MINISTARSTVO ODRIVOG RAZVOJA I TURIZMA UPRAVLJANJE AMBALANIM OTPADOM

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA UPRAVLJANJE AMBALAŽNIM OTPADOM U CRNOJ GORI Okrugli sto: “Ambalažna industrija regije i održivost” Split, 05. jun 2012. godine

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA U cilju usklađivanja zakonske regulative sa EU direktivama i stvaranja pravnog okvira za implementaciju Strateškog master plana za upravljanje otpadom u Crnoj Gori 2005. godine je donešen Zakon o upravljanju otpadom; - - Krajem 2008. godine ovaj zakon je dopunjen saglasno promjenama evropskog zakonodavstva; - U međuvremenu došlo je do promjena u evropskom zakonodavstvu što je uslovilo izradu novog Zakona o upravljanju otpadom.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA Ključne izmjene u odnosu na prethodni zakon su sadržane u definisanju sljedećih obaveza: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Proširene odgovornosti proizvođača; Ciljeva u vezi ponovne upotrebe i recikliranja; Izrade programa odlaganja biološko razgradivog otpada; Izrade programa za sprječavanje nastanka otpada; Upravljanja biootpadom; Uslova za privremeno skladištenje komunalnog otpada; Nadležnosti ekološke, komunalne i tržišne inspekcije; Povećanog broja prekršaja sa adekvatnim visinama novčanih kazni.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA 1. Proširena odgovornost proizvođača Članom 11 propisane su konkretne aktivnosti u okviru režima proširene odgovornosti koje mora da realizuje privredno društvo ili preduzetnik koji proizvodi ili unapređuje proizvod, obrađuje, prodaje ili uvozi proizvode, iz kojih nastaju posebne vrste otpada, kao i mogućnost da se proširenom odgovornošću obuhvate i drugi proizvodi iz kojih nastaje otpad. 2. Ciljevi u vezi ponovne upotrebe i recikliranja Članovima 14 i 20 definisano je upravljanje otpadom na način da se: najmanje 50% ukupne mase prikupljenog otpadnog materijala, kao što su papir, metal, plastika i staklo iz domaćinstava i drugih izvora i najmanje 70% neopasnog građevinskog otpada, pripremi za ponovnu upotrebu i recikliranje i druge načine prerade do 2020. godine.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA 3. Izrada programa odlaganja biološko razgradivog otpada (biootpad, papir i karton) Članom 20 predviđena je izrada programa za odlaganje biološko razgradivog otpada, kojim se utvrđuju mjere za postepeno smanjenje količine biološko razgradivog otpada koji se odlaže, uključujući i mjere recikliranja, kompostiranja, proizvodnje biogasa i materijala i/ili energetske prerade. Ovim mjerama je predviđeno da količina biološko razgradivog komunalnog otpada koji se odlaže na deponiju dostigne nivo do 35% od ukupne mase biološko razgradivog otpada proizvedenog u 2010. godini do 2025. godine. 4. Izrade programa za sprječavanje nastanka otpada Program za sprječavanje nastanka otpada je sastavni dio Državnog plana upravljanja otpadom i njime se utvrđuju ciljevi i mjere za sprječavanje nastanka otpada, kao i indikatori za praćenje i ocjenu postignutog primjenom tih mjera.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA 7. Nadležnosti ekološke, komunalne i tržišne inspekcije Članom 86 propisano je da poslove inspekcijskog nadzora za sve vrste otpada, izuzev komunalnog i građevinskog otpada, vrši ekološka inspekcija. Poslove inspekcijskog nadzora za komunalni i građevinski otpad vrši komunalni inspektor (član 88). Tržišni inspektor ima ovlašćenje da kontroliše i zaustavi stavljanje u promet proizvode koji nemaju oznaku sa natpisom proizvođača i oznaku o obaveznom odvojenom sakupljanju otpada koji nastaju iz proizvoda za koje je propisana proširena odgovornost proizvođača (član 89). 8. Povećani broj prekršaja sa adekvatnim visinama novčanih kazni Poseban akcenat u novom zakonu je dat kaznenim odredbama, a u odnosu na prethodni zakon kazne su značajnije i u pogledu broja i iznosa, čiji je maksimalni iznos do 40 000 eura.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA Problemi i dileme vezano za implementaciju Zakona: • Da li je dobro rješenje da jedinice lokalne samouprave selektivno sakupljanje otpada organizuju do 2015. godine? • Nedostatak finansijskih sredstava za realizaciju aktivnosti iz Zakona o upravljanju otpadom • Nedostatak administrativnih i tehničkih kapaciteta jedinica lokalne samouprave • Svijest građana i predstavnika privrednih subjekata

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA KOLIČINA AMBALAŽNOG OTPADA • Saglasno projekciji, koja je rađena na osnovu naših i iskustava zemalja članica Evropske unije, procijenjena količina ambalažnog otpada koji godišnje nastaje u domaćinstvima i na sličan način kod pravnih lica je od 80 do 130 kg po stanovniku ili za cjelokupno područje Crne Gore godišnje iznosi oko 46 000 t. • Većinu papirnog i kartonskog ambalažnog otpada proizvode privredni subjekti, dok većina staklenog i metalnog ambalažnog otpada potiče iz domaćinstava. • Saglasno projekciji datoj u Master planu, koja je rađena na osnovu iskustava iz drugih zemalja, procijenjene količine ambalaže i ambalažnog otpada u komunalnom otpadu domaćinstava i pravnih lica su prikazane u tabeli 1:

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA Tabela 1: Pretpostavljene količine proizvodnje ambalaže i ambalažnog otpada na godišnjem nivou Materijal Papir i karton Ambalaža od privrednih subjekata (t) Ambalaža od domaćinstava (t) 12. 960 2. 280 Staklo 2. 200 8. 860 Metal 1. 044 4. 100 Plastika 5. 060 9. 420 21. 264 24. 660 Ukupno 9

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA AMBALAŽNI OTPAD - PODGORICA • Sakupljene količine u 2011. godini: 1. Papir i karton. . . 31, 05 t 2. PET ambalaža. . . . . 21, 03 t 3. Al limenke. . . . 0, 5 t Ovako sakupljene količine su uglavnom, kao miješani komunalni otpad transportovane u Reciklažni centar.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA AMBALAŽNI OTPAD – PODGORICA 2009. • Od ukupnih količina deponovanog komunalnog otpada (83 315, 34 t) u izvještajnom periodu iz Glavnog grada i opštine Danilovgrad ukupno je dopremljeno 58 006, 62 t, dok je iz primorskih opština (Budva, Kotor, Tivat i Bar) dopremljeno 25 308, 72 t komunalnog otpada, što procentualno daje odnos 69, 62 % : 30, 38 %. • Prikupljeno je 383, 8 tona kartona i papira i nakon njihovog selektiranja, presovanja i baliranja prometovano kupcima 195, 56 tona. • Prihodi od prodaje sekundarniih sirovina (kartona i papira) iznosi 16. 839 €.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA AMBALAŽNI OTPAD – PODGORICA 2010. • Od ukupnih količina deponovanog komunalnog otpada (68 404, 08 t) u izvještajnom periodu iz Glavnog grada i opštine Danilovgrad ukupno je dopremljeno 59 878, 06 t, dok je iz primorskih opština (Budva, Kotor, Tivat i Bar) dopremljeno 8 526, 02 t komunalnog otpada, što procentualno daje odnos 87, 5% : 12, 5%. • Od zvaničnog puštanja u rad 16. avgusta 2010. godine ukupno je u RJ «Reciklaža» tretirano 2 350, 54 t komunalnog otpada.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA AMBALAŽNI OTPAD – PODGORICA 2010. Od te količine selektirano, presovano i balirano je 330, 672 t sekundarnih sirovina, i to: • - karton 177, 59 t • - papir 50, 03 t • - LDPE - plastika 46, 77 t • - HDPE - plastika 18, 08 t • - PET ambalaža 21, 39 t • - Aluminijum 1, 652 t • - Željezo 15, 16 t • • • Istovremeno, selektiranog (otkupljenog) kartona i papira presovano je i balirano 87, 23 t i to: - kartona 41, 94 t - papira 11, 09 t - papira miješanog 34, 2 t U izvještajnom periodu prometovano je 37, 48 t starih novina i 14, 76 t PET ambalaže i to: transparentne 11, 18 t i svijetlo plave 3, 58 t, ukupne vrijednosti 4 447, 60 eura

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA AMBALAŽNI OTPAD – PODGORICA 2011. • Od ukupnih količina deponovanog komunalnog otpada (61 665, 46 tona) u izvještajnom periodu iz Glavnog grada i opštine Danilovgrad ukupno dopremljeno 61 537, 7 tona, dok je iz primorske opštine Bar dopremljeno 127, 76 tona komunalnog otpada. • Od ukupnih količina deponovanog komunalnog otpada u Pogonu za reciklažu komunalnog otpada u jednoj smjeni tretirano je 13 561, 023 t.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA AMBALAŽNI OTPAD – PODGORICA 2011. • • • Od te količine selektirano, presovano i balirano je 1 791, 722 t sekundarnih sirovina, i to: - karton 354, 725 t - papir 79, 24 t - novine 128, 95 t - LDPE – plastika 193, 516 t - HDPE - plastika 89, 57 t - PET ambalaža 146, 01 t - Al. limenke 11, 928 t - željezo 65, 772 t - staklo 30, 74 t • • • Istovremeno, selektiranog (otkupljenog) kartona, papira i novine presovano je i balirano 193, 961 t i to: - kartona 9, 43 t - papira 181, 601 t -novine 2, 93 t

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA AMBALAŽNI OTPAD – PODGORICA 2011. • U izvještajnom periodu prometovano je 210, 62 t papira, 348, 36 t kartona LDPE folije 20, 28 t, PET ambalaže 35, 58 t, baliranog lima 79, 56 t, željeza 37, 360 t i aluminijuma 0, 972 t. • Prihod od prodaje selektiranog otpada – sekundarnih sirovina iznosi 126 543, 21 € ( na domaćem 45 959, 80€ i 80 583, 41 € na inostranom tržištu).

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA AMBALAŽNI OTPAD - HERCEG NOVI 2010. godina Papir. . . 560 t PET, limenke, tvrda plastika. . 38 t Metal. . . 150 t U toku 2010. godine isporučene su na tržište Bi. H , CG i Srbije, sekundarne sirovine u ukupnoj vrijednosti od 31 019 eura što je u odnosu na 2009. godinu (32. 162 eura) smanjenje za 1. 143 eura.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA AMBALAŽNI OTPAD - HERCEG NOVI 2011. godina Papir. . . 631 t PET, limenke, tvrda plastika. . . 44 t Metal. . . 235 t U toku 2011. godine isporučene su na tržište Bi. H, CG i Srbije, sekundarne sirovine u ukupnoj vrijednosti od 35 067, 19 eura što je u odnosu na 2010. godinu (31 019 eura) povećanje od 4 048, 19 eura

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA CILJEVI SAKUPLJANJA I RECIKLIRANJA ZA OTPADNU AMBALAŽU • Privredno društvo ili preduzetnik koje sakuplja otpadnu ambalažu dužan je da preduzme mjere kako bi se na godišnjem nivou za preradu, uključujući i energetsku preradu, sakupilo najmanje 60% ukupne mase ambalaže koja je stavljena na tržište. • Privredno društvo ili preduzetnik koji obrađuje otpadnu ambalažu dužan je da preduzme mjere radi obezbjeđenja recikliranja najmanje 55% ukupne mase ambalaže koja jestavljena na tržište na način da se ostvari najmanje sljedeći odnos recikliranjapojedinih komponenti: 1) 60% mase stakla; 2) 60% mase papira i kartona; 3) 50% mase metala; 4) 22, 5% mase plastike, pri čemu se ovo odnosi samo na materijal koji se ponovo peciklira u plastiku; 5) 15% drvne mase.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA KONCESIONI AKT • Koncesioni akt za preuzimanje, sakupljanje i obradu posebnih vrsta otpada (istrošenih baterija i akumulatora, otpadnih guma, otpadnih vozila, otpada od električnih i elektronskih proizvoda i otpadne ambalaže) usvojen od strane Vlade decembra 2010. godine. U toku priprema tenderske dokumentacije za izbor koncesionara. • Koncesija se daje za vršenje poslova preuzimanja, sakupljanja i obrade posebnih vrsta otpada na teritoriju cjelokupne Crne Gore. • Granice područja, oblasti, prostora i lokacije na kojima će se vršiti koncesiona djelatnost utvrđene su na osnovu Strateškog master plana za upravljanje otpadom u kojem su definisana područja međuopštinskih mreža regionalnih deponija.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA DAVANJE KONCESIJE • Davanje koncesije za poslove preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže je u skladu sa takozvanom “proširenom odgovornosti proizvođača” prema kojoj proizvođači i uvoznici proizvoda treba da pokriju sve troškove rada sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade posebnih vrsta otpada. • U cilju harmonizacije u oblasti upravljanja ambalažnim otpadom sa Direktivom 94/62/CE donešena je Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja ambalaže i upakovanih proizvoda na tržište, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže i rada tog sistema (“Službeni list CG”, broj 09/10),

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA ZAKONSKE ODREDBE • Proizvođač i uvoznik ambalaže i upakovanih proizvoda dužan je da se uključi u organizovani sistem preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže. • Proizvođači i uvoznici ambalaže snose troškove organizovanog sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže. • Način i postupak osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže i rada tog sistema utvrđuje Vlada.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA ALTERNATIVNE MOGUĆNOSTI • Alternativna mogućnost pružanja usluga preuzimanja, sakupljanja i obrade posebnih vrsta otpada su: - organizacija ovih poslova od strane države, koja može osnovati preduzeće za vršenje ovih poslova, ili - prepuštanje ovih poslova slobodnom tržištu tako, da se proizvođači i uvoznici proizvoda, od kojih nastaju posebne vrste otpada, sami organizuju i osnuju sistem preuzimanja, sakupljanja i obrade posebnih vrsta otpada.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA PREDMET KONCESIJE Previđene godišnje količine otpadne ambalaže koje treba preuzeti od krajnjih korisnika, distributera i komunalnih preduzeća su navedene u Tabeli 2. Administrativno područje jedinice državne uprave Broj stanovnik a Bar (Bar, Ulcinj) Berane (Berane, Andijevica, Plav, Rožaje) Bijelo polje (Bijelo Polje, Mojkovac, Kolašin) Herceg Novi Kotor (Kotor, Budva, Tivat) Nikšić (Nikšić, Plužine, Šavnik) Pljevlja (Plevlja, Žabljak) Podgorica (Podgorica, Cetinje, Danilovgrad) Ukupno 60. 300 Predviđena Najmanji godišnja broj količina distributera skladišta za otpadne / broj privremeno ambalaže komunalnih skladištenj (t) preduzeća e 4. 668 6/2 1 Najmanji broj postrojenja za obradu 1 77. 300 5. 985 8/4 1 1 70. 300 5. 443 7/4 1 1 33. 000 2. 555 3/1 1 1 52. 500 4. 065 5/3 1 1 82. 500 6. 387 8/3 1 1 40. 000 3. 097 4/2 1 1 204. 100 15. 801 20/3 2 1 620. 000 48. 000 61/22 9 8

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA Tabela 3: Troškovi koncesije za svaku godinu vršenja poslova sakupljanja, preuzimanja i prerade otpadne ambalaže Otpadna ambalaža Papir i karton Staklo Metal: Al Fe Plastika: PET druga plastika Godišnja količina nastajanja otpada (t) (a) Ciljevi odvojenog sakupljanja otpada (%) (b) Godišnji troškovi koncesije kad su dostignuti ciljevi odvojenog sakupljanja otpada (1000 EUR) (c) 15. 240 11. 060 2. 144 3. 000 6. 480 8. 000 60 70 70 70 60 60 -355 - 640 116 - 540 52 - 39 696 Godišnji troškovi koncesije prve godine (1000 EUR) (0, 1*c) -35, 5 -64 11, 6 -54 5, 2 - 3, 9 69, 6 Godišnji troškovi koncesije druge godine (1000 EUR) (0, 3*c) -106, 5 -192 34, 8 -162 15, 6 - 11, 7 208, 8 Godišnji troškovi koncesije treće godine (1000 EUR) (0, 6*c) -213 -384 69, 6 -324 31, 2 - 23, 4 417, 6 Godišnji troškovi koncesije četvrte godine (1000 EUR) (0, 8*c) - 284 - 512 92, 8 - 432 41, 6 - 31, 2 556, 8

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA ZAKLJUČAK Krovnom Direktivom 2008/98/EC o otpadu zemlje članice Evropske unije treba da izgrade vlastitu infrastrukturu za upravljanje otpadom, a ukoliko to nije ekonomski opravdano, mogu zajednički koristiti pojedine objekte za preradu ili odstranjivanje. U Crnoj Gori trenutno nema tehničkih mogućnosti za ekonomski efikasnu preradu istrošenih baterija i akumulatora, otpadnih guma, EE otpada, pojednih materijala iz otpadnih vozila, otpadne ambalaže (naročito od papira, plastike i stakla). Zbog toga se opravdano očekuje da se: • u fazi uspostavljanja sistema upravljanja posebnim vrstama otpada podrži preradu tog otpada u postrojenjima izvan Crne Gore, • financijski stimulišu koncesionari da osposobe postojeće objekte u Crnoj Gori za infrastrukturu sakupljanja i prethodne obrade posebnih vrsta otpada, kao što su objekti koji su pogodni za privremeno skladištenje ili prethodnu obradu ovog otpada, • podrže komunalna preduzeća u formiranju reciklažnih dvorišta, odakle će koncesionari preuzimati najveći dio otpadne ambalaže.

MINISTARSTVO ODRŽIVOG RAZVOJA I TURIZMA HVALA NA PAŽNJI ! Siniša Stanković pomoćnik ministra održivog razvoja i turizma Crne Gore e-mail: sinisa. stankovic@mrt. gov. me