Miscommunicatie tussen recht en geneeskunde Lessen uit de

Miscommunicatie tussen recht en geneeskunde Lessen uit de zaak Lucia de B. Metta de Noo

Persoonlijke introductie Meppel 1950 Groningen geneeskunde 1968 Enschede psychiatrie en gehandicaptenzorg Losser verpleeghuisarts Enschede neuropsychiatrie Hof van Twente GGZ-consulent huisartsenpraktijk Vanaf 2004 Lucia de B

Casus van miscommunicatie Advocaat van 40 jaar, na mishandeling 1995 • In schijn nog welbespraakt en kundig • Geen kritische beoordeling door betrokkenheid • Verwarring rond de diagnose negatie van stoornissen ernstige “maatschappelijke teloorgang”

Strafzaak Lucia de B; enige data 4 sept. 2001 JKZ: onnatuurlijke dood baby A? 9 sept. 2001 Persconferentie ziekenhuis JKZ 17 sept. 2001 Aangifte ziekenhuis: 5 moorden en 5 pogingen tot moord 14 dec. 2001 Lucia de B naar gevangenis 24 mrt 2003 Rechtbank Den Haag: veroordeling tot levenslang voor 4 moorden en 3 pogingen tot moord 18 juni 2004 Gerechtshof Den Haag: veroordeling levenslang plus TBS voor 5 moorden en 3 pogingen tot moord 13 aug. 2006 Verzoek tot herziening ingediend 14 april 2010 Gerechtshof Arnhem: Er zijn helemaal geen moorden gepleegd! Volledige vrijspraak.

Een kettingreactie naar Levenslang plus TBS Media + publiek: sensatie OM: dadergericht onderzoek “de engel des doods” 4 Rechter: kettingbewijsconstructie 5 1 3 2 medici: gekleurde diagnostiek JKZ: roddel, angst en antipathie

Basaal: geen aandacht voor psychologische mechanismen Persoon • beperkingen geheugen, mindsets • persoonlijke karakterkenmerken Groep • loyaliteit, commitment • posities Systeem • openheid, gezagsverhoudingen • prestige De neuzen dezelfde kant op

Waarom is Lucia ten onrechte veroordeeld tot levenslang én TBS • Beeldvorming door roddels en angst • Voorbarige conclusies en uitspraken • Gebrek aan distantie en onafhankelijkheid • Incorrecte achteraf-diagnostiek • Miscommunicatie door taal- en cultuurverschil • Onvoldoende integratie van feiten en kennis

Beeldvorming door roddel en angst Collaborative story telling (Professor dr. W. A. Wagenaar†) “Vincent plast op de grond” “Lucia is een vreemde Haagse vrouw, ze droeg een belletje om haar enkel en had rode slippers. ” “Lucia was zó vaak bij een overlijden aanwezig. ” Casus: “de man die even ging plassen”, veroordeling wegens poging tot aanranding

Voorbarige conclusies en uitspraken Medische diagnostiek: het moeten wel moorden zijn. . Statistiek: de kans is 1 op 7 miljard…. Psycholoog: Lucia is een klassieke psychopathe: geraffineerd, leugenachtig, ze zal dus ontkennen…. publiek media

Vooroordelen en verwachtingen “We tend to perceive what we expect to perceive” Lucia: heks, gifmengster, brandstichtster, compulsie slaat dus op moorden Louwes: “zo explosief”, geld van slachtoffer op eigen rekening geparkeerd, zie je wel… Henk H. : het slachtoffer was niet bekend als bezoeker homo-ontmoetingsplaats ergo hij moet misleid en vermoord zijn

Gebrek aan distantie en objectiviteit Hans van Eerd: gecreëerde distantie Uit rapport CEAS: “Wel lijkt het er op, dat aan het antwoord op de vraag waarom juist de ene deskundige, en niet een ander wordt ingeschakeld, geen onderzoek naar de specifieke kwaliteiten van de aan te wijzen persoon ten grondslag ligt. Argumenten over toevallige bekendheid met de persoon spelen een belangrijke rol. ”

Subjectieve getuigenissen casus Driss v kinderarts: “Het is onwaarschijnlijk dat Driss een ademstilstand kreeg; het ging heel goed met hem. Er was geen reden om ineens te stoppen met ademhalen. ” v verpleegkundige: “Dit kan niet. Ik dacht dit bij Driss omdat de opname-indicatie hier geen aanleiding toe gaf. ”

Correctie van voorgestelde diagnostiek De opmerking van kinderarts dat heel goed met Driss ging, is niet overeenkomstig met de gegevens zoals deze in de medische en verpleegkundige status staan opgetekend. Het is opmerkelijk dat de verpleegkundigen met name betekenis hechtten aan het feit dat Driss was opgenomen op 'sociale' indicatie en geen melding maken van alle overige pathologie die bij hem aanwezig was. Deze aangeboren afwijkingen werden blijkbaar tijdens deze opname als een "status-quo" beschouwd, waarbij de zorgverleners mogelijk onvoldoende rekening hielden met de bovengenoemde risico's voortvloeiend uit deze pathologie. Uit Rapport Prof. Dr. J. Meulenbelt

Incorrecte achteraf-diagnostiek Dossiers jaren na dato geïnterpreteerd Natuurlijke sterfgevallen werden “onnatuurlijk” Waarvoor en hoe is rapportage indertijd geschreven? - “niet erg benauwd” - “gaat naar huis” - “voelt zich redelijk”

Wanneer wordt een natuurlijk overlijden onnatuurlijk? Gerechtshof den Haag: Er moet sprake zijn geweest van: 1. een plotseling en onverwacht overlijden of levensbedreigend incident. 2. een medisch onverklaarbaar overlijden. 3. het overlijden of het levensbedreigende incident moet hebben plaatsgevonden op een moment dat de verdachte aanwezig was.

De schijn van voorspelbaarheid en verklaarbaarheid medisch deskundige: Deze verschijnselen hebben zich eerder bij patiënt voorgedaan en hij is daar altijd van hersteld. Dat overlijden past niet bij het ziektebeeld van Mo.

Taal en cultuurverschillen tussen recht en geneeskunde Ø “de toestand van het kind was stabiel slecht” vertaling: het kindje kon dus tóen niet doodgaan Ø “er was sprake van een intoxicatie” vertaling: het kind werd vergiftigd Ø “de heer is altijd goed gezond geweest, bezocht mijn praktijk sporadisch” vertaling: de man kan geen hartstilstand hebben gekregen

Van medische praktijk naar juridisch oordeel Medische praktijk: • interpretatie subjectief aspect • differentiaal diagnostiek alternatieve opties Medisch: “grijstinten” grijstinten Juridisch: zwart wit schuldig, ja of nee

Onvoldoende integratie van feiten en kennis bij het onderzoek • Geen deskundig(e) generalist(en) voor het coördineren van het onderzoek: voor correcte inventarisatie, vraagstelling en beoordeling. VPK dossier: “ 2 x dunne def. ” • Niet alle relevante informatie bekend bij deskundigen. Rechter: “er is sprake van • Deskundigen niet altijd een goede darmup to date qua kennis. passage”

Recht en wetenschap deskundigheid in het rechtsproces ? Kunnen juristen in een medische* strafzaak: • medisch informatie goed inventariseren ? * Het medisch beroepsgeheim is een extra complicatie; en kan een oorzaak zijn van inequality of arms.

Recht en wetenschap deskundigheid in het rechtsproces ? Kunnen juristen in een medische strafzaak: • de medisch informatie goed inventariseren ? • de informatie analyseren en de relevantie ervan goed beoordelen ?

Recht en wetenschap deskundigheid in het rechtsproces ? Kunnen juristen in een medische strafzaak: • de medisch informatie goed inventariseren ? • de informatie analyseren en relevantie ervan goed beoordelen ? • deskundigen en getuigen goed bevragen?

Recht en wetenschap deskundigheid in het rechtsproces ? Kunnen juristen in een medische strafzaak: • de medisch informatie goed inventariseren ? • de informatie analyseren en de relevantie ervan goed beoordelen ? • deskundigen en getuigen goed bevragen ? • rapporten op wetenschappelijke correctheid beoordelen ?

Beoordelen deskundigheid Hoge Raad, schoenmakersarrest (1998): • beroep, opleiding en ervaring van de deskundige • deskundigheid betreft dit onderwerp • methode, betrouwbaarheid en vakkundige toepassing Prof. Dr. H. F. M. Crombag: “Ga daar als rechter maar eens aanstaan… al die expertises waarmee rechters … in aanraking komen. ” 2010: deskundigenregister maar is dat geen schijnoplossing ?

Geneeskunde geen status quo. . Amandelen verwijderen: In 2010 : 28. 000 kinderen per jaar In 1974: 108. 000 kinderen per jaar CEAS: “Tot slot realiseert het driemanschap zich, dat de beoordeling van de mate van deskundigheid met een zekere mate van subjectiviteit gepaard gaat. ”

Voorstellen voor verbetering integratie wetenschap in het recht • Alternatieve hypotheses onderzoeken: een must. • Een onafhankelijke “generalist” toevoegen aan OM (en gerecht) ter wetenschappelijke ondersteuning. • Deskundigen kiezen op basis van de specifiek benodigde “up to date” kennis. Geen statisch register. • Open vraagstelling aan deskundigen met ruimte voor wetenschappelijke discussie. • Een wetenschappelijke fout of een “unsafe conviction” betekent een “novum” voor herziening.

Intelligence psychology, de les van de MIVD Ø Selective perception and memory Ø Mindsets Ø Fallacy of identity Ø Perseverance phenomen Mindset ltd UK De functie van een advocaat van de duivel

Lessen uit de neuropsychiatrie de advocaat-casus “Gedrags”symptomen bij hersenbeschadiging Ø “Egocentriciteit” Ø Confabuleren Ø Persevereren Ø Onvoldoende overzicht in complexe situaties Ø Problemen bij planning en uitvoering

Barrières bij “ons” onderzoek “geen respect voor nabestaanden” “geen respect voor de rechter” • Afscherming van informatiebronnen • Geen openbaarheid van rapporten (Meulenbelt) • Zwaarte van posities en loyaliteiten • Belangen van organisaties en politiek

Een les? Brief van hoogleraar geneeskunde 18 december 2005 “Jullie hadden het moeten laten bij enkele korte briefjes aan op basis van hun functie of specifieke expertise betrokkenen met daarin de suggestie eens naar deze zaak te kijken. Dat was de juiste weg geweest en had voldoende moeten zijn om met jullie gekwelde geweten in het reine te komen. Kortom : onnodig, onbegrijpelijk en een voor een medicus onvergeeflijke inschattingsfout. Etc. etc. ” Tot op heden: geen vervolg

Reflectie op zaak Lucia de Berk Folkert Jensma, NRC 4 september 2010 "Zoals artsen hun fouten begraven, sluiten justitie functionarissen hun vergissingen op in de gevangenis. ” Als justitiefunctionarissen hun fouten herzien, moeten artsen hun vergissingen opgraven. Én moet de politiek geïnteresseerd zijn! Hóe hebben deze en andere rechterlijke dwalingen kunnen gebeuren?