MERENJE ISPARAVANJA INTENZITET BRZINA ISPARAVANJA koliina vode koja

MERENJE ISPARAVANJA INTENZITET (BRZINA) ISPARAVANJA - količina vode koja ispari sa jedinične površine u jedinici vremena; najčešće se izražava kao ekvivalentna dubina vode (mm) koja ispari u jedinici vremena (obično jedan dan). Postoje različiti tipovi instrumenata za mrenje isparavanja, od kojih se neki koriste i danas (Piseov i isparitelj klase A), a neki više ne (npr. Vildov isparitelj ili Vildov evaporigraf). Međutim, određivanje isparavanja uglavnom se vrši indirektno - izračunavanjem na osnovu vrednosti veličina od kojih zavisi isparavanje, a koje se mogu mertiti sa većom tačnošću. Indirektne metode za određivanje isparavanja: empirijske metode, metode vodnog bilansa, metode energetskog bilansa, aerodinamičke metode i kombinovane metode.

INSTRUMENTI ZA MERENJE ISPARAVANJA ISPARITETELJI ili EVAPORIMETRI Tri osnovna tipa instrumenata: - atmometri (npr. Pišeov isparitelj), - isparitelji sa sudom (npr. Vildov i isparitelj klase A), - evapotranspirometri ili lizimetri (npr. Garnijeov isparitelj). Atmometri - instrumenti kojima se meri gubitak vode isparavanjem sa ovlažene, porozne površine; vlažne površine mogu biti porozne keramičke sfere, cilindri i pločice ili filter papir nakvašen vodom. Isparitelji sa sudom - služe za merenje isparavanja sa slobodne površine vode. Lizimetri - služe za merenje evapotranspiracije. Tenziometar - instrument koji meri otpor koje tlo pruža pri zvlačenju vode korenovim sistemom, koji je u direktnoj vezi sa raspoloživom vodom koju biljke mogu da koriste. Neutronska proba koristi radioaktivni izvor za merenje sadržaja vlage u tlu.

PIŠEOV ISPARITELJ MERI: tzv. relativno isparavanje u atmosferi. SASTOJI SE: od graduisane epruveta (savijene ili prave) prečnika oko 1 cm, dužine 30 cm, koja se puni destilovanom vodom, a na otvorenom delu se postavlja filter papir (2) i fiksira metalnom štipaljkom (3); kod isparitelja sa savijenom cevi postoji i mali otvor za prolaz vazduha (0). PRINCIP RADA: epruveta se postavlja sa otvorenim krajem na dole, tako da voda kvasi filter papir i isparava; isparavanje se procenjuje na osnovu smanjenja nivoa vode u epruveti. TERMINI OSMATRANJA: u 7 i 21 sat po lokalnom vremenu - dolivanje vode i zamena papira se vrši u 7 sati; - u 7 sati se vrše dva čitanja, pre i posle dolivanja vode; - količina isparene vode se računa od 7 sati prethodnog do 7 sati tekućeg dana; - u danima sa mrazom se isključuje iz upotrebe.

VILDOV ISPARITELJ MERI: isparavanje sa slobodne površine vode. PRINCIP RADA: vaga na koju je postavljen limeni sud za vodu kružnog oblika (popre; nog preseka 250 cm 2, dubine 2, 5 cm); ravnotežu sudu drži poluga koja se završava kazaljkom. Sud se napini destilisanom vodom sve dok skazaljka na skali ne dovede u horizontalni položaj, na nulti podeok na skali. Kako voda isparava, smanjuje se njena težina i skazaljka se pomera na dole i pokazuje visinu sloja vode koji je ispario. POSTAVLJA SE u termometarski zaklon ali ne sa instrumentima za merenje temperature i vlažnosti vazduha. NAJMANJI PODEOK NA SKALI: 0. 2 mm; očitavanje se vrši sa tačnošću 0, 1 mm TERMINI OSMATRANJA: u 7 i 21 sat po lokalnom vremenu - dolivanje vode do nultog podeoka se vrši u 7 sati; - količina isparene vode se računa od 7 sati prethodnog do 7 sati tekućeg dana.

ISPARITELJ KLASE A MERI: isparavanje sa slobodne površine vode. SASTOJI SE od posude za vodu kružnog oblika (promera 120 cm, dubine 25 cm, napravljene od čvrstog lima debljine 0, 8 mm), komore za umirenje, mikrometarskog zavrtnja i drvenog postolja. POSTAVLJA SE na otvorenom tako da se dno suda se nalazi na visini od 3 do 5 cm iznad tla na drvenom postolju, zbog nesmetane cirkulaciju vazduha ispod suda. Komora za umirenje se obično postavlja na 30 cm od severne ivice isparitelja, tako da njena gornja ivica zauzima horizontalan položaj. KOMORA ZA UMIRENJE PRINCIP RADA: sud se puni vodom do 5 cm ispod gornje ivice i meri visina isparene vode pomoću mikrometarskog zavrtnja. MIKROMETARSKI ZAVRATNJ

OČITAVANJE: dvaputa dnevno u 7 i 19 sati po SEV-u. • mikrometarski zavrtanj se postavlja u komoru za umirenje neposredno pre merenja; • pomični deo zavrtnja okreće se u smeru kazaljke na satu sve dok vrh kukice ne probije površinu vode; • radi kontrole postupak merenja i očitavanja treba izvršiti tri puta i srednju vrednost upisati u dnevnik osmatranja; • razlika između dva uzastopna očitanja visine vode u posudi predstavlja visinu sloja vode koji je ispario ako u tom periodu nije bilo padavina; • ako je bilo padavina, izračunatoj razlici treba oduzeti izmerenu visinu padavina; • dolivanje ili odlivanje vode obavlja se odmah posle jutarnjeg termina merenja; • ako se na površini vode pojavi led, ne treba meriti temperaturu vode ni visinu sloja vode u posudi; za temperaturu vode tada se upisuje 0°C, a merenje visine vode obavlja se kad se led otopi; U područjima s blagim zimama, isparitelj može ostati napolju celu godinu i isparavanje se može redovno meriti sem kad se voda zaledi. U ostalim područjima sezona merenja isparavanja počinje 1. aprila i traje do 30. novembra; isparitelj treba postaviti i napuniti vodom 30. marta i prvo merenje obaviti 31. marta u 7 sati; poslednje merenje obavlja se 30. novembra u 7 sati.

Da bi se mogla proučavati veza između isparavanja i meteoroloških elemenata koji na njega utiču, ali i računati isparavanje iz meteoroloških podataka na mestima gde se ono ne meri, treba na stanici uz isparavanje meriti i temperaturu vode u isparitelju, temperaturu i vlažnost vazduha, brzinu vetra, trajanje sijanja Sunca i globalno zračenje. Merenje temperature vode - temperatura vode u isparitelju meri se triput dnevno u 7, 14 i 21 h po lokalnom vremenu (SEV-u); - osmatrač prilazi posudi sa severne strane i polako spušta termometar s plovkom u vodu; ostavi ga da pluta na površini 3 -4 min i zatim, ne vadeći termometar iz vode, očita temperaturu; posle merenja termometar se zajedno s plovkom vadi iz isparitelja, otrese, obriše i vraća u kutiju. Merenje srednje brzine vetra - merenje srednje brzine vetra svodi se na mjerenje pređenog puta vetra (obično u km), koji se očitava na anemometru, koji se postavlja pored severozapadnog ugla drvenog postolja na kome stoji isparitelj, tako da čašice anemometra budu na visini od 2 m iznad tla; - pređeni put vjetra očitava se na anemometru u 7 i 19 h po SEV-u, kad se meri i isparavanje.

GARNIJEROV ISPARITELJ MERI: potencijalno isparavanje sa golog zemljišta ili potencijalnu evapotranspraciju sa biljnog pokrivača. SASTOJI SE od cilindričnog suda (a) u koji se prvo sipa sloj šljunka, a zatim se napuni zemljom koja se nalazi u oklolni. Na dnu suda postoji otvor sa filterom i nagnuta cev (b) koja vodi do posude (c) u betonskoj komori ili nekom buretu sa poklopcem (d). PRINCIP RADA: pre upotrebe potrebno je da se voda u sudu (a) potpuno zasiti vodom dva dana pre početka merenja; - prvog dana merenja se u 7 h odlije sva voda iz posude (c) i dolije menzurom izvesna količina vode u sud (a); d a b c - sledećeg dana u 7 h prvo se izmeri menzurom količina vode u posudi (c), koja je tokom 24 h procedila kroz zemljište i šljunak u sudu (a);

Kao i kod isparitelja klase A neophodno je meriti i padavine u neposrednoj blizini lizimetra. Potencijalno isparavanje ili potencijalna evapotranspiracija (ako je zemlja u lizimetru sa vegetacijom) može se proceniti na osnovu jednačine vodnog budžeta (hidrološkog balansa): ET = P + I − Pc ET - masa vode koja napusti sud isparavanjem (evapotranspiracijom), P - količina vode koja dospe u sud padavinama, I - dodatna količina vode navodnjavanjem, Pc - količina proceđene vode. Ako se na agrometeorološkoj stanici postave dva lizimetra, jedan sa i jedan bez vegetacije, onda se može odrediti pored potencijalnog isparavanja i potencijalne evaptranspiracije i transpiracija datog biljnog pokrivača.