MLL AVASYA AKADEMYASI Mvzu 09 Meteoroloji KH01 kodu

MİLLİ AVİASİYA AKADEMİYASI Mövzu № 09. Meteoroloji KH-01 kodu. Yerüstü hava xəritələrinin tərtibi qaydaları Mühazirəçi: Ağayeva Aygün

KN-01 kodu YYGGiw IIIii i. Ri. Xh. VV Nddff 1 sn. TTT 2 sn. Td. Td 4 РРРР 5 аррр 7 ww. W 1 W 2 8 Nh. CLCMCH Nümunə 15151 57021 26063 76345 21328 86626 81407 10073 21027 40025

Kod sxemində rəqəmlərdən ibarət simvolların izahı 15151 26063 21328 81407 10073 21027 40025 57021 76345 86626 YYGGiw edir. - 15151 - KN-01 kodunda gün və tarix qrupu. - müşahidə aparılan gün. - müşahidə saatı. - küləyin sürət vahidini və ölçülmə üsulunu ifadə Cədvəl 1 Kod rəqəmi Küləyin sürətinin ölçülmə üsulu Sürət vahidi 0 Vizual m/s 1 İnstrumental m/s 3 Vizual düyün 4 İnstrumental düyün

15151 26063 21328 81407 10073 21027 40025 57021 76345 86626 IIIii - 26063 - Hidrometeoroloji stansiyanın beynəlxalq indeks nömrəsi. i. Ri. Xh. VV - 21328 - vizual olaraq təyin olunmuş buludluğun aşağı sərhəddinin hündürlüyü və üfüqi görünüş məsafəsini ifadə edən qrup. i. Ri. Xh. VV - 21328 - yağıntı qrupunun teleqrama daxil olub olmadığını ifadə edən qrup. i. Ri. Xh. VV - 21328 - stansiyanın tipini və atmosfer hadisəsi qrupunun teleqrama daxil olub olmadığını ifadən edən qrup. i. Ri. Xh. VV - 21328 - yer (su) səthi üzərində aşağı təbəqə buludlarının hündürlüyü (cədvələ uyğun olaraq xəritəyə öçürülür). i. Ri. Xh. VV - 21328 - üfüqi görünüş məsafəsi (cədvəl 3 -ə əsasən təyin olunur), 2. 8 km. Cədvəl 2 Kod rəqəmi 1 2 3 4 Yağıntı qrupunun teleqrama daxil olunması haqda məlumat 1 -ci bölməyə daxil edilib 2 -ci bölməyə daxil edilib Yağıntı olmadığına görə daxil edilməyib Yağıntının miqdarı ölçülmədiyinə görə daxil edilməyib

Cədvəl 3 Üfüqi görünüş məsafəsinin kodlaşdırılması İnstrumental ölçmələr Vizual müşahidələr kod rəqəmi - 56 - 6 00 - 0. 1 km 90 - 0. 05 57 - 7 81 - 35 91 - 0. 05 01 - 0. 1 . . . . 82 - 40 92 - 0. 2 02 - 0. 2 60 - 10 83 - 45 93 - 0. 5 . . 61 - 11 84 - 50 94 - 1 . . . . 85 - 55 95 - 2 20 - 2 70 - 20 86 - 60 96 - 4 . . 71 - 21 87 - 65 97 - 10 . . 88 - 70 98 - 20 89 - 70 99 - 50 . . 19 - 1. 9 . . 49 - 4. 9 50 - 5 . . 80 - 30

15151 26063 21328 81407 10073 21027 40025 57021 76345 86626 Nddff - 81407 - buludluğun ümumi miqdarı və külək qrupu Nddff - 81407 - buludluğun ümumi miqdarı (səmanın buludla örtülmüş hissəsi) Nddff - 81407 - küləyin istiqaməti. Nddff - 81407 - küləyin sürəti, m/s ilə.

15151 26063 21328 81407 10073 21027 40025 57021 76345 86626 1 sn. TTT - 10073 - havanın temperaturunu göstərən qrup. 1 sn. TTT - 10073 - qrupun fərqləndirici rəqəmi. 1 sn. TTT - 10073 - havanın temperaturunun işarəsi. 0°C və müsbət temperatur şəraitində 0 rəqəmi ilə, mənfi olduqda isə 1 rəqəmi ilə kodlaşdırılır. 1 sn. TTT - 10073 - onda-bir hissəsi ilə havanın temperaturu (+7. 3°C). 2 sn. Td. Td - 21027 - şeh nöqtəsinin temperaturu. 2 sn. Td. Td - 21027 - qrupun fərqləndirici rəqəmi. 2 sn. Td. Td - 21027 - şeh nöqtəsinin temperaturunun işarəsi. Şeh nöqtəsinin 0°C və müsbət qiymətlərində 0 rəqəmi ilə, mənfi olduqda isə 1 rəqəmi ilə kodlaşdırılır. 2 sn. Td. Td - 21027 - onda-bir hissəsi ilə şeh nöqtəsinin temperaturu (-2. 7°C).

15151 26063 21328 81407 10073 21027 40025 57021 76345 86626 4 РРРР - 40025 - dəniz səviyyəsinə gətirilmiş atmosfer təzyiqinin qrupu. 4 РРРР - 40025 - qrupun fərqləndirici rəqəmi. 4 РРРР - 40025 - dəniz səviyyəsinə gətirilmiş təzyiq (1002. 5 h. Pa) 5 appp - 57021 - barik tendensiyanı ifadə edən qrup. 5 appp - 57021 - fərqləndirici rəqəm. 5 appp - 57021 - barik tendenisiyanın xarakteri. 5 appp - 57021 - son 3 saat ərzində barik tendensiyanın qiyməti. xəritəyə qeyd olunan zaman onda-bir hissəsi göstərilməklə qeyd olunur, h. Pa ilə (son 3 saat ərzində -2. 1 h. Pa).

15151 26063 21328 81407 10073 21027 40025 57021 76345 86626 7 ww. W 1 W 2 - 76345 - atmosfer hadisəsini ifadə edən qrup. 7 ww. W 1 W 2 - 76345 - fərqləndirici rəqəm. 7 ww. W 1 W 2 - 76345 - atmosfer müşahidə dövründə baş vermiş atmosfer hadisəsi (cədvələ uyğun olaraq qeyd olunur). 7 ww. W 1 W 2 - 76345 - əsas müşahidə vaxtlarında baş vermiş atmosfer hadisəsi. 8 Nh. CLCMCH - 86626 - buludluğun xüsusiyyətlərini əks etdirən qrup. 8 Nh. CLCMCH - 86626 - fərqləndirici rəqəm. 8 Nh. CLCMCH - 86626 - aşağı təbəqə buludlarının (CL) və ya orta təbəqə buludlarının (CM) (CL buludu olmadıqda) miqdarı haqda məlumat (cədvələ əsasən qeyd olunur). 8 Nh. CLCMCH - 86626 - müvafiq olaraq aşağı, otra və yuxarı təbəqə buludlarnın formaları (cədvələ uyğun olaraq qeydolunur).

15151 26063 21328 81407 10073 21027 40025 57021 76345 86626

Hər hansı ərazidə hava şəraitinin xarakteri və xüsusiyyətləri atmosfer cəbhələrinin vəziyyəti, barik sistemin növü ilə müəyyən olunur. Atmosfer proseslərinin təhlili və hava proqnozlarında müxtəlif vasitələrdən istifadə olunur: 1. Hava xəritələri: a) yerüstü; b) yüksəklik. 2. Diaqram və qrafiklər: a) aeroloji diaqramlar; b) şaquli kəsiklər; c) köməkçi nomoqramlar, qrafiklər.

Yer səthində aparılan meteoroloji müşahidələrin əsasında yerüstü sinoptik xəritələri tərtib olunur və onlar iki növ olurlar: - əsas sinoptik xəritələr; - dairəvi sonoptik xəritələr. Əsas sinoptik xəritələr 00°°, 06°°, 12°° və 18°° müşahidələrinin nəticələrinə görə tərtib edilirlər. Dairəvi xəritələr isə hər üç saatdan bir hazırlanır. Sinoptik xəritələr əsas müddət üçün tərtib edilməklə böyük əraziləri əhatə edir. Dairəvi xəritələr meteoroloji nöqteyi-nəzərdən əsas hava xəritələrinə nisbətən kiçik əraziləri əhatə edirlər. Atmosferin radiozond məlumatlarına əsasən yüksəklik xəritələri tərtib olunur. Yüksəklik xəritələrinə ilk növbədə barik topoqrafiya xəritələri aid edilir. Barik topoqrafiya xəritələri mütləq (MT) və nisbi (NT) omaqla iki yerə bölünürlər.

Yerüstü xəritə

Yerüstü hava xəritələrinin təhlili Yerüstü hava xəritələrinin işlənməsi aşağıdakı ardıcıllıqla həyata keçirilir: 1. İzobarların çəkilməsi, alçaq və yüksək təzyiq sahələrinin mərkəzlərinin aşkar edilməsi; 2. Barik tendensiya izoxətlərinin (izotendensiyaların) çəkilməsi; 3. Yağıntı və digər atmosfer hadisələrinin xüsusi rənglərlə ayrılması; 4. Cəbhə xətlərinin çəkilməsi; 5. Siklon və antisiklonların mərkəzlərinin əvvəlki vəziyyətlərinə görə yerdəyişməsinin təyini.

İzobarlar qara qələmlə bütöv xətlərlə əsas hava xəritələrində 5 h. Pa, dairəvi xəritələrdə isə 2, 5 h. Pa-dan bir keçirilir. İzobarlar keçirilərkən qonşu məntəqələrdə atmosfer təzyiqinin qiymətləri interpolyasiya edilir və bu zaman məntəqələrdə küləyin sürət və istiqaməti nəzərə alınır. Bütün izobarların başlanğıc və son uclarında tam hektopaskallarla təzyiqin qiyməti qeyd olunur, qapalə izobarlarda isə onların birləşdiyi yerlərdə yazılır. Alçaq təzyiq sahələrinin mərkəzlərində qara qələmlə A, yüksək təzyiq sahələrinin mərkəzlərində isə Y hərfi qeyd edilir. Dağlıq rayonlarda bəzən dağ silsilələri boyunca izobarların kəskin sıxlaşması müşahidə olunur ki, bu da küləyin həqiqi sürətinə uyğun gəlmir. Belə hallarda dağ silsilələri boyunca dalğalı xətlərlə oroqrafik izobarlar çəkilir.

İzotendensiyalar qara qələmlə nazik qırıq-qırıq xətlərlə 1 h. Pa-dan bir çəkilir. 0 h. Pa izotendensiyası böyük sahələrdə təzyiqin zəif dəyişmələrində çəkilir. Təzyiqin güclü dəyişməsi halında izotendensiyalar 2 h. Padan bir çəkilir. Təzyiqin azalma sahələrinin mərkəzindı qırmızı qələmlə A (azalma) hərfi, təzyiqin artma sahələrinin mərkəzlərində Y (artma) hərfi qedy edilir. Aramsız yağıntı sahələri yaşıl rəngli qələmlə, duman və çən sahələri sarı rəngli qələmlə fərqləndirilir. Digər atmosfer hadisələri müvafiq şərti işarələrvə rənglərlə qeyd olunurlar. Göy rənglə soyuq atmosfer cəbhələri, qırmızı rənglə isti cəbhələr, bənövşəyi rənglə isə okklyuziya cəbhələri fərqləndirilir. Bütün deyilənlər yerüstü hava xəəritəsinin bir nümunəsi kimi aşağıdakı şəkildə verilmişdir.

Mütləq barik topoqrafiya xəritələri izobarik səthlərdə geopotensial hündürlüklər, temperatur, şeh nöqtəsinin çatışmazlığı və külək haqqında məlumatları əks etdirirlər. Hal-hazırda hava xidmətlərində MT 850, MT 700, MT 500, AT 400, MT 300, MT 200, MT 100, MT 50 xəritələrindən isifadə edilir. Qeyd edilən izobarik səthlərin yerləşdikləri hündürlüklər uyğun olaraq cədvəl 1 -də göstərilmişdir. Mütləq topoqrafiya xəritələrində izobarik səthlərin dinamik hündürlüklərini ifadə etmək üçün geopotensiallardan istifadə olunur. Vahid hava kütləsi ilkin səviyyədən yuxarı izobarik səthlərə qalxması zamanı ağırlıq qüvvəsinə qarşı müəyyən iş (H=gz) görməlidir ki, bu iş cazibə qüvvəsinin potensialı və ya geopotensial adlanır.

Barik topoqrafiya xəritələrinin təhlili Mütləq topoqrafiya xəritələrinin təhlili. Bu zaman Əməliyyatlar aşağıdakı ardıcıllıqla həyata keçirilir: 1. İzohipslərin çəkilməsi – hər 4 gp. dkm-dən bir çəkilir. 2. Yerüstü xəritəyə əsasən yüksəklidə siklon və antisiklonların mövqeyi qeyd edilir. 3. İzotermlər MT 850 və MT 700 xəritələrində qırmızı qələmlə bütöv xətlərlə hər 2°C-dən bir çəkilir. 0°izotermi qırıq-qırıq xətlərlə qeyd edilir. İsti adveksiyası sahələrinin mərkəzlərində qırmıızı qələmlə İ hərfi (isti), soyuq adveksiyası sahələrinin mərkəzlərində göy qələmlə S hərfi (soyuq) yazılır. 4. Calnız AT 850 xəritələrində cəbhə xətləri qeyd edilir. Cəbhə xətlərini izotermlərdən fərqləndirmək üçün onları qara qələmlə müvafiq şərti işarələri ilə qeyd edirlər.

Cəbhə xəttinin keçirilməsi üçün əsas əlamətlər aşağıdakılardır: - Əksər hallarda cəbhə xətti təzyiq çökəkliyi boyunca keçir. - Cəbhə xətti boyunca küləyin konvergensiyası müşahidə olunur. - Cəbhə xəttindən keçərkən havanın temperaturunun sıçrayışları (3 -5°C, bəzən isə 10°C) müşahidə olunur. - Barik tendensiya adətən cəbhənin hər iki tərəfində fərqlənir. İsti cəbhə qarşısında, adətən, təzyiqin enmə sahəsi, soyuq cəbhə arxasında təzyiqin qalxma sahəsi, okklyuziya cəbhəsi qarşısında təzyiqin düşmə sahəsi, arxasında isə təzyiqin artma sahəsi müşahidə olunur.

5. MT 850 və MT 700 xəritələrində izallohipslər, yəni son 12 və ya 24 saat ərzində geopotensial hündürlüklərin eyni dəyişmələrə malik nöqtələrini birləşdirən xətlər hər 4 gp. dkm-dən bir qara qələmlə qırıq-qırıq keçirilir. 6. Bütün izobarik səviyyələrdə rütubətli ərazilər (şeh nöqtəsinin çatışmazlığı 0 -2° olan ərazilər) yaşıl rənglə ştrixlənir.

Cədvəl 1 Əsas izobarik səthlər və onların hündürlükləri Əsas izobarik səthlərdə təzyiq, h. Pa Orta yüksəklik, km 1000 0 500 5. 5 950 1. 0 400 7. 0 900 1. 2 300 9. 0 850 1. 5 200 11. 8 800 2. 0 100 16. 0 700 3. 0 50 20. 6 600 4. 0 30 24. 0

MT 850 xəritəsinin təhlili

MT 700 xəritəsinin təhlili

MT 500 xəritəsinin təhlili

Nisbi topoqrafiya xəritələrinin təhlili 1. Qara qələmlə hər 4 gp. dkm-dən bir izohipslər keçirilir. -in ən kiçik qiymətlərinə malik qapalı izohipslərin içərisində soyuq sahəsi qara qələmlə qeyd edilir, eynilə isti sahəsi -in ən böyük qiymətinə malik qapalı izohipslər daxilində qeyd edilir. 2. İzallotermlər, daha dəqiq nisbi hündürlüklərin izallohipsləri hər 4 gp. dkm, yəni 2°C-dən bir (son 12 və ya 24 saat ərzində dəyişməsini xarakterizə edən izoxətt) keçirilir. Temperaturun qalxma sahəsinin mərkəzində indeksində temperaturun maksimal qalxması göstərilməklə İ (isti), temperaturun azalma sahəsində isə indeksi göstərilməklə S (soyuq) qeyd edilir. 3. Yerüstü xəritədən cəbhə xətləri köçürülür.

Nisbi topoqrafiya xəritəsinin təhlili (500/1000 h. Pa)

Qeyd edilən əsas sinoptik xəritələrdən başqa, praktikada köməkçi hava xəritələrindən də istifadə edilir. Onlara misal olaraq maksimal külək xəritələrini, tropopauza xəritələrini qeyd etmək olar. Maksimal külək xəritələri müxtəlif hündürlüklərdə güclü küləklər haqqında köməkçi xəritələrdir. Bu xəritələrin təhlili zamanı – 1) 30 m/s izotaxı ilə haşiyələnmiş maksimal külək sahəsi ştrixlənir(yaşıl qələmlə); 2) şırnaq axınının oxu qeyd olunur; 3) maksimal külək sahəsinin mərkəzi qırmızı rənglə ştrixlənir və ştrixlənmiş sahənin daxilində maksimal küləyin qiyməti və çırnaq axınının hündürlüyü qeyd olunur; 4) yerüstü xəritələrdə əsas barik sistemlərin mərkəzləri bu xəritəyə köçürülür.

Tropopauza xəritələri vasitəsilə hər bir məntəqədə tropopauza səviyyəsinin hündürlüyü, həmin səviyyədə külək (istiqaməti və sürəti), havanın temperaturu, şeh nöqtəsinin çatışmazlığı verilir.

Tropopauza səviyyəsinin təhlili üçün barik topoqrafiya

Aşağı eşelonlar üçün (100 -450 FL) təhlükəli atmosfer hadisələri xəritəsi

Aşağı eşelon üçün (180 FL) proqnostik temperatur və külək