Milli Gelirin Bileenleri GSYHnn drt bileeni Y C

Milli Gelirin Bileşenleri

GSYİH’nın dört bileşeni: Y = C + I + G + NX Firmaların yatırım harcamaları Yurtiçi toplam Talep (GSYİH) Hanehalkı tüketim harcamaları Net ihracat Mal ve hizmetlere yapılan hükümet harcamaları

C = c(Y- T) C Harcanabilir gelir C T) (Y c = Hanehalkı tüketim harcamaları Y-T Tüketim fonksiyonunun eğimi MPC

Tüketimi Belirleyen Faktörler Kullanılabilir (Harcanabilir) Gelir Servet Bekleyişler Demografik Unsurlar

Cd, 45° lik doğru Cd (=Y) 100 bin YTL O 100 bin YTL Y fig

Marjinal Tüketim Eğilimi Gelirde meydana gelen artış gelire bağlı tüketim harcamalarını da arttırmaktadır. Gelirdeki, değişme ile tüketimdeki değişme arasındaki bu ilişki marjinal tüketim eğilimi (MPC) olarak adlandırılmaktadır.

Marjinal Tüketim Eğilimi Marjinal tüketim eğilimi (MPC) tüketimdeki değişmenin gelirdeki değişmeye oranı biçiminde tanımlanmaktadır: Tüketimdeki Değişme C MPC=--------------- = ------Gelirdeki Değişme Y

Aylık gelirinizin, 1200 YTL/ay olduğunu ve tüketim harcamalarınızın 1000 YTL/ay olduğunu varsayınız.

Şimdi gelirinizin 2700 YTL/ay ve tüketim harcamalarınız 2000 YTL/ay Tüketimde 1000 YTL artış Gelirde 1500 YTL/ay artış. !

Marjinal Tüketim Eğiliminiz (MPC) = 1000/1500 = 2/3. 1000 YTL/ay 1500 YTL/ay

C ve Y arasındaki ilişkiyi gösteren doğru, tüketim fonksiyonu olarak adlandırılır.

C ve Y’nin bileşimlerinden oluşan doğru, gelir arttığında tüketimin nasıl değiştiğini gösterir.

MPC doğrunun eğimini gösterir ve burada “b” ile sembolize edilmiştir. Doğrunun dikey ekseni kestiği nokta “a” ile sembolize edilmiştir. a = 200 ve b = 2/3 C = a + b. Y C = 200 + 2/3 Y

45 -derecelik doğru, gelir ve tüketim arasındaki fark olan tasarrufu verir. S = Y –C

45 -derecelik doğru, gelir ve tüketim arasındaki fark olan tasarrufu verir. S = Y –C

Marjinal Tasarruf Eğilimi Gelirdeki değişme ile tasarruflardaki değişme arasındaki ilişki marjinal tasarruf eğilimi (MPS) olarak adlandırılmaktadır. (MPS) tasarruflardaki değişmenin gelirdeki değişmeye oranı şeklinde hesaplanmaktadır.

Marjinal Tasarruf Eğilimi Tasarruftaki Değişme S MPS=--------------- = -------Gelirdeki Değişme Y

Not: C= a+ b. Y S = – a + (1 – b)Y Eğer tüketim denklemini biliyorsanız tasarruf denklemini yazabilirsiniz.

Örnek: C = 392. 7 + 0. 92 Y Tasarruf denklemi nedir? S = -392. 7 + 0. 08 Y S = – a + (1 – b)Y

Ortalama Tüketim ve Tasarruf Eğilimler Ortalama tüketim eğilimi (APC) gelirin tüketim amacıyla harcanan kısmını ifade etmekte ve Tüketim C APC=------ = ----Gelir Y Ortalama tasarruf eğilimi (APS) gelirin tasarrufa ayrılan kısmını ifade etmekte ve Tasarruf S APS= ------ = ----Gelir Y

SORU (1) Hükümetin faiz geliri üzerine daha yüksek oranda bir vergi koyduğunu varsayalım. Bu hareket, toplam tüketim fonksiyonu üzerinde nasıl bir etki yaratabilir? Servetin getirisi artık daha yüksek oranda vergilenmektedir. Bu durumda hanehalkı daha az tasarruf edecek ve tüketim harcamaları artacak, tüketim fonksiyonu yukarıya kayacaktır.

SORU (2) Merkez Bankası’nın para politikası, ekonominin tüm sektörleri için kulllanılacak kredi miktarını azaltmaktadır. Bu hareket, toplam tüketim fonksiyonunu nasıl etkiler? Kredi miktarının azalması tüketimi azaltacağından tüketim fonksiyonu aşağıya kayar.

SORU (3) Tüketici kredisinin taksitle ödeme koşulları, 24 aydan 36 aya çıkartılmıştır. Bu durum toplam tüketim fonksiyonunu nasıl etkiler? Taksit miktarı artınca hanehalkı taksitle alma konusunda daha istekli olacaklardır. Bu da tüketimi artıracak ve tüketim fonksiyonu yukarıya kayacaktır.

Yatırım Harcamaları (I) Bir ekonomide, belli bir dönemdeki sermaye mallarında yapılan artışlar ve bu artışların gerçekleşmesini sağlayan harcamalar akımı yatırımdır. Yatırım, makine ve teçhizat, bina ve vb. gibi sabit sermaye mallarında ve hammadde yarı mamul ve mamul stoklarında artış yaratmak için yapılır. Yatırım (I) = Sabit Yatırım (If) + Stok yatırımı (Is)

Gayri Safi Yatırım -Net Yatırım Bir ekonomide belli bir dönemde gerçekleştirilen yatırımların toplam değeri gayri safi yatırımı göstermektedir. Net Yatırım = Gayri Safi Yatırım – İkame. Yatırım Bir ekonomide, gayri safi yatırım harcamaları yalnızca ikame yatırım harcamalarından ibaretse, bu takdirde o ekonomide sermaye oluşumu yönünde bir büyüme yok demektir.

Otonom Yatırım Gelir ve tüketim düzeyinden bağımsız olarak gerçekleştirilen yatırımlar, otonom yatırımlardır. I 50 Otonom Yatırım Y

Uyarılmış Yatırım Gelir ve tüketim düzeyinden etkilenen yatırımlardır. I Uyarılmış Yatırım Y

Uyarılmış Yatırım Uyarılmış yatırımların, gelirdeki artıştan hangi oranda etkileneceğini yatırım doğrusunun eğimi (marjinal yatırım eğilimi = I / Y) ortaya koyar. I Uyarılmış Yatırım Y

Özel Yatırım - Kamu Yatırımı Kâr amacına yönelik olarak gerçekleştirilen yatırımlar özel yatırımlardır. Kamu yararı sağlamaya yönelik yatırımlar ise kamu yatırımlarıdır.

Yatırımları Belirleyen Faktörler Faiz oranı Beklenen Kâr Teknolojik Değişim Sermaye mallarının maliyeti Kapasite kullanımı

I = I(r) Yatırım harcamaları reel faiz oranı

Yatırım fonksiyonu yatırım miktarı ile reel faiz oranı arasındaki ilişkiyi gösterir. Faiz oranı borçlanılan fonların maliyetini gösterir. Bu nedenle, yatırımlar faiz oranına bağlıdır. Faiz oranları arttığında daha az yatırım projesi karlı olacağı için yatırım eğrisi negatif eğimlidir. Reel Faiz oranı, r Yatırım fonksiyonu, I(r) Yatırım Miktarı, I

Nominal ve Reel Faiz Oranları Nominal Faiz Oranı : Borç alanın borç verene ödemeyi taahhüt ettiği normal getiridir. Reel Faiz Oranı: Borç alanın borç verene ödemeyi taahhüt ettiği normal faiz oranından enflasyon oranının giderildiği faiz oranıdır. 1+İN İR =---------- - 1 1+g. P İR = reel faiz oranı İN = nominal faiz oranı g. P = enflasyon oranı

Kamu kesiminin mal ve hizmet alımları için yaptığı harcamalardır. Kamu harcamaları genel bir eğilim olarak otonom oldukları varsayımı ile ele alınır. Bu genel eğilime uyularak burada da devlet tarafından mal ve hizmet alımları için yapılan harcamaların ülkedeki cari gelir düzeyinden bağımsız olduğu, yani kamu harcamalarının otonom olduğu kabul edilecektir. G Kamu Harcamalarındaki artış G Kamu Harcamalarındaki azalış Y

Net ihracat ülkenin mal ve hizmet ihracatı ile mal ve hizmet ithalatı arasındaki farktır. Net İhracat = X-M

Y İhracat İthalat Net İhracat 100 30 200 30 20 10 400 30 60 -30 500 30 80 -50 600 30 100 -70 800 30 140 -110 1000 30 180 -150

Marjinal İthal Eğilimi Gelirdeki değişmeler karşısında ithalat miktarının hangi miktarda değiştiği marjinal ithal eğilimi kavramı ile ifade edilmektedir. Marjinal ithal eğilimi (MPI) ithalattaki değişme miktarının gelirdeki değişme miktarına oranıdır. İthalattaki Değişme IM MPI = ------------- = -----Gelirdeki Değişme Y

Toplam Harcama Fonksiyonu AE=C+I+G+X

Toplam Planlanan Harcama AE=C+I+G+X Bir ekonomide tüm sektörler tarafından satın alınmak istenilen reel GSYİH’ya toplam planlanan harcama (AE) denir.

Toplam Harcama Fonksiyonu Y C I G X AE 100 175 25 50 30 280 200 25 50 10 335 400 25 50 -30 445 500 475 25 50 -50 500 600 550 25 50 -70 555 800 700 25 50 -110 665 1000 850 25 50 -150 775

Denge Milli Gelir ve Harcama Düzeyi

EKONOMİDE DENGE Her şeyin planlanana uygun seyretmesi nedeniyle ekonomik birimlerin kararlarını ve davranışlarını değiştirmedikleri bir durumdur.

Makro Ekonomik Anlamda Denge Ülkedeki gelir ve harcamaların eşitlendiği ve otonom harcamalar değişmediği sürece bu noktadan ayrılma eğiliminin söz konusu olmadığı bir durum

Harcamalar ve Gelir Toplam harcama fonksiyonu çeşitli gelir düzeylerinde planlanan harcamaları ifade eder. Bu aşamada fiyatlar da sabit kabul edildiği için analizde nominal ve reel büyüklükler birbirine eşit olmaktadır. Bir ekonomide gerçekleşen fiili harcamalar her zaman gelire ve üretime eşittir, çünkü fiili harcama olarak ifade edilen stok değişiklikleri de harcamaların içinde dahil edilmiştir. Yani stok değişimleri otomatik olarak yatırımları arttırmakta veya azaltmakta, böylece ekonomide fiilen gerçekleşen harcamalar her zaman gelire, o da üretime, o da GSMH'ya eşitlenmektedir.

Harcamalar ve Gelir Oysa ekonomide gerçekleştirilmesi planlanan toplam harcamalar her zaman GSMH'ya, yani gelire eşit olmayabilir. İşte dengenin nasıl oluştuğunun anlaşılabilmesi için cevap bulunması gereken soru planlanan harcamalar gelire eşit değilse ne olacağıdır ? ? ?

Toplam Harcamalar (Milyon YTL) DENGE MİLLİ GELİR 450 AE > Y Gelir Artar 500 E 0 500 AE AE< Y Gelir Azalır GSMH (Y)

Denge GSMH Düzeyi (Milyon YTL) Toplam Gelir (Y) (1) Toplam Tüketi m (C) (2) Planlan mış Yatırıml ar I (3) Kamu Harca maları G (4) Net İhracat X (5) Planlanmış Toplam Harcamalar AE (6) Planlan mamış Stok Değişimleri Y-(AE) (7) Denge Milli Gelir (Y=AE? ) (8) 100 175 25 50 30 280 -180 Artma 200 25 50 10 335 -135 Artma 400 25 50 -30 445 -45 Artma 500 475 25 50 -50 500 0 Denge 600 550 25 50 -70 555 45 Azalma 800 700 25 50 -110 665 135 Azalma 1000 850 25 50 -150 775 225 Azalma

Denge GSMH Düzeyi Söz konusu gelir düzeylerinde; Toplam harcamalar > GSMH ise; Ekonomide cari olarak üretilen mal ve hizmet miktarından daha fazlasının satın alındığı anlamına gelmektedir. Böyle bir durumun ortaya çıkabilmesi ise ancak geçmişte üretilen ancak satılmamış olan mal ve hizmetlerin satılması ile mümkün olabilir. Dolayısıyla planlanan harcamaların GSMH'dan büyük olması durumunda firmaların stokları azalacaktır. Stoklarda değişme, planlanan harcamaların GSMH'yı aşan kısmını dengelemektedir. Stoklar azaldığı zaman, işletmeler ürettikleri ürüne yönelik talebi karşılayabilmek için üretimlerini arttırırlar. Artan üretim ise GSMH'nın artması anlamına gelir. Buna göre, toplam harcamaların GSMH'dan fazla olması durumunda GSMH artmaya başlar.

Makro Ekonomik Denge Toplam harcamaların (AE) GSMH’ya (Y) eşit olduğu noktada belirlenir. AE = Y

Toplam Harcamalar (Milyon YTL) DENGE MİLLİ GELİR 450 AE > Y Gelir Artar 500 E 0 500 AE AE< Y Gelir Azalır GSMH (Y)

Denge Milli Gelir C =100 + 0. 6 Y I=40 ise Denge Milli Gelir ? Y = C+I Y = 100 + 0. 6 Y + 40 0. 4 Y = 140/0. 4 Y = 350

E Milli Gelir 1100 olduğunda toplam harcama neye eşittir ? C+I+G C+I C C = 100 + 0. 8 Y C = 100 + 0. 8(1100) C = 100 + 880 C = 980 a = 100 I = 50 G = 60 C + I + G = 1090 500 Y

E Milli Gelir 1100 olduğunda toplam talep neye eşittir ? Y = 1100 C + I + G = 1090 Y>C+I+G C+I C Milli Gelir 1100 olduğunda ekonomik denge sağlanmış mıdır? Hayır. 1100 – 1090 = 10 birim planlanmamış stok fazlası var. 500 Y

Tasarruf Yatırım Eşitliği Yöntemi Yardımıyla Denge Milli Gelirin Belirlenmesi

Tasarruf Yatırım Eşitliği Yöntemi Yardımıyla Denge Milli Gelirin Belirlenmesi Denge noktasında toplam harcamalar milli gelire eşittir. Y=C+I Harcama yönünden daha önce de belirtildiği gibi Y= C + S 'ye eşittir. Buradan C+I = C+S yazılabilir I=S

Denge Gelir ve Harcama Düzeyindeki Değişmeler

Toplam Harcamalar DENGE MİLLİ GELİR DÜZEYİNDE DEĞİŞME VE ÇARPAN Ig 1 Yatırım Düzeyinde Ig 0 Yatırım Denge Milli Gelir Düzeyinde Milli Gelir 510 (C + Ig ) 1 (C + Ig ) 0 490 470 450 430 o 45 o 430 450 470 490 510 GSYİH

DENGE MİLLİ GELİR DÜZEYİNDE DEĞİŞME VE ÇARPAN Yatırımlar I 0’dan (440) I 1’ e (450) kadar arttığında, milli gelir 470 milyar YTL’den 490 milyar YTL’ye çıkmıştır. Milli Gelirdeki değişme (20 milyar YTL) yatırımdaki değişmeden (10 milyar YTL) daha fazladır.

ÇARPAN Otonom Harcamaların kendisinden daha büyük bir gelir yaratması çarpan veya çoğaltan etki olarak tanımlanır. Yatırımlardaki artış 10 milyar YTL iken Y’deki artış 20 milyar YTL ise; Yaratılan Toplam Gelir 20 Çarpan = ---------------- = 2 Yatırımdaki değişme 10

ÇARPAN c+s=1 s= 1 -c 1 k = --------s

MPC ve Çarpan MPC 10 . 9 5 . 8 4 . 75 3 . 67. 5 2

KAMU HARCAMALARI ÇARPANI (Transfer Harcamaları ve Vergi Gelirleri Analiz Dışı) ΔY ΔG ΔY Y 1 Y 2 C+I

KAMU HARCAMALARI ÇARPANI (Transfer Harcamaları ve Vergiler Analiz Dışı) ΔY ΔY = k g x ΔG kg = ------- ΔG ΔY = ΔC + ΔG ΔC = c. ΔY ΔY = c. ΔY + ΔG ΔG = ΔY- c. ΔY ΔG = ΔY (1 - c) ; 1 ΔY = ----- x ΔG (1 - c)

TRANSFER HARCAMALARI ÇARPANI ( Vergiler Analiz Dışı) Transfer Ödemelerinin (Δ TÖ), cΔ TÖ kadarlık kısmı, toplam talepte artışa neden olur. Bu durumda kamu karcamaları çarpanında ΔG yerine cΔ TÖ yazarak transfer ödemeleri çarpanı elde edilebilir 1 ΔY = ----- x ΔG (1 - c) 1 ΔY = ----- x c ΔTÖ (1 - c) c ΔY = ----- (1 - c) ΔTÖ

Kamu Harcamaları, Vergiler ve Kullanılabilir Gelir Vergilerin otonom olduğu, yani gelirden bağımsız olarak belirlendiği varsayımı altında kullanılabilir gelir üç şekilde kullanılmaktadır: Yd =C+S+IM Bu eşitlikte yer alan kullanılabilir gelirin Yd = Y-T şeklindeki tanımı yerine konulursa; Y-T = C+S+IM Y=C+S+T+IM

Kamu Harcamaları, Vergiler ve Kullanılabilir Gelir Elde edilen eşitlik: Y= C+S+T+IM Ülkede yaratılan toplam gelirin bir kısmı nın devlete vergi olarak aktarıldığını (T), bir kısmının yurtiçinde üretilen mal ve hizmetlerin satın alınması için kullanıldığını, yani tüketildiğini (C), bir kısmının ithal edilen mal ve hizmetlere harcandığını (IM) ve bir kısmının da tasarruf (S) edildiğini göstermektedir.

Vergi Çarpanı ΔT kadarlık vergi alındığında milli gelirde vergi çarpanı nedeniyle vergi gelirinden daha büyük oranda azalma meydana gelir.

Vergi Çarpanı ΔY C+I D 1 ΔT D 2 ΔY Y 2 Y 1 C+I-T

Vergi Çarpanı ΔY = k t x ΔT Alındığını varsaydığımız ΔT kadarlık vergi alınmasaydı, ancak c. ΔT kadarı tüketime ayrılmış olacağından 1 kt = - ----- c ΔT (1 - c) c ΔY = - ----- (1 - c) ΔT

KAMU BÜTÇESİ Millet meclisi tarafından onaylanıp kanunlaşan ve devletin planlanan gelir ve harcamalarını gösteren yıllık bir programdır. Amaç, – Ekonomide büyüme, – Tam istihdam – İstikrar – Adil gelir dağılımını gerçekleştirmek.

KAMU BÜTÇESİ Kamu bütçesinde planlanan devlet harcamaları (G) Kamu bütçesinde planlanan devlet gelirleri (T) Eğer T=G ise, denk bütçe T>G ise bütçe fazlası T<G ise bütçe açığı söz konusudur.

Denk Bütçe Çarpanı Eğer devlet, bütçesinin açık vermesini istemez ve kamu harcamalarında meydana gelen artışı tamamen vergilerle finanse etmeye karar verirse ilginç bir durum ortaya çıkmaktadır. Bütçe açığına neden olmamak için devlet, kamu harcamalarındaki artışın tamamını vergileri arttırarak finanse ederse gelirdeki degişmenin ne olacağının ortaya konması gerekmektedir.

Denk Bütçe Çarpanı Durumu görebilmek için her iki değişikliğin çarpan etkisinin toplanması gerekmektedir. Buna göre kamu harcamaları ve vergilerdeki değişimin gelir üzerindeki net etkisi, hesaplanabilir.

Denk Bütçe Çarpanı 1 -c Y = (-----------) G +(-----------) T 1 -c eşitliğinde G = T olduğu sürece, 1 -c Y = [(-----------)+ (-----------)] T s s yazılabilir. Yukarıdaki eşitlikte köşeli parantez içindeki ifade sadeleştirilirse, s Y = [---------------] G elde edilir. s

Denk Bütçe Çarpanı Buna göre köşeli parantez içerisindeki değer 1'e eşit olacağı için, G= T olduğu sürece Y= G olmaktadır. Görüldüğü gibi, kamu harcamalarındaki artış tamamen vergilerle finanse edildiği zaman, gelir düzeyi kamu harcamalarındaki artışa eşit miktarda artmaktadır.