MEHOBEL Onderzoeksconclusies Koen Hermans Onderzoeksgroep Prof dr Koen

MEHOBEL Onderzoeksconclusies Koen Hermans

Onderzoeksgroep § § Prof dr. Koen Hermans Evelien Demaerschalk § § Prof dr. Tine Van Regenmortel Prof dr. Ides Nicaise Katrien Steenssens Wouter Schepers § § Prof. dr. Marc Jacquemain Patrick Italiano § Nicole Mondelaers

2 doelstellingen (2016 -2018) 1. Beleidsmatig doel § Een methodologie ontwikkelen om dak- en thuisloosheid in Belgie te meten en te monitoren 2. Wetenschappelijk doel § Een bijdrage leveren aan de kennis over het meten van dak- en thuisloosheid § Meten van het ‘hidden homelessness’ § Trajecten van dak en thuislozen 3

Meten/monitoren van dakloosheid • Wat verstaan we onder dakloosheid ? • Wat willen we precies weten ? • Hoe kunnen we dat dan meten? Aanpak van dak- en thuisloosheid kan niet zonder duidelijk beeld van grootte en aard van problematiek 4

Beleidscontext : Samenwerkingsakkoord inzake dak- en thuisloosheid (12 mei 2014) § Doelstellingen § Een inclusief, globaal, geïntegreerd en gecoördineerd beleid § Een duidelijke afbakening van ieders bevoegdheden en verantwoordelijkheden § Ondertekenende partijen verbinden zich ertoe hun inspanningen beter op elkaar af te stemmen § Partijen erkennen de ETHOS typologie als definitie § Artikel 17: § De ondertekenende partijen erkennen dat de uitwisseling van verzamelde gegevens tussen de ondertekenaars een meerwaarde kan opleveren. Door de beschikbare gegevens beter op elkaar af te stemmen en te harmoniseren kan de noodzakelijke kennis ontwikkeld worden voor het beleid ter voorkoming en bestrijding van dak- en thuisloosheid. 5

ETHOS: European typology of homelessness and housing exclusion • (T)HUIS heeft drie dimensies – Fysieke aspect: adequate huisvesting – Sociaal aspect: privacy en sociale relaties – Legale aspect: juridisch recht (bezit of huur) • Vier categorieën in ETHOS – – Dakloos Thuisloos Instabiele huisvesting Ontoereikende huisvesting

7

Definitie van dak- en thuisloosheid • Europees : van ETHOS naar ETHOS Light • Onmogelijk om 13 ‘leefsituaties’ in één meetmethode te vatten • Sommige types leiden tot veel discussie 8

ETHOS Light: dak- en thuisloosheid

Groeiende onderzoeksaandacht naar ‘Hidden homelessness’ § Specifiek type van uitsluiting op huisvestingsmarkt § Twee types: – Tijdelijk verblijf • Tijdelijk verblijven bij vrienden, familieleden • Zonder juridisch statuut • Zonder andere woonoplossing (geen ‘vrije’ keuze) – Verblijf in ontoereikende huisvesting 10

Wat willen we weten ? Aantal Profiel Trajecten dak en thuislozen van dak- en thuislozen Verschillende doelstellingen, andere meetmethoden 11

Internationale situering: grofweg 3 onderzoeksmethoden • Nationale ‘point in time’ telling • Benutten van bestaande administratieve databanken • Optimaliseren en afstemmen van bestaande registratie van diensten 12

METHODE 1: Een nationale telling § Voorbeelden : Denemarken, Finland, Zweden, Noorwegen, North Rhine-Westphalia, … § Nationale tellingen : minder aandacht voor buitenslapers en sofasurfers § Methodologieën zijn verschillend • • • Wie verzamelt data: gemeenten, diensten, laagdrempelige diensten Wel of niet met toestemming Hoeveel gegevens worden verzameld Wel of niet met bijkomende interview/registratie Duur van telling : 1 uur, 1 dag, 1 week, …

METHODE 2: administratieve databanken benutten § Voor België: – Rijksregister : referentie-adres – Kruispuntbank Sociale Zekerheid – IMA § Informatie over woonsituatie voorhanden? 14

• METHODE 3: Afstemmen van registratiepraktijken en – systemen § Voorbeelden : – Ierland: systeem door alle gemeenten gebruikt (PASS-system sinds 2014) – Denmarken: uniform registratiesyteem voor alle nachtopvang (sinds 1999) – Nederland: 1 registratieformulier van alle steden (2006 -2012) – Duitsland: gemeenschappelijke set van variabelen die gebruikt worden door alle diensten § MAAR: enkel gebruikers van diensten

Europese cijfers: laatste schattingen (bron: 4 th overview of housing exclusion) • 700. 000 dak- en thuislozen • 23 miljoen huishoudens die een te groot aandeel aan huur betalen • 34 miljoen huishoudens in overbevolkte huizen • 17 miljoen huishoudens die hun woning onvoldoende kunnen verwarmen • 7 miljoen huishoudens met betalingsachterstand Maar heel verschillende meetmethoden gaan schuil achter cijfers 16

Veranderingen in het profiel van daklozen § Verjonging § Verkleuring – Personen met een precair verblijfsstatuut – Personen met migratie-achtergrond § Vervrouwelijking § Gezinnen in dakloosheid 17

Bestaande meetstrategieën in België § Elke regio heeft eigen traditie § Vlaanderen nulmeting en sectorale registratie § Brussel tweejaarlijkse telling, afstemming van registratie en unieke cliënt identificator § Wallonië afstemmen van bestaande registratie van Relais Sociaux § België Novaprima (referentie-adres) § Veel methoden, weinig afstemming en weinig benutting van gegevens § Geen Belgische cijfers 18

Vlaanderen: nulmeting 2014 Doelgroep Daklozen Thuislozen Instabiele huisvesting Gebruikers winter- en noodopvang CAW’s: Residentiële opvang & Begeleid wonen OCMW’s: Vorderingen tot uithuiszettingen OCMW’s: Doorgangswoningen Periode 15 januari 2014 – 15 Periode vorderingen 15 januari februari 2014 – 31 januari 2014 Periode bevraging: maart 2014 179 OCMW’s Kenmerken van 12 winteropvangcentra in 10 11 CAW’s en 218 OCMW’s de bevraging steden (waarvan 134 OCMW’s met (waarvan 130 OCMW’s effectief cliënten in doorgangswoning) vorderingen registreerden) Bevraging: 16 variabelen, Bevraging: 30 variabelen, Bevraging: papieren versies elektronisch of via eigen elektronisch registratiesysteem (CAW’s: Wedossier) 8 variabelen,

Winteropvang • Aantal unieke gebruikers: – 711 volwassenen, 53 kinderen – 593 weigeringen • Profiel: – – 85 % mannen 15 % mensen zonder papieren 10, 3% jongvolwassenen Mix tussen recent en chronische daklozen

Thuislozenzorg CAW/OCMW • Aantal unieke gebruikers: – CAW residentieel: 1132 cliënten, 364 vergezellende kinderen – CAW B(Z)W: 1227 cliënten, 732 vergezellende kinderen – OCMW: 580 cliënten, 579 vergezellende kinderen

OCMW: vorderingen tot uithuiszetting • Aantal unieke gebruikers: – 599 uithuiszettingen in 179/308 OCMW’s (Jaarbasis obv 60% OCMW’s: 15. 600 vorderingen) • Profiel: – – – 50% in 13 centrumsteden 8/10 uithuiszettingen in private huurmarkt 9/10 aanleiding = huurachterstal 57% OCMW’s niet op hoogte van verdere vervolg 26% gezinnen met kinderen (19% onbekend)

Verdoken dakloosheid bij OCMWcliënten in landelijke regio

Tienen Diest Scherpenheuvel. Zichem 34. 365 23. 538 Sociaal werkers 11 7 Actieve dossiers (N) 384 Dak-thuisloos/ N 31/384 Bekkevoort Glabbeek Totaal 6. 117 5. 305 6 1 2 27 288 188 35 58 953 21/288 16/188 2/35 22. 833 (ETHOS Light) => 1 op 13 is dak- of thuisloos 4/58 74/953

Aantal actieve client dossiers ETHOS Light 1 2 3 4 5 6 In openbare ruimte 6 In nachtopvang 1 In opvang voor thuislozen 9 Instellingsverlaters 15 In niet conventionele ruimte 5 Bij familie/vrienden 38 + Total Dreigende uithuiszetting 74 13

Verhalen achter de cijfers • Veel onderlinge solidariteit MAAR – – – Instabiele woonsituatie Instabiele relaties Misbruik Effect onderschat Oplossing zoeken in stedelijke context Belang van ETHOS-light als instrument voor sociaal werkers om woonsituatie te bevragen

Belgische monitoringsstrategie • Nulmeting dateert uit 2014 • Andere landen : jaarlijkse of 2 -jaarlijkse meting • Dakloosheid is een sociaal probleem en evolueert 27

Combinatie van meetmethoden 1. Organiseer een nationale telling 2. Jaarlijkse statistieken over referentie-adres 3. Integreer ETHOS-light in registratiesystemen van diensten 4. Jaarlijkse statistieken over aantal uithuiszettingen 5. Jaarlijkse statistieken over betaalbaarheid en kwaliteit 6. Jaarlijkse statistieken over wachtlijsten sociale huisvesting 28

De nationale point-in-time telling • Minimale optie : – Louter tellen van aantal gebruikers van nachtopvang, opvangcentra op 1 moment – Tellen van buitenslapers ahv Brusselse methodologie: focus op 5 grootsteden • Ambitieuze optie: – Afname van beperkte vragenlijst : Leeftijd, geslacht, nationaliteit, geboorteland, huishouden, vorige slaapplaats, reden van dakloosheid, duur van dakloosheid – In samenwerking met alle diensten (incl OCMW, laagdrempelige diensten, …) – Ahv unieke cliëntidentificator • In samenwerking met gemeenten en steden • Elke 2/4 jaar, voor/tijdens de winter

TWEE UITSMIJTERS 30

“Het kan iedereen overkomen”: “Don’t believe the hype” (Fitzpatrick& Bramley, 2018) - Kinderarmoede is belangrijkste risicofactor - Een significant groter risico dan psychiatrische of verslavingsproblematiek - Minder sterk maar nog steeds effect van regiokenmerken (vooral druk op woonmarkt) Structureel armoedebeleid is onmisbaar in strijd tegen dakloosheid

Housing first: “Ja, maar” • Voorstanders: “ja, maar HF negeert structurele problemen op de woonmarkt” – Housing first : specifieke doelgroep – Woongerichte benadering is omvattender • Betaalbaarheid van wonen • Kwaliteit van wonen • Toegankelijkheid van woonmarkt

Woongerichte oplossingen : Family options study in VS (Gubits et al, 2018) • Onderzoekspopulatie : 2282 gezinnen in opvangcentra • Vier interventies: – – Kortdurende huursubsidie (880 dollar) Langdurende huursubsidie (1172 dollar) Begeleid wonen in combinatie met intensieve begeleiding (2706 dollar) Noodopvang (4819 dollar) • Nameting na 20 en 37 maanden: – Huisvestingsstabiliteit het hoogst bij langdurende huursubsidie – Betere psychische gezondheid van ouder(s) – Kinderen gaan meer naar school