Mentalno zdravlje psiholoko dobrostanje i ivotna satisfakcija osoba

Mentalno zdravlje, psihološko dobrostanje i životna satisfakcija osoba raseljenih ratom i povratnika Studija mentalnog zdravlja prisilnih migrantica u Bi. H Anela Hasanagić

Cilj istraživanja • Cilj istraživanja je bio ispitati mentalno zdravlje ratom raseljenih lica i povratnika u Bosni i Hercegovini, 20 godina poslije rata, kao i ispitati koji socio-demografski faktori, kao i faktori fizičkog zdravlja doprinose psihosocijalnom dobrostanju ove skupine ispitanika.

METODOLOGIJA

Ispitanici • Uzorak je sačinjen od 230 ispitanika (117 muškaraca, 113 žena), iz 11 gradova (14 općina) u Bi. H. Bosanski Petrovac (pilot study), Bugojno, Mostar, Sarajevo, Srebrenik (FBi. H), Banja Luka, Doboj, Istočno Novo Sarajevo, Prijedor, Trebinje, Derventa (RS) i Brčko (Brčko distrikt).

Ispitanici Kriteriji uzorkovanja su bili sljedeći: • Spol: jednak broj muškaraca i žena • Status: oficijelno ili neoficijelno registrovani kao izbjeglice, povratnici ili interno raseljena lica. • Dob : stariji od 38 godina • Stanovanje: Ispitanici iz kolektivnog centra ne smiju biti zastupljeni u više od 10% uzorka • Stratificirana populacija: različitost u etničkom, religijskom, obrazobnom, socio-ekonomskom statusu itd.

Postupak • Pilot studija - 20 ispitanika • Rad na terenu (prikupljanje podataka od preostalih 230 ispitanika) je počelo u januaru 2015 i trajalo do marta 2015. godine. • Podaci su prikupljani licem u lice sa ispitanikom, gdje je su dva unaprijed trenirana ispitivača čitali standardizirane upitnike. Baterija se sastojala od 12 upitnika. • Svi ispitanici su nakon završenog ispitivanja primili 20 KM kao insentiv za učešće u istraživanju. • U istraživanju su primjenjeni etički principi UNHCR-a Code of Conduct (2004).

Instrumenti • Cjelokupna baterija instrumenata se sastoji od 12 instrumenata. • Dva instrumenta su sačinjena isključivo za prikupljanje specifičnih podataka vezanih za cilj ovog istraživanja. Jedan od njih je upitnik socio-demografskih karakteristika (SD upitnik), a drugi je upitnik za prikupljanje podataka o specifičnim podacima o zdravstvenom stanju ispitanika, kao i dostupnosti zdravstvenih servisa (QSS). • Preostalih 10 upitnika su korišteni za mjerenje psiholloških karakteristika: zadovoljstvo životom (MANSA), psiholški stres (SR 1), anksioznost (GAD-7), samopoštovanje (RSS), usamljenost (UCLA), optimizam (LOT-R), osjećaj koherentnosti (SOC), nivo socijalne podrške (SS-a), upravljanje vremenom (TSQ), lista stresnih životnih događaja (LSZD).

REZULTATI Radi lakšeg razumijevanja rezultata, 10 instrumenata ce biti prikazano u obliku dvije dimenzije: patogeni i salutogeni faktori (Antonovsky, 1996): SALUTOGENI zadovoljstvo životom (MANSA), samopoštovanje (RSS), optimizam (LOT-R), Osjećaj koherentnosti (SOC), socijalna podrška (SSA), upravljanje vremenom (TSQ). PATOGENI Psihološki stres (SR-1), Nivo anksioznosti (GAD-7), usamljenost (UCLA) i lista stresogenih događaja (LSZD) sa lista stresogenih događaja vezanih za rat (LDZD vezano za rat).

Deskriptivna statistika salutogenih varijabli Naši ispitanici imaju: Iznad prosječnu procjenu kvalitete života (Median=57); Iznad prosječno visoko samopoštovanje (Median=34); Pokazuju tendenciju optimizma više nego pesimizma (Median=24); • Visok stupanj koherentnosti, odnosno percipiraju svijet kao razumljivo i smisleno mjesto (Median=120); • Percipiraju visoku socijlanu podršku općenito (Median=29), kao i visoku podršku od porodice (Median=8) te prijatelja (Median=9); • Pokazuju visok nivo smislenosti i organiziranosti vremena (Median=126). • •

Deskriptivna statistika patogenih varijabli • Stres je blago prisutan (Median=15), • Nivo anksioznosti je također blago prisutan, odnosno ispitanici nisu razvili poremećaj anskioznosti (Median=1). • Osjećaj usamljenosti je jako slabo prisutan (Median=2. 14). • Na listi stresogenih životnih događaja smo koristili dominantnu vrijednost kao mjeru centralne tendencije i ona pokazuje da su većina ispitanika imala 4 stresogena događaja u toku života, od čega su dva vezana za rat.

TESTIRANJE ZNAČAJNOSTI POJEDINIH FAKTORA ZA DOBROBIT RASELJENIH LICA

Spolne razlike salutogeni faktori Spol MANSA RSS LOT-R SOC SSA-a SSA prijatelji SSA porodica TSQ Muški Ženski Muški Ženski N Mean Rank 116 113 117 113 115 112 117 113 114 111 113. 06 117. 00 122. 21 108. 55 115. 89 115. 09 122. 39 105. 39 107. 78 123. 50 111. 82 119. 31 106. 86 124. 44 119. 19 106. 64 Sum of Mann. Ranks Whitney U 13114. 50 6328. 500 13220. 50 14298. 50 5825. 500 12266. 50 13559. 50 6564. 500 13005. 50 14074. 50 5475. 500 11803. 50 12610. 00 5707. 000 13955. 00 13082. 50 6179. 500 13482. 50 12503. 00 5600. 000 14062. 00 13588. 00 5621. 000 11837. 00 Z sig -. 450 . 652 -1. 560 . 119 -. 091 . 927 -1. 950 . 051 -1. 793 . 073 -. 862 . 389 -2. 140 . 032 -1. 447 . 148

Spolne razlike pathology spol N Mean Rank Sum of Ranks Muški 117 105. 80 12379. 00 Ženski 113 125. 54 14186. 00 Muški 117 107. 89 12623. 00 Ženski 113 123. 38 13942. 00 Muški 117 111. 95 13098. 50 Ženski 113 119. 17 13466. 50 Muški 117 132. 89 15548. 00 Ženski 112 96. 31 10787. 00 LSZD vezano za Muški rat Ženski 117 133. 62 15633. 00 113 96. 74 10932. 00 SR 1 GAD-7 UCLA LSZD Mann. Whitney U Z sig 5476. 000 -2. 251. 024 5720. 000 -1. 774. 076 6195. 500 -. 824. 410 4459. 000 -4. 210. 000 4491. 000 -4. 264. 000

Razlike između raseljenih lica i povratnika • There are no statistically significant differences between those two groups on the scale which measure salutogenic factors. • There are statistically significant differences between returnees and IDPs on the Scale of stressful events, and The Scale of stressful events related to war where displaced persons have statistically significant higher results, which means that IDPs had higher number of stressful events. Category LSZD war related a. gender = male N Mean Rank Sum of Ranks Mann. Whitney U Raseljeni 58 63. 87 3704. 50 1196. 500 povratnici 55 49. 75 2736. 50 Raseljeni 58 64. 53 3742. 50 1158. 500 povratnici 55 49. 06 2698. 50 Z sig -2. 303 . 021 -2. 532 . 011

Brak kao faktor rezilijencije ili distresa • Statistički značajne razlike nalazimo samo za skalu socijalne podrške iz porodice, na kojoj, oženjeni imaju percepciju veće socijalne porodične podrške u odnosu na ostale kategorije (neoženjeni, razvedeni, udovci) • Biti oženjen je značajan faktor za muške ispitanike, dok za žene nisu pronađene statistički značajne razlike niti u nivou socijalne podrške od porodice, odnosno za žene bračno stanje nije značajan faktor koji doprinosi rezilijenciji u kontekstu raseljenih osoba.

Ukupan broj raseljavanja od rata pa do danas kao faktor mentalnog zdravlja Koliko puta ste se raseljavali od rata pa do danas SR 1 LSZD war related N Mean Rank Jednom 7 63. 86 Dva puta 59 118. 93 Tri puta 42 101. 18 Više od tri puta 122 121. 73 Jednom 7 105. 21 Dva puta 58 92. 04 Tri puta 42 116. 51 Više od tri puta 122 125. 95 Jednom 7 131. 14 Dva puta 59 82. 64 Tri puta 42 120. 25 Više od tri puta 122 128. 86 Chi-Square df Asymp. Sig. 7. 405 3 . 060 10. 646 3 . 014 20. 505 3 . 000

Socijalni status prije i poslijer rata Socijalni status N Mean Chi. Rank Square 48 135. 56 20. 726 Poboljšan socijalni status MANSA Status je isti Degrdacija u socijalnom statusu 113 124. 26 68 85. 10 df Asymp. Sig. 2 . 000

Trenutni izvor prihoda • Trenutni izvor prihoda je važan faktor za percepciju kvalitete života i za samopouzdanje i to u pravcu da osobe koje imaju vlastiti biznis ili su zaposleni imaju najvišu kvalitetu života, kao i samopouzdanje. Dok ispitanici koji primaju socijalnu pomoć ili žive od primanja koja im šalju članovi porodice iz inostranstva imaju najnižu percepciju kvalitete života i samopouzdanja. • Ovi rezultati vrijede samo za muške ispitanike, dok kod žena trenutni izvor prihoda nije značajan faktor mentalnog zdravlja!

Mjesto stanovanja kao faktor mentalnog zdravlja • Mjesto stanovanja je važan faktor mentalnog zdravlja u smislu da ispitanici koji žive u vlastitoj kući ili u kući pod zakupom ili čak u kući zajedno sa članom porodice (roditeljima i sl), pokazuju bolje rezultate na skalama kvalitete života, samopoštovanja, optimizma, te osjećaja koherentnosti, u odnosu na osobe koje žive u kolektivnim centrima ili u socijalnim stanovima, dok na skalama koje mjere patologiju, mjesto stanovanja se nije pokazalo kao značajan faktor.

Fizičke povrede kao faktor mentalnog zdravlja • Fizičko ranjavanje je značajan faktor za percepciju kvalitete života u smislu da ljudi koji su imali povredu, skloni da procjenjuju svoj život kao manje kvalitetan. • Također, ovo je značajan faktor i za listu Stresogenih događaja, kao i listu Stresogenih događaja vezanih za rat. • Ovi rezultati vrijede samo za muške ispitanike.

Uključenost u psihoterapiju kao faktor mentalnog zdravlja RSS SOC TSQ SR 1 GAD-7 LSZD rat Uključenost u psihoterapiju N Da Ne Da Ne 13 217 13 214 13 212 13 217 Mean Rank 69. 31 118. 27 65. 62 116. 94 72. 92 115. 46 153. 96 113. 20 171. 96 112. 12 151. 73 113. 33 Ovi rezultati vrijede samo za ispitanice. Sum of Ranks 901. 00 25664. 00 853. 00 25025. 00 948. 00 24477. 00 2001. 50 24563. 50 2235. 50 24329. 50 1972. 50 24592. 50 Mann. Whitney U Z sig 810. 000 -2. 584 . 010 762. 000 -2. 736 . 006 857. 000 -2. 288 . 022 910. 500 -2. 148 . 032 676. 500 -3. 166 . 002 939. 500 -2. 052 . 040

Zaključci • Rezultati deskriptivnih statistika pokazuju da su naši ispitanici konzistentno ostvarivali visoke rezultate na salutogenskim skalama, što znači da su izuzetno rezilijentni, dok su rezultati na skalama za mjerenje patogenskih faktora bili niski. To ukazuje na činjenicu da naši ispitanici, interno raseljena lica i povratnici, općenito imaju poprilično razvijenu rezilijenciju, a na patogenskim skalama ostvaruju niske rezultate.

Faktori rezilijencije SD varijable mlađa životna dob (od 32 do 45), kvaliteta života bračni status opažanje socijalne podrške porodice unaprjeđenje društvenog statusa opažanje kvalitete života vođenje vlastitog poduzeća ili zaposlenje s redovnom platom opažanje kvalitete života stanovanje u vlastitoj ili u porodičnoj kući Sve varijable rezilijencije Samopoštovanje

Faktori vulnerabilnosti SD varijable žene Raseljen vs povratnik Veće opažanje stresa Manje stresnih događaja Stresni životni događaji Mentalni poremećaj u porodici Stresni životni događaji Broj raseljavanja Nivo stresa Gubitak člana porodice Stresni životni događaji

Faktori rezilijencije QSS varijable Tjelesne ozljede Posjećivanje psihijatra ili psihologa kvaliteta života Samopoštova nje Optimiza m Bilo koji oblik psihoterapije Samopoštovanj e Koherent nost Dijagnoza od ljekara samopoštovan je Optimizam Uzimanje lijekova Samopoštova nje Koherent nost Upravljanje vremenom Strukturiranost vremena Socijalna podrška Upravljanje vremenom

Faktori vulnerabilnosti QSS varijable Tjelesne ozljede Lista stresnih događaja Lista stresnih ratnih događaja Posjećivanje psihijatra ili psihologa Opažanje stresa anskioznost Bilo koji oblik psihoterapije Postavljena dijagnoza Opažanje stresa Nivo stresa Anksioznost Skale stresnih događaja

Hvala na pažnji!!! www. rrpp-efm. net