METODA RUCHU ROZWIJAJCEGO WERONIKI SHERBORNE A I D

METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORNE A I D U A L K K ŚLUSARCZY

Metoda Ruchu Rozwijającego jest upowszechniona w Polsce od przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Była w naszym kraju kilkakrotnie prezentowana przez Weronikę Sherborne i jej uczniów: Annę Leonard oraz George’a Hilla. Z metodą mieli okazję także zapoznać się polscy specjaliści w czasie pobytu w Wielkiej Brytanii m. in. Maria Przasnyka, Marta Bogdanowicz. Metoda jest wykorzystywana w Polsce w domach pomocy społecznej, w domach dziecka, w placówkach oświatowych i służby zdrowia dla osób zdrowych i z różnymi zaburzeniami rozwoju: niepełnosprawnych intelektualnie, z autyzmem, z mózgowym porażeniem dziecięcym, z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania, głuchych i niewidomych. Metoda ta ma również wartość diagnostyczną, ponieważ daje terapeucie wgląd w możliwości i specyficzne potrzeby podopiecznego, umożliwia poznanie go i zrozumienie. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne uaktywnia funkcjonowanie człowieka w czterech obszarach: poznawczym, emocjonalnym, społecznym i fizycznym (motoryka/ruch). Polskie procedury oceniania w/w metody obejmują: mobilność, świadomość części ciała, świadomość środka ciała, przestrzeń ogólną, kontakt z partnerem podczas ćwiczeń, w tym relację „z”, relację „przeciwko”, relację „razem”, współpracę z grupą, cechy ruchu, kreatywność.

Laban i Sherborne wskazują na kilka kategorii ruchu, wyodrębniając następujące: - ruch prowadzący do poznania własnego ciała wraz z wypracowaniem umiejętności kontroli (wyróżnianie części ciała i kontrola nad nimi, utrzymanie równowagi, wiedza i kontrola nad ruchami prowadzą do uformowania tożsamości oraz „ja”, przykłady ćwiczeń: leżenie na plecach, ślizganie się w kółko na brzuchu, bieganie, chodzenie na sztywnych nogach, dotykanie łokciami kolan, wytrzeszczanie i mrużenie oczu, zabawne miny), - ruch kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym (rozwijanie orientacji przestrzennej, otwartości na świat, ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu, np. ćwiczenia w parach, ćwiczenia w grupach), - ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem (wypracowanie zaufania, zrozumienie potrzeb innych osób budowanie relacji) oraz ruch prowadzący do współdziałania w grupie (zaangażowanie uczestników, współdziałanie) ćwiczenia ułatwiające nawiązywanie kontaktu i kooperację z partnerem oraz grupą (ćwiczenia „z” w parach, ćwiczenia „przeciwko” w parach, ćwiczenia „razem” w grupie), - ruch kreatywny (wyzwala spontaniczność, twórczość, swobodę) obejmuje przede wszystkim ćwiczenia twórcze (np. taniec, własne propozycje uczestników, które pomagają w uwolnieniu się od wewnętrznych napięć, niepokojów, stresów).

I. ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE ŚWIADOMOŚĆ OSOBY - POWITANIE PIOSENKĄ (zwrócenie uwagi na daną osobę). Dzieci stoją w kole śpiewają i naśladują słowa piosenki pt. , , Witaj” do melodii Panie Janie. Witaj, . . . (imię), witaj, . . . (imię). Uczestnicy zabawy patrzą na konkretne dziecko. Jak się masz, jak się masz? Machają do niego, zaglądają mu w oczy. Wszyscy cię witamy, Wyciągają ręce w geście powitania. wszyscy cię kochamy. Krzyżują ręce na piersiach. bądź wśród nas, bądź wśród nas. Wszyscy chwytają się za ręce, tworząc krąg. - ISKIERKA I Cała grupa siedzi w kole (dzieci na przemian z dorosłymi), trzymając się za ręce. Prowadzący zajęcia ściska dłoń siedzącego przy nim dziecka, które z kolei drugą ręką ściska dłoń swego sąsiada. Gest ten w analogiczny sposób przekazywany jest dalej, aż uścisk „iskierka” przechodząc przez cały krąg uczestników wróci do osoby, która go zainicjowała. Należy dobrze wytłumaczyć dzieciom, na czym polega i jaki jest cel tego ćwiczenia. Prowadzący zajęcia powinien też zwrócić uwagę uczestnikom, aby nie ściskali dłoni zbyt mocno.

- FOTELIK I Dorosły siedzi w rozkroku na podłodze, obejmuje rękoma siedzące przed nim dziecko, dziecko siedzi na podłodze przed dorosłym, odwrócone do niego plecami. Po czym następuje obejmowanie i kołysanie dziecka. - FOTELIK II Dorosły siedzi na podłodze z nogami wyprostowanymi, obejmując rękoma siedzące przed nim dziecko. Dziecko siedzi na udach i podudziach dorosłego, odwrócone do niego plecami. Obejmuje i kołysze dziecko. - ISKIERKA II Cała grupa siedzi w kole trzymając się za ręce (na przemian dorosły-dziecko). Prowadzący zajęcia „puszcza dwie iskierki” w jednym kierunku przez lekkie uciśnięcie dłoni sąsiada, który z kolei ten gest przekazuje dalej. Ćwiczenie można urozmaicić „puszczając iskierki” także w kierunku przeciwnym. - POWITANIE PALUSZKAMI I Wszyscy siedzą w kole (na przemian dorosły-dziecko), pochylając się do środka koła, wszyscy witają się ze sobą paluszkami rąk i całymi dłońmi. Przy większej liczbie ćwiczących par dzieci siedzą w „fotelikach” przed dorosłym.

- POWITANIE PALUSZKAMI II Cała grupa siedzi w kole (na przemian dorosły-dziecko), trzymając się za ręce. Wszyscy witają się ze sobą paluszkami stóp. - ISKIERKA III – MEKSYKAŃSKA FALA Cała grupa siedzi w kole (na przemian dorosły-dziecko), trzymając się za ręce. Prowadzący zajęcia „puszcza iskierkę” na zasadzie tzw. meksykańskiej fali, czyli przez ściśnięcie i jednoczesne uniesienie dłoni sąsiada. Ten z kolei przekazuje uścisk dalej, unosząc do góry dłoń osoby siedzącej obok. - ISKIERKA IV Wszyscy leżą na brzuchu w kole, z głowami zwróconymi do środka okręgu, trzymając się za ręce. Prowadzący zajęcia przekazuje „iskierkę” leżącemu obok niego dziecku, które z kolei drugą ręka ściska dłoń swego sąsiada. Gest ten w podobny sposób przekazywany jest dalej, aż „iskierka” wróci do osoby, która ja wysłała.

II. ĆWICZENIA KSZTAŁTUJĄCE ŚWIADOMOŚĆ SCHEMATU CIAŁA - MOJE Wszyscy znajdują się w pozycji siedzącej. Nazywanie przez dzieci różnych części ciała i jednoczesne wykonywanie konkretnego ruchu, np. - uderzanie stopami o podłogę - stukanie kolanami o siebie - stukanie łokciami o podłogę, o kolana - posuwanie stopami po podłodze - masowanie ud, łydek, stopy, podeszwy, pięty - przeliczanie palców - uderzanie pietami o podłogę - dotykanie stopy, kostki u nogi - głaskanie bioder - poklepywanie brzucha - unoszenie i opuszczanie ramion - krzyżowanie przedramion, rąk - naciąganie „rękawiczek” na palce - wskazywanie przez dzieci tych części ciała, o które prosi dorosły - chwytanie się za uszy

- pokazywanie policzków - nadmuchiwanie policzków i klepanie się po policzkach - poprawianie fryzury - mruganie oczami - wykonywanie makijażu – malowanie brwi, rzęs, ust - nacieranie skroni - kręcenie nadgarstkami – potrząsanie „bransoletkami” - „powitanie” paluszkami – składanie palców obu rąk - pełzanie na brzuchu - posuwanie się po podłodze w siadzie. - MOJE – TWOJE Wszyscy siedzą w parach (dorosły-dziecko) naprzeciwko siebie i wykonują kolejno poszczególne czynności: - kładą rękę na głowie, potem na głowie partnera - wskazują palcem swoje czoło, a potem czoło partnera - mrugają jednym okiem - dotykają swojego nosa, a potem nosa partnera

- chwytają za ucho, a potem chwytają za ucho partnera - poklepują swoje kolano, a potem kolano partnera - masują łydki, głaszczą uda - klepią się po brzuchu - poprawiają fryzurę. - NAPINANIE/ROZLUŹNIANIE MIĘŚNI RĄK I NÓG Dorosły leży na podłodze obok dziecka. Dziecko leży tuż obok dorosłego partnera. Na prośbę prowadzącego zajęcia zarówno dzieci, jak i dorośli napinają wszystkie mięśnie (np. mocno „przyklejają się” rękoma, nogami i głową do podłogi lub mocno przyciskają ręce do tułowia, nogi do siebie, zaciskają mocno oczy i usta), a potem je rozluźniają. - PRAWIDŁOWE ODDYCHANIE W POZYCJI LEŻĄCEJ Dorosły leży na podłodze obok dziecka, trzymając ręce na brzuchu. Dziecko leży tuż obok dorosłego partnera i tak jak on trzyma ręce na brzuchu. Leżący nabierają powietrza, po czym długo wypuszczają je ustami (np. sycząc). Ćwiczenia można modyfikować, proponując, np. nabieranie powietrza nosem, napełnianie brzucha powietrzem (robiąc z niego „balonik”), wypuszczanie powietrza nosem.

- WYSTUKIWANIE RYTMU Wszyscy leżą „w rozsypce” na podłodze. Jedna osoba wystukuje dowolny rytm wybraną przez siebie częścią ciała (może to być np. klaskanie, uderzanie piętą o podłogę, pstrykanie palcami, uderzanie dłońmi o uda), a pozostałe osoby ją naśladują. Ćwiczenie należy kontynuować, zmieniając osobę inicjującą rytm. - KONCERT I Dorosły leży na brzuchu na podłodze naprzeciwko dziecka, z dłońmi wyciągniętymi przed siebie. Dziecko leży na brzuchu na podłodze, przykładając do niej ucho. Dorośli „grają” paluszkami dla dzieci – swoich słuchaczy: najpierw lekko uderzając opuszkami palców w podłogę, potem coraz mocniej, a następnie kolejno: kantami dłoni , pięściami i całymi dłońmi. Siłę i rytm uderzeń o podłogę należy zmieniać w taki sposób, by dzieci mogły rozróżniać dźwięki. Ćwiczenie jest kontynuowane po zmianie ról: dzieci grają dla dorosłych. Można tu wprowadzić swoistą fabułę: gra na pianinie, „palcówki”, akordy, gra na całej klawiaturze fortepianu.

- KONCERT II – ZMIANY POGODY Dorosły leży na brzuchu na podłodze naprzeciwko dziecka, z dłońmi wyciągniętymi przed siebie. Dziecko leży na brzuchu na podłodze, przykładając do niej ucho. Dorośli „grają” paluszkami dla dzieci – swoich słuchaczy: najpierw lekko uderzając opuszkami palców w podłogę, potem coraz mocniej, a następnie kolejno: kantami dłoni , pięściami i całymi dłońmi. Siłę i rytm uderzeń o podłogę należy zmieniać w taki sposób, by dzieci mogły rozróżniać dźwięki. W ćwiczeniu tym wprowadza się swoistą fabułę: - drobny deszczyk (ciche stukanie palcami o podłogę) - duży deszcz (silne stukanie palcami o podłogę) - deszcz zacina (uderzanie krawędziami dłoni) - grad wielkości kurzego jajka (uderzanie pięściami) - ulewa (wodzeni dłońmi po podłodze). - KONCERT III – GRA NA PLECACH Dorosły klęczy na podłodze obok leżącego dziecka. Dziecko leży na brzuchu na podłodze. Dorośli „grają” palcami na plecach dzieci, najpierw lekko uderzając opuszkami palców, potem coraz mocniej, a następnie kantami dłoni, pięściami i całymi dłońmi. W trakcie wykonywania ćwiczenia należy zmieniać siłę i rytm uderzeń. Zabawę można urozmaicać, dokonując zamiany ról: dzieci grają na plecach dorosłych. - ŚWIADOMOŚĆ KOLAN I Wszyscy przyjmują pozycję siedzącą. Następnie każdy wykonuje: poklepywanie, masowanie, głaskanie kolan, stukanie kolanami o siebie, stukanie łokciami o kolana. - ŚWIADOMOŚĆ KOLAN II Wszyscy znajdują się w pozycji stojącej. Podciąganie dłonią kolana do góry, podskakiwanie na ugiętych kolanach, podskakiwanie ze złączonymi kolanami.

- PLAŻOWANIE I Dorośli i dzieci leżą na brzuchach w kręgu tak, aby wszyscy się widzieli. Machanie nogami (góra-dół), na przemian uginanie i prostowanie nóg w kolanach, podnoszenie i opuszczanie złączonych nóg, „bicie braw” stopami (jedna stopa uderza w drugą). - PLAŻOWANIE II Dorośli i dzieci leżą na brzuchach w kręgu tak, aby wszyscy się widzieli. Podnoszenie (na polecenie prowadzącego) i machanie kolejno: prawą stopą i lewą dłonią, lewą stopą i prawą dłonią, prawą stopa i prawą dłonią, lewą stopą i lewą dłonią. Prowadzący zajęcia obserwuje czy dzieci (tylko te w wieku szkolnym) prawidłowo wskazują lewą i prawą stronę – zwłaszcza te dzieci, które leżą naprzeciwko dorosłych (lustrzane odbicie). - PRAWA RĘKA – LEWE UCHO Wszyscy (dzieci na przemian z dorosłymi) siedzą w kręgu. Osoba wybrana przez prowadzącego w sposób „nietypowy” wskazuje na dowolną część ciała (ewentualnie opisuje słowami to, co robi, np. „Prawym kciukiem pokazuję lewe ucho”, „lewą piętę kładę na prawe kolano”, „palcem wskazującym lewej dłoni wskazuję nos”), inni zaś ją naśladują. W trakcie wykonywania ćwiczenia powinno się zwrócić uwagę na rozróżnianie przez dzieci w wieku szkolnym prawej i lewej strony. - RUCHOMA PODŁOGA Kilkoro dorosłych leży obok siebie (ramię przy ramieniu, biodro przy biodrze) na brzuchu na podłodze. Dzieci (jedni=o za drugim) ustawiają się z jednej strony leżącej grupy osób. Dzieci przeczołgują się po dolnej części pleców, po pośladkach i udach leżących (bez pomagania sobie kolanami).

III. ĆWICZENIA KSZTAŁTUJĄCE ŚWIADOMOŚĆ PRZESTRZENI - PRZECIĄGANIE SIĘ (I) – JAK NAJWYŻEJ Dorośli i dzieci leżą na plecach „w rozsypce” na podłodze. Sięganie rękoma i nogami „do sufitu”, wyciąganie ich jak najwyżej, naśladowanie ruchem dłoni gestu wkręcania żarówki. - PRZECIĄGANIE SIĘ (II) – JAK NAJSZERZEJ Dorośli i dzieci leżą na plecach „w rozsypce” na podłodze. Przeciąganie się (niczym w łóżku), każdy próbuje zająć jak najwięcej miejsca na podłodze, a potem – na sygnał dany przez prowadzącego ćwiczenia- kuli się jak najmocniej, aby zająć jak najmniejszą przestrzeń. Starsze dzieci mogą też pisać w powietrzu litery i cyfry (stopą lub dłonią). - PEŁZANIE Dorośli i dzieci leżą na plecach „w rozsypce” na podłodze (na plecach lub na brzuchu). Poruszanie się po podłodze w przód i w tył (pełzanie) – ruch wykonywany za pomocą rąk. - CZOŁGANIE SIĘ Dorośli i dzieci leżą na brzuchu na podłodze. Czołganie się po podłodze (mogą na niej być rozłożone różne przeszkody, np. materace, koce). Ta forma ruchu jest doskonałym ćwiczeniem uaktywniającym kręgosłup i rozwijającym koordynację ruchową rąk i nóg.

- RACZKOWANIE Dzieci wykonują klęk podparty. Dzieci raczkują, czyli poruszają się po sali, opierając się na dłoniach i kolanach. - CZWORKOWANIE Dzieci wykonują koci grzbiet. Dzieci poruszają się na czworakach (starają się położyć na podłodze całe dłonie), naśladując ruchy i głosy zwierząt (kotki, pieski) początkowo każde samo, potem w parach, kładąc jedna dłoń na dłoni partnera, a w końcu w parach, z nogami (uda) lub rękoma (ramiona) przewiązanymi szarfą. Ćwiczenie to może mieć formę opowieści ruchowej, np. „Pewnego ranka kotki wyszły na spacerek…” - PRZECHADZKA Wszyscy znajdują się w pozycji stojącej. Dzieci i dorośli poruszają się po Sali, omijając inne osoby i ewentualne przeszkody: najpierw z otwartymi oczami, następnie z zamkniętymi oczami i rękoma wyciągniętymi przed siebie, na koniec z zamkniętymi oczami i rękoma opuszczonymi wzdłuż tułowia. Po sali należy poruszać się powoli i ostrożnie. Na zakończenie można wymienić się wrażeniami. - PRZECHADZKA W PARACH Wszyscy łączą się w pary (dorosły-dziecko). Poruszanie się w parach po sali – dorośli prowadzą dzieci, które spacerują najpierw z otwartymi, a następnie z zamkniętymi oczami. Potem następuje zamiana ról. Ćwiczenie to można wykonywać też w trójkach (dziecko jest prowadzone przez dwie osoby dorosłe).

- BĄCZEK Wszyscy siedzą na podłodze z nogami ugiętymi w kolanach i lekko uniesionymi. Odpychając się rękoma, każdy próbuje samodzielnie obracać się w miejscu wokół własnej osi. - WIATRACZEK Wszyscy leżą na brzuchu na podłodze z nogami ugiętymi w kolanach. Odpychając się rękoma, każdy próbuje obracać się na brzuchu wokół własnej osi. - RAKI Wszyscy leżą na plecach na podłodze, z nogami ugiętymi w kolanach i rękoma wyciągniętymi za głowę, cała grupa zwrócona jest głowami do środka sali. Odpychając się nogami, wszyscy przesuwają się na plecach po podłodze i próbują palcami ręki - „szczypcami” złapać inną poruszająca się w ten sam sposób osobę. - WAGONIKI – POWITANIE Dorośli i dzieci siedzą na podłodze. Uczestnicy ćwiczeń „jeżdżą” (niczym wagoniki) po podłodze, odpychając się nogami i rękami, witają się z osobami, które spotykają po drodze (np. przez podanie dłoni „przybicie piątki”, trafienie stopą w stopę). - WAGONIKI – MAŁE WAGONY Dorośli i dzieci siedzą na podłodze, tworząc „foteliki-wagoniki”. Pary łącza się w czwórki, które poruszają się po sali w różnych kierunkach.

- MOSTY/DOMKI I Dorośli – w klęku podpartym – tworzą ze swoich ciał „mosty/domki”. Dzieci siedząc na podłodze obok dorosłych (każde osobno). Dzieci przechodzą pod (dołem) i nad (górą) dorosłymi. Prowadzący zajęcia powinien starać się zaangażować do tego ćwiczenia wszystkie dzieci i towarzyszące im osoby. - MOSTY/DOMKI II Wszyscy dorośli i niektóre dzieci leżą na brzuchu na podłodze. Pozostałe dzieci na czworakach lub w pozycji stojącej przechodzą nad leżącymi. Przy czworakowaniu należy uważać na osoby leżące i starać się ani kolanami, ani stopami ich nie dotknąć (nie kopnąć). Można też próbować przechodzić nad leżącymi z zamkniętymi oczami. - MAŁE TUNELE Dwóch-trzech dorosłych tworzy „tunel”, klęcząc obok siebie (bark w bark, biodro w biodro) i podpierając się rękoma. Dziecko (albo więcej dzieci)oczekuje z jednej strony przy „wejściu do tunelu”. Przechodzenie (przeczołgiwanie się) dzieci na drugą stronę „tunelu”. Przechodząc pod „tunelem”, dzieci starają się nie uderzyć osób klęczących – raczej pełzają (nie pomagając sobie kolanami i stopami), polegając jedynie na sile własnych ramion. - ZA GŁOSEM Dorosły stoi obok siedzącego na podłodze dziecka. Dziecko siedzi na podłodze z zamkniętymi oczami, w lekkim rozkroku (z nogami ugiętymi w kolanach). Dorosły chodzi dookoła dziecka, szepcząc jego imię, dziecko zaś porusza się po podłodze w siadzie (albo na czworakach), podążając za głosem dorosłego.

- SPACERY Wszyscy, stojąc, tworzą pary (dorosły-dziecko). Spacerowanie osobno, a potem z partnerem: - do przodu - do tyłu - w prawo - w lewo - chodzenie dużymi krokami - chodzenie drobnymi kroczkami - chodzenie na palcach i w półprzysiadzie („olbrzymy”, „krasnoludki”) - podskakiwanie, a następnie bezpieczne przewracanie się („miękkie lądowanie”).

IV. ĆWICZENIA OPARTE NA RELACJI „Z” (RELACJI OPIEKUŃCZEJ) Do podstawowych form relacji „z” należą: - obejmowanie - balansowanie - kołysanie - przytrzymywanie się - przechodzenie przez „domki”, „schowki”, „tunele” - naśladowanie ruchu samolotu - bezpieczne przewracanie - wykonywanie przewrotów - bujanie - wzajemne uściski - podtrzymywanie - przenoszenie ciężaru ciała - turlanie - przenoszenie innych osób - pełzanie - przeskakiwanie przez przeszkody - poklepywanie - huśtanie - przetaczanie - przechodzenie pod i nad osobami (przedmiotami). - kołysanie w poziomie - ciągnięcie

- FOTELIK Dorosły siedzi w rozkroku na podłodze, obejmując rękoma siedzące przed nim dziecko. Dziecko siedzi na podłodze przed dorosłym, odwrócone do niego plecami. Kołysanie dziecka na boi, poruszanie się wraz z nim w przód i tył. - LEŻANKA I Dorosły leży na plecach na podłodze. Dziecko leży brzuchem na brzuchu dorosłego, twarze partnerów zwrócone są ku sobie. Obejmowanie i kołysanie dziecka. - LEŻANKA II Dorosły leży na brzuchu na podłodze. Dziecko leży brzuchem na plecach dorosłego. Kołysanie się wraz z dzieckiem na boki, poruszanie się w przód i w tył. Dziecko może tez pełzać po plecach dorosłego, a także przemieszczać się wraz z nim (dorosły lekko podtrzymuje dziecko). - W BUJAMYN FOTELU Dorosły siedzi na podłodze w rozkroku, z ugiętymi nogami. Dziecko siedzi na podłodze przed dorosłym, odwrócone do niego plecami. Dorosły, podtrzymując za uda siedzące przed nim dziecko, przetacza się na lewy lub prawy bok.

- ROLOWANIE PO PODŁODZE Dorosły klęczy na podłodze przy leżącym obok dziecku. Dziecko leży na plecach na podłodze. Dorosły stara się lekko i powoli obrócić (przetoczyć) dziecko na brzuch. Podczas wykonywania tej czynności na chwilę zatrzymuje dziecko na boku, przez moment kołysze je w tej pozycji i przetacza dalej. Ćwiczenie jest kontynuowane po zamianie ról. - ROLOWANIE NA NOGACH DOROSŁEGO Dorosły siedzi na podłodze z wyprostowanymi nogami. Dziecko leży brzuchem na udach dorosłego (w poprzek jego nóg). Dorosły kilkakrotnie delikatnie przetacza dziecko w kierunku stóp i z powrotem, a na końcu – w podobny sposób – zsuwa je na podłogę. - MASAŻYKI - PISARZYKI Dorosły siedzi na podłodze z wyprostowanymi nogami. Dziecko leży brzuchem na udach dorosłego (w poprzek jego nóg). Dorosły masuje plecy dziecka, lekko opukuje je palcami i kantami dłoni, rysuje lub „pisze” na plecach, a dziecko próbuje odgadnąć, co kreśli jego partner. - WYCIECZKA I Dorosły stoi przed leżącym na podłodze dzieckiem. Dziecko leży na plecach na podłodze, z ramionami wyciągniętymi w tył (za głowę). Dorosły, przytrzymując dziecko za nogi na wysokości kostek, lekko przeciąga je w różnych kierunkach.

- WYCIECZKA II Dorosły stoi przed leżącym na podłodze dzieckiem. Dziecko leży na plecach na podłodze, z ramionami wyciągniętymi w tył (za głowę). Dorosły, trzymając dziecko za dłonie i nadgarstki, lekko ciągnie je po podłodze. - WYCIECZKA – STOS Dorosły stoi przed leżącym na podłodze dzieckiem. Dziecko leży na plecach na podłodze, z ramionami wyciągniętymi w tył (za głowę). Ćwiczenie wykonywane, w sposób jak wyżej, ale tym razem dorośli przeciągają dzieci w jedno miejsce, układają je blisko siebie – tworząc tzw. stos. Można pozwolić dzieciom przez chwilę leżeć obok siebie, a nawet częściowo na sobie (np. krzyżując ich nogi i ręce, kładąc głowę jednego dziecka na kolana innego). Następnie każde dziecko „wyciągane jest” na zewnątrz „stosu”. Podczas wykonywania tego ćwiczenia należy reagować na wszelkie przejawy niezadowolenia dzieci. - HIPOTERAPIA Dorosły (w lekkim rozkroku) wykonuje klęk podparty. Dziecko leży brzuchem na plecach dorosłego, mocno obejmuje partnera rękoma i nogami. Kołysanie się z dzieckiem na boki, poruszanie się w przód i w tył, chodzenie po sali na czworakach. - MAŁPKA Dorosły wykonuje klęk podparty (nogi w lekkim rozkroku). Dziecko leży na plecach na podłodze, jego twarz znajduje się na wysokości twarzy dorosłego. Dorosły pochyla się nad dzieckiem, tak aby mogło ono mocno go objąć (niczym małpka). Następnie – nadal w klęku podpartym – lekko kołysze dziecko, próbuje poruszać się z nim po sali. Z małym i lekkim dzieckiem (podtrzymując je jedną ręką) można też spróbować wstać.

- HUŚTAWKA I Co najmniej dwie dorosłe osoby stoją obok leżącego dziecka. Dziecko leży na plecach na podłodze. Jeden dorosły trzyma dziecko za ręce, a drugi za nogi i w ten sposób lekko unoszą dziecko nad podłogę oraz kołyszą je na boki. - HUŚTAWKA II Co najmniej dwie dorosłe osoby stoją obok leżącego dziecka. Dziecko leży na plecach na podłodze. Jeden dorosły trzyma dziecko za rękę i za nogę, a drugi trzyma je w ten sam sposób, lecz po przeciwnej stronie. Dorośli lekko unoszą dziecko nad podłogę i delikatnie kołyszą je na boki. - CYRKOWIEC Dorosły siedzi na podłodze w lekkim rozkroku, z nogami ugiętymi w kolanach. Dziecko (tylko małe i lekkie) staje na kolanach dorosłego. , trzymając go za ręce. Dorosły ugina i prostuje nogi w kolanach, tym samym unosząc i opuszczając dziecko. - WALEC Co najmniej 2 -3 osoby dorosłe leżą obok siebie na podłodze – na brzuchu, z głowami zwróconymi w jednym kierunku. Jedno dziecko leży brzuchem na plecach dorosłych (w poprzek). Dorośli jednocześnie przetaczają się przez jedno ramię, przesuwając dziecko po swoich plecach w jedną lub drugą stronę.

- WIADUKT Co najmniej 2 -3 dorosłych wykonuje obok siebie klęk podparty (głowy zwrócone w jednym kierunku) tworząc „tunel”. Dziecko leży na brzuchu na plecach dorosłych. Dziecko, leżąc brzuchem na plecach dorosłych, próbuje przeciągnąć się rękami po płaszczyźnie utworzonej z pleców dorosłych. - FALA Co najmniej 2 -3 dorosłych wykonuje obok siebie klęk podparty (głowy zwrócone w jednym kierunku) tworząc „tunel”. Dziecko leży brzuchem lub plecami na plecach dorosłych (w poprzek). Dorośli (jednocześnie) lekko kołyszą dziecko w przód i tył, na boki, zataczają kółka. - ZAPRZĘG KONNY Kilku dorosłych wykonuje obok siebie klęk podparty (głowy zwrócone w jednym kierunku), tworząc „tunel”. Dziecko leży brzuchem lub plecami na plecach dorosłych (w poprzek). Dorośli jednocześnie poruszają się po Sali w jednym kierunku, robiąc kilka ruchów („kroków”) w przód, a potem w tył. - MAŁY SAMOLOT Dorosły leży na plecach na podłodze, z nogami ugiętymi w kolanach (podudzia uniesione do góry). Dziecko leży brzuchem na podudziach dorosłego i trzyma go za ręce. Dorosły, trzymając dziecko za ręce, ruchem nóg unosi je w górę i lekko kołysze. Kiedy twarze partnerów sa naprzeciwko siebie, dorosły i dziecko próbują nawiązać kontakt wzrokowy.

- DOMKI Dorosły - w klęku podpartym – tworzy „domek” dla dziecka. Dziecko wchodzi do „domku” (siada skulone pod dorosłym). Dziecko wychodzi spod dorosłego, przechodzi między jego nogami i rękoma, przechodzi nad dorosłym w dowolny sposób. - KASKADER Dorosły siedzi w lekkim rozkroku na podłodze. Dziecko stoi tuż za plecami dorosłego. Dziecko kładzie się brzuchem na ramieniu dorosłego i –podtrzymywane przez niego – wykonuje przewrót w przód, lądując plecami na jego nogach. - PLECAK Dorosły w pozycji stojącej trzyma dziecko na plecach lub na brzuchu (jak plecak) albo na ramionach („na barana”). Dziecko obejmuje dorosłego rękoma i nogami. Dorosły spaceruje z „plecakiem” po sali, podtrzymując go dwoma rękoma (trzyma dłonie od biodrami dziecka). - KOSZYCZEK Dwóch dorosłych staje przodem do siebie i splata ręce, tworząc tzw. koszyczek. Dziecko siada na splecionych dłoniach dorosłych, rękoma chwyta ich za szyje. Dorośli spacerują z dzieckiem po sali, lekko je kołysząc.

V. ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE RELACJĘ „PRZECIWKO” (RELACJĘ MOCY I ENERGII) Do podstawowych form relacji „przeciwko” to: - opieranie się - zapieranie się - napieranie i podpieranie się - popychanie i odpychanie - przepychanie się - „przyklejanie się” do podłoża - przesuwanie i przewracanie partnera - wyślizgiwanie się - „przygniatanie” partnera - wyczołgiwanie się - naciskanie i zaciskanie - oporowanie - turlanie i toczenie się - powstrzymywanie partnera - obejmowanie i przytrzymywanie w uścisku - wyswobadzanie się z uścisku i wydostawanie się z uchwytu - chwytanie i trzymanie - podtrzymywanie, przytrzymywanie i utrzymywanie - przeciąganie partnera - wzajemne uściski.

- SPYCHACZ Dorosły siedzi w rozkroku na podłodze. Dziecko siedzi w rozkroku na podłodze, odwrócone plecami do dorosłego. Dorosły przesuwa (przepycha) dziecko do przodu po podłodze, odpychając się nogami i rękoma od podłoża. Potem następuje zamiana ról: dziecko, odpychając się od podłogi, próbuje przesunąć partnera. Dorosły ustępuje wówczas, gdy poczuje, że dziecko użyło do tego ćwiczenia całej swojej siły. - CIĄGNIĘCIE Dorosły leży na plecach na podłodze, z nogami i rękoma rozłożonymi swobodnie na boki. 2 -3 dzieci stoi obok leżącego na podłodze dorosłego. Dzieci chwytają leżącego na podłodze partnera (dorosłego) za dowolna kończynę i próbują jednocześnie przeciągnąć go w inne miejsce, przy czym starają się go nie szarpać. Należy zwrócić uwagę, aby biodra i barki lezącego cały czas przylegały do podłoża. - ODKLEJANIE Dorosły klęczy obok leżącego na podłodze dziecka. Dziecko leży na plecach na podłodze całym ciałem przywiera („przykleja się”) do podłoża. Dorosły próbuje podnieść („odkleić” od podłogi) kolejne części ciała dziecka. Potem następuje zamiana ról. To samo ćwiczenie można wykonać z dzieckiem, które leży na brzuchu. Należy zachować szczególną ostrożność przy unoszeniu głowy partnera. - SKAŁA Dorosły przyklęka, dość stabilnie opierając się dłońmi o podłoże. Dziecko stoi lub klęczy obok partnera. Dziecko próbuje przesunąć, poruszyć dorosłego („skałę”), za każdym razem z innej strony. Potem następuje zamiana ról. W przypadku zapierającego się dziecka należy z wyczuciem sprawdzić, ile siły włożyło ono w utrzymanie swojej pozycji.

- PACZKA Dorosły klęczy naprzeciwko dziecka. Dziecko siedzi skulone na podłodze, mocno ściska ręce i nogi, układem ciała przypominając związana paczkę. Dorosły próbuje „rozpakować paczkę”, z wyczuciem odciągając ręce i nogi dziecka. Należy przyjąć zasadę, że raz „odklejona” od ciała ręka lub noga nie może już wrócić na swoje miejsce. - KLATKA Dorosły siedzi na podłodze w rozkroku i obejmuje dziecko rękoma oraz nogami – tworzy „klatkę”. Dziecko siedzi w rozkroku odwrócone plecami do dorosłego. Dziecko próbuje uwolnić się z uścisku (wydostać się z „klatki”). Gdy wkłada ono w ćwiczenie maksymalną siłę, osoba współćwicząca stopniowo rozluźnia uchwyt. - PRZEPYCHANKI Dorosły siedzi na podłodze w rozkroku, tyłem do dziecka. Dziecko siedzi na podłodze w rozkroku (tyłem do dorosłego). Na sygnał dany przez prowadzącego każdy próbuje przepchnąć partnera w przeciwna stronę. Wygodniej jest wykonywać to ćwiczenie np. w spodniach dresowych, wykorzystując powierzchnię podłogi do poślizgu. - WSPINACZKA Dorosły stoi w rozkroku, z nogami lekko ugiętymi w kolanach i rękoma rozłożonymi na boki. Dziecko stoi przed dorosłym. Dziecko próbuje „wdrapać się” na dorosłego, który starając się mu to zadanie utrudnić, dyskretnie asekuruje jego ruchy.

- OWOC WISI - OWOC SPADA Dorosły przyjmuje stabilną pozycję stojącą, jedną rękę wyciąga w bok. Dziecko stoi przed dorosłym partnerem. Dziecko chwyta dorosłego za ramię i próbuje utrzymać się jak najdłużej w powietrzu (tak długo, jak może). Dla bezpieczeństwa dzieci ćwiczenie to można wykonywać na materacu. - TWIERDZA Grupa dorosłych stoi w zwartym kręgu, trzymając się pod ręce – tworzą „twierdzę”. Kilkoro dzieci siedzi wewnątrz „twierdzy”. Na sygnał dany przez prowadzącego dzieci próbują wydostać się na zewnątrz kręgu. - KŁODA Dorosły leży na brzuchu na podłodze. Dziecko (lub kilkoro dzieci) leży brzuchem na plecach dorosłego (w poprzek), przygniatając go do podłogi. Dorosły próbuje wydostać się (zrzucić z siebie „kłodę”) spod leżącego na nim dziecka (dzieci). Potem następuje zamiana ról – dorosły przytrzymuje dzieci. - STUDNIA Dorośli, ewentualnie kilkoro dzieci (5 -6), siedzą w kręgu (odwróceni do siebie placam 0, trzymając się pod ręce. Jedno dziecko siedzi z ugiętymi kolanami w środku kręgu. Grupa zacieśnia krąg, a znajdujące się wewnątrz dziecko próbuje wstać i uwolnić się z uścisku grupy.

- GWIAZDA Kilkoro dorosłych klęczy obok dzieci. Dzieci leżą w kręgu na podłodze na brzuchu (zwrócone głowami do środka kręgu), mocno trzymając się za ręce. Dorośli próbują rozłączyć dzieci, oddzielając je od siebie poprzez ciągnięcie ich za stopy na zewnątrz kręgu. -KULA U NOGI Dorosły stoi w lekkim rozkroku. Dziecko siada przy nodze partnera, obejmuje ją rękoma i nogami, mocno się jej trzyma. Dorosły próbuje poruszać się po sali z dzieckiem „u nogi”. - PACZKA W GÓRĘ I Dorosły pochyla się nad siedzącym dzieckiem. Dziecko siedzi skulone na podłodze z nogami ugiętymi w kolanach, mocno oplata i ściska rękoma swoje uda, w ten sposób przypominając związaną paczkę. Dorosły unosi dziecko do góry, trzymając je za splecione dłonie i podtrzymując jego plecy (stara się „rozpakować paczkę”). - PACZKA W GÓRĘ II Dorosły pochyla się nad skulonym dzieckiem. Dziecko siedzi skulone na podłodze z nogami ugiętymi w kolanach, mocno oplata i ściska rękoma swoje nogi na wysokości kostek, w ten sposób przypominając związana paczkę. Dorosły unosi dziecko do góry i lekko kołysze je na boki (stara się „rozpakować paczkę”).

VI. ĆWICZENIA OPARTE NA RELACJI „RAZEM” (RELACJI PARTNERSKIEJ) Do podstawowych form aktywności kształtujących relację „razem” zaliczamy: - opieranie się o partnera - przyciąganie - podpieranie - balansowanie - podnoszenie, unoszenie - równoważnie - trzymanie, podtrzymywanie - współdziałanie partnerów - wzajemne uściski - „przyklejanie się” do podłoża/do partnera - obejmowanie - ciągnięcie - naśladowanie partnera - masowanie - poklepywanie.

- ROWEREK Dorosły leży na plecach na podłodze z nogami uniesionymi w górę i ugiętymi w kolanach. Dziecko leży tak jego partner, stopy opiera o stopy dorosłego. Dorosły razem z dzieckiem wykonuje nogami tzw. rowerek (ruchy koliste na zewnątrz i do wewnątrz). - PIŁOWANIE DREWNA Dorosły siedzi w rozkroku, zwrócony przodem do dziecka, trzymając go za dłonie, nogi dziecka (wyprostowane w kolach) znajdują się pod nogami dorosłego. Dorosły i dziecko na przemian kładą się na plecach na podłodze, cały czas trzymając się za ręce. - TOR PRZESZKÓD Kilkoro dorosłych (lub grupa dzieci) tworzących „tunel” kładzie się na brzuchu na podłodze (co druga lub co trzecia osoba), reszta osób pozostaje w pozycji klęczącej. Dzieci (jedno za drugim) ustawiają się przy „wejściu do tunelu”. Dzieci przechodzą przez „tunel” – pokonują „tor przeszkód”: przechodzą raz nad osoba leżącą, raz pod osobą klęczącą. Wskazane jest, aby ćwiczący, przechodząc przez tunel, polegali jedynie na sile własnych ramion (bez pomocy kolan i stóp). - HAMAK Dorośli (lub kilkoro dzieci) klęczą w parach zwróceni przodem do siebie, trzymając się za przedramiona (para przy parze) – tworzą nad podłogą z własnych rąk „hamak”. Dziecko ustawia się po jednej stronie klęczących. Dziecko w dowolny sposób przechodzi nad i pod rękami klęczących osób. Potem odpoczywa, kładąc się na rękach dorosłych, którzy delikatnie je kołyszą. Na koniec dorośli powolnym ruchem kołyszącym kładą dziecko na podłogę

- LUSTRO Dorosły Siedzi na podłodze w lekkim rozkroku, zwrócony przodem do dziecka. Dziecko siedzi naprzeciw dorosłego, zwrócone do niego przodem. Dorosły „rysuje” ręką (rękoma) w powietrzu różne figury (np. koło, kwadrat) lub naśladuje pewne czynności (np. jazdę samochodem, czytanie książki), dziecko zaś stara się jak najdokładniej naśladować ruchy dorosłego (lustrzane odbicie). Potem następuje zamiana ról. - MAŃKA – WSTAŃKA Dorosły siedzi na podłodze przodem do dziecka, z nogami złączonymi i ugiętymi w kolanach, trzymając dziecko za ręce. Dziecko siedzi przodem do dorosłego, z nogami złączonymi i ugiętymi w kolanach, trzyma dorosłego za ręce, stopy układa na stopach partnera. Obaj partnerzy jednocześnie wstają, a potem siadają, pomagając sobie nawzajem przez przytrzymywanie swoich rąk. - BALANSOWANIE Dorosły siedzi na podłodze zwrócony przodem do dziecka, w lekkim rozkroku i z nogami ugiętymi w kolanach, trzyma dziecko za ręce. Dziecko stoi przed siedzącym dorosłym, trzymając go za ręce. Dziecko wchodzi na kolana dorosłego, staje na nich i w tej pozycji próbuje utrzymać równowagę, cały czas trzymając dorosłego za ręce (w zaawansowanej formie ćwiczenia dziecko stoi na kolanach dorosłego wyprostowane, z rękoma rozłożonymi na boki, a dorosły trzyma je za nogi na wysokości kolan).

- PODSKOKI W TRÓJKACH Dwóch dorosłych stoi obok dziecka (po obu jego stronach), podtrzymując je pod ręce (jedną rękę trzymają pod łokciami dziecka, a drugą chwytają jego dłonie). Dziecko stoi między dorosłymi, trzymając łokcie jak najbliżej tułowia. Dorośli, podtrzymując dziecko, pomagają mu jak najwyżej podskakiwać. - RAZEM W KOLE Wszyscy siedzą lub stoją w kole. , Trzymając się za ręce (dzieci na przemian z dorosłymi). Cała grupa (trzymając się za ręce) porusza się, kierując się na zewnątrz koła (następnie do wewnątrz, w prawo, w lewo). Podobnie można się bawić w kilku małych grupach (krąg tworzą wówczas 2 -3 pary). - PLECAMI DO SIEBIE Dorosły stoi tyłem do dziecka, lekko opierając się o nie plecami, trzyma je pod łokcie. Dziecko stoi tyłem do dorosłego, lekko opierając się o niego plecami. Partnerzy – na przemian – przerzucają ciężar ciała z jednej osoby na drugą, pochylając się w przód i odchylając w tył (przy dużej dysproporcji pod względem wzrostu i wagi ćwiczenie to wykonuje tylko silniejszy partner).

- OBROTY W LEŻENIU Wszyscy leżą w kole(dzieci na przemian z dorosłymi), głowami skierowanymi do środka, trzymając się za dłonie. Na sygnał dany przez prowadzącego wszyscy leżący jednocześnie poruszają się (wykonują obrót) w jednym, wyznaczonym kierunku. - KRZESEŁKO Dwóch dorosłych stoi przodem do siebie, jeden drugiego chwyta rękoma w taki sposób, aby utworzyć „krzesełko” (lewa ręka za prawym nadgarstkiem i połączenie rąk). Dziecko siada na splecionych dłoniach dorosłych i rękami chwyta ich za szyje. Dorośli, stojąc w miejscu, lekko kołyszą dziecko w przód i w tył, a następnie spacerują po sali z siedzącym „na krzesełku” dzieckiem. - MAŁA PIRAMIDA Dorosły stoi naprzeciw dziecka w małym rozkroku, z nogami lekko ugiętymi w kolanach, trzyma dziecko za ręce. Dziecko stoi naprzeciwko dorosłego, trzymając go za ręce. Dziecko staje (bez butów) na udach dorosłego, który lekko odchyla się w tył, dziecko zaś – cały czas trzymając dorosłego partnera za ręce – prostuje się i odchyla wyprostowany tułów do tyłu. - UNOSZENIE Dorosły stoi za dzieckiem, trzyma lub obejmuje je rękoma pod ramionami (splatając dłonie na wysokości klatki piersiowej dziecka). Dziecko stoi odwrócone do dorosłego plecami. Dorosły unosi dziecko do góry i kołysze nim na boki (jak wahadłem w zegarze), dziecko pomaga w kołysaniu ruchami bioder.

- MASAŻ GRUPOWY Kilkoro dorosłych i dzieci klęczy wokół leżącego dziecka. Dziecko (lub dorosły) leży na brzuchu na podłodze (na kocu lub materacu), z rękoma wyciągniętymi wzdłuż tułowia. Grupa (jednocześnie) wykonuje polecenia prowadzącego: - „rozgrzewamy dłonie” – wszyscy zacierają dłonie - „pada drobny deszczyk” – wszyscy lekko opukują paluszkami plecy, pośladki i nogi leżącego - „deszcz lekko zacina” – lekko uderzają kantami dłoni - „pada grad” – lekko uderzają leżącego pięściami - „pada śnieg” – całymi dłońmi z rozsuniętymi palcami opukują leżącego - „wycieramy leżącego ręcznikiem” – kilkakrotnie wszyscy przesuwają dłonie po osobie leżącej (od głowy do stóp) i „otrzepują” ręce w powietrzu - „przykrywamy leżącego kocykiem” – wszyscy kładą dłonie na osobie leżącej „przykrywając” nimi jak największą powierzchnie jej ciała - „odkrywamy leżącego” – wszyscy unoszą dłonie do góry, lekko rozluźniając je. Przed wykonaniem ćwiczenia należy poprosić osobę leżącą o przyzwolenie na opukiwanie jej stóp, dłoni i głowy oraz zapytać, czy nie ma na swoim ciele miejsc szczególnie wrażliwych bądź bolących, których dotknięcie mogłoby być dla niej nieprzyjemne. - KARUZELA Wszyscy stoją w kręgu, dzieci na przemian z dorosłymi. Dorośli chwytają się za ręce i przykucają, dzieci zaś siadają na ich splecionych dłoniach, chwytają ich za szyję. Dorośli podnoszą się, a następnie poruszają się w jedną stronę, unosząc dzieci na splecionych dłoniach. Potem zmieniają kierunek ruchu. Na koniec zatrzymują się i przykucają, aby dzieci mogły same ponownie wstać.

ZABAWY Z KOCEM Do podstawowych form aktywności podczas zabaw z kocem zaliczamy: - przykrywanie się kocem/odkrywanie się - ciągnięcie na kocu, za koc -zawijanie - otulanie się kocem - odpychanie się na kocu - przechodzenie nad/pod kocem - przeskakiwanie przez koc - przechodzenie przez „tunele” - wachlowanie - składanie/rozkładanie koca - zwijanie/rolowanie koca - kołysanie i podrzucanie w kocu - kręcenie w kocu.

- POWITANIE 1 -2 dorosłych siedzi na podłodze razem z dziećmi, w kręgu, wszyscy mają nogi wyprostowane i przykryte kocem. Wszyscy witają się ze sobą stopami (pod kocem) poprzez dotknięcie własną stopą wszystkich innych stóp (w miarę możliwości). Następnie uczestnicy zajęć witają się ze sobą (nad kocem) poprzez dotknięcie palców dłoni i podanie sobie rąk. - NA KOCU – POD KOCEM Jedna osoba rozkłada koc na podłodze. Kilkoro dzieci siada lub kładzie się na kocu (dzieci siedzą na kocu jak na plaży lub kładą się na nim i próbują zająć jak najwięcej miejsca). Na prośbę dorosłego dzieci wchodzą pod koc (chowają się tak, by nie było widać żadnej części ich ciała). Jeśli na początku zabawy dzieci boja się same wchodzić pod koc, to dorosły wykonuje to ćwiczenie razem z nimi. Następnie wszyscy z powrotem siadają na kocu. - KOŁDERKA Dorośli siedzą w rozkroku na podłodze (w kręgu). Dzieci siedzą w „fotelikach” przed dorosłymi, opierając się plecami o swoich partnerów. Wszyscy przykrywają nogi kocem/ kocami („kołderką”). Na polecenie prowadzącego dorośli unoszą koc do góry, a dzieci zamieniają się pod kocem miejscami „fotelikach”.

- JASNO – CIEMNO Co najmniej dwóch dorosłych trzyma koc rozłożony nad głowami dzieci. Dzieci leżą lub siedzą na podłodze. Dorośli podnoszą i opuszczają koc, odpowiednio odkrywając i zakrywając dzieci. Jeśli któreś z dzieci obawia się tego ćwiczenia (boi się ciemności i zamkniętej przestrzeni), to dla dodania mu odwagi do udziału w zabawie można zaprosić jednego dorosłego (dorosły siada wraz z dziećmi pod kocem). - PODRÓŻE NA KOCU Dorosły zwija (roluje) koc i trzyma za jeden jego koniec. 1 -2 dzieci siada w rozkroku na końcu zrolowanego koca – „sanek” (jedno za drugim): pierwsze z nich trzyma się koca, a drugie trzyma za barki lub za pas dziecko siedzące przed nim. Dorosły ciągnie po podłodze (za wolny koniec koca) siedzące na „sankach” dzieci. Podczas tej zabawy dzieci powinny siedzieć na kocu – „sankach” w taki sposób, by można było łatwo je ciągnąć (dziecko może tez leżeć na brzuchu na zrolowanym kocu i w tej pozycji „jechać na sankach”). -MUMIA 1 -2 dorosłych trzyma za jeden brzeg koca. Dziecko leży ukosem na kocu (głowa w jednym rogu koca). Dorośli zawijają dziecko tak, by widać było tylko jego głowę („mumia”) i ciągnie je za wolny koniec koca po podłodze. - WYSPY Dorośli rozkładają na podłodze kilka koców (w odległości 1 -2 metrów od siebie). Dziecko stoi na jednym z koców. Dwoje dorosłych, podtrzymując dziecko za ramiona, pomaga mu wskoczyć na koc leżący obok (na „wyspę”) lub przeskoczyć inny koc.

- TUNEL TRÓJKĄTNY Dwóch dorosłych stoi w rozkroku na krawędziach koca (przodem do siebie) – każdy z nich rękoma trzyma za dwa rogi koca i łączy je, tworząc z koca trójkątny „tunel”. Dzieci oczekują na czworakach z jednej strony „tunelu”. Dzieci przechodzą na czworakach prze utworzony z koca „tunel”. Dla chętnych dorosły może przejść przez „tunel” jako pierwszy – przed dzieckiem. - TUNEL 2 -3 dorosłych wykonuje obok siebie klęk podparty, tworząc „tunel”, który następnie przykrywa się kocami. Dzieci oczekują na czworakach z jednej strony „tunelu”. Dzieci przechodzą pod dorosłymi w dowolny sposób. - NALEŚNIKI Dorosły stoi obok leżącego na kocu dziecka. Dziecko leży na kocu (przy jednym z jego końców). Dorosły zawija dziecko w koc (tak jak zawija się naleśniki), nie zawijając jego głowy, a potem, trzymając za wolną krawędź koca – „naleśnika”, rozwija je. Przy zawijaniu „naleśnika” wygodniej jest, gdy dziecko trzyma ręce wyciągnięte w górę (nad głowę). Sprawniejsze fizycznie dziecko może też spróbować rozwinąć się samodzielnie. - RZEŹBA Dorośli lub grupa dzieci stoją dookoła jednej osoby – „rzeźby” ukrytej pod kocem. Dziecko siedzące pod kocem przyjmuje taka pozycję, w które wytrzyma bez ruchu 2 -3 minuty. W tym czasie dorośli lub grupa dzieci próbują odgadnąć, jak wygląda „rzeźba” (dziecko przykryte kocem), a następnie starają się przyjąć taka samą pozycję. Potem „rzeźba” zostaje odkryta, aby można było porównać, czy uczestnicy zabawy przyjęli właściwą pozycje ciała.

- BUJANIE W KOCU Dwóch Dorosłych trzyma koc (każdy za dwa rogi). Dziecko (maksymalnie dwoje małych dzieci) leży na plecach na kocu. Dorośli unoszą dziecko w kocu nad podłogę i kołyszą je na boki. Jedno z dzieci może tez położyć się pod kocem, w którym kołysany jest kolega. W przydatku bardzo małego lub niepełnosprawnego dziecka 4 dorosłych kołysze koc, w którym leży dorosły wraz z dzieckiem. - PODRZUCANIE W KOCU 4 lub więcej dorosłych trzyma koc za wszystkie jego krawędzie. Dziecko kładzie się na plecach na środku koca. Dorośli unoszą dziecko w kocu do góry, delikatnie kołyszą dziecko na boki, a potem (jednocześnie) lekko podrzucają je w górę. Podczas wykonywania tego ćwiczenia cały czas powinno się obserwować reakcje podrzucanego dziecka. Im więcej dorosłych bierze udział w tej zabawie, tym lżej, łatwiej i bezpieczniej wykonać opisane tu zadanie. - KŁADKA Dorośli rolują kilka koców i kładą je na podłodze (jeden za drugim), tworząc z nich „kładkę”. Dzieci ustawiają się (jedno za drugim) z jednej strony „kładki”. Dzieci asekurowane prze dorosłych przechodzą po zrolowanych kocach jak po kładce. Sprawniejsze fizycznie dzieci wykonują to zadanie samodzielnie, idąc na przykład z zamkniętymi oczami. - KARUZELA 2 -4 dorosłych trzyma koc za rogi. 2 -3 dzieci siedzi na środku koca. Dorośli, poruszając się w jedna stronę (w prawo lub w lewo), obracają koc wraz z siedzącymi na nim dziećmi (te kręcą się jak na karuzeli).

- HAMBURGER 2 -4 dorosłych trzyma jeden koc za rogi, a drugim kocem (trzymanym w podobny sposób) przykrywa siedzące na kocu dzieci. 2 -3 dzieci siedzi na środku koca. Dorośli poruszają się w jedną stronę (w prawo lub w lewo) wraz z siedzącymi na kocu dziećmi. - FOCZKI Dorośli rozkładają kilka koców na podłodze. Dzieci kładą się na brzegach koców (każde dziecko na jednym kocu) tak, aby ramiona wystawały im poza koc. Dorośli zawijają dzieci w koce i kładą je na brzuchach. Dzieci poruszają się po Sali jak foczki – polegające tylko na sile własnych rąk (tułów i nogi zawinięte są w koc), a następnie dorośli ciągną je za zawinięte stopy po podłodze. - HUŚTAWKA 2 dorosłych zwija (roluje) koc i każdy chwyta za jeden jego koniec. Dziecko siada na środku zrolowanego koca jak na huśtawce, trzyma się za uniesione końca koca. Dorośli unoszą koc wraz z dzieckiem do góry, lekko kołysząc je w przód i w tył.

ZABAWY Z CHUSTĄ Zabawy z chustą podzielono na kilka kategorii z wykorzystaniem rekwizytów (chusta, piłka): - zabawy na początek spotkania - zabawy w pozycji stojącej - zabawy w pozycji siedzącej - zabawy w pozycji leżącej - zabawy w odgrywanie ról - zabawy z chustą i piłką - zabawy z „tunelem” - zabawy na zakończenie spotkania.

I. Zabawy na początek spotkania - KTO JEST KIM? Każdy uczestnik zajęć, stojąc, trzyma za uchwyt chusty. Wszyscy (jednocześnie) podnoszą chustę wysoko do góry, a następnie opuszczają ja na wysokość pasa. Ćwiczący, widząc się raz po i raz nad chustą (ruch ku górze i ruch ku dołowi), pozdrawiają się dowolnym okrzykiem lub przedstawiają się, wypowiadając swoje imię. - POTWÓR Z LOCH NESS Wszyscy uczestnicy zajęć, stojąc dookoła chusty, trzymają się pod brodą i kolejno wypowiadają swoje imiona, jedno z dzieci – „potwór z Loch Ness” wchodzi pod chustę. Prowadzący zajęcia przypomina imiona wszystkich dzieci. Dzieci zamykają oczy, a wtedy „potwór” zaprasza (wciąga) któreś z nich pod chustę. Uczestnicy zabawy otwierają oczy i starają się zgadnąć, kto zniknął. Po podaniu imienia tej osoby zaglądają pod chustę i sprawdzają, czy odgadły. W ten sposób wszyscy utrwalają imiona współćwiczących kolegów. Jeśli dzieci podały właściwe imię, to dziecko wciągnięte pod chustę wraca na swoje miejsce, a jeżeli nie, dziecko to zostaje teraz „potworem z Loch Ness”, a następujący mu miejsca kolega wraca do kręgu. Jeżeli dzieci maja trudności z rozpoznawaniem danej osoby, może ona pokazać rękę lub inną część ciała przez otwór w chuście. Uwaga: zabawa ta powinna być prowadzona z poczuciem humoru, w wesołej atmosferze, kiedy wszystkie dzieci odbierają ja jako żart. Dzieci bardzo wrażliwe mogą jednak odczuwać dyskomfort podczas wciągania ich pod chustę. W takim przypadku z zabawy tej należy zrezygnować.

- KOLOROWE IMIĘ Wszyscy siedzą na kolorowych pasach chusty. Prowadzący zajęcia wymienia (nazywa) jeden kolor, a dzieci siedzące na polach w tym kolorze podają swoje imię. - WYWOŁYWANIE OSÓB Uczestnicy zajęć, tworząc krąg, trzymają chustę. Wszyscy jednocześnie wachlują chustą, podnosząc ja wysoko, a następnie opuszczając. Kiedy chusta jest wysoko, osoba prowadząca mówi/; Pod chustą przebiegają wszyscy ci, którzy mają siostrę/brata/psa, skarpetki żółte/przyjechali tramwajem/lubią paprykę” itp. Uczestnicy zabawy dopowiadają, kto jeszcze powinien przebiec pod chustą. - KURTYNA 2 osoby, stojąc na krzesłach, trzymają rozciągniętą na całą szerokość chustę, po obu jej stronach (w szeregu) ustawiają się uczestnicy zabawy, tworząc w ten sposób dwie grupy. Każda grupa wysyła na środek (pod chustę) swojego przedstawiciela. Na znak dany przez prowadzącego chusta opada, a przedstawiciele obu grup muszą jak najszybciej podać imiona członków grupy przeciwnej, ustawionych w szeregu. Ten reprezentant, który wymienił imiona wolniej, musi opuścić swoja drużynę i przejść do grupy przeciwnej.

- KTO GDZIE JEST Część dzieci siada lub kładzie się na podłodze, a dorośli przykrywają je chustą, dzieci zamieniają się miejscami pod chustą. Pozostałe osoby z grupy za pomocą dotyku próbują odgadnąć (po kształtach ciała lub po odgłosach), kto gdzie leży pod chustą. „Znalezione” i rozpoznane w ten sposób dziecko wychodzi spod chusty. - CZYJA RĘKA, CZYJA NOGA? Wszyscy stoją w kręgu, mając zamknięte oczy, prowadzący zabawę wybiera dwie osoby (może być ich więcej), które wchodzą pod chustę i tworzą ze swoich ciał wymyśloną „kompozycję”. Pozostali uczestnicy zajęć otwierają oczy i dotykając przez chustę różnych części ciała, starają się odgadnąć, do kogo należy dotykana właśnie ręka, no, głowa. - KRÓTKA KOŁDRA Wszyscy siedzą w kręgu na podłodze, do pasa przykryci chustą (dzieci mogą siedzieć przed dorosłymi w „fotelikach” – pomiędzy nogami partnerów lub na ich udach). Każdy z uczestników zajęć roluje chustę (od swojej strony), przemieszczając się w siadzie do środka „spadochronu”. Imiona kolejnych dzieci docierających do środka są głośno wymawiane, a dzieci nagradzane są oklaskami.

II. Zabawy w pozycji stojącej - BIEGANIE Z CHUSTĄ Wszyscy, stojąc w kręgu, trzymają chustę za uchwyty. Biegnąc po obwodzie koła, uczestnicy zajęć na przemian podnoszą i opuszczają chustę. Prowadzący zabawę może wydawać różne komendy, np. „Góra!”, „Dół!”. - SAŁATKA Z CYFR Wszyscy stoją w kręgu, trzymając chustę za uchwyty, prowadzący zajęcia przydziela ćwiczącym numery, np. od 1 do 4. Osoba prowadząca wypowiada głośno hasło np. „Jedynki!”, a wszystkie „jedynki” przebiegają pod chustą, zamieniając się ze sobą miejscami. - CHMURA GRADOWA Wszyscy stojąc w kręgu, trzymają chustę za uchwyty. Grupa trzymając chustę, unosi ją wysoko (ponad głowy), a następnie opuszcza na dół. Kiedy chusta jest w górze po raz trzeci, cała grupa wykonuje kilka kroków wstecz, puszcza chustę i pozwala na swobodne jej opadanie. Czynność tę można powtórzyć. - KOPUŁA Wszyscy stojąc w kręgu, trzymają chustę za uchwyty. Uczestnicy zajęć (jednocześnie) podnoszą „spadochron” wysoko, a kiedy chusta jest najwyżej, ćwiczący starają się pod nią przebiec i złapać za jej brzeg po przeciwnej stronie.

- ŚCIEŻKA Dorośli asekurują ćwiczące dzieci. Dzieci ustawiają się przy lezącej na podłodze (prosto lub zygzakiem) zrolowanej chuście. Dzieci ostrożnie przechodzą po chuście (stopa za stopą), uważając, by nie stąpać po podłodze. - SZUKAJ KOLORU Dorośli asekurują ćwiczące dzieci. Dzieci stoją na rozłożonej na podłodze kolorowej chuście. Dzieci spacerują po chuście, a dorosły wydaje im polecenia, np. „Wszyscy siadają na zielonej trawce”. Dzieci szukają na chuście koloru zielonego i jak najszybciej, zanim uczynią to inni, starają się usiąść na pasie w tym kolorze. Za każdym razem można zadawać pytania dzieciom dodatkowe, np. „Co jeszcze może być zielone? ” (żaba, liście, trawa). Później prowadzący zajęcia proponuje dzieciom, aby „wykąpały się w niebieskim jeziorku”, „położyły na żółtym pisaku”. Dzieci, odnajdując na chuście wskazywane kolory, starają się usiąść na tych pasach chusty przed nimi. - CALINECZKA Jedno dziecko siada na środku chusty, a pozostałe osoby z grupy trzymają za krawędzie „spadochronu”. Grupa kręci chustą, poruszając się coraz szybciej w jedną stronę, a następnie w stronę przeciwną. Dziecko siedząc na chuście stara się utrzymać równowagę.

- KOLOROWA KARUZELA Uczestnicy ćwiczeń, stojąc w kręgu, trzymają naprężona chustę na wysokości pasa. Przesuwając „spadochronem” w prawa lub w lewą stronę, uczestnicy zabawy mogą głośno nazywać kolor tego pasa chusty, który w danym momencie trzymają w ręce. - TAŃCZĄCA CHUSTA Wszyscy trzymają się za krawędź chusty. Grupa porusza się w takt odsłuchiwanej melodii, falując rytmicznie chustą. - CHODZENIE PO FALI Wszyscy trzymają chustę za jej krawędzie, jedno dziecko (ewentualnie dwoje) na niej staje. Uczestnicy zajęć wachlują trzymana nisko nad podłogą chustą. Po „spadochronie” chodzi, podskakuje turla się jedno lub dwoje dzieci. - SKACZĄCY NALEŚNIK Wszyscy ustawiają się w rzędzie, pierwsza osoba w rzędzie zawinięta jest chustą. Na sygnał dany prze prowadzącego dziecko w chuście obunóż (sprawniejsze fizycznie dzieci, asekurowane orze dorosłych, mogą próbować skakać na jednej nodze) przeskakuje do wyznaczonego miejsca na Sali, wykonując np. 5 -10 skoków. Gdy tam już się znajdzie, samodzielnie rozwija się z chusty, wraca na koniec rzędu i oddaje „spadochron” kolejnej osobie. Zabawa toczy się dalej.

III. Zabawy w pozycji siedzącej - GONIMY KOLORY Wszyscy uczestnicy zabawy siedzą dookoła rozłożonej na podłodze chusty. Prowadzący zajęcia zapowiada odliczanie np. do trzech, a gdy ta liczba padnie, wymienia dowolny kolor znajdujący się na chuście. Wszystkie osoby , które stoją przy pasie chusty w tym kolorze, przebiegają wówczas dwa razy wokół niej i starają się jak najszybciej wrócić na swoje miejsce (usiąść na polu chusty w kolorze, którego nazwa została wypowiedziana). - KOLOROWA GWIAZDA Wszyscy siedzą na rozłożonej na podłodze chuście, z nogami skierowanymi do środka „spadochronu”. Na polecenie prowadzącego dorośli i dzieci wykonują sekwencje ruchowe: - chwytają się za ręce, podnoszą splecione dłonie i opuszczają je (nie rozłączając rąk) - jednocześnie podnoszą złączone ręce, odchylają się powoli do tyłu i kładą się na plecy, nie puszczając swoich rąk - leżąc, podnoszą nogi, zaczepiają stopy o stopy swoich sąsiadów i próbują wraz z innymi usiąść. Uwaga: zadania te wykonuje cała grupa jednocześnie, ich rezultat zależy więc od współpracy wszystkich ćwiczących.

- NURKOWANIE Wszyscy siedzą na podłodze, trzymając chustę pod brodą. Osoby, które porozumiewają się ze sobą wzrokiem, zamieniają się miejscami, przechodząc – „nurkując” pod chustą. - PACZKA Dzieci siedzą w środku rozłożonej na podłodze chusty, a pozostali uczestnicy zajęć stoją dookoła niej, trzymając ja za uchwyty. Grupa łączy ze sobą krawędzie chusty – ponad siedzącymi na niej dziećmi, po krótkiej chwili należy rozpakować „paczkę” – dorośli zaglądają do środka i pytają, jak się czują dzieci. Zabawę można powtórzyć, wydłużając moment zamknięcia dzieci. - IGLOO Uczestnicy zabawy stoją, wachlując chustą (góra-dół). N znak dany przez prowadzącego zajęcia wszyscy wchodzą pod „spadochron”, siadają (od wewnątrz) na jego krawędziach tak, by ponad ich głowami utworzyła się kopuła – „igloo”. - FALA Kilku dorosłych stoi naprzeciwko leżących dzieci, trzymając za przeciwległe uchwyty chusty i wachlując nią głośno odliczają: „jeden, dwa, trzy i …”. Na krawędzi chusty siedzi kilkoro dzieci. W decydującym momencie (na słowo „i…”) stojący po bokach dorośli biegną w stronę dzieci, ciągnąc chustę tak, aby nakryć nią partnerów i przytrzymać ich w zamknięciu.

IV. Zabawy w pozycji leżącej - ZAWIJANY NALEŚNIK Jedno z dzieci leży na krawędzi „spadochronu”, wzdłuż której przyklękają lub przykucają pozostali uczestnicy ćwiczeń. Wszyscy zawijają (rolują) dziecko w chustę (uważając, aby nie zwinąć jego głowy), które następnie próbuje samodzielnie się rozwinąć. Uwaga: jeśli „spadochron” jest duży, można zawijać dwoje lub troje dzieci jednocześnie. - ROZWIJANY NALEŚNIK Grupa stoi z jednej strony zwiniętego w chustę dziecka. Wszyscy, ciągnąc delikatnie za brzeg chusty, rozwijają z jej zwojów dziecko, które turla się po podłodze. - NA DNIE Uczestnicy ćwiczeń trzymają chustę za jej krawędzie. Kilkoro dzieci leży na podłodze. Grupa faluje chusta ponad głowami leżących dzieci, unosząc ją i opuszczając (aż „spadochron” swobodnie opadnie na leżących). - TĘCZA Grupa stoi w kręgu wokół rozłożonej chusty, kilkoro dzieci leży na podłodze. Osoby trzymające chustę kręcą nią w jedną stronę, a leżące pod „spadochronem” dzieci kolejno nazywają przesuwające się ponad ich głowami kolory.

V. Zabawy w odgrywanie ról - CIUCIUBABKA Wszyscy stoją w kręgu, jedna osoba przykryta chusta („ciuciubabka”) stoi pośrodku grupy. Na sygnał dany przez prowadzącego wszyscy obracają „ciuciubabkę”, a potem odsuwają się od niej na odległość 2 -3 kroków. „ciuciubabka” próbuje złapać uciekających – jeśli kogoś dotknie, następuje zamiana ról. Uwaga: zadanie to łatwiej wykonać, gdy „ciuciubabka okryta jest półprzezroczystą chustą. - DUCHY Dorośli asekurują ćwiczące dzieci. Dzieci stoją przykryte chustą (wyglądają jak duchy). Okryte chustą dzieci poruszają się po sali, starając się dotrzeć do określonego miejsca, np. do prowadzącego partnera lub do drzwi sali. - KOT I MYSZKA Dorośli asekurują ćwiczące dzieci. Dzieci trzymają chustę za uchwyty. 2 osoby wcielają się w role: myszki (dziecko siedzące pod chustą) oraz kota (dziecko znajduje się poza jej obrębem). ”Kot” stara się złapać „myszkę” (dotknięcie dziecka poruszającego się pod chustą). W ucieczce pomagają „myszy” osoby trzymające chustę: opuszczają i podnoszą „spadochron” w taki sposób, aby utrudnić „kotu” złapanie „myszki”.

VI. Zabawy z chustą i piłką - ANIA DO BASI Dorośli asekurują ćwiczące dzieci. Dzieci siedzą na kolorowych pasach chusty, jedno z nich trzyma piłkę. Dzieci rzucają do siebie piłkę, wymawiając swoje imię oraz imię osoby, do której piłka jest adresowana, np. „Ania do Basi”, „Basia do Tomka”. - ZIELONA KASIA Dorośli asekurują ćwiczące dzieci. Dzieci siedzą na kolorowych pasach chusty, jedno z nich trzyma piłkę, Ćwiczenie wykonuje się jak w/w („Ania do Basi”), ale tym razem do imienia dziecka należy dodać nazwę koloru pasa chusty, na którym ono siedzi, np. zielona Kasia do niebieskiego Tomka”. - BILARD Dorośli asekurują ćwiczące dzieci. Dzieci trzymają chustę, na której leży piłeczka. Dzieci, wachlując chustą, starają się umieścić piłkę w otworze znajdującym się pośrodku „spadochronu”.

VII. Zabawy z „tunelem” - WYPRAWA PRZEZ TUNEL Dorośli trzymają rekwizyty, które tworzą „tunel”/”tunele”. Dzieci ustawiają się z jednej strony „tunelu”. Dzieci przechodzą przez „tunel”. Można też dołączyć do niego „tunel” z koca, a dalej „tunel” z chusty. Wydłuży to zabawę i wzbogaci doznania dzieci, także wzrokowe. - OGONEK Dorośli trzymają chustę, formując z niej kopułę („igloo”). Dzieci siedzą pod chustą. Grupa dorosłych dołącza do chusty „tunel”, przez który przechodzą dzieci (dorośli blokują jednocześnie inne drogi wyjścia). - MIJANKA Dorośli asekurują ćwiczące dzieci. 2 dzieci ustawia się po przeciwnych stronach „wejścia do tunelu”. Dzieci wchodzą do „tunelu” z obu jego stron równocześnie. W pewnym momencie mijają się ze sobą („tunel” musi być odpowiednio szeroki, dostosowany do postury dzieci). - CUKIEREK Dorośli stoją po przeciwnych stronach „wejścia do tunelu”. Dzieci ustawiają się z jednej strony „tunelu”. Dzieci przechodzą przez „tunel”. Można wówczas na chwilę zacisnąć go z jednej strony i drugiej strony dziecka („tunel” przypomina teraz cukierek).

VII. Zabawy na zakończenie spotkania - WSPÓLNA KOŁDERKA Wszyscy siedzą w kręgu na podłodze, dzieci mogą siedzieć przed dorosłymi w „fotelikach” (pomiędzy nogami dorosłych lub na ich udach), przykryte do pasa chustą. Dorośli i dzieci dzielą się ze sobą wrażeniami z zajęć: opowiadają, co się im podobało, co było trudne, co można zrobić na następnym spotkaniu, jakie jest ulubione ćwiczenie każdego z nich. - WACHLOWANIE Wszyscy siedzą w kręgu na podłodze, dzieci przykryte są do pasa chustą. Dorośli i dzieci wachlują chustą, cały czas trzymając ja nad kolanami. Potem relaksują się, słuchając kołysanki lub śpiewając ją (w tym czasie dorośli kołyszą dzieci w ramionach). - SMACZNE SPANIE Wszyscy (w parach: dorosły-dziecko) leżą na podłodze do pasa lub ramion przykryci chustą. Grupa odpoczywa, słuchając kołyski lub włączając się do jej śpiewania. - SPRZĄTANIE Dorośli asekurują ćwiczące dzieci. Dzieci przyjmują dowolną pozycje ciała. Na polecenie prowadzącego dzieci wykonują różne czynności: - zwijają „spadochron” w rulon (jak dywanik) - składają chustę w kostkę - składają chustę w trójkąt lub w inny dowolny sposób.

BIBLIOGRAFIA: BOGDANOWICZ M. , OKRZESIK D. , OPIS I PLANOWANIE ZAJĘĆ WEDŁUG METODY RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORNE, WYDAWNICTWO HARMONIA, GDAŃSK 2005