METINLE RENME 1 Metin ve zellikleri 2 Trke

METINLE ÖĞRENME

1) Metin ve Özellikleri 2) Türkçe Öğretimindeki Uygulamalar 3) Metin Yapıları ve Özellikleri 4) Metin Yapılarını Keşfetme Teknikleri

Metin ve Özellikleri a)Metin Nedir? Metin bilgi, duygu ve düşüncelerin yerleştirildiği yapılardır. Türkçe ’de metin dille oluşturulmuş anlamlı bir örüntüyü anlatmaktadır. Metinde kelime, cümle ve paragraf rastgele değil, belirli bir düzen ve sıra içinde, dil bilgisi kurallarına uygun olarak yerleştirilir. Bu işlem sonucu birbirini izleyen cümleler, sözler ve görsellerden oluşan anlamlı yapılar ortaya çıkar. Okuyucunun metindeki bilgilerin nasıl düzenlendiğini bilmesi, bunları bilinçli olarak izlemesi, metni daha kolay anlamasını ve zihne yerleştirmesini sağlamaktadır. Metin, dille farklı düzeylerde iletişim kurma ve dili somutlaştırma aracıdır. Harften paragrafa kadar dil öğelerinin her biri metnin anlam bütünlüğüne hizmet etmekte, metnin tamamıyla birlikte bir anlam ve değer kazandırmaktadır. Metinlerde anlamsal bütünlük ön plana çıkmaktadır. Yazarın mesajı, metnin türünün, boyutunu, anlatım biçimini ve dil özelliklerini belirlemektedir. Hitap edilen kesimin özellikleri de metnin türünü etkilemektedir. Böylece metinler aktarma ve düzenleme biçimine göre çeşitli adlar alır.

Metinler geçmişten günümüze kadar dil öğretim sürecinin temel kaynakları olmaktadır. Geleneksel yöntemlere göre dil, edebi metinlerle daha iyi öğretilmekte, öğrencilere model veya örnek olarak sunulmakta, eğitim sürecinde özel bir destek olarak kabul edilmektedir. Öğrencilere kelime öğretme, anlamı öğretme için önemli görülmektedir. Öğrenci bu metinleri ezberlemesi, tekrar çalışması, zihne yerleştirdiğini göstermesi ve üst düzeyde yararlanması beklenmektedir.

b) Metin Türleri Metinler aktarma ve düzenleme biçimlerine göre çeşitli türlere ayrılır. Konuşma veya sözle aktarılanlara sözlü metin, yazılarla aktarılanlara yazılı metin, resim, şekil, grafik vb. görsel sembollerden oluşanlara görsel metin denir. Düzenleme biçimine göre roman, hikâye, makale, vb. denir. Düzenlemede kullanılan mantık düzeyine göre de çeşitlendirilmektedir. Basit ya da düz mantıkla yazılmış metinlere basit metinler, sarmal mantıkla yazılmış metinlere ağır ya da üst düzey metinler denilmektedir. Gerçeklikle ilişkileri, işlevleri ve yazılış amaçları bakımından da metinler sınıflara ayrılır. İşlevleri bakımından edebi metinler ve öğretici metinler şeklindedir. Edebi metinlerde okuyucunun anlayışına ve sezgisine yönelik ifadelere yer verilir. Mecazlı ifadeler kullanılır. Anlatıma çağrışım ve duygu değeri kazandırarak okuyucunun yeni ve farklı anlamlar çıkarması sağlanır. Öğretici metinler bilgi vermek amacıyla yazılır. Günlük hayatın gerçeklerini, tarihi olayları, bilimsel gerçekleri vb. anlatan metinlerdir.

Metinler dil öğretiminde kullanımına göre edebi, üretilmiş, özgün olarak da sınıflandırılmaktadır. Öyküleyici, bilgilendirici ve şiir gibi de sınıflandırılmaktadır. Öyküleyici metinler bizleri bulunduğumuz ortamdan başka bir ortama götürmekte ve düş dünyamızı geliştirip zenginleştirmektedir. Bilgilendirici metinlerde bir konu hakkında bilgi vermek, açıklamak amacıyla yazılır. Bu metinlere öğretici metinler de denir. Tarihsel süreç içerisinde dil öğretiminde bu metinlerin çoğunun kullanıldığı ve ders kitaplarında yer aldığı görülmektedir. Türkçe öğretiminde ise eskiden edebi metinlere yer veriliyordu. Yeni Türkçe öğretim programlarıyla birlikte yazılı, sözlü ve görsel metinlere , özellikle üç farklı türe yani şiir, öyküleyici ve bilgilendirici metinlere ağırlık verilmektedir.

c)Metin Anlayışı Geleneksel Yaklaşımlar : Öğretim sürecinde dil bilgisi kuralları, atasözleri, edebiyat, tarih, coğrafya ve genel kültür konularının öğretimine ağırlık verilmiş. Dil öğretimi kültür aracı olarak görülmüş, metinler ön plana çıkarılmıştır. Uygulamada gezi yazısı, roman gibi türler seçilmiştir. Romanın tümü değil önemli bir bölümü seçilerek ders kitaplarına alınmıştır. Bu metinlerin dili etkili ve verimli olarak öğreteceği, öğrencilerin birey olarak gelişmelerine yardım edeceği, başka kişi ve kurumlarla ilişkilerini geliştireceği açıklanmıştır. Dil öğretim sürecinde metin amaç olarak ele alınmış, metinlerin edebi biçimine ağırlık verilmiştir ve derinlemesine incelenmiştir. Metin incelemede anlam üzerine fazla durulmamış, klasik büyük yazarların sözleri taklit edilerek dil öğretimi yapılmıştır. Büyük yazarların, edebiyatçıların eserlerine geniş yer verilmiş, bunların kültürel ve sanat yönleri üst düzeye çıkarılmıştır. Metin incelemede metnin yapısı, olaylar, karakterler, ana düşünce vb. konuların belirlenmesine ağırlık verilmiştir. Öğrencilerin okuma ve anlama becerilerini geliştirmek için metni defalarca okuması ve anlaması gerektiği dile getirilmiştir.

Sonraki yıllarda bunların yeterli olmadığı, dil öğretiminin ezber, taklit ve tekrar yoluyla gerçekleştirildiği, metinlerin öğrencileri günlük uygulamalardan uzaklaştırdığı, yaratıcılıklarını azalttığı, öğrencilerin sıkıldığı ve derslerin tek düze yürütüldüğü yönüyle eleştiriler almıştır. Davranışçı Yaklaşım: Bu yaklaşımda önceleri çok önem verilen edebi metinler okul kitaplarından çıkarılmıştır. Edebi metinler öğrencinin günlük yaşamdaki iletişim ihtiyaçlarına uygun değildir. Edebi metinler çeşitli bilgiler verir fakat öğretici değildir. Dil öğretiminde edebi metinleri kullanmak öğrenciye uygun değildir. Bu metinleri anlamak için öğrencilerin ön bilgiye sahip olması gerekir. Üretilmiş metinlerde böyle bir durum yoktur. Üretilmiş metin öğretim öğeleri özenle hazırlanmış, günlük yaşamdan kesitler sunan, bir durumu anlatan metin demektir. Davranışçı yaklaşımda öğretmen ve kitap yazarları tarafından üretilmiş metinler kullanılmaya başlanmıştır. Kitaplarda röportaj, diyalog, skeç, senaryo gibi metinlere, resimlere, videolara ağırlık verilmiştir. Bu yaklaşıma göre metin dil öğretiminin doğrudan aracı değil ikincil öğesidir. Uzun yıllar uygulanan bu yaklaşım öğrencilerin dil ve zihinsel becerilerini geliştirmediği, şartlandırdığı gibi nedenlerle eleştiriler almıştır.

Bilişsel Yaklaşım: Bu yaklaşımda dil öğretiminde özgün metinlere yer verilmiştir. Bunlar gazete yazıları, mektuplar, afişler, yemek tarifleri, notlar, şiirler, haberler, resimli romanlar, hikayeler vb. olmaktadır. Özgün dokümanlar dil öğretiminden çok iletişim amaçlı üretilmiş ve seçilmiş metinlerdir. İletişimsel yaklaşımla birlikte dil öğretiminde edebi metinler yeniden gündeme gelmiş ve kullanılmaya başlanmıştır. İletişimsel yaklaşıma göre hazırlanan kitaplarda konu başlıkları genelde ‘’Evde’’, ‘’Dairede’’, ‘’Pencerede’’ gibi iletişimsel amaçlı seçilmiştir. Bu yerlerde gerekli olan kelimeler iletişim biçimleri verilmiş, zaman üzerinde durulmuş, kişi, konu içerikli karşılıklı konuşmalar sunulmuştur. Uzun yıllar kullanılan bu yaklaşım hazır kalıp cümlelerin öğrencide ve öğretmende bıkkınlık yarattığı, bazı uygulamaların mekanik olduğu ve somut durumları kapsamadığı dile getirilmiştir. Yapılandırıcı Yaklaşım: Bu yaklaşıma göre metin olmadan hiçbir iletişim olamaz. Dil öğretim sürecinde ve sosyal yaşamda metinlerin değişik işlevleri vardır. Bu işlevleri yerine getirmek için öğrencilere özgün ve özel olmak üzere iki tür metin verilmelidir.

Özgün Metinler: Bunlar dil öğretmeden çok iletişim amacıyla kullanılmak üzere hazırlanan metinlerdir. *Öğrencinin öğrendiği dili doğrudan kullanmasına ve becerilerini geliştirmesine yardım edecek, günlük gazete, dergi ve çeşitli yayınlarda karşılabilecek metinler *Öğrencinin düzeyine, deneyimlerine ve ilgilerine uygun seçilmiş, düzeltilmiş metinler Özel Metinler: Dil öğretiminde kullanılmak için hazırlanmış metinler. *Özgün metinlere benzer şekilde hazırlanmış metinler, sanatçılar tarafından seslendirilen ve özel olarak dinleme- anlama için hazırlanmış metinler * Öğretilecek olan dilbilimsel içeriğin belli bağlamlarda geçen örneklerini vermek üzere hazırlanmış metinler * Sesbilim ve dil bilgisini yorumlayan, alıştırma amaçlı birbirinden bağımsız cümleler * Ders kitabı yönergeleri, açıklamaları, test ve sınav açıklamaları vb.

Öğrencilerden istenilenler; Bilgiyi Bulma: Metinden yararlı bilgileri bulma, seçme, keşfetme ve araştırma vb. Metni Anlama: Metin hakkında genel görüş oluşturma, ana fikrini bulma, konusunu bulma vb. Düşünce Geliştirme: Metnin içeriğini ve mantığını derinlemesine anlama, çıkarım yapma, bağlantıları keşfetme vb. Metindeki Bilgileri Uygulama: Metindeki bilgileri düşünme, sorgulama, sıralama, sorun çözme, günlük yaşamla bağ kurma vb. Metni Değerlendirme: Metnin yapısını ve türünü anlama, dil yapısını keşfetme, metnin yapısı ve biçimini değerlendirme. Her yaklaşım amaçlarına ulaşmak için metinlerden farklı biçimlerde yararlandığı ve farklı metinler kullandığı görülmektedir. Bazı yaklaşımlar metinlerle ana kültürü vermeyi amaçlarken bazıları da amaçlanan kültüre yönelik çalışmalar yapmaktadır.

ç) Metin Öğretimi Dille ilgili bilgileri öğretmek için edebi metinler zorunlu görülüyor ve bu metinlerdeki bilgiler ayrıntılı olarak analiz ediliyordu. Derslerde metnin yapısı, olaylar, kişiler, karakterler, zaman, mekan, ana düşünce gibi konular üzerinde duruluyordu. Dil öğretim sürecinde metin ve metindeki bilgiler ayrıntılı olarak aktarılıyor, öğrencilere dil yerine dille ilgili çeşitli bilgiler öğretiliyordu. Dil becerileri yerine dille ilgili bilgilerin öğretildiği, öğretiminin ezber, taklit ve tekrar yoluyla gerçekleştirildiği vb. nedenlerle eleştirilmiştir. d) Metinle Öğrenme Metinle öğrenmede öğrenci ve öğrencinin zihni merkeze alınmakta, çeşitli etkinlik ve projelerle dil becerileri geliştirilmeye çalışılmaktadır. Bu uygulamada metindeki bilgileri ve dil bilgisi kurallarını aktarma yerine öğrencinin dil becerilerini geliştirecek etkinliklere ağırlık verilmektedir. Metin amaç değil araçtır.

Metin Öğretimi ØMetinlerin seçimi içeriğe ve iyi yazılmış olmalarına göre belirlenir. ØAğırlık öğrenciye dille ilgili öğretilecek bilgilere ve bunların öğretilmesine verilir. ØMetin merkeze yerleştirilir. Dil bilgilerinin öğretilmesi parçadır. ØÖğrencilerin ön bilgileri ve deneyimleri öğrenme sürecinde dikkate alınmaz. ØÖğrenci genellikle pasiftir. ØÖğrencinin öğrenmesi öğretmene bağlıdır. ØBilgi öğrenmeyi merkeze alan değerlendirme yapılır. Metinle Öğrenme ØMetinlerin seçimi öğrencide geliştirilecek becerilere göre belirlenir. ØAğırlık öğrencilerde geliştirilecek açık ve net olarak belirlenmiş dil, zihinsel ve sosyal becerilere verilir. ØÖğrenci merkeze yerleştirilir ve beceriler uygulamalı olarak gösterilir. Temel beceriler geliştirildikçe karmaşık becerilere geçilir. ØÖğrencinin ön bilgileri ve deneyimleri öğrenmede etkilidir. ØÖğrenci öğrenme sürecinde aktiftir. ØÖğrenci öğrenmesinden kendisi sorumludur. ØBecerilerin gelişme durumunu belirlemeyi merkeze alan değerlendirme yapılır.

Metin Öğretimi Ø Metindeki bilgiler ve dil bilgisi kuralları ezberlenerek öğrenilir. Öğretimden sonra bu bilgileri hatırlatmaya yönelik basit alıştırma ve sorular verilir. ØÖğrenilenlerin uygulamaya aktarılması daha sonraki yıllarda gerçekleşir. Metinle Öğrenme ØBecerinin öğrenilmesi farklı durumlarda ve bir dizi uygulama sonrası gelişir. Öğrenciye çeşitli etkinlik, proje ve görevler verilir. ØÖğrenilenlerin uygulanması aktarılması hemen sınıfta başlar.

Türkçe Öğretimindeki Uygulamalar Ülkemizde Türkçe öğretimine ilişkin uygulamalar incelendiğinde aşağıda olduğu gibi yaklaşımlara göre metin anlayışının değiştiği görülmektedir. Davranışçı Yaklaşım: Ders kitaplarında genelde edebi metinlere yer verilmiş, dil bilgisi kuralları, kelime ve kültür öğretimi öne çıkmıştır. Dil öğretimi ezber taklit ve tekrar yoluyla gerçekleştirilmiştir. Bilişsel Yaklaşım: Bazı okullarda ve kurslarda uygulanmıştır. Gagne, Ausubel, Bruner’in görüşlerinden hareketle sunuş ya da buluş yoluyla Türkçe öğretimi gibi çalışmalar yapılmıştır. Yapılandırıcı Yaklaşım: Dil becerilerini geliştirmek için metin öğretimi yerine metinle öğrenme anlayışı görülmüştür. Öğrenci merkeze alınmış, dil, zihinsel ve sosyal becerileri geliştirmeye odaklanmıştır.

a) Metin İnceleme Türkçe öğretiminde metinler dil, zihinsel, sosyal bağımsızlık becerilerini geliştirmek için bir araçtır. Metinden öğrenmek amacıyla yararlanılmalıdır. Metin dinleme, okuma, yazma, konuşma gibi dil becerilerini geliştirmek için kullanılmalıdır. Öğrencinin dil ve zihinsel becerilerini geliştirmek için metnin anlamını bulma, üzerine düşünme, çıkarımlar yapma, değerlendirme vb. işlemler yapılmalıdır. Anlama sürecinde öğrenci ön bilgileri ışığında metindeki bilgileri incelemeli, onlar üzerinde düşünmeli ve zihninde yapılandırmalıdır. Bu nedenle metni anlama çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Yaptırılabilecek çeşitli anlama çalışmaları: *Metni okuduktan sonra öğrencilerden kendilerine ilginç gelen kısmı anlatmaları, *Duygusal, abartılı sözler, gerçek ve hayal ürünü olanları belirleme, *Varlıkları, olayları sınıflama, *Metne uygun başlıklar buldurma

Bu çalışmalarda öğrenci yeni bilgileri araştırmakta, anlamakta, yorumlamakta ve analizini yapmış olmaktadır. Sürecin sonunda ise öğrenci ön bilgileriyle yeni bilgileri karşılaştırarak zihninde yapılandırmaktadır. Metin aracılığıyla öğrenmeyi üst düzeye çıkarmak için incelenen metnin günlük hayatla, diğer derslerle ve ara disiplinlerle ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Öğrenciye öğrendiklerine ilişkin kendi yaşantısından ve günlük hayattan örnekler vermesi, farklı çözümler üretmesi, bilgileri sorgulaması gibi çalışmalar yaptırılmalıdır. b) Metin Seçme 2005 Türkçe Öğretim Programı’nda ders kitaplarında yer alacak metinlerle ilgili bilgiler ve metin örnekleri verilmiştir. Metinlerin kazanımlara ve sınıf düzeylerine uygun olarak seçilmesi istenmiştir. Metnin öğrencinin düşünme, anlama, sorgulama, araştırma, değerlendirme gibi becerilerini geliştirici nitelikte olması belirtilmiştir. Bu metinler aracılığıyla öğrencilere çeşitli etkinlikler verilmiştir. Bunlardan bazıları şöyledir: *Ses bilinci ve yazı bilincini geliştirici etkinlikler, *Dinleme, konuşma, anlama, okuma, yazma görsel okuma ve sunu becerilerini geliştirme etkinlikleri, *Düşünme, anlama, sıralama, ilişki kurma, analiz-sentez yapma gibi zihinsel becerileri geliştirme etkinlikleri, *Öğrencilerin sözlü ve yazılı kelime tanıma becerilerini geliştirici ve zihinsel sözlüklerini zenginleştirici etkinlikler vb.

c) Metnin Uzunluğu Öğrencilerin dil ve sosyal becerilerinin geliştirilmesinde metin uzunluğu önemli bir etken olmaktadır. Yapılandırıcı yaklaşıma göre kısa metinler öğrencinin metinle etkileşim süresinin az olmasına neden olmaktadır. Bilindiği gibi yapılandırıcı yaklaşım anlamayı etkileşimsel olarak yani okuyucunun metinle etkileşimine bağlı olarak açıklamaktadır. Metnin kısa olması öğrenciye daha az bilgi sunulmasını, etkileşim süresi ile yoğunluğunun az olmasına neden olmaktadır. Bu durum öğrencinin dil, zihinsel ve anlama becerilerinin gelişimini etkilemektedir. Yapılan araştırmalar kısa ve anlam bütünlüğü koparılan metinlerin okuma zevki ve alışkanlığı oluşturmada yetersiz kaldığını göstermektedir. Kısa metinler öğrencinin hemen ezberlemesine neden olmaktadır. Ayrıca kısa metin az kelime demektir. Kısa metinler öğrencilerin zihinsel sözlüğünü geliştirmekte başarılı olamamaktadır. Eski uygulamalarda çocukta dikkat süresinin kısa olduğu ve anlamanın henüz yeterince gelişmediği gerekçesiyle kısa metinler verilmiştir. Bruner bu yaklaşıma katılmamıştır çünkü Bruner’e göre çocukta dil ve zihinsel gelişim, kelime öğrenme, zihinsel sözlük geliştirme vb. gelişimler büyük oranda okul öncesi dönemde gerçekleşmektedir. Yani çocuğun dikkat süresinin kısa olduğu ve bellek gelişiminin yetersiz olduğu dönemde, dil ve zihinsel gelişim ve kelime öğrenme üst düzeyde olmaktadır.

Araştırmalar sonucu çeşitli düzeydeki öğrencilere verilecek metinlerin uzunluk ölçütleri şöyledir: 1. sınıf : 125 -400 kelime 2. sınıf : 375 -500 kelime 3. sınıf : 450 -600 kelime 4. sınıf : 800 -1000 kelime Daha üst sınıflar için: 1000 ve üstü kelime Metin Yapıları ve Özellikleri Öğrencinin metin yapısını bilmesi ve metin yapısını izleyerek okuması zor bir metni daha kolay anlamasını getirir. Öğrencilere metin yapılarını göstermek için yapılan çalışmalarda metinlerin hangi özellikler taşıdığı, bunların nasıl belirleneceğine ilişkin bilgiler verilmelidir. Bu bilgiler bir metni tanımak veya bir metinden bilgi almak, kendi bilgileri ile metindeki bilgileri yapılandırmak, bilgileri doğrulamak ve bilgileri düzenlemek için gerekli temel bilgilerdir.

a) Metin Yapıları Bütün metinlerde ortak olarak ele alınan üç tür yapı söz konusudur. Bunlar küçük yapılar, büyük yapılar ve üst yapılardır. 1) Küçük Yapılar Metnin küçük yapıları kelime, cümlecik ve cümlelerden oluşmaktadır. Metnin küçük yapısını anlamak için önce kelimelerin anlamı bulunmakta, ardından cümlenin anlamına geçilmektedir. Bir cümleyi anlamak için kelimelerin her birinin anlamını tanımak yeterli olmamaktadır. Kelimelerin anlamını içeren genel bir anlama ulaşmak gerekmektedir. Metinde küçük yapıları tanımak için üç temel işlem yapılmaktadır. Bunlar: Kelime Tanıma: Cümledeki kelimeleri ses yoluyla ya da zihinsel sözlükle tanıma ve anlamını bulma işlemlerini kapsamaktadır. Cümlecikleri Anlama: Cümledeki cümlecikleri anlamak için önce kelimeler anlamlı olarak birleştirilerek cümlecikler belirlenmektedir. Ardından cümleciklerin anlamı üzerinde işlemler yapılmaktadır. Küçük Yapıdaki Bilgileri Seçme: Cümleciklerdeki bazı anlamları seçme, önem derecesine göre sıralama, birleştirme ve cümleyi anlamlandırma işlemleri olmaktadır. Bu sürecin iyi işletilmesi için öğrencilere cümlenin hangi bilgilerinin önemli olduğu öğretilmeli ve anlama üzerinde çalışılmalıdır.

2) Büyük Yapılar Metnin paragrafları, en belirgin bölümleri ya da tümüne denilmektedir. Büyük yapı düzeyinde cümleler, paragraflar arasında bağ kurulmaktadır. Metni okurken okuyucu metindeki bazı anlamları seçmekte, önem derecesine göre sıralamakta, ön bilgileriyle birleştirmekte ve yeniden anlamlandırmaktadır. Bir metni anlamak için metindeki bilgilerin tamamını ya da büyük yapıyı genel olarak zihinde canlandırma becerisine sahip gerekmektedir. Bu süreçler metnin tamamını anlamaya dönük işlemler içermektedir. Bu süreçte şu işlemler yapılmaktadır: Ana Düşünceleri Belirleme: Metindeki ana düşünceleri, temel ve önemli düşünceleri belirleme çalışmalarını kapsamaktadır. Metni Özetleme: Metinde sunulan anlamları özet haline getirme ve çeşitli zihinsel işlemlerden geçirme çalışmaları olmaktadır. Metnin Yapısını Tanıma: Metnin yapısını tanıma ve bu yapıyı izleyerek metni anlama işlemleridir. Öğrenci iyi anlamak ve bilgileri aklında tutmak için metin yapısından hareket etmelidir. Metin yapısı hakkındaki bilgiler öğrencinin metindeki temel bilgileri özetlemesini kolaylaştırmakta ve anlama tekniklerini iyi kullanmasını getirmektedir.

3) Üst Yapılar Metnin daha çok türünü belirleyen yapı olmaktadır. Yani metnin öyküleyici, bilgilendirici ya da şiir olması gibi. Okuma sırasında öğrenci metinde sunulan bilgilerle kendi bilgilerini bütünleştirmekte ve zihinde yapılandırmaktadır. Öğrenci iyi anlamak ve bilgileri zihninde yapılandırmak için metin yapısından hareket etmelidir. Metin yapısını bilmesi öğrencinin konu ne kadar zor olursa olsun metni anlamasını kolaylaştır. Ayrıca ana düşünce, yardımcı düşünce ile ayrıntılar sıralamasını göz önünde bulunduran öğrenciler metinleri daha iyi anlamaktadır. Metinlerin üst yapısını iyi bilen öğrenciler metinlerdeki mantık yapısını ve düşünce akışını da kolayca bulabilmektedir.

Metinlerin Yapısal Özellikleri Öyküleyici Metin Yapısı: Öyküleyici metin yapıları daha çok hikayelerde, masallarda, efsanelerde, fabllarda ve olay anlatımında kullanılmaktadır. Büyük oranda olayların peşe sıralandığı bir anlatım kullanılmaktadır. Kullanılan anlatım şeması üç bölümden oluşmaktadır: 1. Başlangıçta bir giriş yapılmakta ve ardından kişilerin, zamanın ve yerin tanımlaması gerçekleştirilmektedir. 2. Girişten sonraki bölümde bir dizi olay sunulur. Bunlar başlangıç olayları, bunları harekete geçiren olaylar ile başlangıç olaylarını değiştiren, belirli sonuçlara götüren olaylar olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. Bu bölümde olaylar, sorunu çözmek için yürütülen girişimler anlatılır. 3. Son bölümde olayların sonucu ve sorunların çözümü ile yazı sonuçlandırılır.

Bilgilendirici Metin Yapısı: Bilgilendirici metinlerin yapısı ve özellikleri genellikle ortaktır. Bu özellikler şöyledir: Başlık ve alt başlıkların Açıklayıcı şemaların, resimlerin, grafiklerin kullanılması, Bazı kelime veya kelime gruplarının altının çizilmesi, koyu, renkli veya farklı büyüklükte yazıların olması Bilgi verici metinler beş türe ayrılır. Bunlar: Tanımlama Yapıları: Bilgiler olayların, canlıların veya eşyaların çeşitli özelliklerini tanıtma biçiminde düzenlenmektedir. Böyle bir metinde çok sık kullanılan kelimeler, çeşitli yönleri ve özellikleri anlatan kelimeler olmaktadır Sıralama Yapıları: Bilgilerin birbirinden ayrılabilen listeler halinde düzenlendiği metinlerdir. Bu metinlerde daha çok “önce, sonra, daha sonra, sonuç olarak” gibi kelimeler kullanılmaktadır. Karşılaştırma Yapıları: Bilgiler ögeler arasındaki benzerlikler veya farklılıklara göre düzenlenmektedir. Bu nedenle “gibi, ikisi arasında, buna rağmen, arasındaki fark gibi” ifadeler sıklıkla kullanılmaktadır. Neden-Sonuç Yapıları: Olaylar arasındaki nedenler ve sonuçlar göre bağlantı kurarak bilgilerin düzenlendiği metindir. “Çünkü, bu yüzden, ancak, bu nedenle” gibi sonuç ve nedenleri bildiren ifadeler kullanılır.

Şiir Yapısı: Şiir yapısı denilince genellikle dizeler ve kıtalar akla gelir. Bir başlık ve altında dizeler vardır. Bu şarkı, tekerleme, vb. kullanılır. Alt başlık, bazı yazıları belirginleştirme fazla kullanılmaz. Bazı şiirlerde bilinen metin biçimlerinin dışına çıkılır.

Metin Şemaları Bir metnin yapısını keşfetmek, metni daha iyi anlamak ve zihinde yapılandırmak için metin şemaları yapılmaktadır. Metinde ki olayları, yeri, resimleri, temel kahramanın eylemlerini vb. şema biçiminde görsel sunumunu yapmaktır. Öğrencilere; okuduklarını ya da dinlediklerini görsele aktarma, metni zihninde daha kolay yapılandırma kazanımları sağlar. Bu teknik; okunan, duyulan bir öykünün görselleştirilmesine ve iyi anlaşılmasına yardım eder. Öyküde ki olayların bölümlerine ve bilgilerin düzenlenmesine dikkat etmeyi gerektirir. Metnin yorumlanmasında öğrenciyi duyarlı hale getirir. Metin şemaları farklı şekillerde yapılabilir; Metin öncesi ve sonrasında olay akışına göre kahramanın gittiği bir yol haritası oluşturulabilir. Duvar haritası oluşturmak için kullanılabilir.

Öyküleyici Metin Yapılarını Keşfetme Öyküleyici metin yapısı, roman, öykü, fabl, efsane gibi metinleri düzenleme yapısında kullanılır. Bu metinler bir dizi peşe gerçekleşen olayları anlatır. Öyküleyici metinlerde bölümler; giriş, olayı harekete geçiren ögeler, beklenmedik gelişmeler ve sonuç bölümlerinden oluşur. Öyküleyici metinlerin yapısını keşfetmek için metin şemaları çıkarılmalıdır. Bu şemalar; *Metindeki bilgileri düzenlemek, *Tarihi ögeleri tanımak, *Bilgileri iyi anlamak, bilgileri iyi saklamak *Yazma becerilerini geliştirmek öyküyü görselleştirmek *Öyküyü anlatmak vs. gibi süreçleri açığa kavuşturmak için kullanılır.

Öyküleyici Metin Yapılarını Keşfetme Öğrencilerin bir metni daha kolay anlamlandırma ve yukarıda verilen kazanımları elde edebilmeleri için metnin şeması verilmeli ve nasıl kullanacakları öğretilmelidir. İncelenen metne göre çeşitli şemalar verilebilir. Aşağıda bir örneği verilmiştir. Giriş bölümü: Öyküyü ‘kim, nerede, nasıl’ sorularına uygun yerleştirme sağlanır. Harekete geçiren ögeler: ‘ ne oldu, kim izledi, olay nerede geçti’ sorularına cevap verilerek olayın derinleşmeye başladığı kısımdır. Ani gelişmeler: çözüm bulmak için kişiler tarafından girişilen eylemlere bağlı gelişmeler. ‘Bu durumu çözmek için ne yapmak gerekiyor? ’ sorusuna yanıt aranabilir. Sonuç bölümü: Olayın çözümlendiği metnin sona erdiği bölümdür. ‘kişiler bu durumdan nasıl çıkıyor? ’ ‘Bu öykünün öğretici yönü nedir? ’ soruları ile sonuç buldurulabilir.

Bilgilendirici Metin Yapılarını Keşfetme Anlamı iyi aktarmak ve metinleri anlaşılır kılmak için bu tekniğe başvurulmaktadır. Şu şekilde yapılandırılır; İnceleme, neden- sonuç, karşılaştırma, betimleme, sıralama , açıklama , sorun ve çözüm yapıları. Bilgi verici metinlerde bilgiler tesadüfen verilmemektedir. Metindeki bütünleştirmeyi, yapılandırmayı kolaylaştırmak için mantıklı bir şekilde verilmektedir. Bu nedenle şema tekniği; Bilgileri ve anlamını kolayca izlemek, hazırlanan metnin planını yazabilmek, bilgilendirici metin okurken ve ya dinlerken kullanmak hem metni anlamlandırma hem de olay akışını daha kolay kavrayarak çözümlemede bizlere kolaylık sağlayacaktır.