MESLEK REHBERLK Her renciye mesleki tercihlerinde kendilerine uygun

MESLEKİ REHBERLİK • Her öğrenciye mesleki tercihlerinde, kendilerine uygun olan mesleklere yönelmesini sağlamalarında, iş yaşamı ve mesleğe hazırlanmalarında gerekli olan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri verilir. Hizmetler bir süreçtir ve okul öncesi dönem ile başlar. Hizmetlerde öğrencinin gelişim dönemi ve bireysel özellikleri dikkate alınır. Öğrenciye meslek alanı veya bir meslek seçimi baskısı yapılamaz.

• Mesleki Rehberlik bireylerin farklı meslekleri tanımaları, kendilerine uygun meslekleri seçebilmeleri, mesleklere hazırlanmaları ve mesleki yönde gelişebilmeleri amacı ile yapılan yardımlardır. Bireyin belirli bir yaştan sonra olan yaşamında mutlu ve başarılı olarak gelişmesini etkileyen olaylardan biri de meslek seçimidir.

• Mesleki Rehberliğin Amaçları • Bireye meslek seçiminde meslekler ile ilgili bilgilere ulaşmada gerçekçi ve objektif biçimde yardımcı olmak, • Bireyin yetenek ve becerilerini keşfetmelerinde yardımcı olmak ve kendisi veya toplum açısından değerlendirmelerine yardımcı olmak, • Mesleğinin ve işinin değeri olduğunu anlamasına, takdir etme, çalışamaya karşı olumlu tutum içinde olmasına yardımcı olmak, • Farklı türlerdeki meslek, iş ve faaliyetler hakkında kaynaklardan bilgi edinmelerini sağlamak, • Bireyin mesleki olgunluk düzeyini arttırmak.

• Mesleki Rehberlik Sürecinin Temel Aşamaları • 1. Öğrencileri Tanıma • Bireyin kendisini doğru tanıması, anlaması ve kabul etmesi meslek seçimi için büyük önem taşır. Bireyler bu sebeple bir çok yönden incelenmelidir. • 2. Mesleki Rehberlikte Mesleklerin İncelenmesi • Oldukça kapsamlı ve çeşitli tekniklerin kullanılması gereken bir iştir. • 3. Bireyin Kişisel Nitelikleri il Mesleklerin Gerektirdiği Özellikler Arasında Bağlantı Kurma • Bireye uygun meslekleri ortaya çıkarma, bir seçim yapma, karar verme sürecidir. Karar alma sürecinin sorumluluğu daima bireye aittir. Kişinin özellikleri ile mesleğin özelliklerinin birebir örtüşmesi beklenemez.

• Mesleki Gelişim Süreci • Meslek seçimi bir anda verilen bir karar değildir. Bu kararların • mesleki gelişim süreci içinde biçimlendiği ise artık kesinleşmiştir. Peki mesleki gelişim sürecini tanımlamak istersek nasıl bir tanım ortaya çıkar? • Mesleki gelişim süreci, çocuklukta bir meslek fikrinin oluşmaya başladığı andan itibaren, yetişkinlikte herhangi bir meslek sahibi oluncaya kadar geçen evrelerden oluşu ve bu süreyi kapsar. Aslında bu tanımdan da konunun ana fikrini basitçe kavrayabiliriz. Aslında meslek seçiminde kritik bir süreç olan bu zaman zarfında birey iyi yönlendirilmeli ve bireye en uygun seçenekler sunulmalıdır.

• Bunlarla beraber artık günümüzde mesleki rehberlik sadece ortaöğretim döneminde yapılan meslek seçimine yardım hizmetleri olarak değil, mesleki gelişim sürecinin çeşitli dönemlerinde bireylerin meslek seçimine hazır hale gelmesi için sunulan yardımlar olarak ele alınmaktadır. • Bu yardımlara kariyer danışmanlığı uygulamalarını örnek verebiliriz. • Isaacson 1986 yılında mesleki gelişim sürecinin 5 aşamada yaşandığını belirtmiştir. Şimdi bu aşamaları inceleyelim.

• Mesleki Gelişim Süreci Aşamaları • 1) Uyanış ve Farkında Olma (5 -12 Yaş) • Çocuk bu dönemde çevresinde bulunan yetişkinlerin bir meslek sahibi olduğu ve kendisinin de bir meslek edinmesi gerektiği konusunda farkındalık geliştirir. Bu dönemde çocukta meslek seçiminde kendi ilgileri ön plandadır. Özdeşime dayalı mesleki seçimler yapar. • 2) Meslekleri Keşfetme ve Araştırma (12 -15 Yaş) • Bu dönemde çocuklar çok fazla detaya girmeseler de meslekleri ve özelliklerini incelerler. •

• 3) Karar Verme (15 -18 Yaş) • Birey, kendi özellikleri ile meslekleri gerçekçi şekilde analiz ederek kendisine uygun bir mesleği tercih eder. Bu dönemde öğrencinin özdeşime dayalı meslek seçmesi beklenmez. Kendi yetenek ilgi ve kişilik özellikleriyle örtüşen bir meslek seçimi yapılmalıdır. • 4) Hazırlık Aşaması (18 -23 Yaş) • Bu dönemde birey, tercih ettiği meslekle ilgili eğitim sürecine girer. • Kurslar, dershaneler, üniversiteler veya eğitim kurumları bu hazırlık aşamasına örnek olarak verilebilir. • 5) İşe Yerleşme (23 Yaş ve Sonrası) • Mesleki gelişim süreci içindeki bu son aşamada birey artık eğitimini aldığı mesleği icra etmeye başlar.

• Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler 1. Biyolojik Etmenler: Bireyin fiziksel özellikleri, yaş, cinsiyet, boy (Hemşire vs) 2. Sosyolojik Etmenler: Mesleğin toplum tarafından gördüğü kabul (Pavyon), arkadaş çevresinin beklentileri, toplumsal değerler vs. (salyangozcu) 3. Psikolojik ya da kişisel etmenler: İlgi, ihtiyaç ve yetenekler 4. Ekonomik etmenler: Ailenin ekonomik düzeyi, ülkenin ekonomik durumu (astronot), insan gücü ihtiyacı, mesleklerin gelir durumu 5. Politik nedenler: Mesleğe girme olanakları (torpil – KPSS sınavı), iş bulma olanakları, eğitim fırsatları 6. Diğer nedenler: Çalışılacak olan bölgenin özelliği (çalışılacak bölgede mesleğe ihtiyaç olup olmadığı), tesadüf eseri oluşan faktörler (Doğal afetler)

Meslek Seçimi ile İlgili Kuramlar 1. Persons modeli: (Mesleki rehberliğin kurucusu) Meslek seçimi üç boyuttan meydana gelir. a) Bireylerin incelenmesi b) Mesleklerin incelenmesi (Mesleklerin gerektirdiği nitelikler) c) Bireylerin kendilerine uygun meslek seçmesi 2. Psikanalitik yaklaşım: Bireyin meslek seçimini, bilinç dışı gereksinimlerini doyurmaya yönelik faaliyet olarak görürler. Meslek kişiliğin yansımasıdır. Bu kuramcılara göre, normal insanın meslek seçme konusunda rehberliğe ihtiyacı yoktur. Çünkü kişinin bilinç dışı dürtüleri, onun hangi alanda doyum sağlayacağını söyleyen en iyi rehberdir.

• 3. Ginzberg ve arkadaşlarının kuramı: Meslek seçimini bir gelişim süreci olarak görmüşlerdir. Birey mesleğini bir anda verilen gelişigüzel bir karar sonucunda değil, çocukluktan ergenliğe kadar, ergenlikten de yetişkinliğe kadar olan dönemi kapsayan bir gelişim süreci olduğunu ileri sürmüşlerdir. Mesleki karar verme süreci, hayal dönemi, geçici seçimler dönemi ve gerçekçi dönem olmak üzere üç döneme ayrılır. a) Hayal dönemi (6 -11 yaş): Çevresindeki kişilerle özdeşimde bulunarak meslek tercihlerini ifade eder. b) Geçici seçim dönemi (12 -17 yaş): Ergenlik dönemindeki meslek tercihlerini kapsar. Birey, ilgi, istek ve yeteneklerine göre meslek tercihlerinde bulunur. c) Gerçekçi dönem (17 -22 yaş): Bireyin tüm durumları değerlendirerek gerçekçi kararlar verdiği dönemdir. Bu kurama göre meslek seçimi ergenlik dönemi boyunca en az 10 yıl süren bir gelişim sürecinin ürünüdür. Gelecek yaşamı da etkilediği için geri dönülmez seçimlerdir.

• 4. Super’in benlik kuramı: İnsan hayatı boyunca çeşitli roller oynar, iş ve oyun etkinliklerinde yeteneklerini dener, başarılarını değerlendirir, başkalarının değerlendirmelerini değerlendirir, bazı şeyleri iyi bir şekilde yaptığını fark eder ve bundan doyum sağlar. Bunlar biriktikçe kendini bazı alanlarda başarılı görür ve bir yargıya ulaşır. Kendi hakkında bir öz kavramı oluşturur. Meslek seçimi de oluşturulan benlik kavramının bir mesleğe yansımasıdır. Super’e göre öz kavramının oluşması ve bunun meslek tercihine dönüşmesi bir gelişim sürecinde gerçekleşir. Mesleki gelişimi tüm yaşama yaymıştır. 1. Büyüme (0 -14 yaş) – Meslekleri tanıma 2. Araştırma (15 -24 yaş) – İlgi ve yeteneklerine göre meslekleri değerlendirir 3. Yerleşme (25 -44 yaş) – Mesleğini seçtiği dönemdir. Kriz dönemleri olabilir 4. Koruma (45 -64 yaş) – Bulunduğu konumun en iyisini yapmaya çalışır 5. Çöküş (65 ve sonrası) – Deneyimlerini aktarma ve emeklilik

• 5. Roe’nin ihtiyaç kuramı: Bireyin meslek seçimi, psikolojik gereksinimlerini doyurma yoludur. Bireyler aile tarafından ihtiyaçları karşılanma derecelerine göre insanlardan uzak ya da insanlara yönelik meslekleri tercih ederler. 6. Holland’ın kişilik kuramı: Meslek seçimini, bireyin kişiliği ile çevresinin uyumu sonucu gerçekleştiğini ifade eder. Meslek, kişiliğin iş dünyasındaki ifadesidir. 6 tip kişilik vardır. 1. Gerçekçi tipler: Kas ve bedene yönelik işleri tercih ederler. Çiftçiler, ormancılar, polisler, beden eğitimi öğretmenleri, denizciler vs.

• 2. Aydın tipler: Yapmaktan çok düşünmeyi severler. Biyolog, hakim, veteriner, kimyager, mühendis 3. Sosyal tipler: Halkla ilişkiler personeli, öğretmenler, danışmanlar vs. 4. Gelenekçi tipler: Kurallara bağlı, tertip düzen meraklısı kişilerdir. Muhasebeci, bankacı, sekreter vs. 5. Girişimci tipler: İnsanları ikna etmeyi ve yönetmeyi severler. Satıcılar, komisyoncular, politikacılar ve avukatlar vs. 6. Sanatçı tipler: Müzisyenler, ressamlar, yazarlar vs.