MEDKAL BOTANK Veteriner Hekimlikte Kullanlan Tbbi Bitkiler MEDKAL

MEDİKAL BOTANİK (Veteriner Hekimlikte Kullanılan Tıbbi Bitkiler)

MEDİKAL BOTANİK Giriş Prof. Dr. Cavit KUM 19 Eylül -21 Ekim Veteriner Hekimlikte Kullanılan Tıbbi Bitkiler (A-K) Doç. Dr. Murat BOYACIOĞLU 24 Ekim-25 Kasım Veteriner Hekimlikte Kullanılan Tıbbi Bitkiler (K-Z) Doç. Dr. Selim SEKKİN 28 Kasım-30 Aralık

İlaçların Kaynakları A. Doğal Kaynaklı İlaçlar : A. 1. Bitkisel A. 2. Hayvansal A. 3. Mikroorganizmalar A. 4. Madenler B. Sentez yoluyla üretilenler (Sentetik ve yarı-sentetik) C. DNA- Rekombinant teknolojisiyle (gen klonlanması) üretilenler

Uzak doğu (yaklaşık 2000 bitki) DSÖ – dünya nüfusun %70’i yarar/zehirli/etkileşim Dünya’daki bitki türü sayısı 1 000 (gıda, baharat ve tıbbi amaçla 70. 000) Ülkemizdeki bitki türü sayısı 10 000 (gıda, baharat ve tıbbi amaçla 500)

Antioksidan bitkiler koruyor «Ancak bir madde yarar sağlayabiliyorsa, zarar da verebilir»

*Bitki ismi (Latince ismi) Diğer ismi: Dağılım: Kullanılan kısım: *Anabileşeni: *Etki: *İstenmeyen etki: *Kullanılması: *Uyarı:

Veteriner Hekimlikte Kullanılan / Kullanılabilecek Tıbbi Bitkiler 7

Acıçiğdem (Colchicum autumnale L. ) Diğer İsimler: Güz çiğdemi, mahmur çiçeği Anabileşen: Kolşisin alkaloidi Kullanılan kısım: Tohumları (Semen colchici) ve yumrusu (Bulbus colchici) Etki: İdrar söktürücü, sürgüt, terletici, ağrı kesici (özellikle romatizma ve damla hastalığında ağrı kesici olarak kullanılır) İstenmeyen Etkisi: Kolşisin ve acıçiğdem kısımları karsinojenik olduğu için, gıda değeri olan hayvanlarda kullanılmamalıdır.

Acıçiğdem (Colchicum autumnale L. ) 9

Acıkarpuz (Citrullus colocynthis (L. ) Schrader) Dağılım: Kuzey Afrika ülkeleri ve Mersin Anabileşen: Acı glikozid (klosintin), reçine ve müsilaj. Kullanılan kısım: Meyveleri kullanılır, meyveleri sarı-yeşil renkte üzeri lekeli çizgili, küçük portakal şeklindedir Etki: Güçlü sürgüt ve idrar söktürücü etkileri vardır

Adaçayı (Salvia officinalis L. ) Dağılım: Orta Avrupa, Balkanlar ve Türkiye’de yetişir. Ülkemizde 70 dolayında Salvia türü vardır Anabileşenler: Tanenler ve uçucu yağlar Etki: Adaçayı ve preparatları spazm çözücü, gaz çıkartıcı, antimikrobiyal, kan basıncını düşürücü, büzüştürücü, safra salgısını arttırıcı ve uyarıcı etkilidir. İstenmeyen etkiler: Uterus hareketlerin arttırması sebebiyle gebelerde kullanılmaz.

Adaçayı (Salvia officinalis L. ) 12

Adasoğanı (Urginea maritima (L. ) Baker, Scilla maritima) Aile: Zambakgiller Anabileşen: Kalp glikozidi Kullanılan kısım: Soğan kısmı (Bulbus scillae albus) Kullanılması: Kalp kuvvetlendirici, idrar söktürücü, balgam söktürücü İstenmeyen etkileri: Sağaltım indeksi dardır. Etkileşme: Birlikte kullanılmaları halinde, sempatomimetikler (adrenalin) ve fosfodiesteraz enziminin etkinliğini engelleyen maddeler kalpte atım düzensizliklerine yol açar

Akçöpleme (Veratrum album L. ) Diğer isimler: Beyaz çöpleme, Çöpleme, kunduz kökü Dağılım: Karadeniz bölgesi (Zigana dağları), Adana tarafı (Toros dağları, Bürücek yaylası) Anabileşeni: Veratrin alkaloidi Etkisi: Sürgüt yapıcı, kan basıncını düşürücü ve kalp hızını yavaşlatıcı etkisi vardır Uyarı: Akçöpleme bitkisi alkaloidleri teratojenik etkilidir

Akçöpleme (Veratrum album L. ) 15

Akdiken (Rhamnus cathartica L. ) Diğer isimler: Geyikdikeni, Mürdeşe Dağılım: Abant gölü çevresi ve Trabzon yöresinde rastlanır Anabileşen: Antrasen ve flavonoidler Kullanılan kısım: Taze meyveleri (siyah, acı lezzetli) ve tohumları kullanılır. Etki: İdrar söktürücü ve sürgüt olarak etkili. İstenmeyen etki: Sindirim sisteminde sancı ve kramplara, uzun süre kullanılması özellikle K+ olmak üzere su ve elektrolit kaybına yol açabilir.

Akpazı (Chenopodium ambrosoides var. Anthelminticum L. ) Diğer isimler: Ak kaz ayağı, Kaz ayağı, Worm-seed olarak bilinir Aile: Ispanakgiller (Chenopodiaceae) Dağılım: Orta ve Kuzey Amerika. Asya ve Akdeniz ülkelerinde kültürü yapılır. Kullanılan kısım: Çiçekli meyveli dallarında %1 -2 uçucu yağ (%60 -80’ini askaridol, %20 kadarını ökoliptol) oluşturur. Etki: Askaridol yuvarlak kurtlara (atlarda olgun Strongiller, kedi, köpek ve domuzlarda askaridler, köpeklerde kancalı kurtlara) etkilidirler. 17

Aksöğüt (Salix alba L. ) Dağılım: Türkiye’de çok yaygındır (söğüt ağacı). Anabileşen: Salisin Etki: Yangı önleyici, ağrı kesici, ateş düşürücü, antiromatizmal, trombositlerin etkinliğini önleyici, antiseptik ve büzüştürücü etkilidir. İstenmeyen etkisi: Kedi hariç genellikle güvenli bir maddedir.

Aksöğüt (Salix alba L. ) 19

Akyıldız (Ornithogalum umbellatum L. ) Diğer isimler: Köpek soğanı, Tükrük otu Aile: Zambakgiller (Liliaceae) Dağılım: Anadolu’da yaygın şekilde ve çok sayıda Akyıldız türü (30 dolayında) bulunur. Kullanılan kısım: Yumruları kullanılır. Anabileşenler: Glikozidler, saponinler, müsilaj, nişasta içerir Kullanılması: Enfekte yaralarda (halk arasında çıban olarak da bilinir) olgunlaştırıcı, açıcı olarak taze veya pişmiş yumru çıban üzerine sarılır. 20

Alıç (Crataegus monogyna Jacp. ) Diğer isimler: Beyaz diken, ekşi muşmula, Yemişen. Dağılım: Ülkemizde yaygın şekilde bulunur. Kullanılan kısım: Çiçekleri, yaprakları, olgun meyveleri ve gövde kabuğu Ana bileşenler: Flavonoidler, siyanidinler, triterpenoik asitler, kaffeik asit, trimetilamin, kolin, vitamin C vardır. Etki: Konstipasyon yapıcı, idrar söktürücü, yatıştırıcı, spazm çözücü, kan basıncını düşürücü, yangı önleyici, kan lipidini düşürücü, kalbi yavaşlatıcı/yatıştırıcı, kalbi kuvvetlendirici, koroner damarları genişletici etkileri vardır. 21

Altın başak otu (Solidago virgaurea L. ) Diğer isimler: Böbrek otu Kullanılan kısım: Yaprak ve çiçek başları Ana bileşenler: uçucu yağ, triterpenoid saponinler, flavonoidler, oligosakkaridler, kateşik tanen vardır. Etki: Antiseptik, karminativ, terletici, hafif spazm çözücü, antimikrobiyal ve idrar söktürücü etkilidir. Kullanılması: İdrar kesesi / yolları rahatsızlıklarında yangı önleyici, gaz giderici / söktürücü, karın ağrısı, bulantı, üst solunum yolu hast. Kullanılır. 22

Altın çiçek (Arnica montana L. ) Diğer isimler: Arnika Dağılım: Özellikle Avrupa olmak üzere, Kuzey yarıkürede yetişir Ana bileşenler: Çiçeklerinde seskuiterpenler, laktonlar ve bunların kısa zincirli esterleri, flavonoidler, uçucu yağ, yağ asitleri, timol türevleri vb. bulunur. 23

Altın çiçek (Arnica montana L. ) Etki: Arnica çiçeği deriyi irkiltir, deride dolaşımı hızlandırır ve yara iyileşmesini çabuklaştırır. Dokuda sıvı alış-verişini sağlayarak lezyonlar, yumuşak doku çarpmaları ve yangılarında, hematomlarda geriletici ve iyileştirici etki oluşturur. Kullanılması: Sindirimi uyarıcı ve kolaylaştırıcı, genel canlandırıcı, kalp damar sistemini uyarıcı, şok damar genişletici ve spazm giderici, kan basıncını düşürücü, yara iyileşmesini çabuklaştırıcı, kanama önleyici, diş ağrılarında teskin edici, yara ve yangılarda temizleyici ve antiseptik olarak kullanılır. Sinekböcek ısırmaları, ağız, boğaz iltihabı, kas-eklem ağrılarında da kullanılır. 24

Altın çiçek (Arnica montana L. ) 25

Anason (Pimpinella anisum L. ) Dağılım: Ege ve Güney Anadolu’da doğal olarak yetişir Kullanılan kısım: Bitkinin tamamen olgunlaşmış ve kurutulmuş meyveleri, yaprakları ve yağı kullanılır. Anabileşen: Uçucu yağ (anetol) Etki: Solunum ve dolaşımı hızlandırır. Gaz çıkarılmasını kolaylaştırır. Mide bağırsak salgılarını arttırır ve iştahı açar. Sakinleştirici, rahatlatıcı etkilidir. Anason yağının hafif antibakteriyel ve antiviral, spazm çözücü ve balgam söktürücü etkileri de vardır. İstenmeyen etkileri: yüksek dozlarda baş ağrısı, uyuşukluk, görme bozukluğu yapabilir.

Anason (Pimpinella anisum L. ) 27

Andız otu (Inula helenium L. ) Diğer isimler: At gözü otu Dağılım: Kuzey ve Doğu Anadolu; Kullanılan kısım: Kökü Ana bileşenler: Kafur benzeri bir madde, inulin, reçine, balmumu, müsilaj, uçucu yağ, . . . vb. Uçucu yağ önemli bileşeni helenalin’dir Etki: İdrar ve safra söktürücü, öksürük dindirici, göğüs yumuşatıcı, kuvvetlendirici, kurt düşürücü etkileri vardır. Andızotu kökü güçlü aromatik kokulu (kafur kokulu), acı ve yakıcı lezzetlidir. İstenmeyen etkileri: İnulin sindirim sisteminden glikozun emilmesini azaltabilir. 28

Ardıç katranı (Oleum cadinum) Dağılım: İç Anadolu ve Akdeniz ikliminin hakim olduğu yamaçlar Kullanılan kısım: Toprak içine gömülen ve ters olarak yerleştirilen büyük küp ve testilerin içerisine konulan ardıç odununun kapalı yerde yakılmasıyla elde edilir. Esmer siyah renkte, özel kokulu, acı lezzetli, kıvamlı sıvıdır. Etki: Antiseptik etkili Kullanılması: Dışarıdan uyuz, saçkıran, ekzema ve diğer deri hastalıklarında kullanılır. Deriye doğrudan veya katran merhemi halinde sürülerek kullanılır.

Asya Ginseng (Panax ginseng C. A. Meyer) Diğer isimler: Çin-Kore ginsengi Dağılım: Çin ve Korede yetişir. Anabileşen: Triterpenoik asit Etki: Vücudun bağışıklık sistemi ile fiziksel ve ruhsal verimi artırır. Kan şekerini (insülin reseptörlerinin sayısını artırarak), kolesterolü ve kan basıncını düşürür. Mide koruyucu etkisi vardır. Enfeksiyonlar ve zehirlere karşı koruyucu etkilidir. Cinsel isteği/gücü arttırır.

Asya Ginseng (Panax ginseng C. A. Meyer) 31

Ateşotu (Tanacetum parthenium) Dağılım: Trakya, Doğu ve Kuzey Anadolu Etki: Uyarıcı, tonik, gaz söktürücü, yangı önleyici, antihistaminik ve anthelmentik etkilidir. PG sentezi, trombositlerin kümeleşmesi, seratonin salıverilmesi, damar düz kasları, makrofajların görevini etkiler. Ağrının algılanmasını önler. İstenmeyen etki: Uterus hareketlerini artırdığından gebelerde kullanılmamalıdır. Ayrıca dermatite yol açabilir.

At Kestanesi (Aesculus hippocastanum) Diğer isimler: Yabanikestane Dağılım: Ülkemizde süs ağacı olarak park ve bahçelerde yetiştirilir. Anabileşen: Triterpenik saponinler Etki: Özellikle venöz damarlar olmak üzere damarları güçlendirir ve geçirgenliğini azaltır (ödem şekillenmesini önler), ateşi düşürür, trombositlerin etkisini önler, hafif idrar söktürücü etki oluşturur, kolesterolü düşürür.

Atkuyruğu (Equisetum arvense L. ) Dağılım: İstanbul, Ankara, Rize, Doğu Anadolu Anabileşen: Silisyum bileşikleri ve flavonoidler Etki: İdrar söktürücü, taş düşürücü, kanama dindirici ve yara iyileşmesini hızlandırıcı etkilidir. İstenmeyen etkileri: Fazla miktarda tiaminaz içerdiğinden Vit B 1 noksanlığına neden olabilir

Ayrıkotu (Agropyron repens (L. ) Beauv. ) Dağılım: İstanbul, Trakya, Muğla’nın güneyinde rastlanır. Etki: İdrar söktürücü, sürgüt etkilidir. Agropiren (uçucu yağ) geniş spektrumlu antibakteriyel özellik taşır.