Menntavsindavi H Nm og kennsla Inngangur Nmskr og

Menntavísindavið HÍ Nám og kennsla: Inngangur Námskrá og námsefni: Hvernig ákveðum við hvað á að kenna? MÞ/JK 3. nóvember 2008 Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Hvernig eru hlutir ákveðnir? Hver ákveður. . . • . . . starfsumhverfi íslenskra kennara, lög, námskrár og reglur um skólahald? • . . . kennslu- og námsmatsaðferðir? • . . . hvernig er tekið á álitamálum um nám og kennslu? • . . . hvaða stefnur móta opinberar námskrár, skólanámskrár, námsmat, og skipulag náms og kennslu? • . . . hversu mikið svigrúm kennarar og skólar hafa? • Aðalnámskrá: Stýrandi eða ekki? • Hvernig birtist fagmennska kennara í þessu tilliti? Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Starfskenning kennara. . . Hvað mótar hana? • Fræðin: Það sem aðrir hafa afrekað, rannsakað o. s. frv. : „If I have seen further, it is by standing on the shoulders of giants“ -I. Newton • Eigið hyggjuvit, innsæi og skapandi hugsun. . . „The secret to creativity is knowing how to hide your sources“ - A. Einstein • Allt sem við gerum eða hugsum er einfaldlega tilbrigði við það sem hefur verið gert eða hugsað einhvern tímann áður: -Ekkert er nýtt undir sólinni. . . - Úr Gamla testamentinu • Kyrrstaða eða óbreytanleiki er ekki til. -Við stígum ekki út í • sama fljótið tvisvar. . . -Heraklítos 500 f. Kr. Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

TVEIR MEGINSTRAUMAR í menntun. . . Student. Centered Curriculum • Subject/Teacher Centered Curriculum Átökin milli þessara tveggja meginstrauma eiga sér jafnt sögulegar, faglegar/fræðilegar rætur sem og pólitískar. Larry Cuban 2004, F. W. Parkay 2006 Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

TVEIR MEGINSTRAUMAR: Nemendamiðað Eins konar “liberal” hugmynd • Tekið mið af nemendum og margbreytil. aðstæðum þeirra. • Skólastarf sveigjanlegt og “dýnamískt” • Gert ráð fyrir einstaklingsmun nemenda og starfsmanna, ekki “allir eins” • Gert ráð fyrir virkni, samvinnu og ábyrgð allra • Tekið er mið af reynslu og forhugmyndum • Mat huglægt, eigindlegt og afstætt Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

TVEIR MEGINSTRAUMAR: Námsefnis/kennaramiðað Eins konar skilvirknihugmynd: • Hagkvæmni, skilvirkni og skýr viðmið, ”Standards”. Miðlun þekkingar frá kennara og kerfi. • Stöðlun, allir fylgi sömu viðmiðum • Markmið og námsefni skýrt afmarkað og próf lögð fyrir til að mæla árangurinn. • Árangursmat hlutlægt, megindlegt, helst beinn aflestur, áhersla á samanburð Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

En. . . Er ástæða til að horfa á allt sem “annaðhvort eða” ? John Dewey: “Thinking in terms of Either -Ors” • Vissulega skýrir það hlutina að hugsa sér hugmyndir sem þverstæður: …auðveldar manni að skilja og útskýra mál sitt jafnt fyrir öðrum sem sjálfum sér…En… • Engin ein leið til að kenna eða læra er betri en aðrar svo hún hæfi öllum aðstæðum. “Both traditional and progressive ways of teaching and learning need to be part of a school’s approach to children”. Larry Cuban 2004 Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Starf nýs skóla undirbúið: Að hverju þarf að hyggja? Hvaða spurningum þarf að svara? Hvað eiga nemendur að læra? Tilgangur og markmið? Hvað viljum við vita fyrirfram um nemendur? Hvernig á að skipuleggja námið? Aðstæður? Viðfangsefni, námsgögn? Hvernig á að skipuleggja tímann? Hvernig á að kenna? Hvernig á að meta? Hverjir eru hagsmunaaðilar skólastarfs? Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Rökleg nálgun: Ralph W. Tyler Fjórar meginspurningar sem þarf að svara: • 1. What are the purposes of the school? -Við verðum að hugsa um, geta réttlætt og sett skipulega fram hvað við ætlum okkur (markmið). Við verðum að geta rökstutt hvers vegna það sem á að læra og kenna er mikilvægara en eitthvað annað. Til hvers? • 2. What educational experiences are related to those purposes? - Hvaða viðfangsefni og námsaðstæður stuðla best að því að þessi tilgangur náist? F. W. Parkay bls. 29 Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Nálgun Tylers. . . Fjórar meginspurningar frh. : • 3. What are the organizational methods which will be used in relation to those purposes? – Hvaða kennsluhættir og kennsluaðferðir falla best að þessum tilgangi og viðfangsefnum? • 4. How will those purposes be evaluated? –Hvernig hyggjumst við meta hvað lærðist af því sem átti að læra? F. W. Parkay bls. 29 Frá: Tyler, R. W. (1949) Basic principles of curriculum and instruction Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Hvað er eiginlega námskrá? • Curriculum = “Hlaupabraut” (upphafl. merking), með fyrirfram ákveðið upphaf og endi. • Áætlun eða leiðarvísir um hvað skuli gert (lært, kennt) í skólum. - Andri Ísaksson 1983 • Rökstudd, skrifleg lýsing á því sem gert er og gera á í skólanum. – Aðalnámskrá grunnskóla 1989 (Hrólfur Kjartansson) • Öll sú reynsla sem nemendur upplifa fyrir tilstilli skólans – F. W. Parkay 2006 Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Hvernig námskrár? • Hin röklega nálgun Ralphs Tylers (1949) hafði mikil áhrif seinni hluta 20. aldar • Síðar varð tilhn. að sníða námskrá eftir samhengi og aðstæðum hvers skóla, sveigjanleg. Elliot Eisner: • “Það síðasta sem við þurfum í lýðræðisþjóðfélagi er “one-size-fits-all” námskrá með einu setti af markmiðum handa öllum. ” Í Educational Leadership 2004 vol 61 Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Margs konar námskrár skilgreindar. . . • • • Opinber skrifuð námskrá? (Explicit curriculum) Dulin námskrá? (Hidden / implicit curriculum) Núll-námskrá? (Null curriculum) Skólanámskrá Námsáætlun (Syllabus) Einstaklingsnámskrá • “Sverðkattanámskrá? ” • “Hundavaðsnámskrá? ” • . . . Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Núll-námskrá. . . • Þegar velja á markmið, viðfangsefni og námsgögn í skóla er óhjákvæmilegt að sleppa einhverju, en hverju á að sleppa? !! • Elliot Eisner talaði um hina svonefndu núll-námskrá (null curriculum): • . . . It is my thesis that what schools do not teach may be as important as what they do teach. I argue this position because ignorance is not simply a neutral void; it has important effects on the kinds of options one is able to consider, the alternatives that one can examine, and the perspectives from which one can view a situation or problems -Elliot Eisner 1994 Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

„Sverðkattanámskrá“ • Í frægri ádeilu, The Saber-Tooth Curriculum, er sagt frá ákveðinni leikni hjá fornum ættbálki að hrekja burt sverðketti með eldi og ýmsa aðra leikni. • Sá tími kom að aðstæður breyttust og ekki var þörf fyrir slíka leikni, heldur aðra. • Þá vildu öldungarnir ekki varpa hinum eldri vinnubrögðum fyrir róða. Í þeim fælist nefnilega „hin sanna menntun“. J. Abner Peddiwell. 1939 Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Markmið Hvað eru markmið? • Eitthvað sem stefnt er að, “stefnumið”, tilgangur. . . (ath. sbr. 4 spurningar Tylers) • Skýr markmið eru grundvallarþáttur skólastarfs. Markmið eru leiðarvísir í öllu skólastarfi og forsenda áætlanagerðar um nám og kennslu. Þau stýra kennslunni og námsmatinu. . . (bls. 11) Aðalnámskrá grunnskóla-Almennur hluti 2006 Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Flokkun markmiða • Langdræg (yfirmarkmið, meginmarkmið, almenn markmið) • Skammdræg (skammtímamarkmið, námsmarkmið, undirmarkmið, atferlismarkmið) Ingvar Sigurgeirsson 1999 bls. 16 -17 • Aðalnámskrá grunnskóla 1999: Lokamarkmið, áfangamarkmið, þrepamarkmið • Flokkunarkerfi Blooms og félaga: Þekkingar-eða vitsmunasvið ~ Viðhorfa- og tilfinningasvið ~ Leiknisvið Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

HVAÐ TÍÐKAST Í SKÓLUM? Flokkun markmiða – áhrif frá atferliskenningu • Bloom og fél. – þekkingarsvið: Nýmyndun/Skapandi hugsun Mat/Gagnrýnin hugsun Greining Beiting Skilningur Þekking/kunnátta Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ Um 80% prófatriða á samræmdu lokapr. í náttúrufræði 2006

“Eavesdropping. . . ” • Góður kennari er virkur og uppbyggjandi, síhlustandi, síspyrjandi, skráir hjá sér, rannsakar, ígrundar, heldur vel utan um gögn, “njósnar” um nemendur sína: Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Námsmat (Assessment) er ómarkvisst og óáreiðanlegt, ef það grundvallast ekki á markmiðum. . . Markmið → Inntak, aðstæður og samhengi → Ferli náms og kennslu → “Learning outcomes” → Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ Matsatriði Prófatriði

Námskrár í grunnskóla Aðalnámskrá Skólanámskrá Bekkjarnámskrá Einstaklingsnámskrá Hvert er hlutverk kennara? Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Aðalnámskrá – skólanámskrá Hver er munurinn? Aðalnámskrá grunnskóla • Uppeldis- og menntunarhlutverk • Meginmarkmið Skólanámskrá • Leiðir og kennsluhættir til að útfæra meginmarkmið aðalnámskrár • Stefna og sérstaða skóla – sjá heimaskóla Dæmi um heimasíðu grunnskóla Ingunnarskóli Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Bekkjarnámskrá er ætlað að vera leiðarljós og leiðbeining fyrir kennara, nemendur og foreldra. Í henni á að gefa sem gleggsta mynd af því starfi sem fram undan er hverju sinni. Bekkjarnámskrá á að auðvelda nemendum að þekkja markmið námsins Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Einstaklingsnámskrá • Einstaklingsnámskrá er gerð þegar nemandi þarf á sérstökum úrræðum að halda • ATH! Einstaklingsnámskrá er ekki það sama og einstaklingsáætlun Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Lög um grunnskóla nr. 91 2008 25. gr. Markmið náms. Í aðalnámskrá skal kveðið á um meginmarkmið náms og kennslu, uppbyggingu og skipan náms, svo og hlutfallslega skiptingu tíma milli námssviða og námsgreina í grunnskóla. Þess skal gætt að námið verði sem heildstæðast, en hver grunnskóli ákveði hvort námsgreinar og námssvið eru kennd aðgreind eða samþætt. Í aðalnámskrá skal skilgreina þekkingar- og hæfniþætti á hverju námssviði. Nemendur skulu eiga þess kost að uppfylla námsmarkmið einstakra námsgreina og námssviða með mismunandi hætti. Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Kennarar þurfa að geta svarað • Hver eru markmið og tilgangur skólastarfsins og hvers vegna þau eru valin? • Hvaða námsaðstæður og námsreynsla reynist best til að ná þeim? • Hvaða kennsluaðferðir henta til þess? • Hvort við höfum náð markmiðunum – námsmat? Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Námsefni Hvað á að kenna ? Hvers vegna ? Námskrá – námsefni ? Námsefni – námskrá ? Námsgagnastofnun Heimasíða http: //www. nams. is Annað námsefni ? Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Markmið * • • • Nemendamiðuð Fá og skýr Fjölbreytt - t. d. sbr. flokkunarkerfi Bloom og félaga Framkvæmd ekki innifalin Dæmi út frá viðfangsefni um heimabyggð Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Hreyfistund í Grundaskóla Hugmynd Hildar Karenar Aðalsteinsdóttur • Í hreyfiþjálfun er leitast við að efla líkamsþroska og auka hreyfifærni barna. Börnin taka þátt í leikjum sem veita útrás fyrir hreyfiþörf. Þar er m. a. farið í æfingar sem reyna á samspil skynfæra, æfingar sem auka líkamsþol, jafnvægi og styrk. Samþætting við stærðfræði, íslensku og leikræna tjáningu er einnig mikil í hreyfistund. Að auki læra börnin að spenna og slaka á vöðvum og að hvílast. Kennslan fer fram á sal Grundaskóla og í kennslustofum. • Námsefni – kennaraefni • Íþróttir – Lífsleikni – Sérkennsla - Ýmislegt Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Meginmarkmið • Eitt aðalmarkmið hreyfistundar er að nemendur upplifi gleði og ánægju af þátttöku í leikjum og leikrænum æfingum, þegar því er náð er áhuginn kviknaður og meiri líkur á því að nemendur stundi sjálfir einhverja líkamsrækt þegar fram í sækir. Börnunum þarf að líða vel og upplifa hreyfingu sem jákvæðan hlut sem síðan verður sjálfsagður hluti daglegs lífs. (HKA) Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Tilgangur hreyfistundar • Tilgangur með hreyfiþjálfun barna er að efla líkamsþroska og bæta heilsufar, vekja hjá þeim áhuga á reglubundinni þjálfun og mikilvægi heilbrigðs lífernis. (HKA) Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Helstu markmið • Að nemendur taki þátt í leikjum og æfingum sem reyna á samspil skynfæra og auki þannig líkamsvitund sína. • Að nemendur þjálfist í grunnhreyfingum eins og að: hlaupa, ganga, hoppa, kasta, stökkva, skríða, grípa, rúlla, snerta, velta sér • Að nemendur þjálfist í æfingum með ýmis áhöld eins og gjarðir, sippubönd, bolta, frisbee, baunapoka, keilur og fl. (HKA) Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Helstu markmið frh. • Að nemendur taki þátt í leikjum sem veita útrás fyrir hreyfiþörf. • Að nemendur læri að spenna og slaka á vöðvum og hvílast. • Að nemendur læri að bregðast við fyrimælum og tileinka sér réttar reglur í leikjum. • Að nemendur þjálfist í leikrænum æfingum sem efla líkamsþol, jafnvægi og styrk. • Að nemendur þjálfist í æfingum og leikjum sem efla samspil skynjunar og hreyfingar. (KHA) Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Í Aðalnámskrá grunnskóla, íþróttir (2007: 5) segir m. a. : , , Markvisst íþrótta- og hreyfinám hefur ekki aðeins góð áhrif á líkamlega heilsu hvers nemanda, heldur hefur það einnig jákvæð áhrif á andlega og félagslega líðan. Eitt það mikilvægasta, sem hver skóli getur veitt nemendum sínum, er að styrkja sjálfsmynd hans og vellíðan. Slíkt er hægt að gera með reglulegum æfingum og leikjum þar sem þroskaþættir eru hafðir að leiðarljósi. ” , , Jákvæð upplifun íþróttakennslu í skólum getur lagt grunninn að heilsusamlegum lífsstíl hvers nemanda. Með jákvæðri upplifun af íþróttum, þar sem gleði og ánægja ríkir, eykst einnig vinnugleði og vellíðan sem hefur áhrif á allt skólastarfið. Þá getur góð og markviss kennsla einnig styrkt stoðkerfi líkamans og bætt líkamsreisn. ” Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ

Kennarar - námskrá • Margt í skólastarfi byggir á rótgrónum hefðum (sbr. sverðkattarnámskrá). Hlutverk kennara í því sambandi? • Færni í námskrárgerð er lykilatriði fyrir kennara (skólanámskrárgerð, námsefnisgerð, kynning á námi) • Námskrárgerð er liður í skólaþróun • Þátttaka kennara í námskrárgerð er liður í fagmennsku þeirra Jóhanna Karlsdóttir lektor HÍ Meyvant Þórólfsson lektor HÍ