METN ERH MERTCAN TRK 19020900 HAY L BEYN

METİN ŞERHİ MERTCAN TÜRK 19020900

HAY LÎ BEY’İN HAYATI Asıl adı Mehmet, lakabı "Bekâr Memi "dir. Selanik vilâyetinin 40 kilometre kuzeydoğusundaki Yenice’de doğmuştur. Gençliğinde Baba Ali Mest-i Acemî adlı bir Kalenderî şeyhinin cezbesine kapılarak bu tarikata bağlanarak onlarla birlikte seyahate başlamıştır. Hayalîyi şiirde ilerlemesi için teşvik ettiği ve şairin henüz on dört yaşlarındayken ustaca şiirler yazmaya başladığı bilinmektedir. Şiirleriyle önce Defterdar İskender Çelebi’nin daha sonra Sadrazam İbrahim Paşa’nın dikkatini çekmiştir. Fuzûlî ile tanıştığı da rivayet edilir. XVI. asrın en kudretli şairleri olarak belirtilen Fuzûlî ve Bâkî ile birlikte anılan Hayâlî Bey, dönemin tezkirecileri tarafından ‘sultânü’ş-şu’arâ’, ‘melikü’ş-şu’arâ’, ‘Rûmili şâ’irlerine serdâr’, ‘Hayâlî-i meşhur’ diye nitelendirilmiştir.

HAY LÎ BEY’İN HAYATI Hayâlî Bey’in şiirlerine hakim olan unsur tasavvuf düşüncesidir. Şair bu tür şiirlerini çoşkulu, akıcı, ince fikir ve hayallerle süslemiş, orijinal benzetme ve kurgularla örmüş, renkli tasvirlerle bezemiştir. Hayâlî şiirlerinde bazen ruhanî ve ulvî bir azameti, bazen parlak ve mümtaz bir hayali, bazen rind ve avare bir hayatı, özellikle de içli bir aşkı terennüm etmiştir. Şiirlerinde Usûlî ve Hayretî’nin üslûbu kuvvetle hissedilir. Şairin tek eseri Dîvân’ıdır. Kasideler, musammatlar, gazeller ve mukatta’alardan oluşan eseri, Ali Nihat Tarlan tarafından yayımlanmıştır.

HAY LÎ BEY’İN BİLMEZLER REDİFLİ GAZELİ Cihân-ârâ cihân içindedir ârâyı bilmezler O mâhîler ki deryâ içredir deryâyı bilmezler Harâbât ehline dûzah azâbın anma ey zâhid Ki bunlar ibn-i vakt oldu gam-ı ferdâyı bilmezler Şafak-gûn kan içinde dâğını seyretse âşıklar Güneşte zerre görmezler felekte ayı bilmezler Hamîde kadlerine rişte-i eşki takıp bunlar Atarlar tîr-i maksûdu nedendir yayı bilmezler Hayâlî fakr şalına çekenler cism-i uryânı Anunla fahr ederler atlas u dîbâyı bilmezler

BİRİNCİ AŞAMA: METİN 1. ORJİNAL METİN: 2. ORJİNAL METİN (MATBÛ): 3. TRANSKRİPSİYON: Ḫarābāt ehline dūzaḫ ῾aẕābın añma ey zāhid Ki bunlar ibn-i vaḳt oldu ġam-ı ferdā-yı bilmezler

İKİNCİ AŞAMA: SÖZLÜKSEL ANLAM Ḫarābāt ehline dūzaḫ ῾aẕābın añma ey zāhid Ki bunlar ibn-i vaḳt oldu ġam-ı ferdā-yı bilmezler Harâbât: Arapça kökenli harâbât kelimesi, 1. mecaz olarak içkili eğlence yeri, içkievi, meyhane anlamına gelir. 2. yıkıntı, döküntü anlamı da vardır. İsim soylu bir kelimedir. ḫarābe’nin çoğul eki -āt almış şeklidir. Ehli: Arapça kökenli bir kelimedir. Ehl ve nispet eki almış –i ehli halini almıştır. Alışık, evcil anlamına gelir. Sıfat soylu bir kelimedir. Beyitte –n zamir n’si, e yönelme hal ekini almıştır. Dūzaḫ: Farsça kökenli bir kelimedir. Cehennem anlamına gelir. İsim soylu bir kelimedir. ῾Aẕāb: Arapça kökenli bir kelimedir. Acı, eziyet, işkence. Dünyada işlenen suç ve kabahate karşılık olarak âhirette çekilecek ceza anlamına gelir. Terketmek vazgeçmek anlamında da kullanılır. İsim soylu bir sözcüktür. Añma: Eski Türkçe kökenli bir kelimedir. 1. Hatırlatma, yâdetme, bahsetme anlamına gelir. 2. adını söylemek, zikretmek anlamına da gelir. Ey: Arapçada bak, dinle, dikkat et, yahut anlamına gelir. Türkçede yakın nida içindir. 1. Hitap edilen kimsenin dikkatini çekmek veya anlamı güçlendirmek için kullanılır. 2. Usanç ve bıkkınlık anlatır. 3. Öyle ise, o halde” vb. anlamlarda soru sözü olarak da kullanılır.

İKİNCİ AŞAMA: SÖZLÜKSEL ANLAM Ḫarābāt ehline dūzaḫ ῾aẕābın añma ey zāhid Ki bunlar ibn-i vaḳt oldu ġam-ı ferdā-yı bilmezler Zāhid: Arapça kökenli bir kelimedir. Zuhd “bir şeye değer vermemek”ten zāhid türetilmiştir. 1. Çok dindar olup irfânı olmayan kimse, kaba sofu. 2. Dünyâyı terkedip dînin emirlerine çok titizlikle riâyet eden, züht ve takvâ sâhibi, dindar, müttakî (kimse) anlamlarına gelir. İsim ve sıfat olarak kullanılır. Ki: Farsça kökenli bir bağlaçtır. İki cümleyi sebep, sonuç vb. çeşitli fonksiyonlarda birbirine bağlayarak birleşik cümle hâline getirir. Bun-lar: Bu zamirinin çoğul eki almış durumudur. İbn: Arapça kökenli bir kelimedir. Oğul anlamına gelir. ı/-i (İzâfet kesresi): Farsçadan Osmanlı Türkçesine geçmiştir. Farsça isim tamlaması (terkîb-i izâfî); tamlanan (muzâf) ve tamlayandan (muzâfun ileyh) oluşur. Vakt: Arapça kökenli bir kelimedir. 1. Zaman, vakit. 2. Devir. 3. Bir işin olageldiği, yapılageldiği saat, gün veya mevsim. Anlamlarına gelir. İsim soylu bir kelimedir. İbn-i vakt: Zamânın gerektirdiği şekilde hareket eden, zamâna uyan, mizaca ve duruma göre konuşan kimse.

İKİNCİ AŞAMA: SÖZLÜKSEL ANLAM Ḫarābāt ehline dūzaḫ ῾aẕābın añma ey zāhid Ki bunlar ibn-i vaḳt oldu ġam-ı ferdā-yı bilmezler Ol-du: Ol eski Türkçe bir sözcüktür. Üçüncü tekil şahıs zamiri ve işâret sıfatı, “o”nun eski şeklidir. Görülen geçmiş zaman ekinin kalıplaşması ile ol-du peki tamam anlamında kullanılır. Gam: Arapça kökenli bir kelimedir. Kaygı, tasa, keder, iç darlığı anlamına gelir. İsim soylu bir kelimedir. ı/-i (İzâfet kesresi): Farsçadan Osmanlı Türkçesine geçmiştir. Farsça isim tamlaması (terkîb-i izâfî); tamlanan (muzâf) ve tamlayandan (muzâfun ileyh) oluşur. Ferda-yı: Farsça kökenli bir kelimedir. 1. gelecek. 2. yarın, ertesi gün 3. kıyamet anlamlarına gelir. İsim soylu bir kelimedir. Beyitte –y eki yardımcı ses durumundadır. –ı ise belirtme hali eki olarak kullanılmıştır. Bil-mez-ler: Eski Türkçe kökenli bir kelimedir. Bilgisiz anlamında kullanılır. Bil-mek’ten isim-fiil ekinin kalıplaşması ile bil-mez olumsuzluk eki almıştır. –ler çoğul eki olarak kullanılmıştır.

ÜÇÜNCÜ AŞAMA: DÜZYAZI (DİL İÇİ ÇEVİRİ) Ḫarābāt ehline dūzaḫ ῾aẕābın añma ey zāhid Ki bunlar ibn-i vaḳt oldu ġam-ı ferdā-yı bilmezler Beytin özgün hali ile düzyazıya çevrilişi: {Ey zâhid! Harâbât ehline dûzah azâbın anma; Ki bunlar ibn-i vakt oldu, gam-ı ferdâyı bilmezler. } Beytin güncel kelimelerle düzyazıya çevirilişi (dil içi çeviri): {Ey zahid! Meyhanede oturup aşk ve şarapla günlerini geçirenlere yarınki cehennem azabından bahsetme, çünkü onlar geçmişi ve geleceği bırakıp yaşanılan güne değer veren kimselerdir. Yarının tasasını çekmezler. }

DÖRDÜNCÜ AŞAMA: ŞİİRSEL ANLAM Ḫarābāt ehline dūzaḫ ῾aẕābın añma ey zāhid Ki bunlar ibn-i vaḳt oldu ġam-ı ferdā-yı bilmezler Beyite genel olarak bakıldığında bir eleştiri bir uyarı söz konusudur. Bazı kaynaklara göre beyitte zahid ve rind arasında bir çatışma görülmektedir. Zahid, meyhanede oturanlara cehennem azabından bahsederek onları korkutmaya çalışmaktadır. Kendisi Allah’ın emir ve yasaklarını eksiksiz olarak yerine getirdiğinden, meyhanede oturup yarının tasasını çekmeyen kişilerinde onun gibi olmazlarsa azab çekeceklerini hatırlatmaktadır. Diğer yandan rind, zahid’e bunlardan bahsetmemesini söylüyor. Çünkü onların gelecek kaygısı olmadığını dile getiriyor. Burada rind’in zahide bir eleştiri yaptığı söylenebilir. Beyitin derinliğine inildiğinde rind zahid’e, dışarıdan izleyen bir kişi olduğunu, meyhanedekileri anlamadığını onlara ön yargılı bir şekilde davrandığını söylüyor olabilir. Zahid’e onları anlamasını, onların bir karşılık beklemeden Allah yolunda olduklarını, bu yolda gününü gün eden aşıklar olduğunu ve hakiki anlamda Allah ehli kişiler olduklarını anlatmaya çalışmaktadır.

DÖRDÜNCÜ AŞAMA: ŞİİRSEL ANLAM Ḫarābāt ehline dūzaḫ ῾aẕābın añma ey zāhid Ki bunlar ibn-i vaḳt oldu ġam-ı ferdā-yı bilmezler Rind’in bu dediklerine tasavvuf açısından bakıldığında meyhaneyi tekke, şarap sunan kişi mürşid(doğru yolu gösteren), şarap içen mürid(kendisi için Allah'ın irade ettiğinden başka bir şey istemeyen, Allah'ın iradesi karşısında teslim olan; tarikate giren kimse), kadehi aşığın gönlü ve şarabı da Allah aşkı olarak görebiliriz. Rind zahid’e, Allah’ın emirlerini ve yasaklarını ondan bir karşılık bekleyerek yaptığını, fakat zamanın çocuklarının yani rindlerin hiçbir karşılık beklemeden Allah’a yönelmelerini, belki de bu gerçekleri gördüğünde ondan bile üstün olabileceğini söylüyor olabilir. zahid’in bu gerçekleri öğrenmesi ile eleştirmekten vazgeçebileceği düşüncesi ortaya çıkmaktadır.

BEŞİNCİ AŞAMA: EDEBİ SANATLAR Ḫarābāt ehline dūzaḫ ῾aẕābın añma ey zāhid Ki bunlar ibn-i vaḳt oldu ġam-ı ferdā-yı bilmezler Nida: Ey zahid diyerek bir seslenme yapılmıştır. Tenasüp: dûzah+azâb/ ferda+vakt Leff ü neşr: Harâbât ehline dûzah azâbın anma ey zâhid Ki bunlar ibn-i vakt oldu gam-ı ferdâyı bilmezler

KAYNAKÇA: ŞENTÜRK, A, A, ve KARTAL, A, (2004). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, 17. bs. Dergâh Yayınları, İstanbul, s. 200 -202. DEGER, M, B, Hayâlî’nin “Bilmezler” Redifli Gazelinin Ontolojik Analiz Yöntemiyle İncelenmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Vol/Cilt: 2, No/Sayı: 3, 2015. http: //lugatim. com https: //www. lexiqamus. com/tr

BENİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM