MJERENJE I NORMIRANJE RADA Osnovna literatura 1 B

MJERENJE I NORMIRANJE RADA Osnovna literatura: 1. B. Trbojević: Organizacija građevinskih radova, Građevinska knjiga, Beograd (korišćeno je izdanje 1988. godine, a mogu se koristiti i druga izdanja) str. 47 -69, 205 -208 2. P. Đuranović: Projektovanje organizacije građenja, Podgorica 1995, str. 99 -104

MJERENJE I NORMIRANJE l l Mjerenje i normiranje – postupci kojim se, primjenom određenih metoda definiše proizvodna norma za neki radni proces Svrha: § utvrđivanje potrebnih kapaciteta sredstava za rad; § planiranje, organizovanje i kontrolua izvršenja proizvodnje; § određivanje i praćenje produktivnosti rada; § raspodela ličnih dohodaka (plažanje prema radu) § kalkulacijena proizvoda. Norma (materijala ili vremena) je standardizovana potrošnja (materijala ili vremena) koju prosječno vješt i kvalifikovan radnik pod normalnim okolnostima sa propisanim sredstvima, na tačno određeni način, uz normalno zalaganje i zamor potroši da obavi tačno određeni posao Elementi: § Građevinske norme vremena (GNV) =potrebno (normirano) vrijeme za izvršenje jedne jedinice mjere određenog rada [h/m 3, ili h/m 2. . . ] § Građevinske norme učinka (GNU) = količina rada koji može da obavi radnik određenog zanimanja i kvalifikacije za jedan sat [m 3/h, ili m 2/h. . ] § Građevinske norme utroška materijala = potrebna (normirana) količina materijala za obavljanje jedne jedinice mjere posla (kg betonskog čelika /kg gotove armature, kg cementa /m 3 betona. . . GNV x GNU=1

MJERENJE I NORMIRANJE vrste normi § elementarne – odnose se na izvršavanje jedne (elementarne) radne operacije u okviru radnog procesa § kompleksne – odnose se na izvršavanje više elementarnih radnih operacija, čak i na više radnih operacija iz više tehnoloških procesa l Radno vrijeme obuhvata § normu, odnosno GNV: • vrijeme produktivnog rada – koristan rad (pripremno završni rad, osnovni rad, pomoćni rad) – odmor – neizbježni prekid § gubici – neproduktivan rad • slučajni ili suvišni rad • zastoj, • narušavanje radne discipline l

Postupak mjerenja i normiranja 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Dovođenja procesa u normalu – svi alati ispravni, materijali dovoljni, radni prostor funkcionalan, radnici stručni, odmorni, zdravi, normalni uslovi na radnu okolinu Podjela radnog procesa na operacije Utvrđivanje strukture radnog vremena Mjerenje utroška vremena po operacijama Utvrđivanje količine proizvoda izrađene za izmjereno vrijeme Analiza i obrada snimljenih podataka (zastoji i gubici) Određivanje norme vremena Izrada elaborata norme (norma i detaljni opis svih uslova pod kojim je nastala)

METODE MJERENJA I UTVRĐIVANJA NORMI l metoda mjerenja hronometrom l metoda trenutnih opažanja l metoda studije vremena –kao dio studije pokreta i vremena l metoda fotopregleda

METODA MJERENJA HRONOMETROM l metoda mjerenja utroška vremena radnika ili mašina, kojom se utvrđuje struktura i upotreba radnog vremena, da bi se analizirali i isključili gubici radnog vremena; snima se i mjeri samo vrijeme korisnog rada – može se koristiti za normiranje kratkih cikličnih operacija (npr. iskop bagerom)

METODA TRENUTNIH OPAŽANJA pogodnija je za ustanovljanje raznih zastoja i gubitka u cilju poboljšanja proizvodnje, a manje za normiranje, l Ne mjeri se vrijeme, nego se bilježi učestalost stanja koja nas interesuju (odmor, prekid, rad, priprema) u slučajno odabranim vremenima. Stanja se bilježe u posebnim obrascima tokom obilaska radnih mjesta, a onda se statistički obrađuju prikupljeni podaci. l Prema ukupno evidentiranom vremenu za snimanje može se odrediti i pripadajuće vrijeme za opaženo stanje na osnovu čega se može odrediti i zbirni ili pojedinačni normativ. l

METODA FOTOPREGLEDA metoda mjerenja za utvrđivanje normativa, ali i gubitaka radnog vremena; l Snima se (više puta u različitim smjenama i danima) radni proces podijeljen na radne operacije tj. proizvodno vrijeme i odmori, ali i neproizvodno vrijeme, sa preciznošću oko 1 minuta l rezultati se predstavljaju grafički, brojčano ili kombinovano; posmatraju se i snimaju najčešće do 3 radnika i statistički analizira utrošeno vrijeme na rad, zastoje i gubitke l

METODA STUDIJE POKRETA I VREMENA l l svrha : § iznalaženje najekonomičnijeg načina izvršenja nekog posla, § standardizacija metoda izvršenja i materijala, alata i radne snage, § utvriđivanje potrebnog vremena izvršenja Metodologija, odnosno redosled istraživanja 1. odrediti cilj i kvantitativne pokazatelje uspjeha 2. raščlanjenje tehnološkog procesa (operacije, postupke, pokrete i mikropokrete, ručne i mehanizovane) i registrovanje vremena i metoda izvršenja 3. Provjera svake faze rada, izmjene i poboljšanje, 4. Provjera rješenja u praksi uz uvježbavanje radnika 5. Procjena uspješnosti nove metode obavljanja posla oprema § kamere (od 16 snimaka/sec do 64 snim. /sec sa zumom i podešavanjem daljine) § projektor § decimalni hronometar (tahograf kod transports) osoblje (intelektualne sposobnosti, lične karakterne osobine, stručna sprema i uvježbanost, stvaralačke sposobnosti), a radnici koji se posmatraju treba da budu najbolji

PRAVILA KOD SPROVOĐENJA STUDIJE POKRETA I VREMENA Pravila korišćenja ljudskog tijela § obje ruke ne smiju biti istovremeno zaposlene § istovremeno započinjanje i završetak kretanja za obje ruke § pokreti ruku simetrični i u suprotnim smjerovima § pokrete svesti na najnižanu klasifikaciju (pokrete prstiju, šake i prstiju, podlaktice, šake i prstiju) § Koristiti momenat § laki neisprekidani pokreti su povoljniji od pravolinijskog sa promjenom pravca 2. Pravila uređenja radnog mjesta § odrediti stalno mjesto deponovanja § smjestaj neposredno ispred radnika § korišćenje gravitacije § raspored materijala podržava raspored pokreta § osvjetljenje i udoban položaj na radnom mjestu 3. Pravila za oblikovanje alata i opreme § korišćenje sprava, naprava, mehanizama § kombinovanje alata § što manje pokreta za najveću mehaničku korist 1.

Tehnika studije pokreta i vremena 1. 2. 3. 4. 5. Snimanje radnih operacija, analiza filma, unošenje redosleda pokreta sa opisom rada i vremenom u operacioni list, i simultanih pokreta i simogram Proučavanje operacionih listova i simograma i iznalaženje najbolje kombinacije pokreta Standardizacija postupka – uslova rada, načina izvršavanja, karakteristike, alata mašina i opreme, vrste i kvaliteta materijala Provođenje studije vremena – da bi se dobilo standardno vrijeme izvršenja: l reprezentativno vrijeme – vrijeme izvršenja pokreta, mikropokreta i ukupno vrijeme izvršenja radne operacije (RV) l normalno vrijeme – Reprezentativno+ neizbježni zastoji i gubici u vremenu usljed prirode tehnološkog procesa (NV=RV x 1, 18) l standardno vrijeme – Normalno +vrijeme za odmor radnika (doručak, užinu i sl. ) (SV=1, 10 x NV) Obuka radnika za novu metodu: l za manje grupe pomoću instrukcionog lista l za veće grupe instruktori

REZULTAT NORMIRANJA=NORMATIVI • • • I i II – nekvalifikovani radnici III – priuceni radnici IV- polukvalifikovani radnici V i VI - kvalifikovani radnici VIII - visokokvalifikovani radnici IX - specijaliste

REZULTAT NORMIRANJA=NORMATIVI

PRIMJENA NORMATIVA=ANALIZE CIJENA Analiza cijena (AC) je obračun potreba u resursima i koštanja jedne pozicije rada po jedinici mjere AC (najčešće pozicije iz predmjera radova) koji se radi u koracima: 1. definisanje potpunog opisa pozicije rada § jednostavna AC = sadrži samo jednu poziciju rada sa jednom ili više operacija § kompleksna AC =sadrži više pozicija rada 2. definisanje jedinice mjere u kojoj se iskazuje AC (naročito važno u slučaju kompleksnih AC) 3. izbor normativa na osnovu detaljnog opisa AC iz koraka 1. 4. prepisivanje podataka (o vrstama resursa, potrošnji po jed. mere normativa) iz odabranih normativa 5. usklađivanje odabranih normativa sa konkretnim opisima i uslovima koji važe za poziciju opisanu AC 6. upisivanje jediničnih cijena resursa 7. obračun cijena koštanja potrebnih resursa za izvršenje jedne jedinice mjere AC

REZULTAT PRIMJENE NORMATIVA= ANALIZA CIJENA

REZULTAT PRIMJENE NORMATIVA= ANALIZA CIJENA nastavak na sljedecem slajdu

REZULTAT PRIMJENE NORMATIVA= ANALIZA CIJENA nastavak sa prethodnog slajda

NAGRAĐIVANJE- PLAĆANJE RADA l l zahtjevi u pogledu sistema nagrađivanja § proporcionalno izvršenom radu § uvažavanje uslova i oklonosti u kojima se rad obavlja § stimulativno kako bi se podstaklo zalaganje i povećanje proizvodnje (pojedinca, ali i kolektiva) § jednostavan sistem i lako razumljiv za radnike sistemi nagrađivanja § nagrađivanje po vremenu • najjednostavniji • najprimitivniji, • zavisi od vremena provedenog na radu , a ne od ostvarenog rezultata rada § nagrađivanje prema učinku • linerna zavisnost učinka i zarade “akordni sistem” – bez nagrađivanja za posredne uštede koje se mogu ostvariti povećanim učinkom • progresivan rast zarade u odnosu na učinak

PROGRESIVNO NAGRAĐIVANJE Sistem Tejlora – diferencijalni akord – do određenog broja komada plaća se jedna, a iznad te granice viša cijena l Sistem prema Rowan-u degresivna premija za uštedu u radnom vremenu* l l Prema Town-Halsey – isplata dijela uštede u vremenu* l Prema Gantu sa premijama l sistem sa uvećanjem satne zarade l sistem premijskog nagrađivanja l Z - zarada a - nagrada po radnom času t - normirano radno vrijeme T- ostvareno radno vrijeme n – normiran broj komada za jednu smjenu x=30 -40% od a m- vrijednost 2 -3 kojima se dijeli satna zarada b - nagrada po komadu za normirani broj komada n’ – broj komada preko norme P – premija za broj izrađenih komada preko norme l l l l l

OSTALE MJERE NAGRAĐIVANJA l l l l stimulisanje na uštedama u materijalu premija za stalnost zaposlenja premija za savjesno rukovanje mašinama kolektivno stimulisanje isplata zarada odmah ili što prije nakon obavljenog posla pooštrena kontrola kvaliteta proizvoda i utroška materijala – kako zbog stimulisanja ne bi došlo do opadanja nivoa kvaliteta proizvoda i rasipanja materijala i energije stimulisanje stalnog uzdizanja i usavršavanja radnika čvrsta veza produktivnosti i nagrađivanja