MEDISCH GEHEIM EN VERZEKERING Benoit Dejemeppe 30 maart

MEDISCH GEHEIM EN VERZEKERING Benoit Dejemeppe 30 maart 2019

WAAROM HET MEDISCH GEHEIM ? • Individueel belang : de patiënt moet zich in vertrouwen tot de arts kunnen wenden • Bescherming van de persoonlijke levenssfeer (artikel 8 EVRM) – Grondwettelijk Hof, 14 maart 2019 • Algemeen belang : de volksgezondheid • Vertrouwen van de patiënten in het medisch beroep en in alle personen die zich aan de gezondheid wijden • Gevaar voor de gezondheid wanneer dit vertrouwen geschonden wordt

HET MEDISCH GEHEIM IS NIET ABSOLUUT Verschillende wetten matigen het medisch geheim door de arts nu eens te verplichten dan weer toe te laten te spreken. Door de aandacht voor de vrijheid van het individu die door de Patiëntenrechtenwet beklemtoond wordt, kan de arts bovendien in zekere mate rekening houden met de toestemming van de patiënt om te spreken. Dit is ook de stelling van de privacywetgeving.

HET MEDISCH GEHEIM KAN IN CONCURRENTIE TREDEN MET ANDERE WAARDEN • Het recht is gebaseerd op waarden die een netwerk vormen. • Er is geen strikte hiërarchie tussen de waarden die de grondslag vormen van het medisch geheim en de andere waarden. • In de praktijk dienen ze onderling afgewogen te worden naar gelang van de omstandigheden en volgens een evenredigheidsbeginsel.

DE ONZEKERHEID VAN DE ARBITRAGE TUSSEN DE WAARDEN • Bv. veiligheid en volksgezondheid, integriteit van minderjarigen en kwetsbare personen, bescherming van de rechten van verdediging en goede rechtsbedeling. • Soms hakt de wet de knoop zelf door (bv. art. 458 bis Sw. ) • Wanneer er echter geen wet is, moet door de onzekerheid die weegt op het oplossen van het conflict een keuze gemaakt worden tussen tegenstrijdige eisen. In dergelijke situaties is het verstandig advies in te winnen en overleg te plegen met de collega’s alvorens een beslissing te nemen.

DE TOESTEMMING VAN DE PATIËNT • Wat is de impact van de toestemming van de patiënt ? • Kan de patiënt de arts ontslaan van zijn geheimhoudingsplicht ? • Het algemeen belang vormt de grondslag van het beroepsgeheim. • Hof van Cassatie : al is het geheim van openbare orde en beschikt de patiënt er als dusdanig niet over, mag het stilzwijgen doorbroken worden wanneer diegene die recht heeft op geheimhouding instemt met de opheffing ervan. • Beoordeling afhankelijk van de omstandigheden: op voorwaarde dat hij goed geïnformeerd is en zich in geen kwetsbare positie bevindt, heeft de patiënt het recht om te beslissen wat wel en wat niet geheim is. De arts is echter niet verplicht op de vraag van de patiënt in te gaan.

DE WETTELIJKE GRONDSLAG ARTIKEL 458 VAN HET STRAFWETBOEK Geneesheren (…) en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen worden om in rechte (…) getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft (…).

BEGRIPPENTAAL Verschillende invalshoeken • Noodzakelijke vertrouwenspersoon • Gedeeld of gezamenlijk beroepsgeheim • Therapeutische relatie • Privacybescherming

BASISPRINCIPE Noodzakelijke vertrouwenspersoon Rechtspraak Iedere persoon die, door zijn beroepsactiviteit in een gezondheidszorginstelling, noodzakelijk kennis dient te dragen van inlichtingen en documenten die onder het beroepsgeheim vallen en zelfs iedere persoon die intervenieert in het raam van de sociale zekerheidsinstanties inzake gezondheidszorg, met name met het oog op de terugbetaling en de controle erop. Dit gaat vrij ver : iedereen die van dichtbij of van verantwoordelijkheid draagt voor een veilig en kwaliteitsvol zorgverleningsproces aan de patiënten is een noodzakelijke vertrouwenspersoon (bv. algemeen directeur van een ziekenhuis, laborant, …).

IS EEN NOODZAKELIJKE VERTROUWENSPERSOON (ART. 458 SW. ) NOG RELEVANT ? • Er is massaal interdisciplinair overleg met zowat iedereen, overal en altijd. • Beoefenaars worden, vaak op straffe van aansprakelijkheid, verondersteld samen te werken met collega’s, met paramedici, met verpleegkundigen, zelfs met het RIZIV. Ze moeten willens nillens op de Hub, en liefst zelfs op de meta. Hub. • Vandaag zeer brede interpretatie : het criterium van de maatschappelijke relevantie wordt immers hierdoor herleid tot “werkzaam in de medische sector”.

GELEIDELIJKE ERKENNING VAN HET GEDEELD BEROEPSGEHEIM • Om tegemoet te komen aan de evolutie waarbij zorgverlening meer wordt verstrekt in teams en in zorgtrajecten, ontwikkelden de rechtsleer en rechtspraak doorheen de jaren de rechtsfiguur van het gedeeld beroepsgeheim, aangevuld met de rechtsfiguur van het gezamenlijk beroepsgeheim • Indien aan de voorwaarden voldaan is, wordt tot op heden in de rechtsleer en de rechtspraak aangenomen dat de mededeling door de geheim aan een derde van in beginsel onder het beroepsgeheim vallende informatie, geen inbreuk uitmaakt op het beroepsgeheim.

HET GEDEELD BEROEPSGEHEIM Voorwaarden • De personen tussen wie informatie wordt uitgewisseld, zijn in dezelfde mate gebonden door het beroepsgeheim, d. i. dat de geheimhoudingsplicht aan dezelfde juridische sancties moet zijn onderworpen; • Het delen van het geheim wordt beperkt door de eis dat het onthullen van vertrouwelijke gegevens enkel kan gebeuren aan personen die optreden met dezelfde doelstelling en ten aanzien van dezelfde patiënt; • De informatie mag enkel gedeeld worden, wanneer dit in het belang is van de patiënt; • De gedeelde informatie wordt beperkt tot hetgeen noodzakelijk is in het licht van de kwaliteit en/of de continuïteit van de behandeling of begeleiding; • De patiënt wordt op de hoogte gebracht van het feit dat de informatie aan een andere geheimhouder wordt overgemaakt, evenals de reden waarvoor dit geschiedt. • De stilzwijgende toestemming, of zelfs de veronderstelde toestemming

GEZAMENLIJK BEROEPSGEHEIM Gedeeld beroepsgeheim onvoldoende De figuur van het gezamenlijk beroepsgeheim is een soepelere versie van het gedeeld beroepsgeheim. Ze gaat opmerkelijk verder dan het gedeeld beroepsgeheim door enkel te eisen dat de informatie “nuttig” moet zijn voor de zorgverlening. De noodzakelijkheidsvoorwaarde wordt bijgevolg afgezwakt tot een relevantievoorwaarde.

DE PRIVACYWET EN DE THERAPEUTISCHE RELATIE • De medische sector heeft een aantal jaar geleden een andere oplossing gecreëerd om met het medisch beroepsgeheim in een geïntegreerde gezondheidszorg om te gaan, namelijk de therapeutische relatie. Deze idee is terug te vinden in de Privacywet. • Artikel 7, § 1, van de Privacywet: de verwerking van de persoonsgegevens die de gezondheid betreffen is in principe verboden. • Artikel 7, § 2, voorziet in een uitzondering wanneer de verwerking noodzakelijk is voor doeleinden van preventieve geneeskunde of medische diagnose, het verstrekken van zorg, of behandelingen aan de betrokkene of een verwant, of het beheer van gezondheidsdiensten handelend in het belang van de betrokkene en de gegevens verwerkt worden onder het toezicht van een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg.

DE PRIVACYWET Voorwaarden • In het raam van preventieve geneeskunde of medische diagnose • Het verstrekken van zorg of behandeling • Onder toezicht van een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg • Informatie van de patiënt • Finaliteit • Proportionaliteit • Voornaamste doelgroep: zorgverleners werkzaam in ziekenhuizen, huisartsen.

DE PRIVACYWET • Het gaat om een wettelijke basis om noodzakelijke gezondheidsgegevens te delen met het oog op diagnose of therapie van een patiënt. • De finaliteit van zorg en behandeling is niet verenigbaar met de finaliteit van de verwerking door een adviseur, een controleur, een deskundige of een ambtenaar die in opdracht van een derde een onderzoek van de gezondheid van de patiënt uitvoert. • Waarom? Persoonsgegevens verkregen voor bepaalde doeleinden mogen niet worden verwerkt voor doeleinden die ermee onverenigbaar zijn.

DE VERHOUDING BEHANDELENDE ARTS – CONTROLEARTS, ARTS-SCHEIDSRECHTER, RAADGEVENDE ARTS

DE PATIËNT DIE OM EEN SOCIAAL VOORDEEL VRAAGT Artikel 42 Code medische deontologie De behandelende arts licht de arts van de verzekeringsinstelling adequaat en conform de wettelijke vereisten in over de gezondheidstoestand van de patiënt die een sociaal voordeel aanvraagt. De arts van de verzekeringsinstelling houdt rekening met alle informatie die hij krijgt en waartoe hij toegang heeft.

DE PATIËNT DIE OM EEN SOCIAAL VOORDEEL VRAAGT • De arts van de verzekeringsinstelling is de beëdigde arts bedoeld in de artikelen 153 en 154 van de wet van 14 juli 1994 betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen. De artsen van de andere verzekeringsinstellingen maken het voorwerp uit van artikel 43 van de code. • Elementen van het medisch dossier van de patiënt kunnen gebruikt worden voor het evalueren van de voorwaarden om een sociaal voordeel te verkrijgen, met eerbiediging van het beroepsgeheim. • Op vraag van de patiënt vult de behandelende arts de documenten, vereist voor het krijgen van dergelijk voordeel, juist in. De behandelende arts moet zich bekommeren om het belang van zijn patiënt en deze correct inlichten wat het doorgeven van deze gegevens met zich meebrengt.

DE PATIËNT DIE OM EEN SOCIAAL VOORDEEL VRAAGT • Indien de adviserende arts van de verzekeringsinstelling niet voldoende elementen heeft om zijn beslissing te nemen, dient hij aan de patiënt te vragen hem bijkomende informatie te leveren en kan hij eventueel contact opnemen met de arts van de aanvrager. • De adviserende arts van een verzekeringsinstelling heeft ook als opdracht de sociaal verzekerden advies, informatie en sociale begeleiding te verlenen, teneinde ervoor te zorgen dat hen de meest geschikte verzorging en behandeling wordt verleend. • Bij de aangifte van arbeidsongeschiktheid aan de adviserende arts van het ziekenfonds wordt een medisch getuigschrift gevoegd dat de oorzaak en de data van ongeschiktheid preciseert. De adviserend arts van het ziekenfonds bepaalt de duur van de primaire arbeidsongeschiktheid die recht geeft op de wettelijke vergoedingen.

DE PATIËNT DIE OM EEN SOCIAAL VOORDEEL VRAAGT • De behandelende arts kan oordelen zijn patiënt te moeten vergezellen in geval van evaluatie door de Geneeskundige raad voor invaliditeit van het RIZIV. • De relatie tussen de arts en de patiënt is gebaseerd op eerbied en vertrouwen. De patiënt uitsluiten uit een gesprek dat over hem gaat, getuigt van een gebrek aan waardering, beknot zijn autonomie en wekt achterdocht. Niets rechtvaardigt het uitsluiten van de patiënt uit de discussie tussen artsen. • De arts mag enkel informatie bekendmaken die nodig is om de vragen van zijn lastgever te beantwoorden

PARAMEDICI Art. 153, § 4 van de wet van 14 juli 1994 betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen bepaalt dat de artsen-directeurs erop toezien dat de adviserende artsen over een paramedische en administratieve ondersteuning beschikken, die naargelang van hun behoeften bestaat uit kinesitherapeuten, verpleegkundigen, paramedische en administratieve medewerkers, personeelsleden van de verzekeringsinstellingen, aan wie zij enkel de opdrachten die zijn bepaald door het Comité van de Dienst voor geneeskundige evaluatie en controle kunnen delegeren.

PARAMEDICI • Deze medewerkers zijn gehouden door het beroepsgeheim. Ze kunnen toegang krijgen tot informatie die noodzakelijk is voor de uitvoering van hun opdracht. • Finaliteits- en proportionaliteitsprincipes. • Patiënt moet worden ingelicht over de hoedanigheid van de beroepsbeoefenaar met wie hij te maken heeft en van de uiteindelijke verantwoordelijkeid van de arts.

DESKUNDIGE, ADVISERENDE OF CONTROLERENDE OPDRACHT Artikel 43 Code medische deontologie • De arts met een deskundige, adviserende of controlerende opdracht voert deze uit volgens de wettelijke regels, de deontologische principes, met respect voor de betrokkene en met inachtneming van de beperkingen eigen aan zijn opdracht en functie. Deze opdrachten zijn onverenigbaar met die van behandelende arts. • De behandelende arts kan zijn patiënt in deze procedures bijstaan als persoonlijke raadgever. • De arts deelt de betrokkene vooraf de hoedanigheid mee waarin hij optreedt.

DESKUNDIGE, ADVISERENDE OF CONTROLERENDE OPDRACHT Artikel 43 Code medische deontologie • De arts die belast is met een beoordelingsopdracht, moet vooraf aan de patiënt meedelen in welke hoedanigheid hij optreedt, welke opdracht hij heeft en wie toegang zal hebben tot de gegevens die hij zal verkrijgen. • De beoordeling wordt uitgevoerd op aanvraag van de patiënt, van een derde (openbare overheid of private persoon) of op basis van de wet. Ze gebeurt in een gerechtelijk of buitengerechtelijk kader (minnelijk of unilateraal). • De beoordeling van de gezondheidstoestand kan ook gebeuren op aanvraag van de patiënt. Ze kan uitgevoerd worden door een adviserende arts gekozen door de patiënt om hem te vertegenwoordigen en zijn belangen te verdedigen. Deze arts kan de behandelende arts van de patiënt zijn.

DESKUNDIGE, ADVISERENDE OF CONTROLERENDE OPDRACHT Artikel 43 Code medische deontologie • De medische deontologie verbiedt om de rol van zorgverlener met een therapeutische relatie en de beoordeling van de gezondheidstoestand van eenzelfde patiënt, op aanvraag van een derde, tegelijk te vervullen. • De finaliteit van de zorg die het verkrijgen van persoonsgegevens tijdens een therapeutische relatie rechtvaardigt is niet verenigbaar met een latere verwerking die als finaliteit de beoordeling van de gezondheidstoestand van de patiënt in opdracht van een derde heeft. • Deze verwerking kan slechts gebeuren wanneer de patiënt ermee instemt of wanneer ze gebaseerd is op de wet. De grondslag van de therapeutische relatie is het vertrouwen. Door de vertrouwelijke mededelingen van zijn patiënt en de inlichtingen vernomen tijdens de therapeutische relatie te gebruiken voor een beoordeling in opdracht van een derde, beschaamt de arts dit vertrouwen. Dit is niet het geval wanneer de arts handelt op vraag van de patiënt.

DE BEHANDELENDE ARTS EN DE ARTS-GERECHTSDESKUNDIGE Artikel 44 Code medische deontologie • De arts-gerechtsdeskundige vervult zijn opdracht binnen de grenzen van zijn vak- en beroepsbekwaamheid en in volle onafhankelijkheid, onpartijdigheid en objectiviteit. Hij houdt zich strikt aan de hem toevertrouwde opdracht. • De behandelende arts geeft de patiënt ter attentie van de arts- gerechtsdeskundige enkel die informatie deze nodig heeft voor zijn opdracht.

DE BESCHERMING VAN DE DIGITALE GEGEVENS • De electronische verwerking van gegevens houdt risico’s in : lekken, onwettelijke toegang tot gegevens (strafrechtelijk gesanctioneerd) • Aandachtpunten van de Orde om deze risico’s te beperken: • Gebruik voldoende beschermde netwerken; regelmatig gecontroleerd • Maak contracten met vennootschappen die de vertrouwelijkheid waarborgen • Paswoord • Antivirus programma • Sluit een programma af wanneer de activiteiten worden beëindigd • Gebruik de computer uitsluitend voor beroepsdoeleinden