Mesopotamija Persija i drave istonog Sredozemlja Plodni polumesec

Mesopotamija, Persija i države istočnog Sredozemlja

Plodni polumesec • Jezgro Starog istoka činio je pojas plodnog zemljišta, koji se protezao od doline Nila, duž istočnog Sredozemlja i spuštao se na jug preko Mesopotamije do Persijskog zaliva • Ovaj prostor nazivamo prostorom “plodnog polumeseca”

Mesopotamija • Na prostoru izmedju reka Tigar i Eufrat nastajali su i nestajali brojni gradovi-države • Oko 3500. god. p. n. e. nastala je najstarija civilizacija na prostoru Mesopotamije, Sumer • Sumerci su na jugu Mesopotamije osnovali brojne gradove-države • Najpoznatiji su bili: Ur, Uruk, Kiš, Lagaš i Uma • Ovi gradovi su se medjusobno sukobljavali • Gradovima su upravljali kraljevi, koje su njihovi podanici nazivali ensi ili lugal

• O gradovima Sumera znamo uglavnom na osnovu arheoloških iskopavanja, ali i pojedinih pisanih izvora • Jedan od najznačajnih pisanih izvora je tzv. ”Stela jastrebova”, koja opisuje sukob izmedju gradova Ume i Lagaša • U 24. veku p. n. e. sumerske gradove pokorili su stanovnici severnijeg dela Mesopotamije, Akadjani • Vladar Akada Sargon uspeo je da ujedini čitavu Mesopotamiju pod svojom vlašću • Sargonov unuk Naramsin (23. vek p. n. e. ) proširio je vlast Akada i na severnu Siriju i sebe je proglasio “vladarom četiri strane sveta”

• U prvoj polovini 2. milenijuma p. n. e. na teritoriji Mesopotamije nastalo je nekoliko država, od kojih se ističu Asirija i Starovavilonsko carstvo • Najznačajniji vladar Starovavilonskog carstva bio je Hamurabi (1792 -1750. god. p. n. e. ) • Starovavilonsko carstvo osnovalo je pleme Amorita • Hamurabi je uspeo da zavlada čitavom Mesopotamijom

Ostaci Vavilona

• Njegovi naslednici nisu uspeli da sačuvaju državu, koju je on stvorio • Starovavilonsko carstvo uništili su Heti 1595. god. p. n. e. • Asirija se nalazila u severnoj Mesopotamiji, u svojoj ranoj istoriji doživela je nekoliko perioda uspona i padova

• Osvajanja cara Asurnasirpala II, u 9. veku p. n. e. označavaju početak novoasirskog carstva i otvorila su put ekspanziji Asirije u 7. veku p. n. e. • Asurnasirpal II je osvojio Mesopotamiju i Fenikiju (današnji Liban), sagradio je i novu prestonicu Nimrud • Stara prestonica Asirije bila je u gradu Asur, a osim Nimruda jedna od prestonica bila je i u gradu Ninivi • U 7. veku p. n. e. Asirija je uspela da osvoji gotovo čitav Stari istok, car Asarhadon je 671. god. p. n. e. osvojio i Egipat • Asirsko carstvo osvojili su Haldejci, osnivači Novovavilonskog carstva, kada su 612. god. p. n. e. osvojili Ninivu.

• Nakon pada Asirije, Novovavilonsko carstvo postaje vodeća sila Starog istoka • Najmoćniji vladar Novovavilonskog carstva bio je Nabukodonosor, koji je vladao čitavom Mesopotamijom i istočnim Sredozemljem • Uspon ove države okončali su Persijanci, koji su 538. god. p. n. e. osvojili Vavilon.

Države Levanta (istočnog Sredozemlja) • Levant, u prevodu istok, istočne zemlje, u užem smislu označava zemlje koje su se nalazile na prostoru istočnog Sredozemlja • Ovom prostoru pripadaju: Feničani, Jevreji, Heti

• Feničani nikada nisu imali jedinstvenu državu, na šta su u velikoj meri uticali prirodni uslovi u kojima su Feničani živeli • Najznačajniji feničanski gradovi: Tir, Sidon, Biblos i Ugarit bili su vodeći trgovački centri na Bliskom istoku, svaki od tih gradova imao je status grada-države • Feničanski gradovi često su bili plen moćnijih država

• Pritisak Asiraca ali i namera da ojačaju svoje trgovačke poslove, feničanski gradovi su počeli da osnivaju kolonije širom Sredozemlja • Najznačajnija feničanska kolonija, osnovana oko 750. god. p. n. e. na prostoru Tunisa, bila je Kartagina • To je bila kolonija grada Tira i vremenom je svojom snagom prevazišla i matični grad

• Istočno i južno od feničanskih gradova nalazila se država Jevreja, obrazovana početkom 1. milenijuma p. n. e. • Zbog nestašice i gladi deo jevrejskog stanovnitštva se u 17. veku p. n. e. preselio u Egipat • Iz Egipta ih je u 13. veku p. n. e. poveo Mojsije, koji je Jevrejima dao prve zakone, tzv. Deset božijih zapovesti, pisane pod uticajem Hamurabijevog zakonika • Za prevlast nad Palestinom su se borili protiv Filistejaca, koji su pripadali “narodima sa mora”, njih su Grci nazivali Palestinci, pa se po tome i teritorija naziva Palestina

• Kralj David je početkom 1. milenijuma p. n. e. porazio Filistejce i osvojio Jerusalim. • On je stvorio jedinstvenu izraelsku državu. • Njega je u 10. veku p. n. e. Nasledio Solomon, u vreme njegove vladavine država je dostigla vrhunac • U Jerusalimu je sagradio hram posvećen bogu Jahveu, on je bio poznat po bogatstvu i mudrosti

• Posle njegove smrti država se raspala na Judeju na jugu, sa prestonicom Jerusalimom i Izrael na severu, sa prestonicom Samarijom • Izrael su u 8. veku p. n. e. osvojili Asirci, Judeju je pokorio početkom 6. veka p. n. e novovavilonski car Nabukodonosor, koji je srušio Solomonov hram i stanovništvo odveo u “vavilonsko ropstvo” • Glavni istorijski izvor za istoriju Jevreja je Stari zavet, kao sastavni deo Biblije

Persija • Persijanci su živeli na prostoru iranske visoravni • Osnivač persijske države bio je Kir II Veliki, 550. god. p. n. e. ; on je bio osnivač dinastije Ahemenida, koja je vladala Persijom do 330. god. p. n. e. • Pošto je učvrstio vlast, krenuo je da osvaja države u okruženju

• Prva država, koja se našla na udaru Persije, bila je Lidija, država na zapadu Male Azije • Kir se sukobio sa lidijskim kraljem Krezom (poznat po izuzetnom bogatstvu, postoji izreka “bogat kao Krez”) • Sukob je završen 546. god. p. n. e. pobedom Persijanaca, koji su osvojili Sard, prestonicu Lidije • 538. god. p. n. e. Kir je osvojio Novovavilonsko carstvo, čime je pripojio Mesopotamiju, Siriju, Fenikiju i Palestinu

• Kira je na vlasti nasledio njegov sin Kambiz • On je sagradio flotu, čiju su osnovu činili Feničani • 525. god. p. n. e. on je osvojio Egipat • Zarad bolje uprave Persijsko carstvo delilo se na oblasti, koje su se zvale satrapije, na čelu sa činovnicima-satrapima

Imperija Ahemenida

• Kirova grobnica u Pasargandu • Inspiracija Ivanu Meštroviću za Spomenik neznanom junaku

• Jezgro persijske vojske činila je konjica i 10. 000 “besmrtnika”, lične carske garde • U Persiji je postojao jedinstveni monetarni sistem, na prostoru čitavog carstva • Izgradjen je čitav sistem puteva, a najznačajniji je tzv. ”carski put”, koji je povezivao Suzu (jedna od prestonica na istoku) i Sard • Osim Suze, carstvom se upravljalo iz Persepolisa i Vavilona