tipa koju su CB uvele Sistem lombarda stavlja veći naglasak na cijenu nego na regulisanje i administriranje usmjeravanja kredita CB

Cont. l l l Lombardni mehanizam se razlikuje od prethodnog u sljedećem: a) Minimalna administrativna ograničenja pristup bilo kojoj solventnoj finansijskoj instituciji koja drži rezerve ili klirinška sredstva kod CB i koja može ponuditi prihvatljiv kolateral; b) Stopa kreditiranja određena je kao penalna tržišnim stopama, a podsticaj za pozajmljivanje je kada je prekonoćna stopa dovoljno iznad targetne stope CB

Cont. l l Time je učinjen atraktivnim trošak lombardnog kreditiranja Lombardni krediti tradicionalno su korišćeni u operacijama MP u zemljama poput Njemačke, Švajcarske i Austrije Slične pogodnosti su uvele ECB, odnosno CB Australije, Kanade i Novog Zelanda FED su implementirale specijalne kreditne lombardne (tipske) pogodnosti kao privremenu mjeru za upravljanje likvidnošću tokom perioda od sto dana

Cont. l l l Mehanizam kreditnih aukcija Kreditne aukcije su korišćene u mnogim industrijskim zemljama i zemljama u razvoju, u kombinaciji sa ostalim instrumentima MP, kako bi se ojačale tržišno zasnovane monetarne operacije, unaprijedilo tržište novca i poboljšala monetarna kontrola Kreditne aukcije mogu da budu efikasan instrument

Cont. l l l Obim i procedura pristupa određena je od strane CB čime se omogućava kontrola ekspanzije likvidnosti i uticaja kamatne stope Prednosti aukcija u odnosu na direktno odobravanje kredita: - konkurentni mehanizam između banaka; - veća transparentnost pri alokaciji kredita; - slabljenje podsticaja za lobističke pritiske prema CB;

Cont. l l l - usmjeravanje kredita prema najefikasnijoj upotrebi; - razvijanje mehanizma monetarne regulacije kompatibilnog sa modernom tržišnom privredom Prelaz na kreditne aukcije i indirektne instrumente posebno je važna u uslovima značajnijeg priliva stranog kapitala, jer se kratkoročno omogućava sterilizacija monetarnih efekata priliva stranog kapitala

Kamatne stope CB l Eskontna, lombardna, repo stopa l Eskontna stopa je kamatna stopa koju l banke plaćaju kada pozajmljuju novac od CB - minimalna kamatna stopa po kojoj su CB spremne da kreditiraju komercijalne Eskontna stopa je zvanična cijena novca u privredi od koje dalje zavisina kamate po kojoj će banke odobravati kredite svojim komitentima

Cont. l l Porast ES teži da smanji nivo pozajmica banaka od CB što dalje utiče na smanjivanje rezervi likvidnih sredstava banaka i obima primarnog novca (smanjenja tražnje kredita) Smanjenje ES teži da podstakne pozajmljivanje sredstava od strane banaka i dovodi do povećanja obima primarnog novca (porasta tražnje bankarskih kredita)

Cont. l l l Pored uticaja na nivo rezervi i količinu novca u opticaju i kredite banaka, promjena ES može da proizvede i određene sporedne efekte Jedan od efekata je efekat objavljivanja Neto efekat najave je po pravilu mali, jer promjena eskontne stope može da se protumači najmanje na dva različita i kontradiktorna načina

Cont. l l l Povećanje - namjera da se uvede restriktivnija MP ili priznanje CB da nije u stanju da obuzda inflaciju, pa nastoji uskladiti ES s povećanjima kratkor. KS Lombardna stopa je kamatna stopa po kojoj CB odobrava komercijalnim bankama kredite za likvidnost, na osnovu zalaganja hartija od vrijednosti Lombardnim stopama CB može da kažnjava banke koje nisu dovoljno vješte u upravljanju likvidnošću

Cont. l U situacijama male potrebe za korišćenjem lombardnih kredita i visoke likvidnosti sistema banaka, kamatna stopa na lombardne kredite je gornja granica za nivo dnevne KS na tržištu, iz razloga što banke neće pozajmljivati preko tržišta po višim stopama ako već mogu koristiti lombardni kredit po nižim stopama

Cont. l l U situaciji kada nema na raspolaganju državne papire, regulisanje kretanja kratkoročnih KS vrši se uspostavljanjem koridora ES se, pri tome, urvrđuje kao najniža, a LS kao najviša Kamata na međusobne pozajmice banaka formira se između dva pomenuta nivoa Intervencijama, odnosno kupovinom ili prodajom HOV kratkog roka, CB vrši kontrolu kretanja u okviru koridora KS

Cont. l l l Zavisno od toga kakva se vodi MP, u okviru koridora se određuje raspon između nivoa ES i LS Ako je cilj restriktivna MP, raspon u okviru koridora je veći Repo stopa je KS po kojoj CB kupuje hartije od banaka uz sporazum da ih proda nazad po fiksnoj cijeni na unaprijed utvrđen datum

Operacije na otvorenom tržištu l l l Tržišni materijal: obveznice CB, državne obveznice, blagajnički zapisi CB, državni zapisi, komercijalni zapisi, blagajnički zapisi banaka, mjenice, depozitni certifikati i dr. Efikasan su instrument pod uslovom da postoji: a) Dobro organizovano i razvijeno tržište HOV, prihvatljive širine, dubine i elastičnosti;

Cont. l l l b) CB raspolaže sa dovoljno mogućnosti za prodaju i kupovinu HOV; c) CB nije opterećena uvažavanjem nekih drugih obzira u postupku ostvarivanja konkretnih ciljeva MP Operacije se preduzimaju sa ciljem da se izazovu željene promjene u kreditnim tokovima na makro planu i na određenu strukturu kamatnih stopa

Cont. l l l Kupovna operacija CB na tržištu HOV povećava obim primarnog novca za iznos jednak vrijednosti obavljene kupovine, a prodajna operacija smanjuje količinu primarnog novca To dalje utiče na nivo likvidnosti banaka povećanje ili smanjenje Plasiranjem ili smanjenjem slobodnih novčanih sredstava banaka (monetarnom multiplikacijom) djeluje se na ponudu novca u opticaju

Cont. l l Postoji i dodatan efekat - na promjene nivoa kamatnih stopa hartija od vrijednosti Prodajom HOV od strane CB (izraz sprovođenja restriktivne MP) smanjuje se obim primarnog novca i sužava okvir kreditnog potencijala i plasmana banaka, što može biti praćeno porastom tržišnih kamatnih stopa na kratak rok

Cont. l l Kupovina HOV od strane CB (izraz sprovođenja ekspanzivne MP) dovodi do ekspanzije primarnog novca, rasta kreditnih potencijala i plasmana banaka, što može dovesti do snižavanja tržišnih kamatnih stopa Ovaj efekat dolazi do izražaja u finansijskim sistemima u kojima se kamatne stope obrazuju na osnovu tržišnih odnosa ponude i tražnje sredstava

Cont. l l Vrste operacija: a) Bezuslovna kupovina ili prodaja - CB kupuje ili prodaje državne HOV na otvorenom tržištu bez daljih obaveza u vezi sa tim transakcijama b) Operacije kupovine ili prodaje na osnovu sporazuma o reotkupu - tzv. repo ili obrnuti repo Operacije na otvorenom tržištu se mogu podijeliti na dinamičke i odbrambene

Cont. l l Dinamičke sprovodi CB kada želi da prouzrokuje promjene u monetarnoj bazi ili rezervama To se postiže bezuslovnom kupovinom ili prodajom hartija koje imaju uglavnom duge rokove dospijeća Defanzivne (odbrambene, kompenzirajuće) se preduzimaju sa ciljem sprječavanja promjena primarnog novca i rezervi banke Kratkoročne odbrambene mjere su repo i obrnuti repo, zbog kratkih rokova dospijeća

Cont. l l Repo aranžam (repo) predstavlja kupovinu HOV (kolateral) finansijskih institucija (obično banaka) od strane CB uz dogovor o njihovoj prodaji nazad po fiksnoj cijeni, na unaprijed utvrđen budući datum Reverzna transakcija obuhvata prodaju HOV finansijskih institucija (obično banaka) od strane CB uz sporazum da ih otkupi po fiksnoj cijeni na unaprijed utvrđen budući datum

Cont. l l l Dakle, repo transakcijama se osiguravaju privremena sredstva rezervi, a obrnutim repo transakcijama se apsorbuju privremeni viškovi rezervi Operacije na otvorenom tražištu kao instrument monetarne politike dobijaju sve više formu repo i reverznih transakcija Prednosti operacija su brojne: - fleksibilne su i precizne; - javljaju se na inicijativu monetarnih vlasti;

Cont. l l - mogu se sprovesti brzo i ne uključuju administrativna ograničenja; - jednostavno su reverzne; - za banke koje u njma učestvuju predstavljaju dobrovoljne transakcije koje ne sadrže efekat skrivenog poreza; - omogućavaju prilagođavanje rezervi na neprekidnoj osnovi

Intervencije na deviznom tržištu l l l Oficijelne intervencije su devizne transakcije monetarnih vlasti koje su dizajnirane radi uticaja na devizni kurs, ali se šire mogu odnositi na ostale politike za te svrhe Generalno, razlikuju se intervencije koje mijenjaju (sterilizovane) ili ne mijenjaju (nesterilizovane) monetarnu bazu Kada monetarne vlasti kupuju (prodaju) devize, monetarna baza se povećava (smanjuje) za iznos kupovine (prodaje)

Cont. l l l Postoje dva metoda kojima CB može intervenisati: a) Može koristiti zvanične rezerve za intervenciju - da kupi ili proda valutu Ako Banka kupuje domaću valutu prodajući stranu van zvaničnih rezervi, devizni kurs domaće valute bi trebalo da ojača zbog toga što će Banka povećati tržišnu tražnju za domaćom valutom

Cont. l l l Dalje, ako Banka kupuje strane valute na tržištu u zamjenu za domaću valutu, njena intervencija bi trebalo da pomogne depresiranju vrijednosti domaće valute Strane valute koje su kupljene bi bile pridodate zvaničnim rezervama Treće, centralna banka bio mogla pridonijeti međunarodnoj koordinaciji deviznih kurseva, prodajući jednu valutu iz zvaničnih rezervi i kupujući drugu valutu koju pridodaje rezervama

Cont. l l l b) CB može, takođe, intervenisati povećavajući ili smanjujući domaće kamatne stope Veće kamatne stope bi trebalo da privuku kapitalne investicije iz inostranstva, a to bi moglo stvoriti tražnju za valutom koja bi ojačala ili stabilizovati vrijednost valute Niže kamatne stope bi obeshrabrile kapitalne investicije i rezultirale skretanjem kapitala van valute, a time i nižem deviznom kursu

Cont. l l Da bi CB uticala na devizni kurs na ovaj način, neophodno je da poveća ili smanji razliku kamatne stope između njenih kamatnih stopa na domaću valutu i kamatnih stopa na ostale valute (koje su pod uticajem/kontrolom vlada drugih zemalja) Odgovarajuća (uzvratna) akcija drugih CB ka povećanju ili smanjenju njihovih kamatnih stopa osujetila bi (poništila) promjenu kamatne stope, izazvanu od bilo koje CB

Cont. l l l Nekoliko je razloga zašto vlasti žele da redukuju nestabilnost deviznog kursa: a) može usporavati međunarodne tokove investiranja; b) može nepovoljno da utiče na međunarodnu trgovinu; c) može da se prelije na domaća tržišta Intervencija može da smanji nestabilnost; poveća nestabilnost; nema efekat na nestabilnost

Cont. l l Postignut je konsenzus da je sterilizovana intervencija uglavnom neefikasna, da može s vremena na vrijeme da utiče na kurseve, ali da je ovaj uticaj nepredvidljiv i mali Zvanična intervencija koju sprovode neke CB u zemljama u razvoju i ekonomijama u tranziciji može da izvrši veći uticaj na kretanje deviznog kursa nego ona u razvijenim zemljama, makar u odsustvu velikih kriza

Cont. l l l Razlog za ovo je i to da devizna intervencija CB koje emituju glavne međunarodne valute nije u potpunosti sterilizovana U poređenju sa razvijenim zemljama, zemlje u razvoju obično intervenišu sa iznosima koji su značajni u odnosu na tržišni promet Njihove CB obično su veliki klijenti na deviznom tržištu

Cont. l l Centralnoj banci je potreban određen stepen diskrecije prilikom određivanja vremena (tajminga) i iznosa intervencije Intervencije se sprovode na spot i terminskim tržištima, a mogu se koristiti istovremeno oba tržišta CB prilikom intervencija koristi derivate, i to valutne opcije i devizne svopove Zemlje u razvoju koriste devizne svopove za svrhe sterilizacije priliva kapitala