Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danmanl ERK nsan yaamnda

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı

İÇERİK İnsan yaşamında çalışmanın anlamı Mesleki rehberlik ve temel kavramlar Kariyer danışmanlığı Mitler ve gerçekler Kariyer danışmanlığı yeterlikleri 2

1. BİRLİKTE DÜŞÜNELİM Yapmayı planladığınız mesleğin sizin için anlamı nedir? 3

ÇALIŞMANIN ANLAMI Eğitim bireyi şu üç yönüyle yetiştirmeyi hedefler: Birey olarak insan Sosyal bir varlık olarak insan Meslek elemanı olarak insan 4

ÇALIŞMANIN ANLAMI Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı temelde şunları hedefler: Ülke kalkınması Bireyin kendi potansiyelini en üste çıkaracak mesleği bulması Kariyer gelişimini sürdürmesi 5

ÇALIŞMANIN ANLAMI Meslek seçimi insan yaşamında karar verme ve anlamlı bir yaşam sürdürme için önemli dönüm noktalarından biridir. 6

ÇALIŞMANIN ANLAMI 7

2. BİRLİKTE DÜŞÜNELİM Meslek İnsanın Yaşamını Nasıl Etkiler? 8

UYANIK OLDUĞUMUZ ZAMANIN YAKLAŞIK YARISINI ÇALIŞARAK GEÇİRİRİZ. 9

“ “İş, bireyin gerçekle bağlantısıdır” 10

ÇALIŞMANIN ANLAMI *Çünkü yaptığımız iş, yaşamdaki diğer rollerimizi ve yaşam içindeki tüm konumumuzu etkiler. *Yaptığımız iş, düşüncelerimize ve yaşamımıza belli bir biçim verir. *Bireyin sosyal statüsünü belirleyen en önemli kriter mesleğidir. 11

ÇALIŞMANIN ANLAMI *Mesleğe/işe yönelik bu önem atfetme çok küçük yaşlardan itibaren toplumca bireye hissettirilir. *Büyüyünce ne olacaksın? 12

ÇALIŞMANIN ANLAMI 13

ÇALIŞMANIN ANLAMI Meslek ve iş sahibi olmanın temelinde psikososyal etmenler de vardır: *Toplumsal saygınlık iş bağlantısı *Üretkenlik *Psikososyal ihtiyaçların karşılanması 14

“ “Sağlıklı insan sevebilen ve çalışabilen kişidir” 15

ÇALIŞMANIN ANLAMI Bireyin fizyolojik, psikolojik ve toplumsal ihtyaçlarını karşılamada en önemli araç durumunda olan meslek/iş, yaşama anlam veren ve yaşam doyumunu etkileyen en önemli değişkendir. 16

3. BİRLİKTE DÜŞÜNELİM Yaşam kalitenize en fazla etki eden değişkenler nelerdir? 17

KADINLAR AİLE İŞ PARA 18

ERKEKLER iş aile para 19

İŞ/ÇALIŞMA – İHTİYAÇ İLİŞKİSİ ÖZET 20

İHTİYAÇLAR 21

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığının Dili: Temel Kavramlar 22

MESLEK (Occupation) Bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı, diğer insanlara yararlı bir hizmet ya da ürün sağlamaya yönelik olan, kuralları toplumca belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı etkinlikler bütünüdür. 23

Aşağıdakilerden hangileri bir “meslek elemanı” olarak kabul edilir? Neden? 4. BİRLİKTE DÜŞÜNELİM Doktor Yankesici Ayakkabıcı Öğretmen Aşçı Ev hanımı 24

MESLEK (Occupation) Bir uğraşın/etkinliğin/işin meslek sayılabilmesi için gerekli taşıması gereken özellikler: 1. Toplumsal ihtiyaçların karşılanması açısından gerekli hizmetleri sunar. 2. Bireyin doyumunun yanı sıra başkalarının da yararına bir uğraştır. 3. Meslek, sistemli bir eğitimle kazanılmış özel bilgi ve becerilere dayanır. 25

MESLEK (Occupation) 4. Meslekler, araştırma, tecrübe ve deneylerle geliştirilerek zamanla kendine özgü teknik ve yöntemlere sahip olurlar. 5. Mesleğe alınacakları seçerken ve yetiştirirken belli standartlar takımının uygulanması gereklidir. 6. Mesleklerin toplumca kabul edilmiş etik değerleri ve ilkeleri vardır. 7. Mesleklerin yasal olarak tanımlanması. 26

MESLEK (Occupation) 27

İŞ (job) Belli bir meslek alanında sürdürülen benzer etkinlikler grubudur. Özel bir çalışma alanındaki görevleri tanımlar. İş, mesleki bilgi ve becerilerin uygulamaya konmasıdır. Mesleği icra ederken yapılan görev ve aktivitelerdir. 28

İŞ (job) *“Öğretmenlik” bir meslektir. Ders planı hazırlama, nöbet tutma vb. görevleri “iş” olarak niteleyebiliriz. *Okul psikolojik danışmanlığı bir meslektir. Eğitsel rehberlik yapmak “iş”lerinden bir tanesidir. 29

Kariyer (Career) Bir ömür boyu yaşanan olaylar dizisi, bireyin meslek ve diğer yaşam rollerinin birbirini etkilemesi ve izlemesi sonucu oluşan genel örüntü ve gelişim çizgisinde, özellikle iş ve mesleğe ilişkin rollerinde ilerleme, duraklama ve gerilemeleri de içeren bir süreçtir. 30

Kariyer (Career) Yaşam boyu devam eden dinamik bir süreç olarak mesleğe hazırlanma, meslek görevlerini yerine getirme, hizmet içi eğitimi, boş zaman faaliyetlerini, toplumda üstlenilen diğer rolleri ve bütün görevlerdeki gelişimi içeren bir kavramdır. 31

“ “Meslek seçilir; kariyer oluşturulur!” 32

Kariyer (Career) 33

Kariyer MESLEK ÖNCESİ GÖREVLER (Career) TOPLUMSAL ROLLER KARİYER MESLEK SONRASI GÖREVLER BOŞ ZAMAN FAALİYETLERİ 34

Kariyer Gelişimi *Bu kavram Gysberg ve Moore tarafından 1973 yılında kullanılmaya başlanmıştır. *Kişinin yaşamı boyunca sergilediği rollerin, içinde bulunduğu ortamların ve yaşadığı olayların etkileşimi ve entegrasyonu sonucunda ortaya çıkmaktadır. 35

Kariyer Gelişimi *Kişinin içerisinde bulunduğu roller(çalışan, boş zamanları değerlendirme, vatandaş, aile ferdi) *Ortam, bulundukları yerleri (ev, okul, iş ortamı, toplum) *Olaylar da planlı ya da plansız meydana gelen yaşantıları tanımlamak için kullanılmaktadır. 36

Kariyer Gelişimi 37

Kariyer Gelişimi 38

Meslek Düzeyi Mesleklerin gerektirdiği akademik yetenek, eğitim düzeyi ile mesleki faaliyetlerin karmaşıklık, soyutluk düzeyi açısından aşamalı olarak sıralanmasıdır. *Doktor -Uzman doktor -Pratisyen doktor +Operatör doktor -Aile doktoru 39

Meslek Alanı *Benzer etkinlikleri içeren mesleklerin oluşturduğu gruptur. *Ruh sağlığı hizmetleri alanı - Psikolog - Psikolojik Danışman 40

İş Doyumu *İş görenlerin işlerinden duydukları hoşnutluk ya da hoşnutsuzluk olarak tanımlanmaktadır. *İş doyumu bireyin işini ve iş yaşamını değerlendirmesi sonucunda elde ettiği haz duygusudur. *Bireyin sahip olduğu çeşitli tutumların bir sonucudur: ücret, çalışma koşulları, gelişme olanakları, yeteneğin tanınması vb. 41

İş Doyumu 42

İş Doyumu İş Doyumsuzluğunun Sonuçları 43

5. BİRLİKTE DÜŞÜNELİM Öğretmenlerin ve okul psikolojik danışmanlarının iş doyumlarına ilişkin görüşleriniz nelerdir? 44

5. BİRLİKTE DÜŞÜNELİM Okullarda iş doyumunu azaltan etmenler neler olabilir? 45

İş Doyumu *Okul Psikolojik Danışmanlarında İş Doyumunun Yordayıcısı olarak Psikolojik Danışma Özyeterliği ve Dinleme Becerileri (2015). Halil EKŞİ, Esra ISMUK, Simel PARLAK *Rehber Öğretmenlerin İş Doyumunun Yordanması (2001) Binnur YEŞİLYAPRAK 46

İş Doyumu *Resmi eğitim kurumlarında çalışan psikolojik danışma ve rehberlik uzmanlarının iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin danışmanların denetim odağı ve bazı değişkenlere göre karşılaştırılması(1999). Mustafa USLU 47

İş ve Mutluluk *Richard LAYARD 48

İş ve Mutluluk 49

İş ve Mutluluk 50

İş ve Ruh Sağlığı *Bireyin kendi içinde olan problemler -Özgüven -Rasyonel olmayan inançlar -Kişilerarası ilişki becerilerinde sorun yaşamak -Süpervizyon ilişkilerine tolerans gösterememe 51

İş ve Ruh Sağlığı *Çevresel problemler -Kişiye olumsuz gelen bir yönetim şekli ile karşıya olmak -İlerlemek için olanak sağlamayan bir iş ortamı, cinsel ayrımcılık yaşanan bir iş ortamı 52

İş ve Ruh Sağlığı *Her ikisinin etkileşiminden kaynaklanan problemler -İş ortamı ve kişinin becerilerinin uyuşmadığı bir iş ortamı -İş-kişi uyumunun olmaması 53

Mesleki Rehberlik Nedir? 54

Mesleki Rehberlik *Bireyin kendi ilgi ve yeteneklerini tanıması *Kendi mesleki seçimlerini etkileyecek çevresel fırsatlar ve meslekler dünyasından haberdar olması *Bilinçli tercihler yapması *Seçtiği meslekte başarılı olması için yapılan sistematik ve profesyonel yardım süreci. 55

Mesleki Rehberlik 56

Mesleki Bilgilendirme Meslekler hakkında bilgilendirme *Mesleğin özellikleri *Ünvan ve niteliği *Gerekli eğitim düzeyi *Mesleğe giriş koşulları *Gereksinim duyulan eleman sayısı *Girişteki sınırlamalar *Mesleğin sürekliliği *Meslekte ilerleme koşulları 57

Mesleki Bilgilendirme Meslek seçiminde etkili olan özellikler hakkında bilgilendirme *Bireyin kişisel özellikleri *Fiziksel özellikleri *Aile ve çevresel yaşantıları *Okul içi ve dışı yaşantıları 58

Mesleki Rehberlik Mesleki Rehberliğin Amaçları: *Öğrencilerin meslek hakkında doğru ve gerçekçi bilgiler edinmelerine yardımcı olma *Öğrencilere kendi kişisel değer, ilgi ve yeteneklerini keşfedip anlayabilecekleri yaşantılar sunma *Kendi değer ve yeteneklerinin toplum gözündeki değerini anlamasına yardımcı olma 59

Mesleki Rehberlik Mesleki Rehberliğin Amaçları: *Seçilmesi düşünülen mesleğin gerçek sınırlarını tanımasına yardımcı olma *Gençlerin farklı türdeki meslekler hakkında detaylı bilgiler edinmesine yardımcı olma *Meslekleri eleştirel bir biçimde değerlendirmelerine yardımcı olma 60

Mesleki Rehberlik Mesleki Rehberliğin Amaçları: *Mesleki karar aşamasında uzmandan yardım alabilmesi için gerekli inisiyatifi kazandırma *Öğrencinin ihtiyaç duyduğu bilgileri edinebilmesi *İş ortamı içerisindeki yerini anlamasına yardımcı olma *Farklı alanlarda yetersizliği bulunanlarında iş yaşamına uyum sağlamalarına yardımcı olma 61

Mesleki Rehberlik 62

Mesleki Rehberlik Mesleki Rehberliğin İlkeleri: *Mesleki rehberlik bir süreçtir *Bebeklik döneminden itibaren çocukların karar verme ve bağımsızlık duyguları desteklenmeli *Erken çocukluk döneminin sağlıklı geçmesi çok önemli *Rol modelleri meslekleri hakkında olumsuz yargılamalarda bulunmamalı 63

Mesleki Rehberlik Mesleki Rehberliğin İlkeleri: *Çocukların olumlu bir benlik algısı geliştirmelerine yardımcı olma *Bütün mesleklerin gerekli olduğu inancının çocukluk döneminden itibaren yerleştirilmesi *İyi meslek = iyi bir eğitim *Meslekler konusunda cinsiyet farklılıklarının ve ön yargıların kaldırılması 64

Kavramsal Değişim 65

Mesleki Rehberlik (Vocational Guidance) ve Kariyer Danışmanlığı (Career Counseling): Kavramsal Değişim 66

Kavramsal Değişim Bu hizmetlere ilişkin ilk yayınlanan kaynakta (1909) Frank Parsons “Mesleki Rehberlik” kavramını kullanmış ve bu hizmetleri “gençlere kendi kapasitelerine uygun meslek seçmeleri için yapılan yardımlar” olarak tanımlamıştı. 67

Kavramsal Değişim *Zaman içinde; mesleki rehberlik kavramı “bireyin mesleki seçim yapma ve mesleki kararlar vermesine yardım” tanımı; kariyer danışmanlığı ile “yaşam boyu kariyer gelişimine yardım süreci” olarak değişmiştir. *Ülkemizde bu hizmetler ABD’ ye göre oldukça yavaş ilerlediği için kavram değişimi süreci de henüz yeni gündeme gelmiştir. 68

Kavramsal Değişim *Genellikle rehberlik kavramı (psikolojik) danışmadan daha geniş kapsamlı olarak kabul edilir ve danışma hizmetleri de rehberliğin için yer alır. *Bu anlamda kariyer danışmanlığı da, mesleki rehberlik hizmetleri içinde yer alan bir yardım şekli olarak kabul edilebilir. 69

Kariyer Danışmanlığı *Kariyer danışmanlığı; danışan birey veya grupla kariyer gelişimi ile ilgili sorunlarda (örneğin: meslek seçimi, karar verme, iş stresi, iş arama vb. ) profesyonel bir danışmanın yürüttüğü formal bir ilişki biçimini (psikolojik danışma sürecini) ifade eder. 70

Kariyer Danışmanlığı Amerikan Ulusal Kariyer Gelişimi Derneği (NCDA), kariyer danışmanlığını şöyle tanımlamıştır: “Bireylerin mesleklere, kariyer rollerine ve sorumluluklarına, kariyer kararları verme ve kariyer planlama, serbest zaman aktiviteleri planlama, kariyer yolları ve diğer kariyer gelişim aktiviteleri (örneğin özgeçmiş yazma, iş görüşmesi, iş arama teknikleri) gibi onların kariyerleri ile ilgili çatışma ve sorunlara yönelik bireysel veya grupla sürdürülen danışma sürecidir”. 71

Kariyer Danışmanlığı Mitler ve Gerçekler: 1)Kariyer danışmanları, ellerinde var olan standart testlerle bireylere seçeceği uygun mesleği söylerler. 2)Mesleki rol kararı, yaşamdaki diğer rollerden ayrı olarak ele alınır. 3)Kariyer danışmanları, kişisel sorunlarla ilgilenmezler. 4)Kariyer danışmanlığı yapmak için bu alana özgü, özel uzmanlık yeterlikleri gerekmez. 72

Kariyer Danışmanlığı Mitler ve Gerçekler: 5)Kariyer danışmanı, danışanın içinde bulunduğu kültürel çevre ve koşulları ile ilgilenmezler. 6)Kariyer danışmanlığı, sadece kariyer kararı verileceği zaman yapılan bir yardımdır. 7)Bu yardım kariyer kararı verildiğinde sona erer. 73

Kariyer Danışmanlığı Mitler ve Gerçekler: 8)Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı ile işsizlik problemine çözüm bulunabilir. 9)Bu hizmetler ile üniversite önündeki yığılmalar ortadan kaldırılabilir. 10)Bireyin yetenek ve ilgilerini ne kadar küçükken saptarsak, uygun mesleğe yönelmesi o kadar isabetli olur. 74

6. BİRLİKTE DÜŞÜNELİM Ülkemizde bu mitlerden en yaygın olanı hangisidir? Bu mitlerin kabul görmesinde neler etkilidir? 75

MİTLERİN KAYNAĞI yeterli bilgi ve beceriye sahip olmayan psikolojik danışmanlar sorumluluğu psikolojik danışmana yüklemeye çalışan danışanlar “testi uygula ve bana söyle” gerçekçi değildir “self-report” kendi algısına dayanır tercih dönemleriyle sınırlı kalması bürokrasinin rolü “sihirli değnek” sorunsalı. biz “normallerin” ilgi ve yeteneklerinin ortaya çıkıp kararlı hale gelmesi 17 -18 yaşlarını bulur. 76

Kariyer Danışmanı İŞ YAŞAMINDAKİ HAREKETLİLİK KÜRESELLEŞME kariyer EKONOMİK KRİZLER EĞİTİM VE İŞ DÜNYASI ARASINDAKİ BOŞLUK 77

Kariyer Danışmanı *Bir kariyer danışmanının en önemli görevi; çocukların, gençlerin, yetişkinlerin kendi kariyer gelişimlerini anlamaları ve bu süreci yapılandırmaları için gerekli yardım/destek/müdahale hizmetlerini sunmaktır. *Kariyer danışmanları, bireyin kendi yetenek ve kapasitelerini yaşam boyu nasıl geliştirip nasıl değerlendireceklerine yardım üzerine odaklanırlar. 78

YAŞAM DOYUMU *Böylece bireylerin yaşam doyumlarını yükseltmeyi hedeflerler. 79

Kariyer Danışmanı *Etkili kariyer yönetimi becerilerini kazanmaya yardımcı olurlar: -Karar verme stratejilerinin nasıl kullanılacağını öğrenmek -Yaşam rollerinin kendisi için önemi ve değerini fark etmek -Yaşamdaki belirsizlik, değişim ve geçişlerle başa çıkabilmek 80

Kariyer Danışmanı *Etkili kariyer yönetimi becerilerini kazanmaya yardımcı olurlar: -Kendi ilgileri, değerleri, tutumları ve motivasyonuna yönelik farkındalık düzeyini arttırmak -Mesleki ve kariyer farkındalığını geliştirmek ve sürdürmek -Mesleklerle ilgili gerekli bilgi ve becerileri nasıl geliştireceğini öğrenmek 81

Kariyer Danışmanı *Etkili kariyer yönetimi becerilerini kazanmaya yardımcı olurlar: -İş arama becerilerini kazanmak ve etkili kullanmak -Yaşam boyu öğrenme fırsatlarına erişmek ve sürdürmek -Farklı kültürlere yönelik farkındalık ve iletişim becerilerini geliştirmek ve sürdürmek 82

“ “iyi kariyer danışmanları öncelikle iyi psikolojik danışmanlardır” 83

Ülkemizde kariyer danışmanlığı ne durumda? 7. BİRLİKTE DÜŞÜNELİM 84

Kariyer Danışmanı *Kariyer danışmanları; kariyer gelişimi destek ve müdahale sürecine odaklanan özel bir uzmanlık eğitimi almış olan profesyonel psikolojik danışmanlardır. *“İlgi ve yeteneklerine ilişkin algısını saptaması” beklenen kişidir. *Mesleki roller ve yaşamsal rollerin bütünleşmesi “farkındalık” 85

Kariyer Danışmanı *Bireyin ve ülkenin gerçeklerini bir araya getirmek oldukça zor bir süreçtir. - gerçekler vs. hayaller (hayal kırıklıkları) - sınırlı iş olanakları - aile beklentileri - ekonomik yetersizlikler 86

Bireyden Beklenenler 87

Beklentiler -Sürekli yeni beceriler öğrenmeyi sürdürme -Değişim ve belirsizliği tolere edebilme -Farklı özellikteki çalışanlarla etkili iletişim kurabilme ve birlikte çalışabilme. -Hızla değişen iş dünyasının taleplerine uyum sağlayabilme -Mesleki bilgileri elde etme ve etkili kullanabilme 88

Kariyer Danışmanlığı ve Psikolojik Danışma 89

Psikolojik Danışma *Kariyer danışmanlığı genel psikolojik danışma kategorileri içinde sınıflanabilir. *Genel olarak psikolojik danışma becerileri ile kariyer danışmanlığı becerileri örtüşür. 90

Psikolojik Danışma Bu konuda Crites kariyer danışmanlığına ilişkin şu görüşleri savunur: *Kariyer danışmanlığına duyulan ihtiyaç, psikolojik danışmaya duyulandan çok daha fazladır. *Kariyer danışmanlığı aynı zamanda “iyileştirici(terapötik)” olabilir. *Kariyer danışmanlığı, psikolojik danışmayı izleyebilir. *Kariyer danışmanlığı, psikolojik danışma/psikoterapiden daha etkilidir. *Kariyer danışmanlığı, psikolojik danışma/psikoterapiden daha zordur. 91

8. BİRLİKTE DÜŞÜNELİM Kariyer gelişimi ile ilgili problemleri, kişisel problemlerden, kişilik yapısındaki veya yaşamın diğer alanlarındaki sorunlardan ayırt etmek mümkün müdür? 92

“ “I leave this field pretty much with the same viewpoint I had when I started: Career counseling is nearly indistinguishable from personal counseling. ” Mark MILLER, 2009 93

Kariyer Danışmanı Kariyer Danışmanlığı Yeterlikleri Amerikan Ulusal Kariyer Danışmanlığı Derneği (NCDA) bu alandaki yeterlikleri 11 alanda özetlemiştir(www. ncda. org): 1. Kariyer gelişimi kuramları 2. Bireyle ve grupla psikolojik danışma 3. Bireysel ve grup değerlendirmeleri 4. Kariyer bilgileri/kaynakları 5. Program hazırlama , yönetme ve yürütme 94

Kariyer Danışmanı Kariyer Danışmanlığı Yeterlikleri 6. Koçluk yapma, konsültasyon ve performans geliştirme 7. Farklı gruplar 8. Süpervizyon 9. Etik/Yasal konular 10. Araştırma/değerlendirme 11. Teknoloji 95

Bu yeterliliklerin bir nevi kontrol listesi olabileceği hatırlanmalıdır. 96